BEDRIJFSOPVOLGING
VROEGTIJDIG ONDER
OGEN ZIEN
zeeuwse
courant
Pachtovereenkomst voor een Hoeve.
provinciale
15
DONDERDAG 29 OKTOBER 1970
Bedrijfsovername is geen eenvoudige zaak omdat reeds in een
zeer vroeg stadium begonnen dient te worden. Eenmaal ge
maakte fouten zijn moeilijk meer te herstellen. En het levens
geluk van een mens kan ermee gemoeid zijn, dat ervaren wij
vaak. Dat het moeilijk is de ontwikkelingen, die aan de gang
zijn, te zien en te erkennen is ons bekend. Zeker geldt dit voor
de zelfstandige ondernemer, omdat in deze tijd zijn bestaan
ermee gemoeid is. Voorlichting vragen over deze moeilijke
materie en daarna uw eigen conclusie trekken is van zeer
groot belang. De voorlichters, werkzaam bij de organisaties,
de boekhoudbureaus en de notarissen zijn hiertoe ten alle
tijde bereid.
Dat is de conclusie van de heer J. Markusse, economisch-
sociaal voorlichter van de Zeeuwse Landbouw Maatschappij
te Goes, die op ons verzoek in onderstaand artikel zijn visie
geeft op de veelvuldig opduikende problemen rond de be
drijfsopvolging in de landbouw.
De land- en tuinbouwsector en dus de in
dividuele agrarische bedrijven worden
geconfronteerd met zeer grote structu
rele ontwikkelingen.
Deze ontwikkeling is er één van schaal
vergroting, dus een groei naar grotere
eenheden.
De oorzaken hiervan zijn gelegen In:
een snelle technische vooruitgang op het
jebied van mechanisatie, motorisatie en automa
tisering:
een steeds duurder worden van de produktie-
factor arbeid;
een aanmerkelijke stijging van de grondprij
zen in vergelijking met tien jaar geleden;
een sterk gestegen rentevoet.
Er zijn ook nog andere omstandigheden die
omdat ze de structurele problemen vaak verster-
kern mede van belangrijke invloed zijn op de
problemen in de agrarische sector:
een markt- en prijsbeleid waarin geen of zeer
weinig ruimte wordt gegeven voor een stijging
van de prijzen van de land- en tuinbouwproduk-
ten;
een toename van de uitgaven in de gezins
sfeer van elke burger, dus ook in de gezinnen van
de boeren en tuinders;
een voortdurende stijging van de sociale
voorzieningen waar dc zelfstandige ondernemer
zelf zorg voor dient te dragen;
een kapitaalviucht uit de land- en tuinbouw,
omdat er op de levensvatbare bedrijven plaats is
voor ten hoogste één opvolger.
De andere kinderen onttrekken hun deel van het
vermogen dat door de ouders is vastgelegd in
grond of gebouwen aan het bedrijf bij overlijden
van de ouders.
Wie al deze omstandigheden nog eens op een
rijtje voor zich ziet zal het niet verwonderen,
dat er een toenemend aantal moet ophou
den.
HOE IS DE HUIDIGE SITUATIE OP HET
DOORSNEE LANDBOUWBEDRIJF?
Op verschillende zelfstandige land- en tuinbouw
bedrijven is de rentabiliteit nu al zodanig, dat er
voor privé uitgaven en besparingen te weinig
overblijft. In iedere onderneming zijn deze be
sparingen en/of reserveringen een noodzaak, om
dat anders de groei naar grotere eenheden en
vervanging van arbeid door kapitaal (machines)
met kan worden bijgehouden.
De vermogensbehoefte is aanzienlijk toegenomen
en dit zal nog steeds verder gaan. immers de
investering per arbeidskracht neemt nog toe in
grond, gebouwen, machines, werktuigen en vee;
op het merendeel van de bedrijven wordt en zal
in toenemende mate het aantrekken van vreemd
vermogen (dat wil zeggen een beroep doen op
het aantrekken van kredieten) noodzakelijk zijn.
Hieruit vloeit weer voort, dat de verplichtingen
voor rente en aflossing steeds hoger wor
den.
In het bijzonder bij en vóór de bedrijfso-
verdracht komen al de genoemde ontwikkelingen
en problemen levensgroot en in alle consequen
ties op de jonge boer af. Zit er voldoende
toekomst in het bedrijf? Hoe moet ik het
kapitaal op tafel brengen? En wat zijn de
lasten? In een gezinsbedrijf als landbouw vragen
die gezamenlijk in het gezin onder ogen gezien
moeten worden.
IN DE AGRARISCHE GEZINNEN ZAL AAN DE
BEDRIJFSOVERNAME REEDS IN EEN
VROEGTIJDIG STADIUM AANDACHT MOETEN
WORDEN GESCHONKEN.
Reeds vóór het verlaten van de lagere school zal
men samen met de onderwijzer, een beroepskeu
zebureau en het kind moeten bekijken welke
opleiding de beste is.
Een kind zal van een goede vooropleiding al tij a
de vruchten plukken in zijn latere leven. Ook
indien hij zelfstandig land- of tuinbouwer wordt.
Het kiezen van een zo breed mogelijke basisop
leiding is noodzakelijk opdat men in het latere
leven nog verschillende kanten op kan. De ont
wikkelingen vereisen dit nu eenmaal. Wij komen
nu reeds in te veel gezinnen waar men zegt;
.Had ik het geweten, dan hadden we een andere
schoolkeuze voor hem gedaan.'
In een vroegtijdig stadium zullen de ouders
onder ogen moeten durven zien of ook in de
toekomst het bedrijf rendabel te achten zal
zijn.
Tevens is het noodzakelijk te bezien of er ook
voor de opvolger voldoende eigen vermogen
aanwezig is om een voldoende rendabel bedrijf
op te zetten.
Indien dan de beslissing is genomen dat de zoon
op zal volgen op het bedrijf, is het van enorme
betekenis dat hij voor zijn werk beloond wordt.
En dan niet zoals vroeger wel voorkwarft en
nu ook nog wel voorkomt dat hij het alleen
moet doen voor zakgeld en kost en inwoning.
Van enige kapitaalsvorming voor een latere
overname is dan immers geen sprake! Indien
men de zoon alleen zakgeld geeft, leert men het
bedrijf niet kennen. Op het oog kunnen de
inkomsten voldoende hoog zijn, doch in werke
lijkheid niet. De waarheid komt dan pas naar
voren indien de zoon bijvoorbeeld gaat trouwen.
Dan immers blijkt dat in sommige gevallen voor
2 gezinnen geen voldoende inkomen over
blijft.
Als uitgangspunt van de beloning van de mee
werkende zoon of dochter zal ten minste het
geldende cao-loon dienen te worden genomen
(met aftrek van kost en inwoning).
Iedere ouder wil zijn kind op financieel gelijke
wijze behandelen. Indien voor studerende kinde
ren door de ouders hoge studiekosten betaald
zijn, is het juist dat deze verrekend worden.
Hiertoe zijn verschillende mogelijkheden. Door
studenten wordt tegen deze zienswijze wel gea
geerd. Het volgende voorbeeld mag echter ver
duidelijken dat dit niet terecht is. Zoon A leent
op 21-jarige leeftijd van zijn ouders een bedrag
van 50.000 om een zaak te beginnen. Hij zal
hiervoor rente en aflossing moeten betalen.
Zoon B mag een universitaire opleiding volgen,
kosten: 40.000. Hij heeft er bezwaar tegen dat
'deze lening terugbetaald moet worden of met de
boedel verrekend dient te worden. Wij menen
dat zoon B de situatie dan verkeerd beoor
deelt.
Wel is het bij de verrekening billijk dat met de
fiscale voordelen voor de ouders van kinderbij
slag en aftrek rekening wordt gehouden.
Het is begrijpelijk dat de bedrijfsopvolging op
een zakelijke basis geregeld dient te worden. En
dat deze regelingen zwart op wit dienen te
worden gezet. De uitdrukking: .slecht weer is
goed weer om een erfenis te delen' past niet
meer in deze tijd. Het is onjuist om alles maar
op zijn beloop te laten tot het figuurlijk gespro
ken slecht weer is.
Iemand die het bedrijf overneemt zal van tevo
ren dienen te weten waar hij aan toe is. Vader
en moeder zullen dan ook vaak de beslissing
moeten nemen hoe zij de voortzetting gereali
seerd willen zien. Een openheid hieromtrent met
de andere kinderen is zonder meer noodzakelijk.
Een vuistregel voor deze bedrijfsovername is
in beginsel niet te geven, omdat de omstandighe
den van bedrijf tot bedrijf erg verschillend
zijn.
DE VORMEN VOOR BEDRIJFSOVERNAME,
DIE VAAK TOEGEPAST WORDEN, ZIJN:
a. De maatschap.
ook wel genoemd de geleidelijke bedrijfsover-
dracht.
De zoon wordt dan voor de helft mede-eigenaar
van het bedrijf, dus van de grond en gebouwen
en de werktuigen en het vee. Hij wordt een
bepaald bedrag schuldig aan de vader, waarover
hij rente betaalt. De winst wordt in een bepaal
de verhouding gedeeld. In het maatschapscon
tract wordt een clausule opgenomen, dat de
zoon dan later de andere helft van het bedrijf
over kan nemen voor een prijs vast te stellen
door 3 deskundigen, een zogenaamde oveme-
mings- of verblijvingsbeding. Deze maatschap zal
alleen toegepast kunnen worden als het bedrijf
een voldoende inkomen voor minimaal 2 gezin
nen op kan leveren.
En dat is op veel bedrijven een groot en
toenemend probleem.
b. De verkoop bij leven.
De ouders verkopen dan het bedrijf aan nun
kind en de opvolging is verzekerd. Men zal
echter uitdrukkelijk moeten bezien of de zoon
de rentelasten en de aflossingsverplichtingen op
kan brengen, met andere woorden of er een
voldoende verteerbaar inkomen overblijft. In ve
le gevallen bestaat deze mogelijkheid niet, zeker
niet bij de zeer hoge rentestand van nu. Op
aandrang van de standsorganisaties is bij over
dracht van vader op zoon van het gehele bedrijf
in de meeste gevallen het registratierecht van 5
procent vervallen. Dit heeft een aanzienlijke
verlichting met zich mee gebracht.
p. Verpachten met langjarige termijn.
Ook komt het; voor dat de ouders het bednjf
aan hun zoon verpachten met een zogenaamde
langjarige termijn, soms voor 24 jaar of langer.
Voor de bedrijfsopvolger is dit een gunstige
regeling. Hij dient namelijk de grond niet te
financieren. Voor de ouders kan dat in sommige
"evallen wanneer men enkel en alleen van de
pachtopbrengst moet leven resulteren in een
te laag inkomen.
Ook dit toont al aan dat deze oplossing een
uitzondering is. De oudedagsvoorziening voor de
zelfstandige is immers een zorgelijke zaak. Bo
vendien zal de opvolger er rekening mee moeten
houden, dat - na het overlijden van de ouders
zijn broers en zusters hun erfdeel op zullen
eisen. Wanneer zij genoegen nemen met grond
en dit als beleggingsobject zien. wat in de
praktijk weinig voorkomt, ontstaan er geen
moeilijkheden. Wanneer zijn broers en zusters
echter geld willen, en dit schijnt regel te wor
den, zal het bedrijf verkocht dienen te worden
of zal een belegger gezocht dienen te wor
den.
In sommige families bestaat wel eens onenigheid
over de boedelverdeling: het bedrijf wordt dan
verkocht volgens rechtelijk bevel. Het pacht-
recht blijft gehandhaafd, doch de pachter heeft
geen voorkeursrecht van koop. Om dit te voor
komen bestaat de mogelijkheid in het pachtcon-
tract een clausule te laten opnemen dat de zoon
het voorkeursrecht wordt gegeven van koop
tegen de waarde vast te stellen door 3 deskundi
gen.
d. Verkoop aan belegger.
Indien één van de hierbovengenoemde wijzen
van overdracht niet te realiseren is, dan blijft er
nog een mogelijkheid over en wel een belegger
te zoeken, die bereid is de grond te kopen en
deze te verpachten aan de zoon-opvolger. In de
meeste gevallen wordt hierbij een langjarig
pachtcontract bedongen. Helaas moeten wij con
stateren dat het aantal beleggers aan het afne
men is, zodat men tot de gelukkigen gaat beho
ren, indien men een dergelijke persoon of instel
ling nog vindt. In de praktijk constateren wij
dat steeds meer beleggers hun grond af gaan
stoten, waardoor de pachter verplicht is zijn
grond te kopen. Indien men met een belegger in
zee gaat is het van enorme betekenis hiervoor
een bonafide persoon of instelling te zoeken.
Ook zal men een bedrijf, dat nu of in de naaste
toekomst niet levensvatbaar is, beter niet aan
een belegger over kunnen doen.
Immers de prijs die wordt betaald is lager dan
die van vrije grond. Indien men het na enige
jaren toch niet kan bolwerken op een dergelijk
bedrijf en men dan gedwongen is het bedrijf te
staken, gaat de belegger er met een flinke winst
vandoor die men dan beter zelf had kunnen
realiseren.
Wat ons in de praktijk vaak opvalt is, dat de
andere kinderen weinig bezwaar hebben tegen
verkoop aan een belegger voor de verkeerswaar-
de van verpachte grond, doch indien dit voor
dezelfde prijs aan een zoon bedrijfsopvolger
wordt verkocht, men dit soms een te lage prijs
vindt. Een naar mijn mening inconsequente rede
nering.
e. Testament.
Ook bestaat de mogelijkheid de onroerende
goederen aan de zoon bedrijfsopvolger te legate
ren. De erfgenamen kunnen bij een dergelijke
testamentaire beschikking hun erfdeel in grond
opeisen. Dit kan voor de opvolger aanleiding tot
moeilijkheden geven. Tevens is het mogelijk een
testament regelmatig te veranderen.
WELKE WAARDE BIJ OVERDRACHT GROND.
Bij de eigendomsoverdracht is het belangrijk
welke grondwaarde als uitgangspunt wordt geno
men. Indien de grond overgenomen moet wor
den voor de marktwaarde en men zit in een
gebied waar veel onteigeningen plaatsvinden, zal
deze vaak zeer hoog zijn. Het is onmogelijk dat
de jonge boer deze prijs kan betalen, omdat er
dan geen verteerbaar inkomen overblijft.
Een andere waarde is die van de agrarische
gebruikswaarde. Dit is de waarde afgestemd op
een bepaald rendement van de land- en tuin
bouw, afhankelijk van de kwaliteit van de grond.
Deze gebruikswaarde zou het meest reëel zijn
voor de boer en zou afgestemd dienen te wor
den op het gemiddeld te behalen rendement. De
waarde waar in de praktijk het meest mee
gewerkt wordt, is de verkeerswaarde van ver
pachte grond. Het is van groot belang zwart op
wit te zetten voor welke waarde men het bedrijf
over wil doen. Vergeet men dit, dan zal het
twistpunt over .welke waarde hebben de ouders
nu bedoeld' groot kunnen zijn.
Bij de overname van een pachtbedrijf zijn de
problemen gemiddeld genomen aanmerkelijk ge
ringer, omdat de eigenaar verpachter voorziet in
een groot deel van de vermogensbehoefte en de
pachter ook wat de pachtsom betreft door
de pachtwet wordt beschermd.
WELKE MAATREGELEN
Een goed geregelde bedrijfsopvolging is van
groot belang voor de toekomst van de zoon die
boer wil worden. Te vaak laat men het pro
bleem op zijn beloop. Er zijn zoals hierboven
weergegeven diverse systemen van overdracht
waaruit een keuze moet worden gedaan, die
aansluit bij de eigen situatie. Het juiste systeem
geeft vaak een verlichting van de moeilijkheden.
Het grootste probleem voor de eigenaar-gebrui
ker, de grote hoeveelheid kapitaal met name
voor grond en de kosten hiervan in verhouding
tot de rentabiliteit, is een nog steeds onopgelos
te zaak.
Het gaat er immers bij iedere ondernemer, dus
ook de boer en tuinder om, dat hij een voldoen
de verteerbaar inkomen overhoudt. De gedachte
van de grondbauk schreeuwt om een praktische
uitwerking, waar men niet te lang mee mag
wachten. Het gaat er oin dc hoge grondlasten
voor de boer te verlichten. ,Gcen woorden maar
nu spoedig daden', daar wacht de praktijk op.
Ook ligt hier een taak voor de wetgevende
macht. De gedachte van professor Polak om via
een zogenaamde boerenerfpacht de op het be-
irijf werkzame zoon, die het bedrijf overneemt,
meer te beschermen dan nu het geval is dient
eveneens nader uitgewerkt te worden. De klok
staat, wat deze maatregelen betreft, op 5 voor
Iwaalf en de tijd gaat snel.
J. MARKUSSE.
Goede school als basis voor brede opleiding.
De ondergetekende.
wonende
hierna tc noemen „de verpachter". verklaart te hebben verpacht aan de mede-ond
wonende
hierna te noemen „de pachter", die verklaart in pacht aan te nemen:
EEN HOFSTEDE, bestaande uit;
Gebouwen en erf
lm
cu
Akkerbouwland -
ha
a
ca
Grasland
ha
a
ca
Boomgaard
ha
a
ca
ha
a
ca
ha
a
ca
Water, Moeras, Schorren
ha
a
ca
Tezamen groot
ha
a
ca
gelegen te
kadastraal bekend gemeente
Sectie nummers
Pachtcontract, belangrijk document tn boerenbedrijf.
