generale repetitie'
brouwersdam begint
daan manneke en het dagelijks
gebeuren van ,de nieuwe muziek'
ZATERDAG 17 OKTOBER 1970
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
17
VOLGEND JAAR SIMULTAAN-AFSLUITINGEN
SCHARENDIJKE Nog één
wintertje zullen eb en vloed da
gelijks door een paar nauwe ga
ten 350 miljoen kubieke meter
water heen en weer sturen tus
sen oevers van Schouwen en
Goeree. Als alles goed gaat is vol
gend jaar om deze tijd de Brou
wersdam dicht. Potdicht. De del
tadienst van rijkswaterstaat en
de aannemerscombinaties zijn
na jaren van zwoegen met zand,
stortsteen, alle mogelijke soor
ten asfalt, grint, rijshout en nog
veel meer eindelijk toe aan de
generale repetitie' van de afslui
ting. Voorjaar 1971 is het name
lijk zover: twee nog resterende
gaten, elk ongeveer duizend me
ter breed, worden dan geblok
keerd. Het noordelijke (Kous)
met twaalf doorlaatcaissons; het
zuidelijke (Brouwershavense
Gat) met 250.000 bloken beton
van een meter in kubiek.
Generale repetitie: de attributen wor
den opgesteld, de spelers gaan ermee
oefenen. In het bouwdok, ergens te
gen de dijk bij het dorp Zonnemaire,
staan de caissons (68 x 18 x 16 m.) in
het water te wachten op de sleep
naar him definitieve standplaats. Zo
juist is bij de operatiebasis te Scha-
rendijke een begin gemaakt met het
lnhangen van de 106 mm. dikke ka
bels, waarover straks zestien gondels
van het ene station naar het andere
heen en weer zullen schuiven.
De dichting van de 6,5 kilometer lan
ge dam in het Brouwershavense Gat
wordt in 1971 echt wel een kijkspel,
zoals nog niet eerder is opgevoerd bij
de deltadienst. De laatste jaren was
het bij het spektakelwerk in het Volke
rak, Haringvliet en Lauwerszee een
wat afwisselend programma. De ene
keer stonden er doorlaatcaissons op
het repertoire; een volgend maal
was het een kabelbaan met (nieuw
element) betonblokken. Beide metho
des van blokkeren in vakjargon de
plotselinge en de geleidelijke sluiting
genoemd zijn op hun kwaliteiten
uitgetest en hebben him bruikbaarheid
bewezen. Bij de Brouwersdam
wordt het een soort van simultaanma-
nifestatie van een wat Carel-Brielsach-
tige allure: dubbeldik en tegelijk door
laatcaissons én kabelbaanoperatie.
Royaal op tijd en zonder noemens
waardige tegenslagen zijn de voorbe
reidingen verlopen, zodat de uitvoe
rend leider van het project, ir M. J.
Loschacoff, tevreden kan vaststellen:
,We zijn klaar voor de start'.
.Draaiboek'
Hij ontvouwt ons even het program
ma voor de komende periode, je zou
kunnen zeggen .het draaiboek'. En dat
ziet er dan als volgt uit:
oktober begin november:
Overtrekken van de kabels via de
jukken in de torens op de wal en in
het water. Anders dan dat bij Gre-
velingendam en Haringvlietdam ge
beurde komen er hier geen bokken
of speciale draagsteunen aan te pas,
die moeten voorkomen dat de kabel
tot in het water doorbuigt. De ka
bels worden via de koppen van de
pylonen ingehangen, terwijl er span
ning op staat. En die spanning be-
rei'-' men door een rem aan te
brengen op de haspels, waarvan de
kabels worden afgerold.
eind oktober: De eerste gondel
komt op de vaste railbaan aan de
Schouwse wal. Dat is dan de proef-
gondel van het nieuwe type, die al
geruime tijd bij Hellevoetsluis aan
het experimenteren is geweest. Op
grond van de ervaringen daar heb
ben de constructeurs de kinderziek
tes uit deze gondel nieuwe stijl
gehaald. De overige vijftien gondels
zullen in de loop van de winter op
de baan worden gezet.
februari-maart '71: Proefschrift met
kabelbaan. De gondels zullen de eer
ste voorraden blokken in het water
laten vallen. In april is de kabel
baan op volle capaciteit.
april 1971: de doorlaatcaissons
worden in het noordelijk sluitgat
geplaatst.
Globaal kan erop worden gerekend
dat de Brouwersdam aan het begin
van de zomer 1971 stroomdicht is.
Nadien volgt over de caissons en de
zogenaamde beteugelingsdam van be
tonblokken de verdere afwerking:
zand spuiten, het damlichaam vormen
en onder profiel brengen, de bekle
ding aanbrengen en tenslotte maar
dat zal wel een jaartje later zijn
de aanleg van de weg over deze dam.
Op het ogenblik krijgen de voorberei
dingen voor de afsluiting van de beide
ongeveer 1000 meter brede gaten lang
zamerhand opvallende allure. Op de
wal aan weerskanten ervan is men
druk bezig; in de sluitgaten zelf ook
nog heel wat activiteit.
Om met het zuidelijk sluitgat (tussen
Scharendijke en de Middelplaat) te
beginnen: de montage van de vaste
railgedeelten voor 'de kabelbaan is
aan beide zijden van het gat zo goed
als klaar. Het kabeltrekken begint dus
intussen. Op de grote plateau's op de
duinen van Scharendijke groeien de
voorraden betonblokken zienderogen.
Ze worden per schip aangevoerd van
de produktiefabriek aan de Dintel-
mond. In de werkhaven voor de Oos-
terscheldedam bij Schelphoek de
andere kant van het eiland Schouwen-
Duiveland zetten kranen de beton
blokken op vrachtwagencombinaties,
die ze via de toekomstige dammen-
weg over Schouwen (voor een deel is
die weg enkelbaans gereed, maar nog
niet open voor alle verkeer) naar de
stapelplaatsen brengen.
Intussen zijn er op dit moment al
zo'n 50.000 betonblokken in het diepe
gat voor de kust van Scharendijke
verdwenen. Zonder kabelbaan: een
drijvende kraan plompt die blokken
zonder meer van zolderbakken in het
water. Het gaat hier om de blokken
die afgelopen voorjaar zijn overgeble
ven bij de kabelbaanoperatie boven
het laatste sluitgat in de Haringvliet
dam (Rak van Scheelhoek). Met dit
achter de hand gehouden voorraadje
wordt in het gat alvast een basis
gelegd voor de .droppings' van blok
ken uit de gondels.
Het noordelijk sluitgat (Kous) is nu
intussen ook zo'n 1000 meter breed.
Van de wal van Goeree uit is een
stuk duindam gebouwd van zo'n 600
meter lengte en ook het oorspronke
lijke damvak op de Kabbelaarsbank is
met ongeveer 200 meter verlengd. Dat
betekent dat nu de koppen zijn gefor
meerd, waartegen straks de land-
hoofdcaissons zullen worden neerge
zet. Tussen die twee landhoofdcais-
sons komen dan de twaalf doorlaat
caissons te staan.
Anders dan dat nodig is bij een afslui
ting met betonblokken moet het sluit
gat voor caissons als het ware wor
den .voorgevormd'. Dat gebeurt op
het ogenblik nog steeds. De asfaltbo-
dembescherming in het gat is gereed
gekomen. Intussen is een begin ge
maakt met het formeren van de
drempel (grint en steen), waarop de
caissons moeten worden neergezet.
De afsluiting van de twee resteren
de gaten in de Brouwersdam is het
op één na laatste en het op één na
moeilijkste karwei van het Delta
plan. De generale repetitie ervan is
begonnen.
SCHARENDIJKE De voorbereidingen voor de afsluiting van het zuidelijk sluitgat in de Brouwersdam met een kabel
baan zijn in volle gang. Op de voorgrond rechts het laadstation met vaste railbaan en de kabels op haspel. Voor
grond links: de voorraad betonblokken. (Luchtfoto Wim Riemens)
GOEREE In het noordelijk sluitgat tussen de ival van Goeree en de Kabbelaarsbank wordt de drempel gelegd voor
de doorlaatcaissons. (Luchtfoto Wim Riemens)
VANAVOND PREMIÈRE
NIEUW WERK VOOR
JEUGD EN MUZIEK'
De Margaretsedijk, een
oude kronkel in een steeds
nieuwer en vlakker wor
dend Zeeuwsch-Vlaanderen,
sluit bij Vogelwaarde het
witte huis van Daan Manne
ke in. Manneke (nog net
30), draagt een naam die
vaste klank krijgt in de we
reld van de nieuwe muziek,
waar sterren snel stijgen en
sneller vallen. Nog deze
week zond de VPRO een
nieuwe compositie uit, ge
maakt voor het jubileum
van Gaudeamus. Een van
de jonge componisten met
een gezicht waarin strikt ei
gen trekken domineren,
krijgt hoe langer hoe meer
.gezicht' naar buiten.
Vanavond, zaterdag, staat Manne
ke voor het Bergen op Zooms
Madrigaalkoor en een Instrumen
taal kwartet en brengt twee nieu
we composities ln (wereld-) pre
mière. Plaats van handeling: wan-
delkerk, Middelburg, aanvang,
acht uur.
Daan Manneke, in 1939 in Krui-
ningen geboren, van zijn achttien
de tot zijn achtentwintigste een
zeer opvallend organist op de
bok van het majestueuze orgel
van Bergen op Zooms Getrudis-
kerk. concertorganist, dirigent
van de Vlissingse Oratoriumvere
niging, pedagoog aan de stedelij
ke muziekscholen van Bergen en
Breda, praat snel, in en uit zijn
baard, beweeglijk en vinnig.
Onderwerpen: muziek, de nieuwe
muziek, jonge componisten, Zee
land.
Markt
Is er een markt voor jonge com
ponisten en hun werk?
,Ik denk het wel. Dat komt
steeds meer, naar mijn indruk.
Er is natuurlijk heel veel nieuwe
muziek en ik geloof dat die mu
ziek zichzelf af en toe veel kwaad
doet, maar dat zal altijd wel zo
geweest zijn. Er zijn tenslotte
ook heel wat slechte barokstuk-
ken en kijk eens naar de renais
sance. Toch moet alles worden
uitgevoerd om tot een enigszins
waardevolle selectie te komen. Ik
ben erg regelmatig bij de uitvoe
ringen van die Gaudemamusweek
geweest en heb daar zovéél ellen
dige muziek gehoord dat de
schrik in je kruipt. Grauwe stuk
ken waarmee de nieuwe muziek
achteruitgesteld wordt. Dat is
geen representatie en natuurlijk
één van de redenen dat de kloof
tussen het publiek en die muziek,
het publiek en de componist zo
groot is geworden. We kunnen
inmiddels al redelijk selecteren,
dat wil zeggen: de betere en de
slechtere stukken uit de roman
tiek of uit de barok, hoewel de
barok bijna door iedereen gevre
ten wordt. De onbenulligste werk
jes worden grif uitgevoerd. En
niemand die het merkt'. Voor de
nieuwe muziek is het probleem
nog veel groter. Ze presenteren
een ontzettend slecht stuk, maar
de burger kan dat niet plaatsen.
Het is de vraag of het toch niet
zinvol is om het te spelen. Daar
bij doet het goed dat de belang
stelling stijgt. Vergeet niet dat er
veel geluisterd wordt, vooral
door Jonge mensen, en dat groeit.
Ik ben daar toch wel positief
over'.
Muziek
Wat verwacht je van muziek?
,Een antwoord dat langs velerlei
omwegen en vragen tot stand
zou kunnen komen en dat dan
nog niet meer dan een moment
opname zou zijn. We staan mo
menteel op een .bovenste dode
punt'. Het kan naar alle zijden
kantelen en omslaan. Alles ge
beurt. Het componerend materi
aal is zó legio; het wordt een
haast een onmogelijke zaak om
een keuze te maken. Alles zit er
in, van de hele vroeg-Aziatische
muziek tot de nieuwste gedach
ten van bijvoorbeeld John Cage,
die dan weer gefilterd zijn door
Zen. Cage is zo ontstellend nieuw
en eenvoudig maar bij dat al ook
weer niet meer dan de persoon
lijke opvatting van Cage van wat
muziek is. En ik? Ik ben gewoon
bezig met dingen die ik moet
doen. Dat hoeven niet die dingen
te zijn die wezenlijk met muziek-
vernieuwing te maken hebben,
maar die ik wel gehad moet heb
ben'.
Ontvangst
Hoe is jc muziek tot nu toe
ontvangen?
.Nogal goed. Van goed tot zeer
goed, eigenlijk. Dat mag ik zeg
gen. Het is misschien eigenzinnig,
duidt wellicht ook wel op egois
me maar ie moet als componist
naar binnen kunnen kijken, naar
je zelf. Egocentriciteit is het min
ste wel. Anders komt het gewoon
niet. Ik heb van mezelf het idee
dat ik mogelijkheden tot commu
nicatie heb en dat is ik geef
het graag toe wel prettig om
te weten'.
Jk herken ook wel bij andere
mensen of ze al dan niet commu
nicatief zijn. Dat lijkt me een
voorwaarde.
En mezelf... Ik ben graag bij de
mensen, ik klets graag. Bij mijn
orgelconcerten dikwijls leuke
partijtjes geef ik. als dat kan,
een toelichting. Het publiek en
ikzelf zijn daar bij gebaat. Ik heb
vorige week in Breda gespeeld,
waar je een goed publiek mag
verwachten. Er is daar een soort
cultuur ontstaan; Louis Toebosch
heeft er jaren gespeeld, ik voel
zoiets een beetje als een heilige
plaats, goed, ik heb er een con
cert gegeven dat buitengewoon
goed ontvangen is, inclusief de
inleiding, de aanloop tot het ge
sprek met het publiek'. Dat is
eigenlijk ook altijd met compone
ren zo, zónder dat je op hét of
een publiek schrijft. Als Je dan
tóch voelt dat het aankomt, zit je
een eind goed. Dat eerste piano
kwartet dat Geoffrey Madge
heeft uitgevoerd, voortreffelijk, is
erg positief ontvangen en dat
was nu niet bepaald een klank
die meteen veel toegaf aan het
publiek. Iets dergelijks neem ik
waar bij Ton de Leeuw, nu mijn
compositieleraar. Mensen zowel
pro als contra nieuwe muziek
herkennen dat als integer, als
eerlijk. Als je als componist niet
eerlijk bent dan ben je niets. Je
kunt overal je huik naar de wind
hangen, maar daarmee wordt je
niet geplaatst als authentiek, nu
niet en nooit'.
Jeugd
Die avances van de jonge mens?
,Ik heb deze zomer een cursus
nieuwe muziek op het kamp van
Jeugd Muziek kunnen doen. Ik
ben daar zeer enthousiast van
terug gekomen. Ik was eigenlijk
de invaller voor Ton Hartsuiker,
nauwelijks te vervangen. Ik heb
het op mijn manier gedaan en
daardoor kon ik ook daar mis
schien wel functioneren. Ton is
erg analytisch en informatief, ik
heb het creatief opgelost. We
hebben daar een stuk in elkaar
gezet en uitgevoerd, dankzij het
geweldige niveau van de groep
een enorm succes Dat niveau
heeft me verpletterd. Het was
ondenkbaar, een openbaring. Wat
er tegenwoordig gebeurt, dat is
zeer hoopgevend, een belevenis.
Zeeland
Het Zeeuwse aandeel daarin?
.De jonge Zeeuwen waren kwanti
tatief goed vertegenwoordigd en
dat is al een belangrijk ding.
Maar ik heb er bijvoorbeeld geen
enkele in mijn klas gehad. En dat
is, vrees ik, een beetje sympto
matisch. Het gebied is voor de
nieuwe muziek echt niet helemaal
onontgonnen. Er is aan gewerkt,
er wórdt aan gewerkt maar het
dringt moeilijk door. Ik vraag
me af of het niet efficiënter kan,
door meer gerichte informatie.
De mogelijkheden zijn er. Berg
man (directeur van de Zeeuwse
muziekschool) heeft zich zeer
beijverd voor allerlei informatie
ve aangelegenheden, maar mis
schien is het wat te incidenteel,
zeker als het door weinig men-
ser\, die toch al te druk bezet
zijn. moet gebeuren. Het zou met
regelmaat moeten: een cursus die
een kern vormt. Zo gaat het toch
overal. Nergens is het er één.
twee. drie gekomen. Waar er al
iets is, is dat er tengevolge van
het sneeuwbaleffect. De interesse
moet gevoed worden. Dat kn*~
makkelijk. Er zit bij de nieuwe
muziek heel wat spektakel, en
waarom ook niet'.
Eigentijds
Dc mogelijkheden via het .cultu
reel programma?
.Eigentijdse evenementen in Zee
land? Het konden er gerust wat
meer zijn. Het zijn inderdaad een
paar namen die je steeds tegen
komt: Madge, Beekman ook al
doet die praktisch niets nieuws,
hij doet veel goeds Jeugd
Muziek en misschien ikzelf. Ik
heb alle respect voor de organi
satie van Jeugd Muziek. Wat
er gebeurt, doen zij en dat het
hier en daar nog een beetje ele
mentair is. kunnen zij niet hel
pen; ze zitten met financiële be
perkingen.
Madge is een onovertroffen man
en zeer waardevol. Als er iemand
informatie kan geven is hij het
wel. Ton Hartsuiker is net zo'n
man, Hij is hier gelukkig ook al
enkele malen geweest, maar Mad
ge is vlak bij huis. En wat mij
betreft: dat ik er bij kom is
waarschijnlijk een Zeeuwse aan
gelegenheid. Overal in het land
zullen er gelijkwaardige figuren
zijn. Ik prijs me gelukkig dat ze
me vragen, dat wel. Ik zou hier
graag wat meer samenwerking
hebben, met een Hartsuiker.
Theo Loevendie. Misja Mengel
berg, van onschatbaar belang'.
Aflandig
Zonder je je daarvoor niet te ver
af, achter liet water, aan de dijk?
.Nou ik woon hier zo verrukke
lijk, hier aan mijn dijk. Het is
moeilijk. We hebben er vaak over
gepraat, om wat socialer te wor
den en zo. We zitten hier zalig
maar het wil wel eens lastig zijn.
Er wordt aan je getrokken. Soms
ben ik weken van huis. Dan zijn
er de lastige verbindingen. Maar
voorlopig .heb' ik het hier nog.
Met een telefoon en een auto kun
je al een heleboel doen. Compo
neren moet ik thuis doen, gecon
centreerd. Dat gaat nergens an
ders. In Amsterdam zou ik het
niet houden. Ik heb er veel con
tacten, broodnodig, maar wonen,
nee. Een stad. we hebben twee
kinderen, is een belediging voor
een opvoeding. Dat komt er nog
bij.
Nee. er valt hier nog een hoop te
doen en ik ben van plan om dat
te doen. Wat bijvoorbeeld? Zoiets
als zaterdagavond, vanavond voor
de krant. Je komt toch even
langs? Leuk luisteren.
Daan Manneke, componist, peda
goog, organist en dirigent is een
kleine, zwarte figuur op een lan
ge groene najaarsdijk. In zijn
plotseling afgekapte golvende be
wegingen zit iets van de dyna
miek, die zijn werk zijn werk
maakt. Een avond als vanavond
kan ongeveer Ieren waarom pre
cies.
JDAT NIVEAU VAN DE JEUGD: HET HEEFT ME VERPLETTERD'
