dan scheert u zich elke dag
bliksemsnel schoon.
KAMER SCHAFTE 100
JAAR GELEDEN DE
DOODSTRAF AF
Soldaat Gaartman
door overspannen
luitenant gedood
7
Beul tuinierde al vele jaren
Uw volgende shaver (weer) een Philishave
FEITEN
UTRECHTSE AGENTEN ZIJN EVEN
AUTORITAIR ALS NS-MENSEN
het
fundament
van uw
vermogen
DINSDAG 19 MEI 1970
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
(ADVERTENTIE)
(Van onze correspondent)
DEN HAAG (GPD) 16 mei 1870 's middags kwart over twee.
In de eerste kamer was het debat over afschaffing van de dood
straf aan de orde. Het ontwerp-wetsvoorstel had heel wat gemoe
deren in beweging gebracht. Vooral buiten de kamer. Een stroom
van verzoekschriften alle aandringend op handhaving van de
doodstraf waren binnengekomen. De man die het belangrijke ont
werp moest verdedigen was de niet al te sterke minister Van Li-
laar. aan wiens bekwaamheden door velen in de beide kamers sterk
werd getwijfeld.
Men liet hem dat tijdens het debat
voelen ook. Vooral mr Heemskerk
Azn, die snijdende opmerkingen aan
het adres van de verlegen bewinds.
man maakte en openlijk in twijfel
trok of de memorie van toelichting
van Van Lilaar zelf was. Heemskerk
meende zeker te weten dat referen
daris A. de Pinto dit goed doorwroch.
te werkstuk had gemaakt. Van Li-
laar wreef steeds vaker zenuwachtig
zijn goudomrande bril en streek tel
kens door zijn zware golvende baard
toen men zijn wetsvoorstel onder
vuur nam.
Spreken was niet zijn sterkste kant
en daarom keek hij steeds hulpelozer
naar de afgevaardigden. Hij wist al
leen zeker dat de liberalen en de
mannen van het midden voor zijn
ontwerp zouden stemmen. Vooral aan
Van Akerlaken had Van Lilaar gro.
te steun. Deze liberaal, met zijn lui.
de kraakstem, bezwoer zijn medele.
den zich niet de eer om het wets
ontwerp tot stand te br gen te la.
ten ontroven.
Nu was het niet zo. dat de enige
beul, die officieel in rijksdienst was,
handen vol werk had en van de ene
op de andere dag werkeloos zou wor
den. Het tegendeel was het geval.
Beul Dirk Jansen leefde reeds bijna
tien jaar werkloos in de omgeving
van Arnhem, waar men hem dage.
lijks in zijn tuintje kon zien wer
ken, of zijn konijntjes zien voeren.
Gezien
Dirk Jansen die bij zijn buurtgeno.
ten erg gezien was. leek meer op een
eerbiedwaardige grutter, dan op ie
mand die reeds tientallen misdadi
gers ter dood had gebracht. Hij was
de laatste maal in 1861 in Maas
tricht in actie moeten komen. Zeven
jaar eerder had Amsterdam, de stad
die hem op 35-jarige leeftijd als
.scherprechter der stad' had aange
steld, voor de laatste maal een be.
op het schavot en maakte zo een
einde aan het leven van de 22-jarige
Duitser Johann Heinrich Kemper, die
de vrouw en twee kinderen van zijn
baas, groenteman Prilcwimkel aan de
Ringdijk had vermoord en een kind
en dienstbode levensgevaarlijk ver.
wond.
Deze terechtstelling gebenrde niet in
het openbaar, zoals tot 1837 gebrui
kelijk was, maar voof de ringmuur
van de cellulaire gevangenis op de
Schans bij de Leidsepoort.
niet dikwijls
Maar ook tot 1861 had beul Dirk
Jansen niet vaak de drie glaasjes je
never extra gedronken, die hij in
nam, wanneer hij een terechtstelling
had uit te voeren. Bij zijn sollici
tatie in 1837 Dirk schreef: ,Ik heb
achtmaal een kapitale executie mee
gemaakt en er één zelf voltrokken.
Ik ben als jongen al als assistent-
scherprechter begonnen' was het
beroep van beul in ons land al een
rustige baan.
Van 1820 tot 1870 was .422 maal de
doodstraf uitgesproken, maar niet
minder dan 322 maal had de koning
gebruik gemaakt van zijn recht om
een tot de doodstraf veroordeelde
gratie te verlenen.
Terwijl de kamer dagenlang de
handelingen der tweede kamer be
slaan 193 pagina's redevoeringen
over dit wetsvoorstel debateerde
over het wel of niet afschaffen van
de doodstraf, zaten er in de gevange
nis in Leeuwarden 65 terdoodveroor.
deelden, die allen reeds van koning
Willem III gratie hadden gekregen.
De heer Van Wassenaar van Cat.
wijck opende als eerste het vuur op
het wetsontwerp van minister Van
Lilaar. Hij noemde de voorstanders
van het wetsontwerp .ziekelijke hu
manitaire mannen' en vroeg scham.
per ,of de voorstanders van de wet,
na aanneming ook het leger gingen
afschaffen.'
Nadat Saaymans Vader het dunne,
tjes had overgedaan, trad Heemskerk
Azn. naar voren. Hij was het zwaar,
ste geschut van de tegenstanders van
de minister. Hij hamerde steeds
maar op de staten die in een opwel
ling de doodstraf hadden afgeschaft
maar ze weer in hadden gevoerd. Bp.
kritiseerde onbarmhartig de memorie
van toelichting en zei: .Twee geva
ren ontstaan: minachting van het
gezag en vermindering van afschuw
voor moord.'
Onschendbaar
Lijfstraf
Dirk Jansen een bijzonder vriende
lijke man was dus in feite reeds
vanaf 1861 zonder werk, want ook
zijn bijbaantjes waren hem reeds een
paar jaar ontnomen, omdat men In
1854 de lijfstraffen in ons land had
afgeschaft.
Nu dient gezegd Dirk Jansen had
aan brandmerken, geselen en te
pronk stellen altijd een grondige he
kel gehad. Het vele geld dat hij ex
tra verdiende .verzoete' zei hij al.
tijd .beslist niet hierbij zijn arbeid.'
Al lag Dirk er nu ook niet wakker
van wanneer hij iemand een gloel-
Een terechtstelling voor het
Amsterdamse Waaggebouw.
Het was de eerste maal dat de
guillotine in de hoofdstad werd
gebruikt. Hester Rebecca Net
ting, Adrïana van Rijswijk en
Gerrit Verkerk werden met de
uitvinding van een Franse arts
op 15 juni 1812 ter dood ge
bracht.
end stempel op het voorhoofd moest
drukken.
Hij sliep even lekker wanneer hij
iemand had gegeseld als wanneer hij
zijn bloemen water had gegeven of
bollen had geplant. Een beu! behoor
de nu eenmaal in het maatschappe.
lijke leven van die tijd, evenals de
kinderarbeid, de vliegende tering en
de plaggen huf— J- -
veenarbeiders.
zich niet leent om of
geguillotineerd te worden, zoals on
langs in Engeland heit geval was
Langdradig
Moeilijk
Minister Van Lilaar had het mocL
lijk, heel moeilijk tijdens het debat.
Want verschillende afgevaardigden
lieten wel degelijk de stroom van
verzoeken om handhaving van de
doodstraf zwaar wegen bij hun me
ningsvorming. Van Lilaar kon slechts
steunen op twee bijvalsbetuigingen:
van het provinciaal Utrechts genoot
schap van kunsten en wetenschap
pen en een brief ondertekend door
J. Persant Snoep, P. A. A. Fransen
van de Putte, J. C. Dominious van
den Bussohe en acht anderen. Bij
de adressanten tegen de afschaffing
van de doodstraf waren veel kerke
raden van gereformeerde en her
vormde gemeenten, die met bijbel
teksten hun motieven ondersteunden.
Zoals een adres van Wesselknoop en
51 andere kerkeraadsleden der Ne.
derlandsche Hervormde Gemeente in
Amsterdam, die schreven: ,Zij be.
schouwen het wetsontwerp daartoe
strekkende ,a!s vrucht van den dries.
ten geest des tijds, die geene wijs
heid erkent dan de zijne' en .zich
daarom dan ook hooghartig verheft
boven de duidelijke uitspraken van
het goddelijk woord', beoogden met
Genesis 9:6 en Romeinen 13:4, dat
de Schepper ,ter regtvaardige vergel
ding' voor 't moorddadig of moed
willig vergieten van menschenbloed
.aan de overheden niet alleen de
boeyen of de banden, maar zelfs het
zwaard heeft in handen gegeven',
leggen de vrees aan den dag, dat
de afschaffing der doodstraf, aanlei
ding zal geven tot vermenigvuldiging
van moord en doodslag, en verzoeken
dat de kamer .zoolang de hooge re.
gering, niet bij magte zal zijn den
doodslag te kunnen weren (gelijk zij
dit Immers niet is) hare goedkeuring
moge onthouden aan een wetsont
werp tot afschaffing van de dood
straf.'
Na Oldenhuis Gratama kwam de
langdradigste spreker aan het woord,
afgevaardigde Van Loon. die zich he
riep op de bijbel en stelde dat wan
neer de aardse rechters een fout had
den gemaakt en een onschuldige ter
dood hadden veroordeeld en het von
nis was voltrokken, de hemelse reclu
ter dit wel zou corrigeren.
,Na een rechterlijke dwaling is het
bestaan van de terechtgestelde nog
niet opgeheven' sprak hij, ,en hetzij
men op deze of op andere door de
heer gewilde wijze van dit aardse le
ven in de eeuwigheid overgaat, is er
nog een ander bestaan, dat niet af.
hangt van een rechterlijke dwaling
op deze wereld.'
De sterkste argumenten voor invoe
ring van de wet voerde op de twee
de dag van het debat de heer Len.
ting aan: ,De doodstraf zou afschrik
wekkend zijn', zei hij, ,maar ik zal
het tegendeel aantonen. De genees
heer Pritchard vergiftigde in 1865
zijn vrouw. Niettegenstaande reeds
zijn collega's Palmer en La Pomme.
rais voor een dergelijke misdaad had.
den terechtgestaan.'
.Kan men zeggen dat de doodstraf
afschrikwekkend werkt, wanneer
men leest van iemand in Engeland
terechtgesteld, wiens vader, grootva
der en bloedverwant wegens misda
den eveneens op het schavot de dood
hadden gevonden, en wiens moeder
aan de voet van het schavot haar
zoon aanmaande evenveel moed te
tonen als zijn vader?'
Angst
Ziekelijk
De angst voor revolutionaire woelin
gen sprak ook in het debat mee. De
heef Van Nispen van Sevenaer zei
daarover: .Bij mij en vele anderen
heeft dit wetsontwerp een weinig
aangename indruk gemaakt en onge
rustheid voor veiligheid en bezittin
gen opgewekt. Want mag men wel
uit liet oog verliezen, dat er een ui
terst talrijke vereniging bestaat (het
tweede-kamerlid bedoelde de socialis
ten) gehoorzamend aan een opperco-
mité, een vereniging die haar leden
bij duizenden telt en in alle landen
haar vertakkingen heeft.
Het is gebleken dat deze tegen de
gruwelijkste middelen nieit opziet, dat
op gegeven orders oproer plaats heeft,
die slechts op nader bevel of wacht
woord weer ophoudt. Maar wanneer
nu zulke verenigingen bestaan, die
een gehele sociale omkeer of revolu
tie beoogt en voor uiterste middelen
niet terugdeinst wanneer alle
maatschappijen dat gevaar te'duch.
ten hebben, dan is het toch noodza
kelijk, dat de maatschappij zich hier
evenmin als in andere landen ontwa
pent en het zwaard in de hand houdt,
om als het nodig is dat te gebruiken.'
Kort
Na Heemskerk Azn. sprak Olden
huis Gratama. .Het leven beschouw
ik als onschendbaar' zei hij. .Een
mens heeft niet het recht zijn even
mens het leven te ontnemen'. Hij
toonde zich een warm voorstander
van de wet en vervolgde. .Ik zie de
doodstraf juist als een aansporing
voor moordenaars. Booth, de moorde
naar van Abraham Lincoln, de pre
sident van de Verenigde Staten, had
tevoren bij een schavot gestaan.
Het terdoodbrengen vond deze afge
vaardigde een mensonwaardig ge
zicht. .Hoe kunt gij het goedkeu
ren dat een veroordeelde, Verger, de
moordenaar van monsieur Sibour on
geveer tien minuten met de beul
worstelde, zodat er zelfs een ogen.
blik was dat men dacht dat hij de
beul de baas zou worden. En wat
zult gij doen wanneer iemand ter
dood veroordeeld is wiens physiek
Minister Van Lilaar liield zijn verde
diging kort maar krachtig. Zei dat de
voorstanders van de wet geen zieke
lijke filantropen waren, zoals Was.
«enaer van Catwijck ze had genoemd.
.Wanit', zo zei Van Lilaar, ,dan past
dit verwijt ook op diegenen die de
pijnbank, het radbraken, het vieren
delen en verbranden uit de wet heb
ben geschrapt. Al dieze gruwelijkhe
den zijn verdwenen', vervolgde hij,
.En zie de orde en veiligheid in ons
land zijn toegenomen. De cijfers wij
zen dit uit. Terwijl mensonterende
straffen de misdaad niet verminde
ren, maar vermeerderen.'
Van Lilaar won de slag in de tweede
Icamer. Zijn wetsontwerp tot af
schaffing van de doodstraf werd met
40 stemmen voor en 28 tegen aange
nomen.
Eerste
San Marino had reeds in 1848 de
doodstraf afgeschaft in 1861 gevolgd
door Portugal en in 1864 Roemenië.
In deze landen was echter het ini.
tiatief van het parlement uitgegaan.
De vele, vele mannen die zich
elektrisch scheren, weten allang dat
bliksemsnel schoon scheren pas kan
met ronddraaiende mesjes.
De Philishave 3 heeft liefst 3x6 18
vlijmscherpe mesjes van bikkelhard
edelstaal. Genadeloos voor elk haartje,
dun, dik, kort, lang. Met een vaart van
5000 toeren gaan ze onder het mes.,.
De man die van scheren weet,
scheert zich dus met een
Philishave 3. Geen hadr Op zijn
gezicht die nog aan een andere
shaver denkt.
Want dat is bliksemsnel, lekker schoon scheren.
In ons land deed de regering als eer
ste Westeuropees land het voorstel
de doodstraf in vredestijd af
schaffen.
Tussen de behandeling in de tweede
en eerste kamer, brak de Frans.
Duitse oorlog uit.
Men geloofde echter niet toen het
deba^ begon, dat de eerste kamer
aan Van Lilaar de triomf zou gun
nen om een zo belangrijke wet tot
stand te brengen. Leden van dit ho
ge staatscollege stelden zich name
lijk de vraag, met welk recht Van
Lilaar zich in hun midden vertooi
Noch zijn naam, noch zijn stand,
noch zijn talent gaven hem volgens
dit college de aanspraak daarop.
Aanvankelijk liet de eerste kamer
het ontwerp dan ook liggen. Maar
in september kort voor het sluiteD
van de zitting kwam de eerste ka
mer toch nog bijeen om het wets
ontwerp te behandelen.
.Een zonderling gekozen ogenblik',
zeiden verschillende tegenstanders,
,om over het in leven blijven van
enkele misdadigers te spreken, ter
wijl de lijken van vele duizenden de
slagvelden bedekken.'
.Het juiste moment', zeiden de voor
standers. .Nederland moet juist nu
tonen, hoeveel waarde het aan een
mensenleven hecht.'
Met de hakken over de sloot, kwam
de wet er door (20 tegen 18 stem
men) en op 17 september vermeldde
het staatsblad van het Koninkrijk
der Nederlanden: ,Wij Willem UI,
bij de gratie Gods, koning der Ne
derlanden, prins van Oranje Nassau,
groot-hertog van Luxemburg enz.
enz. enz.
Allen die deze zullen zien of horen le
zen Salut! doen te weten: alzoo wij in
overweging genomen hebben, dat het
noodzakelijk is de doodstraf af te
schaffen, met het na te melden
voorbehoud ten aanzien van de mili
taire strafwetten: zoo is het, dat
wij den Raad van State gehoord en
met gemeen overleg der staten.gene.
raal. hebben goedgevonden en ver
staan, gelijk wij goedvinden en ver
staan bij deze:
artikel I
de doodstraf wordt afgeschaft in de
gevallen, waarin zij door de burge.
lijke strafwet wordt bedreigd.
Nederland had de onherroepelijke
straf afgeschaft, de eerste grote stap
naar een humanitaire rechtspleging
was gezet.
Op 14 mei 1940
Ln de kantlijn van 28 april
leden werd onder het kopje
gesteld dat: ,de verklaring van
voorzitter van de CHU prof. Van
Hulst dat .Nederland voorop moet
gaan bij het streven om in Portugal
en Griekenland de democratie te her
stellen' niet meer dan de obligate
verklaring is. die elke politicus in
Nederland af en toe met betrekking
tot deze beide landen aflegt.
Zolang dergelijke verklaringen van
politieke voorzitters niet omgezet
kunnen worden in een concreet be. ENSCHEDE (GPD) Op 14 mei 1940
leid kunnen ze rnaar beter achter- werd de dienstplichtige militair Jan
e ,Gaartm3n (26) ingedeeld bij staf II van
Gepensioneerde
overste: ,Het heeft
me nooit meer
losgelaten'
zou de heren politici wel sieren.'
Nu heeft prof. Van Hulst de door de
kantlijnsohrijver aangevochten zin
uitgesproken tijdens een cause
rie voor de CHJO te Driebergen,
i hij zijn stellingname tijdens
32ste regiment infanterie voor het
café Het Posthuis in Moordrecht dood
geschoten door een jonge luitenant
het zevende regiment infanterie. Om
trent de beweegreden van deze eerst de.
- - - zer dagen aan de openbaarheid prijs,
ie daarop gevolgde discussie concre- gegeven executie tastten we in het duis.
tiseerde tot onder meer m het ka- ter tot j,, een riante fiat in een van de
van de EEG -ient de preferen- buitenwijken van Enschede tegenover
tléle tanefsbejandeline van Grieken- dc EepeS:,ion„rde overste J. B. F. Blok
ana, beemdigd te worden. zitten, die als beroensluitenant
Ziedaar mijnheer de kantlljnsohrlj.
ver een, door u zo begeerde, concrete
uitwerking van een verklaring van
een politieke voorzitter.
Een juiste weergave van .feiten',
lijkt ons van een commentator toch
niet te veel gevraagd.
Middelburg.
De feiten waren zoals uit
bovenstaande brief blijkt
juist weergegeven. Alleen ont
brak de nadere precisering. Zij
maakt het overigens alleen
maar erger. De aanbevolen
ergt..
maatregel zal de kolonels niet dan ook in Moordrecht
veel pijn doen Red. PZC.
Bedrijfspsychologisch onderzoek wijst nil:
UTRECHT (ANP)
De politie, die over het
algemeen een autori
taire houding wordt
toegemeten, blijkt in
haar ideeën minder au-
toritar te zijn dan men
en uit sommige ande
re beroepsgroepen- Zo
heeft een onderzoek
onder de Utrechtse po
litie uitgewezen, dat zij
niet méér autoritair is
dan kantoorpersoneel.
In dit geval werd een
vergelijking gemaakt
met mensen die even
eens in een grote or
ganisatie werkzaam
zijn, namelijk spoorweg,
personeel.
Het onderzoek, dat
werd uitgevoerd door
de heer R. A. Roe van
het beSrijfspsycholo-
gisch Instituut van de
jjSim vata Am
sterdam, kwam donder
dag ter sprake tijdens
de jaarlijkse conferen
ce van het Nederlands
Instituut van Psycho
logen in het Jaarbeurs
congrescentrum in
Utrecht.
De geënquêteerde poli
tiefunctionarissen
straatagenten, motor
rijders en politie te
paard behaalden een
even grote score wat
hun autoritaire opvat
tingen betreft als men
sen, die bij de spoor
wegen zittend werk
verrichten.
Beide groepen bleken
echter een grotere au
toritaire houding te be
zitten dan leeftijdgeno
ten in andere maat
schappelijke sectoren.
De heer De Roe heeft
(etracht verband ta
oeken tussen een au-
iritaire houding én de
vol doer -g in het werk.
bt die cijfers blijkt,
dat «fit verband in ster
kere mate bestaat bij
het kantoorpersoneel..
De autoritaire opvat
tingen van de onder
vraagde politiemensen
het kantoorpersoneel,
weet de onderzoeker
in hoofdzaak aan de ar-
beidso mstatïdügheden
van een grote instel
ling.
Bureaucratie
De bureaucratie, die zo
wel bij de overheid als
bij een groot bedrijf
voorkomt, is naar zijn
idee van grote invloed
op de autoritaire me
ningen van de in deze
organisaties werkzame
mensen.
zitten, die als beroepsluitenant dertig
jaar geleden het fatale schot loste. Wat
was er aan de hand met die soldaat en
hoe kwam u erbij om hem pardoes op
straat dood te schieten, was onze eerste
vraag.
,De mval van de Duitsers veroorzaakte
in Nederland ook in het leger paniek. De
herhaalde waarschuwingen voor de radio
en de geruchten dat Duitse militairen
burgerkleding rn Nederland rondliepen,
verwekten grote spanningen. Daarnaast
kregen we te doen met lichtkogels,
waarvan we na intensief speuren de her
komst niet konden vaststellen. Rotter
dam werd in brand gebombardeerd. Het
werd me allemaal teveel en op een mo
ment was ik mezelf niet meer Toen Ik
■■■RriBÉBBriaMMHi man op
straat zag in een overall was ik er met
mijn totaal overspannen gemoed vast
van overtuigd: dat is een Duitse spion.
Ik trok mijn pistool en schoot hem door
het hoofd. Er is geen enkele woorden
wisseling aan voorafgegaan. Ik deed het
in een vreselijk overspannen toestand. Ik
ben naar Den Haag gebracht, waar ik
ongeveer een maand in een rusthuis ben
opgenomen'.
Is er melding gemaakt van uw daad
en wat was het resultaat?
.De zaak is onmiddellijk doorgegeven
naar de militaire krijgsraad in Den
Haag, waar de stukken zijn opgemaakt.
De capitulatie is waarschijnlijk oorzaak
geweest dat ik er nooit meer iets van
heb gehoord. Wij raakten in krijgsge
vangenschap en na de oorlog heb ik mijn
militaire loopbaan voortgezet tot ik in
1967 op 60-jarige leeftijd als overste
ben gepensioneerd.'
Men zegt dat u als antwoord op een
brief van de familie Gaartman hebt
geschreven dat u met de zaak niets
te maken wilde hebben?
,Ik heb nooit een brief van de familie
gehad. Wel zijn de vrouw van Gaartman,
zijn moeder en een zuster bij mij in
Bussum, waar ik destijds woonde, ge
weest. Wij hebben een hele poos over
het gebeurde gesproken en de vrouwen
namen met een handdruk afscheid.'
Heeft het u wat gedaan dat u zo
maar zo'n jonge man het leven ont
nam en hebt u wroeging van uw
d r ad gehad
.Ik heb u al verteld dat ik het geheel
buiten zinnen heb gedaan. Toen ik tot
het volle bewustzijn kwam van het ge
beurde heeft het me sterk aangegrepen
en nooit meer losgelaten. Op een gege
ven moment probeer Je het terug te
dringen, maar vergeten kun je het nooit.
Nu de zaak Ln de publiciteit is gekomen,
voelen mijn vrouw en ik het weer erger
dan ooit'.
Wij hebben gehoord dat de weduwe
van Jan Gaartman in Haarlem in een
orfbewoonbaar verklaarde woning
met een karig pensioentje moet
rondkomen. Vindt u dat Juist?
.Nee. ik "vind dat zij na deze verschrik
kelijke ervaring eigenlijk op z'n minst
recht heeft op een leven zonder finan
ciële zorgen.'
De gepensioneerde overste Blok. die de
laatste jaren in Luntrren woonde, doch
in januari naar Enschede verhuisde,
maakt niet de indruk van een houwde
gen. Hij probeert zich niet te veront.
schuldigen voor het gebeurde, hij maakt
de indruk er onder te lijden. Alles wat
hij heeft trachten te verdringen is nu
weer duidelijk naar boven gekomen door
de pubtikaties m de kranten.
ADVERTENTIE
POSTBUS 873 - ftOTTOVMM TEL. «01C» 29 S
