Nederlandse Unie vervulde essentiële taak'
25 jaar
MR J. LINTHORST HOMAN:
bevrijding
19
Na de oorlog heeft mr J. Linthorst Homan een
reeks belangrijke functies bekleed. Na enige jaren
voorzitter te zijn geweest van de vaste commissie
van de rijksdienst voor het nationale plan, werd hij
in 1952 benoemd tot directeur bij buitenlandse eco
nomische betrekkingen. Hij nam in die functie deel
aan vele conferenties en onderhandelingen. In 1958
werd hij vertegenwoordiger van orts land bij de EEG
en Euratom in Brussel en in 1962 lid van de hoge
autoriteit de EGKS in Luxemburg. In 1968 volgde
hij mr E. N. van Klef fens op als vertegenwoordiger
van de Europese Commissie in Londen.
Het contact met de Europese Beweging heeft de
heer Linthorst Homan altijd aangehouden. Dankzij
vele uitnodigingen voor spreekbeurten in ons land en
verschillende andere landen binnen en buiten de
kring der zes kreeg hij volop de gelegenheid de
ontwikkeling van de Europese gedachte van nabij
te volgen.
In een monumentale villa aan een stille laan. waar een*
Victoriaanse miljonairs woonden en waar thans het
domein is van talrijke ambassadeurs, zetelt mr J. Lint
horst Homan, sinds 1968 de vertegenwoordiger in Lon
den van de Europese Commissie. H(j is een rijzige fi
guur, een jeugdige zestiger, altijd opgewekt en Joviaal.
Wie de ruime, stemmige werkkamer van de pijprokende
mr Linthorst Homan betreedt, beseft onmiddellijk, dat
zowel deftigheid als diplomatieke formaliteit, die men
in deze omgeving zou mogen verwaahten, hem volkomen
vreemd zijn. Want de heer Linthorst Homan la een
warme persoonlijkheid die geheel open staat voor an
deren.
Zelf zegt hij: ,Ik ben een spontaan mens', En er rea
listisch aan toevoegend: ,Dat heeft mij in de oorlog
helaas wel eens parten gespeeld, wanneer ik soms in
eigen kring al te loslippige uitlatingen deed'. .Ik heb
altijd ruiterlijk erkend, dat ik fouten heb begaan. Ik
ben nog altijd van mening dat de oprichting van de Ne
derlandse Unie een noodzakelijke daad s geweest, voor
al om psychologische redenen, wegens de politieke leeg
te die er was. Kritiek op het besluit om de Unie op te
richten, acht ik dan ook onjuist, maar de kritiek op mij
zelf wél juist'.
Men is geneigd zich af te vragen of de heer Linthorst
Homan met een overmaat van zelfverwijten zichzelf
eigenlijk geen onrecht aandoet. Maar Homan w:l van
geen vergoelijking van zijn eigen houding weten. Hij
heeft zich in een aantal premissen onder meer in de
bedoelingen van de bezetter en in de militaire situatie
vergist. Na de oorlog heeft op verzoek van het drie
manschap van de Nederlandse Unie een ereraad een on
derzoek ingesteld naar de gang van zaken, weliks oor
deel in het algemeen gunstig was, maar over bepaalde
uitlatingen van de heer Linthorst Homan ongunstig.
Maar er heeft nimmer twijfel bestaan, dat hij als goede
vaderlander boven elke verdenking staat. Desondanks
voelde hij, dat hij wegens zijn .falen' zich na de oorlog
uit de actieve politiek moest terugtrekken. Vóór de oor
log was mr Linthorst Homan v.ce-voorzitter van de Li
berale Staatspartij ,De Vrijheidsbond'. In 1962 sloot hij
zidh aan bij de VVD.
IDEAAL
,Mij past bescheidenheid', zegt hij steeds weer. Geluk
kig voor hemzelf en voor anderen heeft hij zijn per
soonlijkheid, bekwaamheden en energie in dienst bun
nen stellen van een ideaal, dat rechtstreeks uit zijn
zovele jaren gekoesterde opvattingen voortvloeit, na-
namelijk het werken voor een Verenigd Europa.
,Mijn maatschappelijke idealen hebben vaste vorm ge
kregen, toen ik in de zware crisistijd der dertiger ja
ren heb gadegeslagen hoeveel er ontbrak aan de so
ciale samenhang in ons volk. Vandaar dat ik mij toen
heb ingespannen om mijn bijdrage te leveren voor die
pere samenhang, als burgemeester door sociale werk
zaamheid, als commissaris van de koningin door de op
richting van de Groninger Gemeenschap en in de be
zetting door de mede-oprichting van de Nederlandse
Unie. Toen ik helaas doch begrijpelijk niet
mocht terugkeren als commissaris van de koningin en
andere functies vervulde, heb ik geprobeerd de pro
blemen in hun Europese proporties te zien. Maar denkt
u vooral niet dat lk mij in het Europese werk heb ge
stort om iets geheel nieuws te gaan doen in verband
met mijn oorlogsverleden.
Dat is niét zo.
Mijn levensdoel is altijd geweest mensen tot elkaar
brengen. Wat ik voor de oorlog in klein verband deed
en tijdens de bezetting heb gedaan, toen ik mede
tradhtte een grondslag te leggen niét voor een onmo
gelijke eenheidspartij, maar wél voor een eenvoudiger
en eerlijker politieke structuur doe ik thans op Euro
pees niveau'.
Het belang van de Nederlandse Unie is vooral geweest,
dat het een opvangcentrum was van mensen, die wan
neer er op dat ogenblik geen positief geestelijke lei
ding zou zijn gegeven, in verwarring zouden zijn ge-
bradht.
LOYALITEIT
vorming van een Muasert-regering en andere nare din
gen'.
Waren de in 1937 door de ministerraad opgestelde aan
wijzingen aan de ambtenaren en het spoor- en tram
wegpersoneel om zich loyaal tegenover een bezetter te
gedragen van invloed op uw optreden
Jazeker. De boodschap van de regering was: El.jft op
uw post. Zorgt dat de maatschappij blijft draaien.'
De brochure was gebaseerd op de Haagse Conventie van
dat de bezettende macht zich van zijn kant eveneens
1907. maar de voorwaarde voor een loyaal gedrag was,
aan het Volkenrecht zou houden en maatschappelijke
activiteit toestaan.'
Mr Linthorst Homan had, toen hij het geschrift als com
missaris van de koningin ontving, de minister van bin
nenlandse zaken gevraagd het op grote schaal te ver
spreiden, omdat ook de bevolk mg moest begr.jpen.
welke houding het tegenover een bezetter had aan te
nemen. Daarom was ht onvoldoende dat er maar één
exemplaar voor elke gemeente was in handen van
de burgemeester. De regering voelde echter niets voor
ruimere verspreiding, omdat dit de indruk kon wekken,
dat zij eigenlijk op een bezetting rekende. Maar het
gevolg daarvan was, dat het Nederlandse volk helemaal
niet op een bezetting was voorbereid! Er ontstond daar
door grote verwarring over wat wel en wat niet mocht.'
Aanvankelijk leefde bij mr Homan de sterke hoop dat
de Duitsers zich aan het Volkenrecht zouden houden en
ook dat het bij een louter militaire bezetting zou blij-
Hoe had u zich de samenwerking met de Duitsers voor
gesteld?
Samenwerking? Er Is nooit van samenwerking sprake
geweest', zegt Homan met grote nadruk. .Wij zijn nooit
verder gegaan dan activiteit In het kader van het Vol
kenrecht. Maar toen geleidelijk bleek, dat deze bezet
ter zich niet daaraan hield wat dit betreft ben ik
er ingelopen was ik zo blij als een kind toen de
Nederlandse Unie in december 1941 werd verboden.
Wij zagen het verbod komen en vertangden er ook
ILLEGALITEIT
Pas na de oprichting van de Nederlandse Unie kwa
men de politieke partijen, die na de Duitse inval niets
hadden gedaan, in beweging. Mr Linthorst Homan's
standpunt was: .Zolang wij er waren, moesten de Duit
sers rekening met ons houden. Zonder de Nederlandse
Unie zou de situatie anders zijn geweest. Zij wekte
aarzeling en onzekerheid bij de bezetters en door het
bestaan van de Unie werd er tijd gewonnen. Zij werkte
preventief op de altijd aanwezige mogelijkheid van de
Bent u teleurgesteld over de naoorlogse politieke ont
wikkeling in oas land?
.D« politieke verhoudingen In het algemeen zijn veel
beter dan vóór de oorlog, maar het valt te betreuren
dat de grote bundeling van katholiek en protestant,
waarvan wij ons destijds zoveel hadden voorgesteld,
niet tot stand is gekomen, hoewel de betrekkingen tus
sen beide volksgroepen ook veel beter zijn dan vroeger.
Mijn indruk is dat de Nederlandse Unie het zou na
tuurlijk dwaas z;jn te zeggen dat het alleen hiür in
vloed is geweest een stoot in de goede richting heeft
gegeven en dat er veel positiefs uit de oorlogsperiode
is blijven hangen.'
.EUROPEES DENKEN'
Hoe stond de Nederlandse Unie tegenover de Illegali
teit
,Ik had grote bewondering voor het verzet. Later heb
ikzelf ook illegaal werk gedaan. Maar aangezien de
Unie de weg der openbaarheid had gekozen, kan deze
zich als zodanig niet met het verzet bemoeien. Het
verheugende feit echter ls, dat de Unie niet alleen vele
Nederlanders politiek bewust heeft gemaakt, maar dat
zij ook duizenden jongeren aan het verzet heeft gele
verd. Wij zijn legaal begonnen en wilden ons werk ver
richten binnen de beperkingen, opgelegd door de staat
van Bezet Gebied. Dat moge nü zot klinken, maar in
1940 was dat anders. Vergeet u niet, dat ook het mani
fest der politieke partijen uit juni-juli 1940 dezelfde
geest ademde. Intussen hebben sommigen onzer lk
niet reeds zeer snel illegaal werk met htm Unie-
werk gecombineerd (waarover de heer Enthoven on
langs uitvoerig in een weekbladartikel heeft geschre
ven). Wij geloven dat de Nederlandse Unie de juiste
weg heeft gekozen eerst legaal, daarna waarschu
wend en tenslotte ondergronds.
Onze waarschuwing kwam als reactie op de rede van
Seyss Inquart in juli 1941 ln Amsterdam. ,Wie niet voor
ons is, is tegen ons!'
,Dan zijn we ,begen'!', antwoordde de Unie*.
NIEUWE DENKBEELDEN
Mr Linthorst Homan had zich als commissaris van de
koningin steeds tegen het .ancien regime' verzet en ge
probeerd verouderde denkbeeldn en vormen door nieu
we te vervangen. De Nederlandse Unie zag als toekomst
beeld een maatschappij zonder klassetegenstellingen
met de eigendom als een dienende, sociale taak en het
hooghouden van de geestelijke waarden. Men sprak in
die tijd van het .Nederlandse Socialisme'. Het berustte
op de erkenning dat het materiële nooit centraal mag
staan en dat in een democratie de tegenstellingen op
geestelijke gronden dienen te worden overwonnen. De
naoorlogse Nederlandse Volksbeweging en de door
braak, die tot de PvdA leidde, getuigden van eenzelfde
evolutie in het politaelie denken'.
De heer Linthorst Homan zelf hoopte destijds dat na
de oorlog het aantal partijen tot vier of vijf zou wor
den teruggebracht. .Partijversplinterlng is niet alleen
gevaarlijk voor de Nederlandse democratie, maar remt
ook onze geestelijk-politieke bijdrage aan het Europese
denken'.
.Ln St-Michclsgestel is mijn denken sterk in Europese
richting gegaan en is mijn federalistische overtuiging
versterkt'.
In Engeland predikt mr Linthorst Homan op talrijks
lezingen en .n vaak bewonderenswaardige, scherpzin
nige toespraken, het evangelie van een Verenigd Europa
en ook hier verricht hij pionierswerk, gezien de aarze
lende Britse publieke opinie over Engelands toetreding
tot de EEG.
.Als ideaal der Europese Integratie heb :k van het be
gin gezien de groei van Europese instellingen, welke
hun aandeel zouden hebben :n de veroleuweing van de
Europese maatschappij. Ik zie de federale werfemetho-
de als de beste voor het in wisselwerkng brengen van
de gemeenschappen op de verschillende niveaus: de
plaatselijke, de gewestelijke, de nationale, de Europese,
en geleidelijk het wereldverband. Dit is een rechtsge-
dachte. Per saldo zal 't het recht moeten zijn, dat de
verhoud-ngen beheerst en dat aan de maatschappij haar
werkschema biedt. Als integraal federalist ga lk uit
van de vitale noodzaak dat :n elke gemeenschap, klein
en groot, het eigen rechtsbestel veel omvattend moet
zijn, omdat alleen op deze maaier de volksdeelname al
gemeen en creatief kan zijn.
Natuurlijk zal het altijd moeilijk blijven bepaalde be
langen over te brengen naar een hoger vlak. Vandaar
ook dat de gemeenten van een provincie een belang
liever intercommunaal behandelen dan het toe te ver
trouwen aan de provincie, en staten Bever de zaak inter
gouvernementeel proberen aan te pakken dan de taak
af te staan aan Brussel. Dit brengt een groot risico
mee. omdat het n.et de meeat efficiënte metbode is.
De federale methode, const.uitioneel de democratische
procedure vastleggen van de .groei' van onderop, heeft
reeds in de geschiedenis bewezen de beste waarborgen
te bieden.'
.OPTIMIST'
.Als federalist behoor lk tot de zogenaamde .Europese
optimisten', dat wil zeggen tot hen, die het ideaal ver
wezenlijkbaar achten. Ik deel dus niet de mening van
hen die vrezen dat de Europese mens met zal uitkomen
boven zij nationale uitdrukkingsvormen.'
Wat vindt u van de Europese gezindheid?
.Die laat nog veel te wensen over'. .De psychologische
kant van de EEG is een der moeilijkste dingen. Er zal
pas vooruitgang op dit gebied kunnen zijn zodra recht
streekse verkiezingen voor een Europees parlement, dat
over werkelijke bevoegdheden bezit, mogelijk worden.
Pas d&n zullen de Europese Gemeenschappen een dui
delijke politieke inhoud kunnen krijgen. Ook de maat
schappelijke inhoud zal pas kunnen worden bereikt, zo
dra er voor een direct gekozen Europees parlement
maatschappelijke Europese partijprogramma's met el
kaar ln wisselwerking staan. Dan wordt de zaak ook
helder voor de Jongere generatie, welke nu aan het be
staande bestel geen houvast heeft!'
POLITIEKE INTEGRATIE
Wij hebben het punt bereikt waarop politiek Integra
tie hoe langer hoe onontbeerlijker wordt voor de eco
nomische integratie. Vroeg of Laat zal ook de Europese
defensie moeten worden geïntegreerd, natuurlijk binnen
het raam van de NAVO. Reeds Robert Schumann heeft
gezien, dat Europa politiek verenigd moet worden. Er
werd onder hem en Monnet een voorzichtig begin ge
maakt met de Kolen- en Staalgemeenschap. Ook Hail-
stein geloofde dat een Economische Unie de politieke
middelpuntzoekende krachten zal bevorderen. Het is
niet ailleen aan De Gaulle te wijten, dat de krachten
nog niet sterk genoeg zijn! De inwendige strijd hierover
gaat door.
ABN. D. LISSAUE&
VERVOLG VAN PAGINA 18.
ding al voor de oorlog een organisatie werd opgezet
om bij een eventuele bezetting ondergronds door te
gaan, weet ik niet. Dat zou u aan de GS II van voor
de oorlog hebben moeten vragen aan wijlen de
Fabius. Ik betwijfel het'.
Werd de OD opgericht in opdracht van de
Landen of was het een spontane reactie van de militai
ren zelf?
Het laatste. Niemand ls ooit door Londen aangezocht.
Na de arrestatie van de beroepsofficieren kwam één
van de cadetten die zich niet hadden gemeld en daar
door de enige overgeblevenen waren van het algemeen
hoofdkwartier, mij vragen of ik mij met de leiding wil
de belasten.
U beschouwde de OD als het ondergrondse verleng
stuk van het leger; een leger kan alleen optreden in
opdracht van de regering. Hoe was uw contact met
de regering in Londen in de eerste jaren
Six: ,Dat was erg moeilijk. U moet niet vergeten dat
de oorlog werd gevoerd door de geallieerden en niet
door de Nederlandse regering. Hoe de verbindingen lie
pen tussen de regering in Londen en de geallieerde le
gerleiding, wisten wij in die periode niet. Vooral in hel
begin, ook door het England Spiel, liep de zaak mis.
Zelf hebben wij daarover de eerste telegrammen ge
stuurd dat er iets mis was. Wij hadden wel gemerkt dat
de Duitsers meer wisten dan mogelijk kon zijn, maar
wij kenden de oorzaken niet. Er was duidelijk verraad.
Dus was grote omzichtigheid geboden. Dat besefte ik
al voordat ik de leiding van de OD op me nam. Ik be
sloot meer nog dan voordien in de schaduw te blijven
Tot heel kort voor het einde van de oorlog heeft men
ook in Londen niet geweten wie er aan het hoofd zal
In totaal hebben wij anderhalve roman aan telegram
men naar Londen gezonden en drieduizend tekeningen
Meestal vroeg Londen en gaven wij antwoord. Onze
vragen waren gericht aan het bureau inlichtingen, waai
de kolonel Somer aan het hoofd stond. Een meer feite
lijke erkenning van de OD vond plaats in augustus 1943
toen wij van de regering in Londen opdracht kregen
tweehonderd officieren aan te trekken voor de vervul
ling van militair gezagstaken.
CONTACTEN VERZET
Meende de OD, als voortzetting van het Nederlandse
leger, de enige officiële verzetsorganisatie te zijn, waar
bij alle anderen zich zouden moeten aansluiten
,Neen. Bijvoorbeeld van de pers, de vrije kunstenaars, de
politici is nooit verwacht dat zij zich zouden aanslui
ten, al waren er soms wel contacten aan de top, of
plaatselijk, dikwijls zoals het toevallig uitkwam. Ver
schillende groeperingen die min of meer dezelfde doel
stellingen hadden, zijn, sommige eerder, andere later
met de OD gefusioneerd.
Niet echter de spionagegroepen.
Wij wisten dat er lm Engeland meerdere organisaties
waren, die ieder hun eigen contacten in het buiten
land wilden hebben. En vaak meer dan één contact, ook
wel met het oog op het uitvallen door arrestaties of
anderszins Daarom hebben wij nooit verlangd dat zij
zich zouden aansluiten, hoewel zij gelijksoortig werk
deden. Dat zou trouwens tegen hun instructies zijn
geweest. Bovendien maakten wij na de golven van ar
restaties sinds maart 1941 niet zo graag nieuwe con
tacten met anderen, tenzij men dat contact om welke
reden dan ook wederzijds wenselijk achtte. Daar het
nogal eens voorkwam dat verzetsmensen deel uitmaak
ten van meer dan een organisatie, was de onderlinge
samenwerking in het land plaaitselijk zeer verschil
lend. Met de meistakmg in 1943 ontstond de Raad van
Verzet en toen kwam ook de LO tot een plotselinge en
stormachtige omtwikkelng, in verband met de mel
dingsplicht van de oud-militairen, die zich eerst lokaal
georganiseerd hadden en dus vaak bestonden los van
de OD en soms weer niet. Toen uit de LO geleidelijk de
KP zich ontwikkelde die terecht zich meestal be
perkte tot zeer kleine plaatselijke groepjes, waarin
vaak OD'ers of oud-OD'ers zaten, die om eigen veilig
heid met niemand contact wensten is niettemin
coch ook centraal een samenwerking gegroeid tussen
Orde Dienst, Knokploegen en Raad van Verzet. Van
net voorjaar 1944 af, hadden wij elke woensdag een be
spreking in Amsterdam om te overleggen over de wen
selijkheid van de uitvoering van bepaalde technische
sabotages. Uit deze besprekingen groeiden de plannen
voor een fusie. Daardoor bestonden de Binnenlandse
Strijdkrachten, in de vorm van .Delta centrum' in feite
reeds vóór 4 september 1944 en kon er binnen enkele
lagen na de eerste oproep uit Londen om de BS te
vormen, een ,ja' als antwoord worden gegeven.
Contact met het politiek verzet hadden wij, omdat wij
de waarnemend directeur-generaal van de PTT, de heei
Neher, hadden aangezocht te helpen bij de organisatie
van landelijke en internationale geheime telefoonlijnen
Door hem kwamen wij in het najaar van '44 in con
tact met Drees. Voor ons was dat een vernieuwd con
tact met de politiek. Dat hadden wij voordien ook al
gehad. Maar m 1942 was gebleken dat het met Van
Randwijk van .Vrij Nederland' maar moeilijk samen
werken was, zodat lk toen die verbindingen had be
perkt en verlegd naar een andere schijf. Bij beide ge
legenheden is nimmer gepoogd aansluiting te bewerk
stelligen, evenmin als in later contact met de heer
Bosch van Rosenthal en met het college van vertrou
wensmannen. Dat er ln september '44 en nog later in
de BS gekrakeel ontstond, is een verhaal apart. Daar
heeft de OD overigens nooit
POLITIEKE ASPIRATIES
Het andere verzet heeft u wel verweten dat de Orde
Dienst politieke aspiraties had en een deel van de ac
tiviteit daarop richtte
Als u met .politiek bedrijven' bedoelt, dat wij de poli
tiek van de regering in Londen ondersteunden, dan heeft
u gelijk. Als u bedoelt dat wij een eigen politiek be
dreven, gericht op de na-oorlogse situatie, dan heeft
u ongelijk. Voor dat laatste hadden wij tijd noch in
teresse. Als wij eigen politieke aspiraties hadden beze-
ten, dan zou Nederland daar na de oorlog beslist iets
van gemerkt moeten hebben en dat is duidelijk niet het
geval geweest. Dat de verhoudingen tussen bepaalde
groepen van het verzet en de regering in Londen som3
vertroebeld waren, kan men niet aan de OD verwijten
maar kwam mede doordat de politieke strijd van voor de
oorlog, bijna vanzelfsprekend ook tijdens de oorlog werd
voortgezet.
In de top van de OD althans, hadden wij geen belang
stelling voor de politiek. Ik herinner mij in dit ver
band dat ik met Stikker door Amsterdam liep en dat
hij zei: ,Zou jij straks ook maar met in de politiek gaan'
Toon zei ik. ,Nou, dan ben je bij mij aan het verkeerde
idres'.
SPIONAGE VAN VERZET
Toch heeft de OD controle uitgeoefend op de berichten
lie door het verzet voornamelijk door de groep Vrij
Nederland via de zogenaamde Zwitserse weg naai
Engeland worden verzonden.
Six: ,Wat men spionage heeft genoemd, is een heel
andere zaak. De Zwitserse weg was gesticht door de
koerierster mejuffrouw Chrisje, die daarvoor tweemaal
naar Zwitserland was geweest. Zij werkte nauw sa
men met ,Vrij Nederland'. Toen daar onenigheid ont
stond kwam zij bij ons met het fotomateriaal en haai
ergernis. Toen heb ik al spoedig gezegd: alleen feite
lijke gegevens gaan naar Londen, geen commentaar,
want dat hebben ze daar niet nodig".
Daarmee heeft u toch een politiek standpunt lmgeno
me, of niet
Six: ,Dat zie ik niet im, commentaar was overbodig'
Dat lijkt toch op een vorm van censuur. Als iemand
een bericht wil zenden, waarin hij vaststelt dat de
regering faalt en dat onverbloemd, vergezeld van com
mentaar zegt, dan kan het leger een dergelijke brief
moeilijk op eigen houtje onderscheppen en vasthouden.
Six: ,Ik acht die zogenaamde spionage een ontzettend
opgeblazen zaak van lieden, die een stok zochten om
een hond te slaan. Ik vond dat de regering recht had
op inlichtingen. Er was een oorlog aan de gang. Het
doei daarvan was de bevrijding en ln een oorlog heeft
het leger grote volmachten, onder meer het afluiste
ren van berichten en het uitoefenen van briefcensuur".
Daarmee heeft de OD toch politiek bedreven. Er zijn
heel wat verhoudingen tussen het andere verzet en de
regering in Londen vertroebeld.
Six: Jk heb al gezegd dat wij geen belangstelling had
den voor de politieke problemen van na de oorlog. Dus
slaat uw vraag als een tang op een varken'.
GEVAAR REVOLUTIE
Was de OD bevreesd voor een revolutionaire beweging
na de oorlog, van links-radicale groeperingen
Six: Nee, dat waren wij niet. Hoewel, nu wij er toch
over praten, dan komt wel het een en ander terug in
de herinnering. In het militaire moet Je ook het onwaar
schijnlijke voorzien. Er was een plan opgesteld om Am
sterdam af te grendelen, wanneer er bij het aflopen
van de oorlog iets zou gebeuren. Dat hebben wij toen
doorgegeven aan de andere gewesten. Ik was voor
het eerst in aanraking gekomen met militair gezag in
1917 in de mijnstreek, toen daar de mijnwerkers staak
ten. Uit mijn ervaringen, in die periode opgedaan, heb
ik na 1943 contact gezocht met militaire juristen en
met mensen die in Indië hadden gediend, want die
waren daar ook vaak op bestuurlijk niveau opgetreden.
Maar echt bevreesd voor revolutionaire bewegingen wa
ren wij niet. Tijdens en na de oorlog hebben wij van
dergelijke bewegingen, dus van groepen die na de oor
log een revolutie wilden ontketenen, trouwens nooit
iets gemerkt. De maatregelen die waren voorzien, zijn
dan ook nooit uitgevoerd. Ook van communistische zijde
nebben wij nimmer 'van enige actie iets ondervonden.
Wel herinner ik mij dat Gerben Wagenaar eens, heel
welwillend overigens, tegen mij heeft gezegd: ,Na de
bevrijding, dan moet u voorzichtig zijn'. Daar heb ik
mi nooit enige zorgen over hoeven maken'.
BEVRIJDINGSPROCLAMATIE
Naast het feit dat de Orde Dienst vanuit Londen reed.
ui augustus 1943 opdracht had gekregen voorbereide
gen te treffen voor de vestiging vain een militair ge
zag, wanneer na de nederlaag van de Duitsers een ge
zagsvacuüm zou dreigen te ontstaan, werd op initiatief
.•an Van Heuven Goedhart in augustus 1944 het College
van Vertrouwensmannen opgericht, met het doel he:
politiek vacuum op te vullen. Toen kort voor Dolle
Dinsdag het' college van vertrouwensmannen naar Den
Haag ging, om er de macht over te nemen van de
Duitsers die men toen verslagen achtte, lagen daar een
drietal aanplakbiljetten reeds klaar, die de Orde Dienst
had laten drukken. Dit gaf op dat moment aanleiding
tot een conflict tussen ondergronds leger en onder
grondse politiek, die het leger verweet op eigen houtje
te handelen.
Six: ,In de eerste plaats lagen die proclamaties al een
paar jaar klaar, voordat de vertrouwensmannen wer
den benoemd In de tweede plaats is er een vergadering
geweest in een gebouw aan de Herengracht in Amster
dam, waar verschillende vertrouwensmannen aanwezig
waren, onder meer de heer Neher, waarbij met name
over de redactie van de proclamaties uitvoerig is ge
sproken. Men vond de redactie van de OD tenslotte
heel goed Dat is ook na de oorlog vastgelegd in het
verslag van de werkzaamheden van de "vertrouwens
mannen van de regering (pag. 13). Die beschuldiging
begrijp ik dus niet'.
De Duitsers bleken echter nog niet verslagen. De ver
trouwensmannen en de Orde Dienst vonden een nieuwe
basis van nauwe samenwerking. Veel eerder waren in
de vorm var een overgangsregering en een militair ge
zag getroffen, waarvan men over en weer door de
gebrekkige communicatie niet veel wist. In alle rege
lingen aan beide zijden echter, waren de negentien an
dere verzetsorganisaties niet wezenlijk betrokken.
Six: .Dat lag ook niet in de eerste plaats op onze
weg. In het overleg met de vertrouwensmannen hebben
wij ons primair bezgigehouden met de militair-tech
nische aangelegenheden en het verschaffen van een goed
telegrafisch contact met Londen'.
Jonkheer Six praat met een duidelijke tegenzin over
ie kritiek die er op de OD is geweest. Volgens hem
,s er zoveel belangrijk werk verricht, waarvoor zoveel
•nensen -- ruim 1400 zijn gevallen, dat het weinig
zin heeft om steeds maar weer terug te komen op de
controversen die er zijn geweest. Hij acht zichzelf ook
niet aangewezen om te praten over wat er tenslotte
voor de Nederlandse maatschappij in vijfentwintig
jaar uit de oorlog is gegroeid. Hoewel hij m het be
stuur van drieëndertig verenigingen zitting heeft en
tot voor kort van twaalf daarvan voorzitter was.
acht hij zichzelf niet voldoende betrokken bij de na
oorlogse periode om er een oordeel over te geven.
Heeft u tlilcwijls het gevaar gevoeld, waaraan u zich
blootstelde?
,Je beseft pas wat gevaar is. wanneer je het werke
lijk beleeft. Toen ik in het voorjaar '42 wist dat zij
tan mijn bed hadden gestaan, en na de fusillering op
2 mei '42 van de tweeenzeventig van de OI), toen
.vist lk wat gevaar was, omdat ik besefte, dat ondanks
lüe voorzichtigheid het verraad ook mij had getroffen.
En verraad
Tegen verraad kan je niet veel anders doen dan voor
zichtig zijn'. Het is een understatement van de man die
opdracht heeft moeten geven zijn eigen adjudant wegens
verraad te liquideren.
«L VAN BEEK
