,Londense geest beïnvloed door
Engelandvaarders'
z->
m
DR WILLEM DREES:
mËÊÊÊËm
MEER DAN OOIT DE .VADER DREES'
25 jaar
bevrijding
IIISIIIllllUllüIÜI
17
ZATERDAGKRANT
De thans 83-Jarige dr. Willem Drees wan van 1933 tot
1940 lid van de tweede kamer voor d© SOAP. Tijdens
de tweede wereldoorlog was hij lid, later voorzitter, van
het vaderlandse comité, het groot burger comité, het
politieke convent en de contactcommissie der illegali
teit; tevens was hij lid van het in augustus 1944 inge
steld convent van vertrouwensmannen. Gedurende i
jaar
Michelsgoftel. Na de bevrijding was Drees een der voor
mannen van de vernieuwingsbeweging, waaruit de
PvdA ontstond. In juni 1945 vormde hij met Ir. Scher-
merhorn hel kabinet van herstel en vernieuwing. IJ ree-s
zelf beheerde de portefeuille van sociale zaken, even
als in het ministerie-Beo I van 1946 tot 1948. Aan een
•iale wet ilie in deze periode tot stand kwam werd
hij gijzelaar te Buchenwald, later te SI. zijn naam gegeven: de noodwet-Droos. Tot de invoering
van de algemene ouderdomswet vva« in zwang om hrt
ontvangen \an een staats|K*nsioen .trekkrgi van Drees'
te noemen. Van 1948 tot 1958 was dr. Drees minister
president en daarna minister van staat. In 1948 benoem
de de economische hogeschool in Rotterdam en vier
jaar later de universiteit van .Maryland, de heer Drees
doctor honoris causa.
DEN HAAG, april De nao-oorlogse periode ln onze
nationale samenleving, die onder het teken van de poli
ticus Drees de historie is ingegaan, heeft als persoon
lijke achtergrond voor deze protagonist geen status
symbool als het Catshuis, maar een burgermanswoning
bi de Haagse Beeklaan. Een huis ln een rijtje, dat aan
de door de bewoner verafschuwde oorzaken van de crl-
•4a van de dertiger jaren moet herinneren.
Bijna 25 jaar dn deze onveranderlijke omgeving te ver
blijven is een norm voor vaderlandse standvastigheid,
die, als het goed is, als anecdote in de geschiedenis zal
worden geboekstaafd. Een verblijf van enkele uren in
de sober ingerichte werkkamer van de vroegere minis
ter-president, schept de overtuiging dat pok in de ande
rs vertrekken geen wonderen mogen wórden verwacht.
De bewoner is volgens de beste socialistische tradities
duidelijk met gehecht aan bezit. Slechts eenmaal komt
fci het lange gesprek die woning ter sprake als het
gaat over zijn voorganger Colijn. ,Colijn en ik zijn ook
nog wel eens samen naar huis gelopen. Wij woonden In
dezelfde buurt, hoewel hij heel anders woonde dan ik'.
Nederland is nu eenmaal geen land voor politieke pas
sies en wat daarvan de revenuen mogen zijn. Wél van
wilskracht, die in de vierkante kop van dr Willem
Dreee staat gebeiteld. Met drieëntachtig jaren Ss
daar weinig aan veranderd. De cartoonisten uit de vijf
tiger jaren hoeven hem niet opnieuw te portretteren,
zij kunnen nog steeds dezelfde clichés van weleer ge
bruiken. .Alleen het gehoor en de ogen willen niet meer
zo best, voor de rest gaat het nog goed'.
Wat heeft het de mens Drees, met een betrekkelijk
orthodox-socialistische achtergrond gedaan, toen hij re
geringsverantwoordelijkheid kreeg en werd opgenomen
in een apparaat en een serie functies, die mogelijk
verschilden van zijn politieke ideologie Ja, men imoet
tenslotte ook weer geen furifctie aanvaarden, waarin
men niets kan verwezenlijken van wat men als ideologie
en denkbeelden heeft. Aan de andere kant moet men
•en zekere gebondenheid aanvaarden, waarin je. in de
verhoudingen waarin wij werken, vanzelf terecht komt.
Je moet je bewust zijn, als je minister wordt in zo
gemengde kabinetten als wij voortdurend hebben, dat je
maar een beperkt deel van wat je zou willen, kunt
verwezenlijken. Aan de andere kant moet je het niet
aannemen en moet. je het miet blijven doen als je niet
het gevoel hebt een enigszins belangrijk" deel ervan wel
in de praktijk te kunnen
ANDERE WEG
IDEEËN
Heeft hij dan ooit het gevoel gehad, dat je beter de
absolute macht kan hebben om je ideeën te verwezen
lijken
Hij laoht: ,Ja, in die zin natuurlijk wel liever. Ik zou
het wel prettiger hebben gevonden als ik voorzitter
was geworden van een kabinet dat werkelijk in die
zin homogeen was, dat ze gezamenlijk dezelfde denk
beelden vertegenwoordigden. Dan hadden we veel meer
van de denkbeelden van de Partij van de Arbeid kunnen
verwezenlijken dan wanneer je, zoals nu, rekening hebt
te houden met het feit. dat sommigen zelfs precies
het tegenovergestelde willen. Daarom moet je lang
overleg plegen en soms minder bevredigende compromis
sen sluiten Aan de andere kant is het ook weer waar
devol dat ook minderheden hun vertegenwoordiging
hebben. Er zijn mensen, die de gedachte aan het woord
.compromis' haten. Je hebt ook het woord van Ghandi:
.compromissen zijn het mooiste dat het leven voort
brengt, omdat zij bewijzen dat je ook begrip opbdengt
voor de denkbeelden van de ander en dat je samen iets
weet te doen'.
Dr Drees herinnert, in liet gesprek enkele malen aan
tie goede contacten, die er tijdens de oorlog tussen de
politici zijn geweest, als alternatief voor de slechte
verhoudingen van thans. Maar oplettend luisterend naar
r.IJn lange monologen vraagt men zich af, of dat inder
daad wel het geval is geweest. Op sommige belang
rijke momenten In de niet bijster doorzichtige histo
rie van bezetting en bevrijding, heeft het contact over
en weer soms gefaald; waarbij het overigens niet gaat
om het overleg tussen de politiei, maar tussen het col
lege van vertrouwensmannen in bezet gebied en de re
gering in Londen, tussen de leiders van de gevestigde
politieke partijen en tussen het georganiseerde verzet,
tussen groepen uit. dat verzet en de ordedienst.
Na de meidagen van 1940 lieten de bezetters de politie
ke partijen oogluikend toe. Zij wilden kennelijk weten
hoe de politiek in ons land reageerde op de bezetting,
waar vriend, vijand en neutralen zich bevonden. De
karthoteek van de SDAP in Den Haag, die onmiddel
lijk na de binnenkomst van de Duitsers was vernie
tigd, werd zelfs weer gereconstrueerd. Politieke bijeen
komsten van alle partijen waren niet verboden. In juli
1940 staken de leiders van de zes grootste partijen de
koppen bi] elkaar en vormden het .Nationaal Blok', met
het doel zich met een manifest tot het volk te richten.
Daarover zou geen contact met de Duitsers worden ge
pleegd en zou herstel van onafhankelijkheid en de mo
narchie onöei liet Huis van Oren je worden geëist.
Dr Drees: Wij wilden ons lot het volk richten om te
brachten een groot aantal instemmingen te krijgen en
om bij het volle het besef te wekken ,wij zijn er zelf
ook nog'. Wij wilden geen contact met de Duitsers
zoeken, wamt dat zou er toe geleid btbben dat de Duit
Zij gingen een andere weg dam wij. Zij gingen ervan uit,
dat de Duitse overwinning waarschijnlijk definitief was.
Zij meenden dat Nederland moest trachten zo zelf
standig mogelijk te blijven en dan moest er een Ne
derlandse beweging zijn, waarin de Duitsera voldoende
vertrouwen konden hebben om de leiding van het land
over te dragen, zodat de NSB opzij kon worden ge
schoven. Ik heb me er niet over verbaasd dat ze zo
snel populair zijn geworden, ai heb ik de Unie nooit
als blijvend gezien. In het zuiden leefde de corporatieve
gedachte en daar zinspeelden de Duitsers op. In die
geest van corporatieve eenheid waren velen daar be
reid de verzuiling los te laten.
Daarnaast zagen de mensen het als een anti-NSB en
een anti-Duitse beweging en dat vonden ze prachtig.
Nu beweer ik dat het Nationale Blok ook populair zou
zijn geworden, hoewel de naam minder gelukkig was.
Als de zes partijen gezamenlijk naar buiten waren ge
treden, eventueel tezamen met het driemanschap, dam
zou de toeloop ook groot zijn geweest. Wij wilden ech
ter geen contact met de Duitsers'.
Na alles wat de Duitsers al gedaan hadden in eigen
land, in Tsjecho-SIowakije, na de Kristolnacht, ten op
zichte van de joden, in de concentratiekampen was het
een vreemde illusie samenwerking met hen mogelijk te
achten. Ik verbaas mij daar nog over. Maar ik heb het
me wel van meer mensen afgevraagd. Het was toch
volkomen duidelijk dat er een verschrikkelijke dicta
tuur zou komen. Ik begrijp het nog niet. Men achtte
wat men deed in het belang van Nederland, maar hoe
kan je verwachten dat de Duitsers je een noemenswaar
dige zelfstandigheid zouden laten
,Tooh blijft er van zoiets altijd wat over. Heel merk
waardig is dat uit de Nederlandse Unie. die als geheel
tenslotte ook sterk anti-NSB. en anti-Duits was. juist
de Volksbeweging is ontstaan en die Volksbeweging
heeft er weer toe bijgedragen, dat de Partij van de
Arbeid werd opgericht. Merkwaardige contacten. ,Je
Maintiendrai' werd orgaan van de Volksbeweging en
Ruygers, d e één van de eerste brochures .Volkseenheid'
van de Nederlandse Unie heeft geschreven, is actief
lid van de Partij van de Arbeid geworden. Het is als
een groot verlies gevoeld, dat hij ons dezer dagen is
ontvallen'.
DEN HAAG APRIL Het meent opvallende
van een gesprek met dr. W. Drees is, dal hij uren
lang over oorlog en bevrijding kan spreken zonder
duidelijke emotie, zonder bitterheid maar ook zonder
begeestering. Misschien heeft, hij er zoveel over ge
sproken en geschreven dat- de gehele periode voor
hem opdoemt als een systematisch ingedeeld his to
nisch verschijnsel en weer een nieuw gesprek
slechts appelleert aan zijn formidabel geheugen.
Waarschijnlijker is, dat het voortvloeit uit
zijn teleurstelling, die hij niet verheelt, maar
wellicht groter is dan hij zal bekennen. Hij
is meer dan twintig jaar medeverantwoorde
lijk geweest voor de maatschappelijke situatie,
die hij nu als 83-jarige in grote lijnen als onbe
vredigend moet ervaren. Op zijn hoge leeftijd is hij,
docerend en filosoferend over de voorbije dertig ja
ren van vernieling, wederopbouw en establishment,
meer dan ooit de Vader Dreesde naamgever van
een belangrijk stuk sociale wetgeving van ,le garan
tisme' of de welf are' voor het gehete volk, zoals hij
het graag noemt. Hij heeft zijn nationale kroost vol
doende bestaanszekerheid gegeven om zich als groot
vader in kleinkinderen te vergenoegen. Maar hij is
niet tevreden over de wijze, waarop een deel van
de nakomelingen de vrijheid benut. Er is tegen zijn
verwachting in niet die vorm van socialistische ge
meenschapszin ontstaan, die hi/ had mogen verwach
ten.
,lk was na de oorlog mmder optimistisch dan de
meeste anderen, maar toch is het uiteindelijke re
sultaat, van vijfentwintig jaar bevrijding mij te
gengevallen. De onderlinge verhoudingen zijn zoveel
onaangenamer geworden dan ik mij toen v-oorstelde.
Er was tijdens de bezetting veel menselijk con
tact geweest tussen de politici, er was voortdurend
overleg geweest, daaruit meende ik op meer eenheid
te mogen hopen. Ik heb me na de bevrijding wel
degelijk gerealiseerd dat vrij ome meningsverschil
len weer zouden krijgen. Ik heb mij nooit voorge
steld dat wij met z'n allen in één regering zouden
gaan zitten, maar dat je toch in andere verhoudin
gen zou leven, dan er nu ontstaan zijn.
Op het. ogenblik zullen de partgen zich minstens
zozeer beijveren om te vertellen met wie ze met.
zullen samenwerken, als met wie ze wel zullen sa
menwerken. Een andere sfeer had ik me bepaald
wel gedacht. Nu is het nog erger dan wij een tijd
lang hebben beleefd'. Toch vindt hij dat
opzicht grote resultaten zijn bereikt: ten
vin dr sociale zekerheid. .Men kan zeggen dat nu
eigenlijk algemeen het beginsel is aanvaard dat de
staat als het enige orgaan i an de gemeenschap dat
algemeen bindende regels kun opstellen, de gemeen
schappelijke verantwoordelijkheid van allen voor al
len vertegenwoordigf. De maatschappelijke ongelijk
heden zxjn voor hem echter in hoge mate blijven be
soomyAl vind ik die niet helemaal weg te nemen
m een land met een open economie als Nederland'.
De volstrekte ongeneigdheid om het gemeenschaps-
bezit uit te breiden verbaast hein zeer duidelijk.
Het werk van een lazen van politieke activiteit
waarvan een kwart van zijn vele jaren bekleed met
de hoogste verantwoordelijkheden is als ervarings
feit nog steeds niet afgestoten. Getuige daarvan is
<rn niet aflatende werlodrift door sommige te
genstanders uitgelegd als bemoeizucht. In ,Vrij Ne
derland' heeft hij de laatste jaren meer geschreven
dan tijdens de bezetting. Al vindt hij ,dat wij het vn
Nederland toch nogal kunnen uithouden samen, geren
de verhoudingen in dit land hem vooralsnog geen
rust'.
sera ons tot concessies wilden dwingen. Achteraf moet
•k zeggen dat wij met de naam .Nationaal Blok' geen
gelukkige greep hebben gedaan. .Nederlandse Unie' was
een veel betere naam. .Nationaal Blok' dat klinkt zo
Blok-Blok-Blok... Ik praat eigenlijk later over die za-
Ken niet graag opnieuw, maar wij hebben wel overleg
geliad met het driemanschap van de Nederlandse Unie,
met Linthorst Homan, De Quay en Reinink, die later
is vervangen door Enthoven en het is zonderling gelo
pen. Het was namelijk aanvankelijk de bedoeling dat
de politieke partijen aan de oprichting van de Neder
landse Unie zouden meewerken- Ik zou zelfs dn het be
stuur zitten, samen met Donner. Eerst wilde het drie
manschap geen vertegenwoordigers van de partijen. Wij
.'lachten er niet aan dat degenen, die officieel als ver
tegenwoordigers van het volk waren' gekozen, zouden
worden uitgeschakeld. Toen wilden ze ons er wel bij
hebben. Maar ze legden alles aan de Duitsers voor. Die
maakten bezwaar, dat ik in het bestuur zou zitten. Ze
hadden ook bezwaren tegen de zinsnede in het mani
fest over het herstel van de onafhankelijkheid en het
Huis van Oranje. Later zijn de bezwaren tegen mij
ingetrokken, maar het andere bezwaar bleef bestaan.
Toen hebben Donner en ik ons teruggetrokken en zijn
zij zonder nader overleg naar buiten getreden, alsof er
nooit overleg was geweest'.
Dienst actief onder leiding van de reserve riitmeestea
van de huzaren P. J. Six. Langzaam begint het verzet
zich te organiseren en wordt politiek bewust. Naast de
Nieuwsbrieven van Fr. Goedhart komen Het Parool,
Vrij Nederland, Trouw en de Waarheid tot leven.
Alle factoren voor politieke strijd z/.jn dan weer aan
wezig en deze gaat, zij het ondergronds en op andere
wijze door. De Orde Dienst bespioneert uit eigen bewe
ging, of in opdracht van de regering dn Londen, de
Duitsers, maar ook linkse groeperingen in het verzet.
Beducht voor militair gezag na de bevrijding verzoekt
liet Grootburger comité aan Londen een geschreven vol
macht om na de bevrijding een overgangsbewind te mo
gen vormen. Dit wordt door Londen afgewezen. In april
1943 worden bijna alle leden van het Grootburgereomité,
Vorrink, Verschuur en Schouten door verraad van Van
der Waals gearresteerd. De politieke leiders van het
land waren van dat moment af vrijwel allen gevangen
In Buchenwald-Sachsenhausen, Mauthausen of Sint-
Michielsgestel. Drees, Van Walsum en Kolfschoten z:jn
nog vrij. Samern met Reinink en Van der Mandele vor
men zij de executieve van het Vaderlands comité, zo
als toen de samenwerking tussen de politieke partijen
en anderen was gaan heten.
RECONSTRUCTIE
LEIDERS VALLEN
In oktober 1940 werden Drees en Tilanus geïnterneerd
in Buchenwald. Drees werd een jaar later vrij gelaten,
omdat de Duitsers meenden dat hij ernstig ziek was.
.Ze dachten dat ik maagkanker had. Dat is in Buchen
wald door een communist, die daar min of meer de dok
ter verving, vastgesteld. De gedachte dat ik zo ziek
was heeft er wellicht voor gezorgd dat ik daarna be
trekkelijk vrij ben gebleven. Ook in april 1943 na het
verraad van Van der Waals, zijn Van Walsum en ik
als enigen niet gepakt. Waarom Van Walsum toen vrij is
gebleven, is een vraagteken, dat weet tk niet. Later in
1945 heeft de landwacht nog eens geprobeerd mij te
arresteren. Toen was ik niet thuis en hebben zij mijn
beide zoons meegenomen'.
Terwijl Drees in Buchenwald gevangen zat bleven de
politieke partijen verenigd in het Politiek Convent en
werden zij duchtig gefrustreerd door de Nederlandse
Unie, die in zijn blad de partijen verweet lijdzaam toe
ïe zien. Intussen keurde de Unie aanvankelijk openlijk
elke vorm van verzet tegen de Duitsers af. Later wa
ren vele Unieleden actief in het verzet; Tenslotte
ontbonden do Duitsers ook de Unie.
In 1941 wordt uit het Politiek Convent, samen met ver
tegenwoordigers van geestelijke en maatschappelijke
stromingen het .Grootburgercomité' opgericht dat zich
gaat beu-aden over het herstel van de politieke verhou
dingen na de oorlog. Inmiddels was ook reeds de Orde
Hoe ervaaröe dr Drees die penode, waarin meer dan
ooit de voorwaarden voor de politieke ontwikkelingen
na de oorlog werden geschapen
Drees: ,W:J stonden voor de vraag of wij het contact
moesten reconstrueren. Via prof. Oranje, kwam het be
richt uit Landen dat reconstructie gewenst was. Omdat
de voornaamste figuren gearresteerd waren, had het
politiek contact veel aan betekenis verloren. Er was
onder degenen, die nog vrij waren bovendien geen ge
drang om in comité's zitting te nemen. Er zat van het
begin af wel bij allen de gedachte achter dat wij na de
oorlog tot veel betere verhoudingen moesten komen dan
voor de oorlog het geval was. Men was allemaal teleur
gesteld over wat er tijdens de crisis van Nederland ge
worden was. Wij bespraken adviezen aan Londen over
de vraag wat er onmiddellijk na de bevrijding moest
gebeuren. Over het parlement bijvoorbeeld. Er is lang
volgehouden, dat het parlement moest terugkomen, on
middellijk. behoudens zuivering. Ik heb daar zelf nota's
over geschreven. Naarmate de tijd verstreek werd het
wel moeilijker het parlement terug te roepen. Een
groeiend aantal leden was gestorven, anderen hadden
ontslag genomen en pensioen aangevraagd. Wij konden
niet meer putten uit de lijsten van de laatste verkie
zingen van 1937, want daar stonden veel namen op van
mensen, d;e niet meer bij het volk bekend waren. Toen
is de gedachte gerezen om de nog zittende leden terug
te laten komen en aan te vullen met degenen, die tij
dens de bezetting actief waren geweest. Na veel on
derhandelen is daarover overeenstemming bereikt in de
contactcommissie van de illegaliteit en in het College
van Vertrouwensmannen. Een nationale adviescommis
sie zou worden opgericht om de mensen, zoveel moge
lijk ln evenredigheid met de geestelijke en politieke ge
steldheid van vroeger aan te wijzen, zodat de Kroon het
niet zou behoeven te doen. Maar toen bleek, dat Londen
niet wilde omdat het er nog teveel het oude parlement
inzag.
Na de oorlog zijn het de anti-revolutionairen geweest,
die niet meei mee wilden en alleen op basis van het ou
de parlement wilden werken. Dat het is'misgelopen is
volgens hen nog steeds onze schuld, omdat we zoge
naamd zo op eenheid uit waren en het oude parietnent
miskenden
LONDENSE GEEST
.Waarom wilde Londen het oude parlement niet terug?
Dok niet zo aangevuld? Drees: ,In Londen is de hele
geest beïnvloed geweest door de Engelandvaarders, die
voor een groot deel niet tot politieke partijen hadden be
noord. Zij waren geladen met ergernis over de onmacht
van de democratie en de verdeeldheid van de partijen.
Zij gingen er van uit dat er een grotere eenheid moest
itomen en een sterkere regering. Niet een dictatuur,
hoewel men zich niet precies een voorstelling had ge
maakt hoe het allemaal zou moeten. Men wilde voor-
icomen dat diegenen van de politici, die naar de mening
van Londen niets gedaan hadden, hun oude spel weer in
de kamer zouden gaan hervatten. Ook koningin Wilhel-
mina droomde van een grote eenheid, met nieuwe men
sen uit het verzet. Ik heb haar in een eerste bespreking
na de oorlog teleurgesteld door te zeggen, dat ik niet
geloofde dat de partijen zouden verdwijnen en dat ze in
hoofdlijnen wel weer terug zouden komen. ,Nou, dat
zullen we dan wel zien', zei zij, want ze dacht dat dooi
de strijd tegen de bezetter een nieuw gevoel van solida
riteit was ontstaan. Tenslotte hebben ze het. bij de over
gang met het militair gezag nogal raar geregeld, maar
daar komen we nog wel op'.
Drees: .Jazeker. Merkwaardig genoeg is dat het geval
geweest met Indonesiërs. Ik heb een paar keer bespre
kingen gehad, die vooral voor ,VriJ Nederland' belang
rijk waren, met hier studerende of werkende Indonesiërs.
Bovendien waren .Het Parool' en .Vrij Nederland' ver
tegenwoordigd in de linkergroep va.n de contactcommis
sie van de illegaliteit, waar ik voorzitter van was. En
ik heb voo. .Vrij Nederland' ook wel eens geschreven.
Ik ben in het algemeen echter niet sterk verbonden ge
weest met de illegale pers. Ik heb de betekenis ervan
misschien aanvankelijk niet zo hoog aangeslagen als
deze tenslotte wel heeft gehad. Vorrink was ook tot de
conclusie gekomen dat het heel riskant was om regel
matig een blad te laten verschijnen en dat het beter
was op ongeregelde tijden iets te doen. En zo heb ik
ook maar los verbinding gehad met de illegale pers'.
U zegt dat Londen, onder invloed van Engelandvaar
ders beducht was voor herstel van het oude parlement.
Maar kwam dit ook niet omdat de ordedienst een be
paalde voorstelling had over wat er na de bevrijding
moest gebeuo-en
Drees: ,Dat betwijfel ik. Zij hebben zeer actief verzet
en spionage tijdens de bezetting gepleegd, hoewel ander
verzet het wel heeft doen voorkomen, alsof de OD al
leen maar speculeerde op de toekomst. De leden van de
OD waren wel van mening, dat er onmiddellijk na de
bevrijding een staat van beleg moest komen. Er is wel
een militair gezag gekomen, maar dat is in die zin ge
loof ik een teleurstelling voor hen geweest, want zij
hadden zichzelf aanvankelijk geprepareerd om militair
gezag te wezen om daar orgaan van uitvoering van te
zijn. Ik geloof niet dat er bij hen eenheid van gedach
ten bestond over de vraag wat er daarna moest ge
beuren. De OD was erg kritisch tegenover de linkse be
weging in het verzet, tegenover ,Het Parool' en .Vrij
Nederland' en heeft gespioneerd op de zogenaamde
Zwitserse weg. .Vrij Nederland' stuurde berichten, die
naar Londen moesten gaan, via Zwitserland en voorzag
die van comentaar, dat alleen voor Visser 't Hooft in
Genève bestemd was. Dat zat op microfoto en de OD
heeft van de koerier gedaan gekregen, dat ze die micro
foto's eerst te zien kregen. Dat heeft vijandschap ge
schapen tussen de groep om .Vrij Nederland' en de re
gering in Londen. De OD meende voor de regering het
x>g te moeten houden op het verzet dat gevaarlijk zou
kunnen worden. En daardoor zijn grote tegenstellingen
ontstaan. Dat sloeg allemaal op een zekere vrees voor
wanorde, vrees dat radicale elementen zich dan teveel
zouden laten gelden. Ik geloof niet dat het verder ging.
Men wilde natuurlijk geen dictatuur. Nee, ze zijn ook
m Londen met bevreesd geweest voor een revolutionaire
oeweging in Nederland. Dat zou overigens volkomen
ongegrond zijn geweest.
handelingen met de Duitsers over de voedselvoorzie
ning aanleiding werden tot geprikkeldheid over en weer.
POLITIEKE BUIT
COMMUNICATIE
De illegaliteit heelt liet college van vertrouwensman
nen verweten de politieke buit van na de oorlog, reed»
tijdens de bezetting te hebben verdeeld, zonder met bet
verzet rekening te houden. Erkent u dat?
Drees: J>e buit onderling verdeeld? Ik was voorzitter
van de contactcommissie, maar heb van deze beschuldL
ging nog nooit gehoofd.
Vertrouwensmannen waren trouwens allen zelf mensen
uit het verzet. De bewering is volslagen dwaesheid. Vrij
wel alle vertrouwensmannen zijn gewoon naar hun vroe
gere werk teruggekeerd. Bosch van Rosenthal naar
zijn ambt als commissaris der koningin in Utrecht,
prof. Cleveringa en prof. Oranje werden weer hoogle
raar, Neher is teruggekeerd naar zijn positie bij de
PTT. mr Cramer naar zijn werk in Drente. Hij is veel
later commissaris van de koningin ln Drente gewor
den. Van der Gaag is aanvankelijk consul geworden
en later na een lange carrière ambassadeur; hij is nu
onze ambassadeur in Cuba. Pater Stokman was advi
seur van het episcopaat in't verzet en die is op den duun
kamerlid geworden voor de KVP. Kortom, ik bedoel,
er ia geen sprake geweest van enigerlei politieke bult.
die verdeeld werd. Mijn positie is veel meer voortgeko
men uit het feit. dat ik fractievoorzitter van de SDAP
was en voorzitter van het vaderlands comité, dan uit
mijn lidmaatschap van het college van vertrouwens
mannen.
Tegenstelling is eigenlijk ontstaan door de onderhan-
del-ngen met de Duitsers over de voedselvoorziening en
de capitulatie, waarover de verzetsorganisaties niet
werden ingelicht. Er was door de Duitsers uitdrukke-
'ijk bedongen dat we de besprekingen geheim zouden
nouden. Wij wisten ook niet wanneer de oorlog precies
zou aflopen. We wisten wel. dat er helemaal geen voed
sel meer was. We wisten ook dat de Duitsers een groot
deel van Noord- en Zuid-Holland onder water wilden
zetten. Daarom is er gesproken over het staken van de
opmars der geallieerden, als de Duitsers van Duitsland
zouden zijn afgesneden door de geallieerden opmars ta
het oosten, op voorwaarde van voedselvoorziening. Ver
zetsorganisaties wilden een onvoorwaardelijke overgave.
Seyss Inquart wilde m.L die besprekingen voornamelijk
om een goede indruk te maken, maar zij waren een
levensbelang voor ons volk'.
Het georganiseerde verzet heeft het college van ver
trouwensmannen, dat overigens zelf geheel uit verzets
mensen bestond, verwijten gedaan over de besprekingen
met de Duitsers, die overigens een groot succes zijn ge
worden en dr Drees beroept zich op zijn plicht tot ge
heimhouding tegenover de Duitsers. .Die waren bang
dat als het uitlekte. Hitiers acties tegen hun families
zou ondernemen. Als men mij zegt, ,iets is geheim, dan
houd ik dal geheim'.
ILLEGALE PERS
Heeft u in die periode veer «-Orvtact gehad met de groe
pen rond Het Parool en Vrij Nederland
De communicatie, essentiële voorwaarde voor het func
tioneren van elke vorm van overleg heeft vooral in het
laatste jaar van de oorlog gefaald, waardoor soms ver
warring dreigde te ontstaan. Verzetsorganisaties en po
litici waren heperkt in hun mogelijkheden, al hadden zij
met de regering ln Londen wel contact. De zogenaamde
Zwitserse weg van Vrij Nederland, was daarvoor be
langrijk.
De radioverbindingen aaren een tijdlang een farce door
het Engeland Splel. Drees: .Dat is een verschrikkelijke
toestand geweest en heeft tientallen mensen het leven
gekost. Een vreselijke zaaik en ik vind de verantwoor
delijkheid van wie in Londen daarvan de schuld droe
gen zeer groot.' Ook tussen de ministers in Londen bo
terde het op het stuk van communicatie niet erg. Daar
bad men voornamelijk vergeten de collega's op de
hoogte te stellen van de regelingen die men had getrof
fen.
Drees: ..Aanvankelijk hebben veel ministers helemaal
niet geweten dat er vertrouwensmannen waren. Het
college van vertrouwensmannen was een Mee van Van
Heuven Goedhart, die de samenstelling ervan samen
met Gerbrandy had geregeld. Er waren regelingen op
gesteld. die sommige ministers nocct onder ogen heb
ben gehad. Een pakket was ook naar ons in Nederland
gestuurd, maar is verloren gegaan, zodat ook wij niet
wisten wat enn stond. Allerlei voorbereidingen waren
onzerzijds getroffen, die weer afweken van wat men in
Londen geprepareerd had. Zo dachten zij. dat wij op
zettelijk hun denkbeelden doorkruisten, terwijl wij die
denkbeelden niet kendenMede daardoor is de zaak soms
raar geregeld, vind ik. Ik ontken niet, dat het militair
gezag nut had. vooral Sn het zuiden, terwijl de oorflog
nog voortduurde. Men had ons gezegd dat er enkele
honderden functionarissen zouden komen. Het zijn er
tenslotte in totaal dertigduizend geworden. Op een ge
geven moment waren er zeventienduizend tegelijk. Men
nam alles in handen. De communicatie tussen het col
lege van vertrouwensmannen en he; georganiseerde ver
zet in da contactcommissie was goed, tot dat de onder
ACTIES JONGEREN
Hoe vindt dr Drees het tenslotte, dat de huidige maat
schappij, waaraan hijzelf een belangrijk deel van zijn
leven heeft gegeven, van een groot deel van de jongere
mensen ernstige kritiek ondervindt?
Drees: .Ik begrijp wel. dat voor jongere mensen de be
staande maatschapp.j als het ware uitgangspunt is. Zij
kijken niet terug om zich af te vragen: hoe is het een
nalve eeuw geleden geweest? Ik vind het wel teleur
stellend, dst zij zich er geen rekenschap van geven wat
er door een actieve strijd, pp een constructievere ma
ner dan men nu acties voert, is bereikt. Ik begrijp wei,
dat ze de maatschappij ais geheel, de wereld met ui
terst kritische ogen bekijken. Ik bedoel, wat zich in de
wereld voltrekt met oorlog en een groot deel onder
dictatuur dat is bedroevend genoeg. Het is e.genlijk
niet cm aan te zien en vind het begrijpelijk, dat men
zijn emoties daarover op een heel sterke manier uu
Daarbij vergeleken is Nederland een gezegend plekje op
de wereld, al blijft er veel te wensen over. Ik heb he
lemaal geen bezwaar tegen buitenparlementaire agita
tie. maar bij deze actie, moet je in een democratie je
oinnen de perken van de wet houden. De strijdwijze, die
men tegenwoordig wel gebruikt, vind ik droevig om te
zien; studenten, die een college trachten te verhinderen
of een spreker het spreken beletten, het gooian met to
maten en eieren of rookbommen te laten on tp Lof fee.
Dat ergert alleen maar en '.egt meer de nadruk op- de
rel dan op het doel dat men nastreeft.
Men doet het ook ten dele wel, omdat het ludiek Is. Dat
men nu de bevrijdingsdag wil gaan gebruiken voor te-
gendenionstraties, wat men dan noemt een alternatieve
herdenking, waarbij men de proclamatie inzake de be
vrijding wel in de vorm na wil maken, maar een anti-
clamatie wil noemen en de Nederlandse leeuw In heit.
wapen omgekeerd wil laten liggen, ja. dan zeg ik, dat
ilit een betreurenswaardige grofheid is. die niet getuigt
van begrip wat die bevrijding werkelijk heeft betekend,
waarvoor zovelen hun leven hehben geofferd en di«
ons verloste van een afschuwelijke dictatuur, van jo
denvervolging. van pogingen tot geestelijke gelijkscha
keling. en het Nederlandse volk weer de mogelijkheid
gat in vrijhewi zichzelf te zijn.