,Londense geest beïnvloed door Engelandvaarders' z-> m DR WILLEM DREES: mËÊÊÊËm MEER DAN OOIT DE .VADER DREES' 25 jaar bevrijding IIISIIIllllUllüIÜI 17 ZATERDAGKRANT De thans 83-Jarige dr. Willem Drees wan van 1933 tot 1940 lid van de tweede kamer voor d© SOAP. Tijdens de tweede wereldoorlog was hij lid, later voorzitter, van het vaderlandse comité, het groot burger comité, het politieke convent en de contactcommissie der illegali teit; tevens was hij lid van het in augustus 1944 inge steld convent van vertrouwensmannen. Gedurende i jaar Michelsgoftel. Na de bevrijding was Drees een der voor mannen van de vernieuwingsbeweging, waaruit de PvdA ontstond. In juni 1945 vormde hij met Ir. Scher- merhorn hel kabinet van herstel en vernieuwing. IJ ree-s zelf beheerde de portefeuille van sociale zaken, even als in het ministerie-Beo I van 1946 tot 1948. Aan een •iale wet ilie in deze periode tot stand kwam werd hij gijzelaar te Buchenwald, later te SI. zijn naam gegeven: de noodwet-Droos. Tot de invoering van de algemene ouderdomswet vva« in zwang om hrt ontvangen \an een staats|K*nsioen .trekkrgi van Drees' te noemen. Van 1948 tot 1958 was dr. Drees minister president en daarna minister van staat. In 1948 benoem de de economische hogeschool in Rotterdam en vier jaar later de universiteit van .Maryland, de heer Drees doctor honoris causa. DEN HAAG, april De nao-oorlogse periode ln onze nationale samenleving, die onder het teken van de poli ticus Drees de historie is ingegaan, heeft als persoon lijke achtergrond voor deze protagonist geen status symbool als het Catshuis, maar een burgermanswoning bi de Haagse Beeklaan. Een huis ln een rijtje, dat aan de door de bewoner verafschuwde oorzaken van de crl- •4a van de dertiger jaren moet herinneren. Bijna 25 jaar dn deze onveranderlijke omgeving te ver blijven is een norm voor vaderlandse standvastigheid, die, als het goed is, als anecdote in de geschiedenis zal worden geboekstaafd. Een verblijf van enkele uren in de sober ingerichte werkkamer van de vroegere minis ter-president, schept de overtuiging dat pok in de ande rs vertrekken geen wonderen mogen wórden verwacht. De bewoner is volgens de beste socialistische tradities duidelijk met gehecht aan bezit. Slechts eenmaal komt fci het lange gesprek die woning ter sprake als het gaat over zijn voorganger Colijn. ,Colijn en ik zijn ook nog wel eens samen naar huis gelopen. Wij woonden In dezelfde buurt, hoewel hij heel anders woonde dan ik'. Nederland is nu eenmaal geen land voor politieke pas sies en wat daarvan de revenuen mogen zijn. Wél van wilskracht, die in de vierkante kop van dr Willem Dreee staat gebeiteld. Met drieëntachtig jaren Ss daar weinig aan veranderd. De cartoonisten uit de vijf tiger jaren hoeven hem niet opnieuw te portretteren, zij kunnen nog steeds dezelfde clichés van weleer ge bruiken. .Alleen het gehoor en de ogen willen niet meer zo best, voor de rest gaat het nog goed'. Wat heeft het de mens Drees, met een betrekkelijk orthodox-socialistische achtergrond gedaan, toen hij re geringsverantwoordelijkheid kreeg en werd opgenomen in een apparaat en een serie functies, die mogelijk verschilden van zijn politieke ideologie Ja, men imoet tenslotte ook weer geen furifctie aanvaarden, waarin men niets kan verwezenlijken van wat men als ideologie en denkbeelden heeft. Aan de andere kant moet men •en zekere gebondenheid aanvaarden, waarin je. in de verhoudingen waarin wij werken, vanzelf terecht komt. Je moet je bewust zijn, als je minister wordt in zo gemengde kabinetten als wij voortdurend hebben, dat je maar een beperkt deel van wat je zou willen, kunt verwezenlijken. Aan de andere kant moet je het niet aannemen en moet. je het miet blijven doen als je niet het gevoel hebt een enigszins belangrijk" deel ervan wel in de praktijk te kunnen ANDERE WEG IDEEËN Heeft hij dan ooit het gevoel gehad, dat je beter de absolute macht kan hebben om je ideeën te verwezen lijken Hij laoht: ,Ja, in die zin natuurlijk wel liever. Ik zou het wel prettiger hebben gevonden als ik voorzitter was geworden van een kabinet dat werkelijk in die zin homogeen was, dat ze gezamenlijk dezelfde denk beelden vertegenwoordigden. Dan hadden we veel meer van de denkbeelden van de Partij van de Arbeid kunnen verwezenlijken dan wanneer je, zoals nu, rekening hebt te houden met het feit. dat sommigen zelfs precies het tegenovergestelde willen. Daarom moet je lang overleg plegen en soms minder bevredigende compromis sen sluiten Aan de andere kant is het ook weer waar devol dat ook minderheden hun vertegenwoordiging hebben. Er zijn mensen, die de gedachte aan het woord .compromis' haten. Je hebt ook het woord van Ghandi: .compromissen zijn het mooiste dat het leven voort brengt, omdat zij bewijzen dat je ook begrip opbdengt voor de denkbeelden van de ander en dat je samen iets weet te doen'. Dr Drees herinnert, in liet gesprek enkele malen aan tie goede contacten, die er tijdens de oorlog tussen de politici zijn geweest, als alternatief voor de slechte verhoudingen van thans. Maar oplettend luisterend naar r.IJn lange monologen vraagt men zich af, of dat inder daad wel het geval is geweest. Op sommige belang rijke momenten In de niet bijster doorzichtige histo rie van bezetting en bevrijding, heeft het contact over en weer soms gefaald; waarbij het overigens niet gaat om het overleg tussen de politiei, maar tussen het col lege van vertrouwensmannen in bezet gebied en de re gering in Londen, tussen de leiders van de gevestigde politieke partijen en tussen het georganiseerde verzet, tussen groepen uit. dat verzet en de ordedienst. Na de meidagen van 1940 lieten de bezetters de politie ke partijen oogluikend toe. Zij wilden kennelijk weten hoe de politiek in ons land reageerde op de bezetting, waar vriend, vijand en neutralen zich bevonden. De karthoteek van de SDAP in Den Haag, die onmiddel lijk na de binnenkomst van de Duitsers was vernie tigd, werd zelfs weer gereconstrueerd. Politieke bijeen komsten van alle partijen waren niet verboden. In juli 1940 staken de leiders van de zes grootste partijen de koppen bi] elkaar en vormden het .Nationaal Blok', met het doel zich met een manifest tot het volk te richten. Daarover zou geen contact met de Duitsers worden ge pleegd en zou herstel van onafhankelijkheid en de mo narchie onöei liet Huis van Oren je worden geëist. Dr Drees: Wij wilden ons lot het volk richten om te brachten een groot aantal instemmingen te krijgen en om bij het volle het besef te wekken ,wij zijn er zelf ook nog'. Wij wilden geen contact met de Duitsers zoeken, wamt dat zou er toe geleid btbben dat de Duit Zij gingen een andere weg dam wij. Zij gingen ervan uit, dat de Duitse overwinning waarschijnlijk definitief was. Zij meenden dat Nederland moest trachten zo zelf standig mogelijk te blijven en dan moest er een Ne derlandse beweging zijn, waarin de Duitsera voldoende vertrouwen konden hebben om de leiding van het land over te dragen, zodat de NSB opzij kon worden ge schoven. Ik heb me er niet over verbaasd dat ze zo snel populair zijn geworden, ai heb ik de Unie nooit als blijvend gezien. In het zuiden leefde de corporatieve gedachte en daar zinspeelden de Duitsers op. In die geest van corporatieve eenheid waren velen daar be reid de verzuiling los te laten. Daarnaast zagen de mensen het als een anti-NSB en een anti-Duitse beweging en dat vonden ze prachtig. Nu beweer ik dat het Nationale Blok ook populair zou zijn geworden, hoewel de naam minder gelukkig was. Als de zes partijen gezamenlijk naar buiten waren ge treden, eventueel tezamen met het driemanschap, dam zou de toeloop ook groot zijn geweest. Wij wilden ech ter geen contact met de Duitsers'. Na alles wat de Duitsers al gedaan hadden in eigen land, in Tsjecho-SIowakije, na de Kristolnacht, ten op zichte van de joden, in de concentratiekampen was het een vreemde illusie samenwerking met hen mogelijk te achten. Ik verbaas mij daar nog over. Maar ik heb het me wel van meer mensen afgevraagd. Het was toch volkomen duidelijk dat er een verschrikkelijke dicta tuur zou komen. Ik begrijp het nog niet. Men achtte wat men deed in het belang van Nederland, maar hoe kan je verwachten dat de Duitsers je een noemenswaar dige zelfstandigheid zouden laten ,Tooh blijft er van zoiets altijd wat over. Heel merk waardig is dat uit de Nederlandse Unie. die als geheel tenslotte ook sterk anti-NSB. en anti-Duits was. juist de Volksbeweging is ontstaan en die Volksbeweging heeft er weer toe bijgedragen, dat de Partij van de Arbeid werd opgericht. Merkwaardige contacten. ,Je Maintiendrai' werd orgaan van de Volksbeweging en Ruygers, d e één van de eerste brochures .Volkseenheid' van de Nederlandse Unie heeft geschreven, is actief lid van de Partij van de Arbeid geworden. Het is als een groot verlies gevoeld, dat hij ons dezer dagen is ontvallen'. DEN HAAG APRIL Het meent opvallende van een gesprek met dr. W. Drees is, dal hij uren lang over oorlog en bevrijding kan spreken zonder duidelijke emotie, zonder bitterheid maar ook zonder begeestering. Misschien heeft, hij er zoveel over ge sproken en geschreven dat- de gehele periode voor hem opdoemt als een systematisch ingedeeld his to nisch verschijnsel en weer een nieuw gesprek slechts appelleert aan zijn formidabel geheugen. Waarschijnlijker is, dat het voortvloeit uit zijn teleurstelling, die hij niet verheelt, maar wellicht groter is dan hij zal bekennen. Hij is meer dan twintig jaar medeverantwoorde lijk geweest voor de maatschappelijke situatie, die hij nu als 83-jarige in grote lijnen als onbe vredigend moet ervaren. Op zijn hoge leeftijd is hij, docerend en filosoferend over de voorbije dertig ja ren van vernieling, wederopbouw en establishment, meer dan ooit de Vader Dreesde naamgever van een belangrijk stuk sociale wetgeving van ,le garan tisme' of de welf are' voor het gehete volk, zoals hij het graag noemt. Hij heeft zijn nationale kroost vol doende bestaanszekerheid gegeven om zich als groot vader in kleinkinderen te vergenoegen. Maar hij is niet tevreden over de wijze, waarop een deel van de nakomelingen de vrijheid benut. Er is tegen zijn verwachting in niet die vorm van socialistische ge meenschapszin ontstaan, die hi/ had mogen verwach ten. ,lk was na de oorlog mmder optimistisch dan de meeste anderen, maar toch is het uiteindelijke re sultaat, van vijfentwintig jaar bevrijding mij te gengevallen. De onderlinge verhoudingen zijn zoveel onaangenamer geworden dan ik mij toen v-oorstelde. Er was tijdens de bezetting veel menselijk con tact geweest tussen de politici, er was voortdurend overleg geweest, daaruit meende ik op meer eenheid te mogen hopen. Ik heb me na de bevrijding wel degelijk gerealiseerd dat vrij ome meningsverschil len weer zouden krijgen. Ik heb mij nooit voorge steld dat wij met z'n allen in één regering zouden gaan zitten, maar dat je toch in andere verhoudin gen zou leven, dan er nu ontstaan zijn. Op het. ogenblik zullen de partgen zich minstens zozeer beijveren om te vertellen met wie ze met. zullen samenwerken, als met wie ze wel zullen sa menwerken. Een andere sfeer had ik me bepaald wel gedacht. Nu is het nog erger dan wij een tijd lang hebben beleefd'. Toch vindt hij dat opzicht grote resultaten zijn bereikt: ten vin dr sociale zekerheid. .Men kan zeggen dat nu eigenlijk algemeen het beginsel is aanvaard dat de staat als het enige orgaan i an de gemeenschap dat algemeen bindende regels kun opstellen, de gemeen schappelijke verantwoordelijkheid van allen voor al len vertegenwoordigf. De maatschappelijke ongelijk heden zxjn voor hem echter in hoge mate blijven be soomyAl vind ik die niet helemaal weg te nemen m een land met een open economie als Nederland'. De volstrekte ongeneigdheid om het gemeenschaps- bezit uit te breiden verbaast hein zeer duidelijk. Het werk van een lazen van politieke activiteit waarvan een kwart van zijn vele jaren bekleed met de hoogste verantwoordelijkheden is als ervarings feit nog steeds niet afgestoten. Getuige daarvan is <rn niet aflatende werlodrift door sommige te genstanders uitgelegd als bemoeizucht. In ,Vrij Ne derland' heeft hij de laatste jaren meer geschreven dan tijdens de bezetting. Al vindt hij ,dat wij het vn Nederland toch nogal kunnen uithouden samen, geren de verhoudingen in dit land hem vooralsnog geen rust'. sera ons tot concessies wilden dwingen. Achteraf moet •k zeggen dat wij met de naam .Nationaal Blok' geen gelukkige greep hebben gedaan. .Nederlandse Unie' was een veel betere naam. .Nationaal Blok' dat klinkt zo Blok-Blok-Blok... Ik praat eigenlijk later over die za- Ken niet graag opnieuw, maar wij hebben wel overleg geliad met het driemanschap van de Nederlandse Unie, met Linthorst Homan, De Quay en Reinink, die later is vervangen door Enthoven en het is zonderling gelo pen. Het was namelijk aanvankelijk de bedoeling dat de politieke partijen aan de oprichting van de Neder landse Unie zouden meewerken- Ik zou zelfs dn het be stuur zitten, samen met Donner. Eerst wilde het drie manschap geen vertegenwoordigers van de partijen. Wij .'lachten er niet aan dat degenen, die officieel als ver tegenwoordigers van het volk waren' gekozen, zouden worden uitgeschakeld. Toen wilden ze ons er wel bij hebben. Maar ze legden alles aan de Duitsers voor. Die maakten bezwaar, dat ik in het bestuur zou zitten. Ze hadden ook bezwaren tegen de zinsnede in het mani fest over het herstel van de onafhankelijkheid en het Huis van Oranje. Later zijn de bezwaren tegen mij ingetrokken, maar het andere bezwaar bleef bestaan. Toen hebben Donner en ik ons teruggetrokken en zijn zij zonder nader overleg naar buiten getreden, alsof er nooit overleg was geweest'. Dienst actief onder leiding van de reserve riitmeestea van de huzaren P. J. Six. Langzaam begint het verzet zich te organiseren en wordt politiek bewust. Naast de Nieuwsbrieven van Fr. Goedhart komen Het Parool, Vrij Nederland, Trouw en de Waarheid tot leven. Alle factoren voor politieke strijd z/.jn dan weer aan wezig en deze gaat, zij het ondergronds en op andere wijze door. De Orde Dienst bespioneert uit eigen bewe ging, of in opdracht van de regering dn Londen, de Duitsers, maar ook linkse groeperingen in het verzet. Beducht voor militair gezag na de bevrijding verzoekt liet Grootburger comité aan Londen een geschreven vol macht om na de bevrijding een overgangsbewind te mo gen vormen. Dit wordt door Londen afgewezen. In april 1943 worden bijna alle leden van het Grootburgereomité, Vorrink, Verschuur en Schouten door verraad van Van der Waals gearresteerd. De politieke leiders van het land waren van dat moment af vrijwel allen gevangen In Buchenwald-Sachsenhausen, Mauthausen of Sint- Michielsgestel. Drees, Van Walsum en Kolfschoten z:jn nog vrij. Samern met Reinink en Van der Mandele vor men zij de executieve van het Vaderlands comité, zo als toen de samenwerking tussen de politieke partijen en anderen was gaan heten. RECONSTRUCTIE LEIDERS VALLEN In oktober 1940 werden Drees en Tilanus geïnterneerd in Buchenwald. Drees werd een jaar later vrij gelaten, omdat de Duitsers meenden dat hij ernstig ziek was. .Ze dachten dat ik maagkanker had. Dat is in Buchen wald door een communist, die daar min of meer de dok ter verving, vastgesteld. De gedachte dat ik zo ziek was heeft er wellicht voor gezorgd dat ik daarna be trekkelijk vrij ben gebleven. Ook in april 1943 na het verraad van Van der Waals, zijn Van Walsum en ik als enigen niet gepakt. Waarom Van Walsum toen vrij is gebleven, is een vraagteken, dat weet tk niet. Later in 1945 heeft de landwacht nog eens geprobeerd mij te arresteren. Toen was ik niet thuis en hebben zij mijn beide zoons meegenomen'. Terwijl Drees in Buchenwald gevangen zat bleven de politieke partijen verenigd in het Politiek Convent en werden zij duchtig gefrustreerd door de Nederlandse Unie, die in zijn blad de partijen verweet lijdzaam toe ïe zien. Intussen keurde de Unie aanvankelijk openlijk elke vorm van verzet tegen de Duitsers af. Later wa ren vele Unieleden actief in het verzet; Tenslotte ontbonden do Duitsers ook de Unie. In 1941 wordt uit het Politiek Convent, samen met ver tegenwoordigers van geestelijke en maatschappelijke stromingen het .Grootburgercomité' opgericht dat zich gaat beu-aden over het herstel van de politieke verhou dingen na de oorlog. Inmiddels was ook reeds de Orde Hoe ervaaröe dr Drees die penode, waarin meer dan ooit de voorwaarden voor de politieke ontwikkelingen na de oorlog werden geschapen Drees: ,W:J stonden voor de vraag of wij het contact moesten reconstrueren. Via prof. Oranje, kwam het be richt uit Landen dat reconstructie gewenst was. Omdat de voornaamste figuren gearresteerd waren, had het politiek contact veel aan betekenis verloren. Er was onder degenen, die nog vrij waren bovendien geen ge drang om in comité's zitting te nemen. Er zat van het begin af wel bij allen de gedachte achter dat wij na de oorlog tot veel betere verhoudingen moesten komen dan voor de oorlog het geval was. Men was allemaal teleur gesteld over wat er tijdens de crisis van Nederland ge worden was. Wij bespraken adviezen aan Londen over de vraag wat er onmiddellijk na de bevrijding moest gebeuren. Over het parlement bijvoorbeeld. Er is lang volgehouden, dat het parlement moest terugkomen, on middellijk. behoudens zuivering. Ik heb daar zelf nota's over geschreven. Naarmate de tijd verstreek werd het wel moeilijker het parlement terug te roepen. Een groeiend aantal leden was gestorven, anderen hadden ontslag genomen en pensioen aangevraagd. Wij konden niet meer putten uit de lijsten van de laatste verkie zingen van 1937, want daar stonden veel namen op van mensen, d;e niet meer bij het volk bekend waren. Toen is de gedachte gerezen om de nog zittende leden terug te laten komen en aan te vullen met degenen, die tij dens de bezetting actief waren geweest. Na veel on derhandelen is daarover overeenstemming bereikt in de contactcommissie van de illegaliteit en in het College van Vertrouwensmannen. Een nationale adviescommis sie zou worden opgericht om de mensen, zoveel moge lijk ln evenredigheid met de geestelijke en politieke ge steldheid van vroeger aan te wijzen, zodat de Kroon het niet zou behoeven te doen. Maar toen bleek, dat Londen niet wilde omdat het er nog teveel het oude parlement inzag. Na de oorlog zijn het de anti-revolutionairen geweest, die niet meei mee wilden en alleen op basis van het ou de parlement wilden werken. Dat het is'misgelopen is volgens hen nog steeds onze schuld, omdat we zoge naamd zo op eenheid uit waren en het oude parietnent miskenden LONDENSE GEEST .Waarom wilde Londen het oude parlement niet terug? Dok niet zo aangevuld? Drees: ,In Londen is de hele geest beïnvloed geweest door de Engelandvaarders, die voor een groot deel niet tot politieke partijen hadden be noord. Zij waren geladen met ergernis over de onmacht van de democratie en de verdeeldheid van de partijen. Zij gingen er van uit dat er een grotere eenheid moest itomen en een sterkere regering. Niet een dictatuur, hoewel men zich niet precies een voorstelling had ge maakt hoe het allemaal zou moeten. Men wilde voor- icomen dat diegenen van de politici, die naar de mening van Londen niets gedaan hadden, hun oude spel weer in de kamer zouden gaan hervatten. Ook koningin Wilhel- mina droomde van een grote eenheid, met nieuwe men sen uit het verzet. Ik heb haar in een eerste bespreking na de oorlog teleurgesteld door te zeggen, dat ik niet geloofde dat de partijen zouden verdwijnen en dat ze in hoofdlijnen wel weer terug zouden komen. ,Nou, dat zullen we dan wel zien', zei zij, want ze dacht dat dooi de strijd tegen de bezetter een nieuw gevoel van solida riteit was ontstaan. Tenslotte hebben ze het. bij de over gang met het militair gezag nogal raar geregeld, maar daar komen we nog wel op'. Drees: .Jazeker. Merkwaardig genoeg is dat het geval geweest met Indonesiërs. Ik heb een paar keer bespre kingen gehad, die vooral voor ,VriJ Nederland' belang rijk waren, met hier studerende of werkende Indonesiërs. Bovendien waren .Het Parool' en .Vrij Nederland' ver tegenwoordigd in de linkergroep va.n de contactcommis sie van de illegaliteit, waar ik voorzitter van was. En ik heb voo. .Vrij Nederland' ook wel eens geschreven. Ik ben in het algemeen echter niet sterk verbonden ge weest met de illegale pers. Ik heb de betekenis ervan misschien aanvankelijk niet zo hoog aangeslagen als deze tenslotte wel heeft gehad. Vorrink was ook tot de conclusie gekomen dat het heel riskant was om regel matig een blad te laten verschijnen en dat het beter was op ongeregelde tijden iets te doen. En zo heb ik ook maar los verbinding gehad met de illegale pers'. U zegt dat Londen, onder invloed van Engelandvaar ders beducht was voor herstel van het oude parlement. Maar kwam dit ook niet omdat de ordedienst een be paalde voorstelling had over wat er na de bevrijding moest gebeuo-en Drees: ,Dat betwijfel ik. Zij hebben zeer actief verzet en spionage tijdens de bezetting gepleegd, hoewel ander verzet het wel heeft doen voorkomen, alsof de OD al leen maar speculeerde op de toekomst. De leden van de OD waren wel van mening, dat er onmiddellijk na de bevrijding een staat van beleg moest komen. Er is wel een militair gezag gekomen, maar dat is in die zin ge loof ik een teleurstelling voor hen geweest, want zij hadden zichzelf aanvankelijk geprepareerd om militair gezag te wezen om daar orgaan van uitvoering van te zijn. Ik geloof niet dat er bij hen eenheid van gedach ten bestond over de vraag wat er daarna moest ge beuren. De OD was erg kritisch tegenover de linkse be weging in het verzet, tegenover ,Het Parool' en .Vrij Nederland' en heeft gespioneerd op de zogenaamde Zwitserse weg. .Vrij Nederland' stuurde berichten, die naar Londen moesten gaan, via Zwitserland en voorzag die van comentaar, dat alleen voor Visser 't Hooft in Genève bestemd was. Dat zat op microfoto en de OD heeft van de koerier gedaan gekregen, dat ze die micro foto's eerst te zien kregen. Dat heeft vijandschap ge schapen tussen de groep om .Vrij Nederland' en de re gering in Londen. De OD meende voor de regering het x>g te moeten houden op het verzet dat gevaarlijk zou kunnen worden. En daardoor zijn grote tegenstellingen ontstaan. Dat sloeg allemaal op een zekere vrees voor wanorde, vrees dat radicale elementen zich dan teveel zouden laten gelden. Ik geloof niet dat het verder ging. Men wilde natuurlijk geen dictatuur. Nee, ze zijn ook m Londen met bevreesd geweest voor een revolutionaire oeweging in Nederland. Dat zou overigens volkomen ongegrond zijn geweest. handelingen met de Duitsers over de voedselvoorzie ning aanleiding werden tot geprikkeldheid over en weer. POLITIEKE BUIT COMMUNICATIE De illegaliteit heelt liet college van vertrouwensman nen verweten de politieke buit van na de oorlog, reed» tijdens de bezetting te hebben verdeeld, zonder met bet verzet rekening te houden. Erkent u dat? Drees: J>e buit onderling verdeeld? Ik was voorzitter van de contactcommissie, maar heb van deze beschuldL ging nog nooit gehoofd. Vertrouwensmannen waren trouwens allen zelf mensen uit het verzet. De bewering is volslagen dwaesheid. Vrij wel alle vertrouwensmannen zijn gewoon naar hun vroe gere werk teruggekeerd. Bosch van Rosenthal naar zijn ambt als commissaris der koningin in Utrecht, prof. Cleveringa en prof. Oranje werden weer hoogle raar, Neher is teruggekeerd naar zijn positie bij de PTT. mr Cramer naar zijn werk in Drente. Hij is veel later commissaris van de koningin ln Drente gewor den. Van der Gaag is aanvankelijk consul geworden en later na een lange carrière ambassadeur; hij is nu onze ambassadeur in Cuba. Pater Stokman was advi seur van het episcopaat in't verzet en die is op den duun kamerlid geworden voor de KVP. Kortom, ik bedoel, er ia geen sprake geweest van enigerlei politieke bult. die verdeeld werd. Mijn positie is veel meer voortgeko men uit het feit. dat ik fractievoorzitter van de SDAP was en voorzitter van het vaderlands comité, dan uit mijn lidmaatschap van het college van vertrouwens mannen. Tegenstelling is eigenlijk ontstaan door de onderhan- del-ngen met de Duitsers over de voedselvoorziening en de capitulatie, waarover de verzetsorganisaties niet werden ingelicht. Er was door de Duitsers uitdrukke- 'ijk bedongen dat we de besprekingen geheim zouden nouden. Wij wisten ook niet wanneer de oorlog precies zou aflopen. We wisten wel. dat er helemaal geen voed sel meer was. We wisten ook dat de Duitsers een groot deel van Noord- en Zuid-Holland onder water wilden zetten. Daarom is er gesproken over het staken van de opmars der geallieerden, als de Duitsers van Duitsland zouden zijn afgesneden door de geallieerden opmars ta het oosten, op voorwaarde van voedselvoorziening. Ver zetsorganisaties wilden een onvoorwaardelijke overgave. Seyss Inquart wilde m.L die besprekingen voornamelijk om een goede indruk te maken, maar zij waren een levensbelang voor ons volk'. Het georganiseerde verzet heeft het college van ver trouwensmannen, dat overigens zelf geheel uit verzets mensen bestond, verwijten gedaan over de besprekingen met de Duitsers, die overigens een groot succes zijn ge worden en dr Drees beroept zich op zijn plicht tot ge heimhouding tegenover de Duitsers. .Die waren bang dat als het uitlekte. Hitiers acties tegen hun families zou ondernemen. Als men mij zegt, ,iets is geheim, dan houd ik dal geheim'. ILLEGALE PERS Heeft u in die periode veer «-Orvtact gehad met de groe pen rond Het Parool en Vrij Nederland De communicatie, essentiële voorwaarde voor het func tioneren van elke vorm van overleg heeft vooral in het laatste jaar van de oorlog gefaald, waardoor soms ver warring dreigde te ontstaan. Verzetsorganisaties en po litici waren heperkt in hun mogelijkheden, al hadden zij met de regering ln Londen wel contact. De zogenaamde Zwitserse weg van Vrij Nederland, was daarvoor be langrijk. De radioverbindingen aaren een tijdlang een farce door het Engeland Splel. Drees: .Dat is een verschrikkelijke toestand geweest en heeft tientallen mensen het leven gekost. Een vreselijke zaaik en ik vind de verantwoor delijkheid van wie in Londen daarvan de schuld droe gen zeer groot.' Ook tussen de ministers in Londen bo terde het op het stuk van communicatie niet erg. Daar bad men voornamelijk vergeten de collega's op de hoogte te stellen van de regelingen die men had getrof fen. Drees: ..Aanvankelijk hebben veel ministers helemaal niet geweten dat er vertrouwensmannen waren. Het college van vertrouwensmannen was een Mee van Van Heuven Goedhart, die de samenstelling ervan samen met Gerbrandy had geregeld. Er waren regelingen op gesteld. die sommige ministers nocct onder ogen heb ben gehad. Een pakket was ook naar ons in Nederland gestuurd, maar is verloren gegaan, zodat ook wij niet wisten wat enn stond. Allerlei voorbereidingen waren onzerzijds getroffen, die weer afweken van wat men in Londen geprepareerd had. Zo dachten zij. dat wij op zettelijk hun denkbeelden doorkruisten, terwijl wij die denkbeelden niet kendenMede daardoor is de zaak soms raar geregeld, vind ik. Ik ontken niet, dat het militair gezag nut had. vooral Sn het zuiden, terwijl de oorflog nog voortduurde. Men had ons gezegd dat er enkele honderden functionarissen zouden komen. Het zijn er tenslotte in totaal dertigduizend geworden. Op een ge geven moment waren er zeventienduizend tegelijk. Men nam alles in handen. De communicatie tussen het col lege van vertrouwensmannen en he; georganiseerde ver zet in da contactcommissie was goed, tot dat de onder ACTIES JONGEREN Hoe vindt dr Drees het tenslotte, dat de huidige maat schappij, waaraan hijzelf een belangrijk deel van zijn leven heeft gegeven, van een groot deel van de jongere mensen ernstige kritiek ondervindt? Drees: .Ik begrijp wel. dat voor jongere mensen de be staande maatschapp.j als het ware uitgangspunt is. Zij kijken niet terug om zich af te vragen: hoe is het een nalve eeuw geleden geweest? Ik vind het wel teleur stellend, dst zij zich er geen rekenschap van geven wat er door een actieve strijd, pp een constructievere ma ner dan men nu acties voert, is bereikt. Ik begrijp wei, dat ze de maatschappij ais geheel, de wereld met ui terst kritische ogen bekijken. Ik bedoel, wat zich in de wereld voltrekt met oorlog en een groot deel onder dictatuur dat is bedroevend genoeg. Het is e.genlijk niet cm aan te zien en vind het begrijpelijk, dat men zijn emoties daarover op een heel sterke manier uu Daarbij vergeleken is Nederland een gezegend plekje op de wereld, al blijft er veel te wensen over. Ik heb he lemaal geen bezwaar tegen buitenparlementaire agita tie. maar bij deze actie, moet je in een democratie je oinnen de perken van de wet houden. De strijdwijze, die men tegenwoordig wel gebruikt, vind ik droevig om te zien; studenten, die een college trachten te verhinderen of een spreker het spreken beletten, het gooian met to maten en eieren of rookbommen te laten on tp Lof fee. Dat ergert alleen maar en '.egt meer de nadruk op- de rel dan op het doel dat men nastreeft. Men doet het ook ten dele wel, omdat het ludiek Is. Dat men nu de bevrijdingsdag wil gaan gebruiken voor te- gendenionstraties, wat men dan noemt een alternatieve herdenking, waarbij men de proclamatie inzake de be vrijding wel in de vorm na wil maken, maar een anti- clamatie wil noemen en de Nederlandse leeuw In heit. wapen omgekeerd wil laten liggen, ja. dan zeg ik, dat ilit een betreurenswaardige grofheid is. die niet getuigt van begrip wat die bevrijding werkelijk heeft betekend, waarvoor zovelen hun leven hehben geofferd en di« ons verloste van een afschuwelijke dictatuur, van jo denvervolging. van pogingen tot geestelijke gelijkscha keling. en het Nederlandse volk weer de mogelijkheid gat in vrijhewi zichzelf te zijn.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1970 | | pagina 17