is
het
goed werken'
,met zeeuwen
zeeland trok wel'
,geen spijt van vlissingen'
S. DE JONG, PZEM:
W. B. F. MONTENARIE, HERCULES:
E. F. FRANCOIS, DE SCHELDE:
VLISSINGEN ,De mensen moeten inspraak hebben,
dal is domweg noodzakelijk.' ,De verhouding tot het
hogere personeel is min of meer Amerikaans, het is vrij
gemakkelijk.' ,Zo was het al in mijn jeugd, als je hier
ging werken, dan ging je hier werken omdat je ervan
overtuigd was dat je dan vast werk kreeg, dan was je
een beetje geborgen.' Dit zijn drie uitspraken van drie
willekeurige mensen, met wie een gesprekje werd ge
voerd over de werksfeer in hun bedrijf op Walcheren:
de heer S. de Jong ing. (53), hoofdingenieur bij de
PZEM te Vlissingen, de heer W. B. F. Montenarie
(32), hoofdoperator bij Hercules te Middelburg, en
de heer E. F. Francois (56), sous-chef personeelsza
ken bij de nv ,De Schelde' te Vlissingen. Drie Neder
landers ze werden respectievelijk geboren in
Leeuwarden, Rotterdam en Vlissingen), die het op
Walcheren best naar hun zin blijken te hebben.
VLISSINGEN De beer S. de Jong (53), bedrijfsingenieur bij de
PZEM, is Leeuwarder van geboorte, maar heeft er geen enkele spijt
van van dat hij zich in april 1952 in Vlissingen heeft gevestigd.
De heer De Jong doorliep in Leeuwarden de hls en begaf zich ver
volgens voor 14 jaar (van 1938 tot 1951) naar Nederlans-lndië,
waar hij in de suikerindustrie werkzaam was. Toen hij in 1952 naar
Vlissingen kwam, was hij al voorbestemd om bedrijfschef van de
nieuwe centrale in Vlissingen te worden, die toen in aanbouw was
en in 1954 in gebruik werd genomen. De heer De Jong heeft tot
taak om het bedrijf gaande te houden.
Daarnaast heeft hij zich ook met de uitbreidingen, zoals de water-
fabriek in Terneuzen en de kerncentrale in Borssele, bezig moeten
houden. De hoofdzaak is evenwel de bedrijfsvoering van de centrale
Zeeland. Als hts'er is hij uiteindelijk hoofdingenieur bij de PZEM
geworden, een functie die normaal door Delftse ingenieurs wordt
bekleed. ,Een hts'er kan uiteindelijk hoofdambtenaar worden of
hoofdambtenaar-afdelingschef, maar al die rangen heb ik doorlopen
en ben ik hoofdingenieur geworden. Dat komt over het algemeen
niet zoveel voor.'
De heer De Jong heeft met zijn gezin vijftien jaar in een woning
bij de centrale gewoond en heeft nu sinds anderhalf jaar een huis
in Paauwenburg II. ,Wij hebben hier altijd prettig gewoond. Mijn
vrouw vindt het hier prettig, mijn, kinderen hebben het hier altijd
bijzonder prettig gevonden en hangen ook aan Vlissingen. Ik bedoel
het zijn geen Friezen meer mijn vrouw komt ook uit Friesland
dat zijn ze, ook doordat we door die Indië-tijd wat internationaler
zijn gaan denken, helemaal ontgroeid. Het zegt ons natuurlijk wel
wat waar we wonen en hoe we wonen, maar als ik op een andere
plaats terecht was gekomen, dan had ik mij daar natuurlijk ook
aangepast. Maar de aanpassing hier was toch wel erg gemakkelijk.'
Als èèn van de aangename bijkomstigheden van Vlissingen noemt
de heer De Jong het strand. ,Ik ben nou helemaal geen strandman,
maar mijn vrouw en kinderen natuurlijk wel. Ook de stad vinden
mijn vrouw en kinderen bijzonder aardig, zeker in de zomer natuur
lijk.'
NIET DRIFTIG
Ook wat de sfeer in zijn werk betreft, kan de heer De Jong pret
tige geluiden laten horen. Hij kan heel goed opschieten met de
Zeeuwen in het bedrijf en dat kost hem ook geen moeite. ,Ook al
omdat het heel rustige mensen zijn, met driftig en opvliegend.' Al
die jaren dat hij nu in Vlissingen zit, zijn de onderlinge verstand
houdingen altijd goed geweest. ,en dat kan natuurlijk nooit alleen
aan mij liggen.' De heer De Jong merkt op dat men voor het werk
op een bedrijf als de PZEM een bepaalde instelling moet hebben.
,En dat hebben de mensen hier. ze zijn oplettend en blijvend attent.'
Dat de Zeeuw honkvast is, noemt de heer De Jong een voordeel voor
het bedrijf.
Een facet dat van belang is voor de hele werksfeer is naar de mening
van de heer De Jong het feit dat er steeds meer gewerkt zal gaan
worden in continudiensten. Bij de PZEM bestaat al jaren de verde
ling in nachtdiensten, middagdiensten en ochtenddiensten, maar in
geheel Zeeland komt het nog betrekkelijk weinig voor. Een voor
deel van deze continudiensten Is dat men in wezen veel meer uren
vrij heeft dan iemand die in dagdienst werkt, al vallen deze vrije
uren dan wel vaak anders dan men gewend is. Bij de PZEM heeft
men geen moeite gehad om voor deze continudiensten mensen te
vinden. Onder de nieuwe industrieën die zich in Zeeland vestigden
zijn er diverse die in volle continudiensten werken, wat met zich
meebrengt dat vele mensen ln Zeeland deel zullen uitmaken van die
contmuploegen. En dat zal volgens de heer De Jong echt wel ver
andering met zich meebrengen.
Bij de PZEM kent men al jaren Inspraak van de werknemers. Zo
zegt de heer De Jong bijvoorbeeld over de verschillende diensten:
,Of de diensten bij ons veranderd moeten worden, laten we aan de
mensen over. Als zij vinden dat het nodig is, doen wij het zonder
meer.' Inspraak is er bij de PZEM langs verschillende wegen: ,Ec is
hier inspraak door het georganiseerd overleg, door de chenstoommis.
sie en er is een dagelijkse inspraak via de mensen die naar ons toe
Komen als er bijzonderheden zijn. Over de inspraak: Men kan
het willen vergroten, men kan het terrein waarover de Inspraak
gaat willen vergroten, maar de inspraak als zodanig bestaat eigen
lijk al jaren op dit bedrijf. En het werkt goed. Er zijn natuurlijk
wel eens moeilijkheden maar die worden opgelost. Inspraak moet er
gewoon zijn, je moet het bedrijf gezamenlijk draaiende houden, in
spraak is domweg noodzakelijk." Wel meent de fceer De Jong dat de
wijze waarop momenteel de wens om inspraak naar voren wordt
gebracht niet altijd even juist is. Hij zegt het ook niet altijd even
eens te zijn met wat er in de studentenwereld gebeurt, maar wel
eens is hij het met de lespraak als zodanig.
PERSONEEL
Een ander belangrijk facet voor de werksfeer 13 een actieve perso
neelsvereniging. En dar heeft de PZEM. De heer De Jong is zelf
voorzitter van de sportclub. ,Elk jaar hebben we een interprovin
ciale sportdag, die om beurt bij de verschillende prov.nciale
elektriciteitsbedrijven wordt gehouden Vorig jaar was het hier, dit
jaar gaan we naar Groningen.' Bij de PZEM bestaat dan ook ruim
de gelegenheid om sport te beoefenen: ,Bij het 50-jarig jubileum
van het bedrijf hebben we een sporthal in Middelburg gekregen met
een prachtige kantine erboven. Die sporhai werd ons geschonken
door de directie.'
Tot slot merkt de neer De Jong nog op dat de landelijke omgeving
op Walcheren zeker opweegt tegen het misschien enig gebrek aan
stedelijke accommodatie ,En dat kan behouden blijven. Men heeft
het nog niet zo gek bekeken met die industrieën, alles ligt daar in
het oosten van Walcheren en dan is zelfs een stad als Goes ervoor
gevrijwaard. Bij een bepaalde wind zou Goes, als het al te gek wordt,
nog wel eens last van de een of andere industrie kunnen hebben,
maar Ik zie dat echt niet. Ik geloof dat de plannen die men momen
teel met de industrie heeft, lang niet gek zijn, dat gaat werkelijk
wel, dat kan echt wel samengaan met goede levensomstandigheden.
En zeker hier op Walcheren. Er is dacht ik nog wel ruimte voor.'
wonent toerden en winkelen op Walcheren
WOENSDAG 15 APRIL 1970
MIDDELBURG Hoewel de heer VV. B. F. Montenarie (32) hoofd
operator bij Hercules te Middelburg, in Rotterdam is geboren, blijkt
hij in Zeeland best te kunnen aarden. Ongeveer 25 jaar woonde hij
in zijn geboorteplaats voordat hij ging werken als operator in een
kaarsenfabriek te Gouda. Hij had het daar best naar zijn zin, maar
er bleek geen toekomst voor hem in te zitten: ,Het gat voor mijn
neus was dichtgegooid' Zeeland trok hem wel, de familie Montena
rie is van oorsprong afkomstig uit Middelburg. Zo solliciteerde hij
bij Hercules, waar hij nu alweer zo'n drie jaar werkzaam is.
,Ik ben hoofdoperator, dat is een toezichthoudende functie. Ik houd
toezicht over het hele procesgebied waar de produktie loopt, boven
de andere operators. De andere operators hebben allemaal een be.
paald gebied. Er zijn natuurlijk wel specifieke werkzaamheden die
ik moet doen, maar ik heb naet een bepaald gebied waar ik voor moet
zorgen, ik ga meer over het geheel' Natuurlijk wijst de heer Monte
narie erop dat hij beslist geen baas is. ,Ik ben meer een ervaren ope
rator, zou je kunnen zeggen'. De Nederlandse naam voor een opera
tor is een bedieningsvakman, iemand die afsluiters, pompen, moto
ren en dergelijke bedient De heer Montenarie is in dit vak gekomen
zonder een speciale opleiding. Toen hij er eenmaal in verzeild was,
volgde hij een opleiding voor chemisch vakman, waarvoor hij het
diploma behaalde, en momenteel is hij bezig met een opleiding che.
misch bedrijftechnicus
,De Zeeuwen waren mij niet onbekend', vertelt de heer Montenarie,
en wat dat aangaat is het mij niet tegengevallen. Je wordt hier ge
accepteerd. zeker op het werk. Buiten het werk is het iets anders. Ik
heb niet zo gek veel contact met andere mensen buiten mijn werk.
Ik ben nogal zelfstandig wat dat betreft, ik heb genoeg aan mijn
eigen gezin. Op het werk loopt alles gesmeerd, je kan overal aan
meedoen en iedereen doet ook overal aan mee, voor zover dat moge
lijk is natuurlijk'.
Op het bedrijf heerst een prettige sfeer. Er zijn veel Zeeuwen werk
zaam en, vooral wat het lagere personeel betreft, is de heer Monte
narie één van de welnlngen die van buiten Zeeland komen. De onder
linge verhouding is evenwel prima. ,Dat manifesteert zich ook in het
feit dat de personeelsvereniging, zoals die hier is opgezet overi
gens door mensen die van buiten Zeeland zijn gekomen een na
genoeg volledige toetreding kent, bijna iedereen is lid. Er wordt veel
gedaan, er zijn vijf of zes avonden per jaar, er is een kerstdiner, er
zijn een paar contaotavonden, er is een voetbalvereniging, een vol
leybalvereniging, een k 1 averjasvereniging en men is bezig met een
badmintonvereniging. Het is eigenlijk wel wat veel voor een bedrijf
waar zo'n 150 180 mensen werken.' Ook de verhouding met het
hogere personeel noemt de heer Montenarie bij Hercules goed. ,De
verhouding is min of meer op z'n Amerikaans, het is vrij gemakke
lijk. Zelf heb ik zitting in de bedrijfskern, zoiets als een ondernè-
mingsraad, en de contacten daar tot hogere personeel zijn vrij,
erg vrij. Iedereen weet weliswaar zijn plaats en is ten volle verant
woordelijk voor zijn werk en dat uit iedereen ook maar de
sfeer is goed. Het is beslist niet zo dat het hogere personeel in een
kantoortje, zit en zich nooit laat zien. Het loopt echt wel fijn'.
4 CONTINU
Evenais de PZEM is ook Hercules een vol continubedrijf. Voor de
heer Montenarie is het werken in ploegendiensten geen enkel pro
bleem: ,Ik ben eraan gewend. Toen ik 18 jaar was ben ik gaan varen
en dan raak je eraan gewend dat je altijd moet werken, je bent
nooit vrij en als je eens vrij bent, dan zit je op zee en ben je dus in
feite niet vrij. Dat went zo dat ik denk dat een dagdienst mij niet
makkelijk zou vallen. Voor de Zeeuwen ligt dat anders, die moeten
er nog aan wennen, een enkele uitzondering natuurlijk daargelaten.
Door de week gaat alles voor hen nog wel goed en nachtdienst is
niet zo erg, maar met do weekenden en de feestdagen is het echt nog
een beetje moeilijk'
Men is met de ploegendiensten overigens best tevreden, al is het
even wennen, en bovendien heeft men beslist meer vrije tijd. De
kwestie is evenwel, volgens de heer Montenarie, om die ■vrije tijd
te leren benutten .Er zijn mensen die, als ze nachtdienst hebben
gehad, tot 's middags vijf, zes uur in bed blijven liggen en dan
blijft er natuurlijk weinig van je dag meer over. Op den duur be
gint men echter te beseffen dat je met wat minder slaap 's nachts
ook nog fit bent. Dat is een kwestie van wennen'. Het werken in
ploegendiensten komt naar de mening van de heer Montenarie de
sfeer wel ten goede. Als voorbeeld noemt hij het werken op zondag
avond, een avond dat heel wat mensen rustig thuis zitten. Dat schept
een zekere band met de andere mensen in de ploeg.
VOORDELEN
Zeeland heeft voor de heer Montenarie wel een aantal voordelen: JDe
randstad Holland is erg fijn als je van uitgaan houdt en dergelijke
dingen, maar het is toch ook weer zo, je zit overal middenin en wil
je eruit dan moet je echt uit. Nou, hier ben je eigenlijk uit en ala
,e ergens naar toe wilt, dan ga je er naar toe. Hier heb je de ruimte
en recreatiemogelijkheden'. In één opzicht is de heer Montenaire
overigens allerminst tevreden: ,De middenstand laat hier verstek
gaan. In alle opzichten. Bij een groot warenhuis krijg je hier dingen
in je hand gedrukt die in Rotterdam zijn afgekeurd. Er worden
hier van die winkels Deergezet die via een vereniging draaien en die
doen maar. Er is helemaal geen vrije concurrentiepositie Er wordt
hen opgedragen wat ze moeten en dat doen ze dan maar, of het
nou verkocht wordt of niet. ze laten het gewoon verrotten als het
met verkocht wordt, want de prijs moet gehandhaafd blijven. Dat
vind ik ergens niet kloppen. En waar geen concurrentie is kan ook
geen service zijn'
De heer Montenarie vindt het wonen in Middelburg prettig: ,Ik wü
niet zeggen dat de hulzen hier goed zijn, maar ze zijn ruim'. Ook
voor zijn kinderen vindt hij het prettig om in Zeeland te wonen
.Het is hier gezond' waarbij hij onder meer aan het strand denkt-
Onder de strandhuisjesbezitters, waartoe ook de heer Montenarie
behoort, doet een vreemd gerucht de ronde: dat men van plan zou
zijn om de duinen weg te halen en er een dijk voor in de plaats te
zetten. Als dat zou gebeuren, zou hij er mets meer aan vinden. Maar
tot nu toe heeft hij er nog geen spijt van deze kant uit te zijn geko
men, al zou hij nog wel wat dingen anders willen zien: ,De stad
zou wat meer stad moeten zijn, maar ook weer niet zoveel dat de
rest er zo door wordt aangetast dat het onleefbaar wordt'. Tegen
over de uitbreiding van de industrie staat hij niet sceptisch: ,Maar
het is ook weer niet zo dat ik zeg bouw Walcheren maar vol. Het
moet beperkt blijven tot het stuk Sloegebled dat nu in optie is voor
de industrie, maar verder niet. Het is alleen jammer voor de mensen
in Zudd-Beveland die wat last van eventuele luchtverontreining kun
nen krijgen'.
VLISSINGEN ,Mijn ervaring is dat er hier bij ,Dc Schelde' al
tijd een hijzonder prettige sfeer is geweest, ook onder elkaar. Je
hebt natuurlijk wel eens uitzonderingen, maar dat zijn individuele
gevallen, die je gernst buiten beschouwing kunt laten. Bovendien is
het zo, dat als het hier niet goed geweest was, als hier geen prettige
sfeer had geheerst, ik het hier geen dertig jaar uitgehouden zou
hebben.' Aan het woord is de heer E. F. Francois (56), sous-chef
van de afdeling personeelszaken van de koninklijke maatschappij
.De Schelde' te Vlissingen.
Hij is een geboren en getogen Vllssinger en heeft er geen enkel
spijt van zijn geluk niet elders in Nederland te hebben gezocht. ,Ik
ben kris-kras heel Nederland door geweest, ln mijn jeugd op de
fiets en met de tent en toen ik wat ouder werd met de auto. Neder
land is een bijzonder mooi land, ook als je in het buitenland geweest
bent, kom je elke keer weer tot de ontdekking dat er in ons land toch
wel heel mooie plekjes zijn en dat hot daar prettig toeven Is. Maar
mij persoonlijk lokt de zee altijd weer, het strand en alles wat daar
mee samenhangt dat lokt mij en daarom ben lk hier ook niet weg
gegaan."
Als sous-chef personeelszaken is de heer Francois ten nauwste be
trokken bij de personeels werving en de personeelsadministratie. Hij
heeft dan ook in de eerste plaats te maken met nieuwe personeelsle
den. Waarom gaat iemand bij ,De Schelde' werken? ,Daar zijn ver
schillende motieven voor. Er zijn natuurlijk veel mensen die in hun
werk vooruit willen komen, wat bij hun vorige werkgever niet meer
lukte, en die het nu elders gaan proberen, dus een zekere drang om
promotie te maken. Voorts speelt het woonklimaat een belangrijke
rol en ook in zeer grote mate het feit dat de mensen zich bij ,De
Schelde' helemaal in hut vak kunnen uitleven. We hebben een groot
aantal beroepen, we hebben een functielijst met meer dan 500 func
ties. Bovendien zijn er vele mogelijkheden om hier vooruit te komen.
En dan is er nog het vertrouwen in het bedrijf, want ,De Schelde' is
één van de oudste bedrijven. Binnenkort bestaan we, geloof ik, zo'n
100 jaar. En het is altijd zo geweest, dat was ook al in mijn jeugd,
als je bi'j J)e Schelde' ging werken, dan ging jo daar werken omdat
je ervan overtuigd was dat je dan vast werk kreeg, dan was ie
een beetje geborgen.'
PERSONEELSZAKEN
De heer Francois is zeit begonnen als kantoorbediende. Van begin ai
aan heeft hij op de afdeling personeelszaken gezeten. Dat de per
soneelszaken bij hem tn hart en meren zitten, blijkt wel wanneer
hij over het bedrijf begint uit te weiden. Zo wijst hij erop dat ,De
Schelde' allang niet meet alleen een scheepswerf is, maar dat er ook
een machinefabriek aa n verbonden is die tot de grootsten van Neder
land behoort Ook wil hij het misverstand uit de weg ruimen dat ,De
Schelde' geen geschikt bedrijf zou zijn voor vrouwen en meisjes.
Ik heb pas nog een gehuwde vrouw aangenomen als kraandrijver en
zij werd onmiddellijk geaccepteerd. Maar er is ook heel schoon werk
voor meisjes.'
De plezierige sfeer en de goede onderlinge verstandhoudingen op het
bedrijf blijkt ook wel uit het feit dat de personeelsvereniging zo'n
2000 leden telt. ,En dat zijn trouwe leden. Ik geloof niet dat er veel
bedrijven of particuliere instellingen zijn die zo'n grote vereniging
bij elkaar weten te houden. Daaruit alleen al blijkt wel dat de men
sen hier een beetje saamhorigheid hebben. Er zijn activiteiten als
toneeluitvoeringen, er is een kegelclub. een biljartclub, een voet
balclub en ga zo maar door. Ook de vrouwen worden erbij betrokken,
de vrouwen hebben bijvoorbeeld een eigen kegelclub.' Naast de per
soneelsvereniging is er ook nog een beambtenvorenlging, die enige
honderden leden telt.
De Schelde neeft overigens nog meer .attracties' voor haar per
soneelsleden: ,De directie heeft ook een grote werkplaats ingericht,
:i*n help u-zelf-werkplaats, waar de mensen hun hobby kunnen uit-
even Ik heb er zelf wel eens een droogrek gemaakt. Het is een
givte werkplaats met dure gereedschappen, waar men gratis ge
bruik van kaïn maken en tegen minimum-prijzen kan men zich ma
teriaal aanschaffen Bovendien is daar iemand aangesteld om toe
zicht te houden en dat is een eerste klas vakman, die de mensen
op allerlei gebied kan helpen. Br bestaat behoorlijke belangstelling
voor de werkplaats.'
TOEGANKELIJK
De heer Francois heeft niet te klagen over de verhouding tussen
'net lagere en het nogere personeel: ,Mijn ondervinding in de loop
der jaren is dat het hogere personeel toegankelijk is voor iedereen.
Dat klinkt misschien een beetje vreemd. Natuurlijk, als je jong bent
en je start met je carrière, dan kijk je tegen bepaalde mensen
echt op. nu nog, maa» vroeger durfde je ze bij wijze van spreken
nauwelijks aan te spreken. Maar dat is altijd bijzonder meegeval
len. Ik heb Ln mijn werk nogal eens te maken gehad met al deze
mensen en ik kan niet anders zeggen dan dat ik altijd goed te woord
ben gestaan. Als functionaris van personeelszaken moet het ook zo
zijn dat de mensen gemakkelijk bij je komen, ook zonder kloppen.
7"- moeten je weten te vinden en ze moeten je ook kunnen ver
trouwen. Daar heb :k helemaal geen klagen over. Het is echt niet
zo dat de mensen komen met de vuist op tafel, nee, de verhoudingen
zijn bijzonder goed.'
Hoe denkt de heer Francois over de steeds verder voortschrijdende
uitbreiding van de industrie op Walcheren? .Ik kan het wel toe
juichen. Ik vind dat door de uitbreiding van de industrie nog meer
mensen een kans krijgen dan vroeger "De heer Francois heeft rich
geen mening gevormd over de vraag in hoeverre zich de industrie
op Walcheren mag en moet blijven uitbreiden. ,Hoe meer mensen
er zijn, des te meer mogelijkheden zijn er ook. We moeten niet al
leen naar de recreatie kijken, al moeten er" natuurlijk wei grote
stukken laad voor de recreatie open blijven. Het is juist zo fijn in
Zeeland dat je naast de grote bedrijven zoveel mogelijkheden tot
recreatie hebt. Verstedelijking? Dat kan niet uitblijven, maar het
is helemaal de vraag of het zover komt. En misschien worden er
dan weer zoveel stukken land gewonnen van de zee en ingedijkt
