25 jaar geleden: einde van vijf donkere jaren vier broers de koning 27, 25 22 en 20 jaar door duitsers omgebracht 17 VOOR BERT POELS IS DE OORLOG NOG NIET VOORBIJ 25 jaar geléden provinciale zeeuwse courant iiiiiiiliiiiiiiiiiiiii wr..Ji.wvvwr;sa 4 APRIL 1970 Op 5 mei ts Nederland 25 jaar bevrijd. In de komende maanden publiceren wij een aantal verhalen waarin ge beurtenissen uit vijf donkere Jaren worden opgehaald. Verhalen uit binnen- en buitenland, over grote zaken die toen al algemeen de aandacht trokken, maar ook over kleine gebeurtenissen die nog slechts in de herin neringen van zeer weinigen voortleven. Vandaag de eer ste twee verhalen: Bert Poels en de onderduik-boer- derïj de Zwarte Plak in de Peel en vier broers door Duitsers omgebracht. DEN HAAG (GPD) In de geest van Bert Poels (54) leiden duistere herinnerin gen hun eigen smartelijke bestaan. Poels «it, het lange lichaam diep voorovergebo gen, in de Sittardse huiskamer, zijn vin gers slaan nerveus de bladzijden om van de sttelijke foto-albums, die meer kunnen ver tellen over de jaren van weleer. Zijn vrouw zegt: ,Hij is er niet los van kun nen komen. Echt, dit is voor ons gezin een snorme belasting. Gelukkig heeft hij zijn foto's en brieven nog. Voor de rest heeft hij elke belangstelling verloren'. [n zijn herinneringen aan de vijf oorlogs jaren vertoeft Bert Poels nog steeds als geblinddoekt in een kooi. Peel was toen een gerenommeerd onderduikadres voor zo'n 130 geallieerde piloten en vele honderden andere vogelvrijen. De Sint-Anthoniushoeve naar het on- ierduikjargon van die jaren in de verzets literatuur aanzienlijk bekender als de Zwarte Plak werd een van de meest be treden voorportalen naar de in het verre Portugal te bemachtigen vrijheid. Het verhaal van de Zwarte Plak heeft zelfs in romanvorm zijn weerslag gevonden. Bert Poels toont het in 1946 verschenen boek echter niet zonder beduidende afkeer. Hij zegt: ,Het is ge schreven door Toon Kortooms. Maar in samen werking met mij. Ik gaf hem alle gegevens. Het boek heeft tien drukken gehaald. Maar ik heb er geen cent van gezien. Dat heb ik niet kunnen verwerken. Het is een marteling die er bij is gekomen. Of de inhoud juist is? Ik moet zeggen: helaas wel. Maar ik ben tot de slotsom gekomen dat de mensen blij zullen zijn als er een boek komt met mijn ondertekening. Dat is nu bijna klaar. Alleen zit ik nog met iets wat ik er graag in zou verwerken. Dat zijn de piloten. Daarom heb ik enkele van hen weer op gezocht. Ik ben een paar maanden geleden in En geland geweest. Op uitnodiging van de RAF. Het was fantastisch. Ze sleepten me voor de radio en de televisie. Alles kwam weer op me af. Ik be leefde alles weer. Het was geweldig. Er was één piloot bij die ik niet eens gezien heb. Ik heb hem alleen gesproken door de telefoon. Ik zei één woordje en hij begon al te schreien. Ik barstte ook in huilen uit. Die belevenis heeft me aan het denken gezet. Over een paar maanden ga ik weer naar Engeland. Het gaat me veel geld kos ten, maar ik kan niet anders. Ik wil meer jon gens opzoeken, met hen praten over de Zwarte Plak.' FOTO'S arj reist Bert Poels door het klamme landschap van het verleden. In de jaren dat hij als een van de drie zonen van boer Poels het Zwarte Plak werk groot maakte, schoot hij honderden foto's de stille getuigenissen nu bij het opsporingswerk in Engeland. Bert Poels: ,Ach hoe is het begonnen. We hadden een flinke boerderij met 40 ha grond. De helft was rogge, die we zelf tot meel maalden. Maar vader weigerde meel en melk aan de Duitsers te leveren. Voor de boerderij hing een groot bord waar op stond: mond- en klauwzeer. Geen enkele Duitser die onze melk nog hoefde. Het meel ging naar de ondergrondse en naar de Rotterdammers, die in de Peel te werk waren gesteld. Iedereen in de buurt, in dorpen Horst en America, wist het. Op een goede dag kwam er een ont snapte Franse krijgsgevangene in de Peel te recht. Niemand wist wat er met die man moest gebeuren. De mensen waren bang. Ze kwamen naar mijn vader toe en zeiden: .Wat moeten we doen. als de Duitsers er achter komen worden we doodgeschoten. Vader zei: Nou weet je wat, breng hem naar mij toe, maar wel stilletjes.' Zo begon het illegale werk ln de Zwarte Plak. Al heel gauw vond iedere vluchteling in de Peel (Poels: .vooral veel piloten natuurlijk die werden neergeschoten op hun route naar het Roergebied' de weg naar de verlaten boerderij. Een paar honderd meter daarachter verrezen immense on dergrondse schuilplaatsen. VOETBAL Bert Poeis moet hartelijk lachen wanneer hij zich herinnert: ,De piloten hielpen zelf met het graven. Dat was taktiek van vader. Die zei: als er maar genoeg zijn is er niets aan de hand. Dat was ook zo. De Duitsers, die de mannen wei eens aan het spitten zagen, dachten dat ze met tewerk- gestelden uit Rotterdam te doen hadden. Van daar dat de piloten ook zomaar in het openbaar voetbalwedstrijden gingen spelen. We hebben zelfs een wedstrijd gehad van een Engels tegen een Amerikaans elftal. Dat was de gewoonste zaak van de wereld.' Vader en zoons Poels konden hun arbeid niet verrichten zonder een wijdvertakte organisatie, die het gehele Peel-gebied omvatte en die bij voorbeeld mede gedragen werd door talrijke pas toors. Bert Poels moet alweer hardop lachen: ,In Grubbenvorst zat pastoor Vuilings. Over hem liep één van de verbindingslijnen. Zijn tuin grens de aan het land van een Belgische boer. Zo gauw er uit diens pijpje rook kwam wist mijn heer pastoor dat de kust veilig was'. Bert Poeis vertelt dan weer veie verhalen uit de oorlogsjaren. Hij zegt: .Moeder was de kra- nigste van ons allen. We hadden eens een verga dering over de vraag wat we met een veriader moesten doen. Ineens stonden er twee Duitsers op het erf. Toevallig arriveerde ik er tegelijker tijd met twee piloten. Moeder vloog op die Duit sers af. Ze zei: jongens. Ik zie het. jullie hebben honger, hier heb je eieren, bij de boerderij daar ginder krijgen jullie nog veel meer eten. Weg waren ze.' Tot eind 1944 bleef de Zwarte Plak, waar bijna dagelijks één of meer vluchtelingen aanklop ten, door de Duitsers onopgemerkt. Op 29 juni werd één van de helpers van het gezin door een Duitse kogel gedood. Hoe de Duitsers daarna op het spoor van de boerderij kwamen is niet be kend. maar op 30 juni 's morgens vroeg ver schenen zes Duitse soldaten, alleen op de fiets, op het erf. VLUCHT bert Poeis sloeg één van hen neer en vluchtte, rennend voor zijn leven, de hel op. Hij zegt: .Er werd twaalf keer op me geschoten. Een kogel ging door mijn been heen. Ze kwamen achter me aan. Ik kon niet meer. Ik verstopte me achter een bosje. Ik dacht alleen maar: ik ben er geweest, ik zal vechten wat ik kan, want wat er ook gebeurt: jullie zuilen me hier dood schieten. Het ongelooflijke was dat ze me niet zagen. Ze lieten hun fietsen liggen en liepen door. Ik vloog overeind en greep een fiets. Maar wat gebeurde er toen: ik ging door de ketting heen. Ik moest weer rennen voor mijn leven. Ik vloog de tarwe in, ik bloedde verschrikkelijk, ik hoorde de schoten weer, maar ik kon ontkomen.' Bert Poels dook onder in Liessel. Zijn broers wer den meegenomen, naar Vught, maar de Duitsers vonden de schuilkelders niet. De volgende gebeurtenis luidde echter het defi nitieve einde van de Zwarte Plak ln. Bert Poeis: .een paar dagen later kwam een meisje vader en moeder vertellen dat de Duitsers weer in aan tocht waren. Vader zei: ik blijf bij moeder. Ik had het ook al gemerkt: hij kon er niet meer te gen, die eeuwige spanningnwérd hem teveel. Maar ze drongen aan dat hij toch zou gaan. Hij vlucht te de tarwe in. De Duitsers vonden weer niets. Een half uur later nepmoeder: vader, kom maar. Maar hij kwam niet. Hij lag dood ln de tarwe. Gestorven door een hartverlamming. De deuren van de Zwarte Plak sloten zich achter de laatste piloten die naar België konden ontkomen. De door de Duitsers vernielde boerderij werd na de bevrijding weer als nieuw opgetrokken. .Maar', zegt Bert Poels, Ik kon er niet meer zijn. Twee jaar lang heb ik spreekbeurten over de Zwarte Plak gehouden met lichtbeelden. In 1947 ben ik getrouwd. We kwamen in een kruidenierswinkel in Sittard te staan. Maar ik kon het niet aan. Altijd en altijd was ik met de oorlog bezig. Ik heb nog steeds angstdromen. Ik heb 's nachts wei eens gevochten met mijn vrouw. Ik dacht dat er Duitsers naast me lagen. Al die herinneringen, nu niet en nooit, kan ik ze vergeten.' hij de opkomst van het nationaal-socialis- me mee. Toen hij in 1931 naar Heeze ver huisde volgde hij nauwlettend de politieke ontwikkelingen. De nu 43-jarige Floor de Koning, in zijn moderne huis in Heeze: .Politiek was vaders stokpaardje. Hij was altijd fel tegen dictaturen en bracht dat over op ons'. Bij het uitbreken van de oor log telde het gezin tien kinderen, de moeder was in 1936 overleden. De zeven zoons werkten evenals hun drie zusters allemaal op de grote (60 ha) tellende boerderij. schietbaan Kort na de bezetting legden de Duitsers achter de boerderij een schietterrein aan dat tot sperrgebied werd verklaard en vaak moest De Koning met zijn zonen binnen blijven omdat de Duitsers aan het oefenen Floor: .Soms leek het wel of ze de boerde rij onder vuur namen, zo dicht kwamen de kogels bij ons terecht. Natuurlijk zonnen we na de Duitse inval op wraak en de februaristaking betekende ook voor ons het begin van verzet. Het begon met leuzen plakken, schilderen op wegen enz. Onder leiding van Harry van Gestel uit Geldrop vormde zich een verzetsgroep van onge veer 35 mensen uit de buurt. Ik maakte er geen deel van uit omdat ik nog te jong was. Maar omdat we allemaal op een ka mer sliepen hoorde je natuurlijk genoeg. Bij overvallen stond ik op wacht, mijn broers deden het daadwerkelijke werk. On ze boerderij, die op ruim vier kilometer afstand lag van het eerst bewoonde huiis in de omgeving, werd al spoedig een wa penarsenaal. Gestopt achter stro verborgen wij onze eerste onderduikers, jongens die niet in de Arbeitseinsatz wilden, joodse vluchtelingen en anderen. Ik denk dat we er tientallen in ons huis hebben gehad. kraken Voedsel was er genoeg voor de onderdui kers. Al spoedig begon de verzetsgroep met overvallen. Het bevolkingsregister in Mier- lo. het gemeentehuis van Heeze, het distri butiekantoor In Geldrop werden gekraakt. De distributiebonnen gingen voor een groot deel naar de onderduikers op de Zwarte Plak in de Peel. Omdat de boerderij 't Huls- ven zo afgelegen lag vertrouwden de Duit sers het niet erg en razzia's waren dan ook aan de orde van de dag. Tijdens zo'n razzia op 19 juli 1943 werden er onderdui kers en radio's gevonden. De razzia werd met twintig man uitgevoerd, midden in de nacht. De onderduikers Hans en Bram wer den gevonden en via Vught naar Duits land weggevoerd. Vader Koning moest mee naar het SD-bu- reau in Einhoven, waar Weber en KlLns- beil hem verhoorden. Na vier dagen werd de toen 54-jarige boer vrijgelaten. Hij kreeg een boete van vierhonderd veertig gulden. 17 december 1943 bracht weer ver warring. De vrouw van Floor die in die tijd met vakantie was op de boerderij werd door Willem naar het station in Eindho ven gebracht. Zij ging haar faimAlie in Scheveningen bezoeken. Zonder dat zij het wist werd Willem opgepakt en in dezelfde trein naar Amersfoort gebracht. Niemand in Heeze wist waar hij was. Pas na een maand werd hij vrijgelaten omdat zijn pa pieren in orde bleken. De broers hadden namelijk vrijstelling voor de arbeidsdienst, omdat zij ieder meer dam tien ha land op hun naam hadden staan. wapens Floor: ,Na 1943 kregen we meer behoefte aan wapens. Engelse toestellen hadden al eens geweren gedropt en zouden op 13 mei weer op de Leenderhei, drie kilometer van Heeze wapens afwerpen. Hoe dat precies in zijn werk ging en hoe de verzetsgroep contact had met Engeland weet ik niet. Alle mensen die daar van wisten zijn ver dwenen, omgebracht. Het vliegtuig kon die avond niet droppen vanwege de laaghan gende bewolking en zou de volgende nacht terugkomen. Wij waren toch inmiddels ge arresteerd en later bleek dat het wel ge komen was maar op de Leenderstrijp was neergestort. Arie IJsselstein, de gedeser teerde SS'er die de verzetsgroep onder val se voorwendsels was binnengedrongen had de Duitsers al op de hoogte gebracht van de droppings. Err bestond in de groep de landelijke LO LKP wel argwaan te gen hem maar urit naastenliefde hebben we hem niet gedood'. Mevrouw Koning: ,Wat me nog steeds dwarszit is het feit dat de ziekenhuizen in de omgeving weigerden Huib op te ne men, die bij de razzia door de Duitsers :n zijn been was geschoten. Met de kogel in zijn been is hij in de overvalwagen naar Eindhoven gebracht en pas daar in een ziekenhuis afgeleverd'. De verraden groep werd eerst overgebracht naar het gijze laarskamp Haar en bij St Michielsgestel Allen werden in aparte cellen gezet. De be handeling van dc bewakers, SS'ers van het Toteskopf regiment, was niet slecht, zegt Floor de Koning. .Alleen één van de Ne derlandse bewakers sloeg en schopte. Van hem' kreeg ik slaag omdat ik mij met pre cies volgens de voorschriften meldde'. in gods hand .Ons leven is in Gods hand', schreef Haeft- ling Willem de Koning op 2 juni 1944 van uit de gevangenis in Haaren. .Ik vind het zonde om binnen te zitten nu er zoveel werk aankomt op de boerderij. Zijn de ble ten al gedund en de aardappelen geschof feld De aardappelen op Horne 2 staan 47 in plaats van 50 centimeter van elkaar. U moet ook kunstmest aanvragen voor de Willemshoeve'. De broers klaagden niet in hun brieven maar tussen de regels door vroegen zij om eten: brood, boter. Niet al leen voor henzelf. ,Hier naast ons ligt een jngen die ziek is, longen geloof ik. Dus die moet wat exitra's hebben.' Willem vraagt zich verder af. ,Wij maken ons geen zorgen, ons leven is in Gods hand. Maar vader, hoe zal vader zich in zajn lot schikken' gespaard Om hun jongste, eveneens gearresteerde broer te sparen, houden de broers vol dat hij niets met de verzetsgroep te maken heeft. Floor wordt vele keren verhoord, maar houdt eveneens vol nergens van te weten. Hij werd vrijgelaten, de vier andere broers werden overgebracht naar Vught, samen met Aert van Heyst, de echtgenoot van één van hun zusters. Huib en Arie werden op 9 augustus 1944 in Vught ge fusilleerd. Willem en Gerrit werden over gebracht naar Duitsland. D:t bleek uit de kofferlabels die zij. in de trein op weg naar Duitsland, naar buiten wisten te gooi en en werden gevonden, Willem kwam om hoe is .niet bekend iin het kamp Sandborstel. Gerrit belandde via Sachsenhausen in Neuengamme waar ook hij het leven liet. Vader heeft gegeven en gegeven totdat hij zelf niets meer had", zegt Floor nu. .Maar het is het waard geweest. Vandaag aan de dag zou ik het weer doen. Mijn kinderen zouden het ook doen, alle elf, maar nu beter georganiseerd. De oorlog heeft mij geleerd de kinderen vrij op te voeden Zij verzetten zich nu reeds tegen elke onrechtvaardigheid. Wij hebben geen haat tegen de Duitsers, maar tegen hun toenmalige dictatuur. Je ziet nog steeds dat een Duitser alléén serviel is, maar zo dra ze met meerderen zijn de schreeuweri ge aard weer naar boven komt, zwaarste klap De bevrijding betcKende voor vader De Ko ning de zwaarste klap, de spanning viel van hem af. Het-verlies werd steeds dui delijker. Toen in in Eindhoven ICingbeil en Weber voor het gerecht stonden getuigde ook De Koning. Hij trok fel van leer tegen de moordenaars van zijn zoons. Té fel. zo dat hij uit de zaal verwijderd moest wor den. Uit het verhoor van de SD'ers bleek dat Arie IJsselstein geen baat had bij zijn verraad. Het aangeven van de groep kon zijn desertie niet goed maken. Ook hij werd gefusilleerd. Floor heeft zich mei het verlies van zijn broers verzoend. .Wij wisten immers wat wij deden. Door mee te doen had je je le ven Sn zekere zin al opgegeven.' DEN HAAG (GPD) - Zondagmorgen 14 mei 1944. In boerderij 't Huisven maken de bewoners zich gereed om naar de kerk te gaan. Rust heerst op dat ogenblik over het Brabantse dorp Heeze bij Eindhoven. Plotse ling omsingelen Duitse soldaten onder leiding van de SD-ers Kling- beil en Weber de op enige kilometers buiten het dorp gelegen boerde rij. Met, in hun midden de geboeide Arie IJsselstein dringen zij het liuis binnen. De aanwezigen moeten de handen omhoog steken. Arie IJsselstein, een 26-jarige gedeserteerde SS'er, die zich als verrader in de verzetsgroep had binnengedrongen, wijst dertien aanwezigen aan. Geboeid aan een ketting worden zij naar de overvalwagen gebracht. Onder de gearresteerden vijf broers, zonen van boer De Koning. Vier van zijn zonen ziet de boer voor het laatst. Alleen Floor, de jong ste van de gearresteerden zal terugkeren naar 't Huisven. Gerrit, Huib, Wlm en Arie de Koning betaalden de strijd tegen de Duitse bezetter mot hun leven. Pas drie jaar na de oorlog krijgt vader De Koning eindelijk zekerheid. Het Rode Kruis berichtte hem toen: .Tot mijn leedwezen rust op mij de plicht u mede te delen dat bij mijn bureau volgens getuigenverklaringen van de heer het overlijdensbericht is binnengekomen van Willem de Koning, geboren 24 juni 1922 te Batenburg. Het verscheiden heeft plaats gevonden omstreeks half april in het con centratiekamp Sandborstel'. Het was het vierde en laatste overlijdens bericht dat de zwaar getroffen boer ont ving. Koningin Wilhelmina probeerde hem in een lang, persoonlijk, schrijven te troosten. .Met trots zal ik him daden blijven geden ken', zo schreef zij. In Heeze en Best herinneren gebroeders De Koning-straten aan de vier verzetsstrij ders, de 25-jarige Arie en 27-jarige Huib, beiden gefusilleerd in Vught, de 22-jarige Willem en 20-jarige Gerrit, omgekomen in Duitse concentratiekampen. Alleen Floor werd vrijgelaten uit Haaren. Bert Poels: ,Ik kan het niet meer vergeten' Floor de Koning: als enige van de vijf broers oorlog overleefd. tegenslag Dok voor ae oorlog kende het leven van vader De Koning tegenslagen. Zijn eerste boerderij bezat hij in Rotterdam-Rhoon, daarna verhuisde hij naar Batenburg in het land van Maas en Waal, waar hij een overstroming meemaakte en zijn boerderij afbrandde. In Wintersw(jk. vlak b(j de grens, maakte De boerdertj J3e Zwarte Plak' in de Peel, reddend huis voor honderden geallieerde piloten.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1970 | | pagina 17