25 jaar geleden:
einde van vijf
donkere jaren
vier broers de koning
27, 25 22 en 20 jaar
door duitsers omgebracht
17
VOOR BERT POELS IS DE OORLOG NOG NIET VOORBIJ
25 jaar geléden
provinciale
zeeuwse
courant
iiiiiiiliiiiiiiiiiiiii wr..Ji.wvvwr;sa
4 APRIL 1970
Op 5 mei ts Nederland 25 jaar bevrijd. In de komende
maanden publiceren wij een aantal verhalen waarin ge
beurtenissen uit vijf donkere Jaren worden opgehaald.
Verhalen uit binnen- en buitenland, over grote zaken
die toen al algemeen de aandacht trokken, maar ook
over kleine gebeurtenissen die nog slechts in de herin
neringen van zeer weinigen voortleven. Vandaag de eer
ste twee verhalen: Bert Poels en de onderduik-boer-
derïj de Zwarte Plak in de Peel en vier broers door
Duitsers omgebracht.
DEN HAAG (GPD) In de geest van
Bert Poels (54) leiden duistere herinnerin
gen hun eigen smartelijke bestaan. Poels
«it, het lange lichaam diep voorovergebo
gen, in de Sittardse huiskamer, zijn vin
gers slaan nerveus de bladzijden om van de
sttelijke foto-albums, die meer kunnen ver
tellen over de jaren van weleer.
Zijn vrouw zegt: ,Hij is er niet los van kun
nen komen. Echt, dit is voor ons gezin een
snorme belasting. Gelukkig heeft hij zijn
foto's en brieven nog. Voor de rest heeft
hij elke belangstelling verloren'.
[n zijn herinneringen aan de vijf oorlogs
jaren vertoeft Bert Poels nog steeds als
geblinddoekt in een kooi. Peel was toen een
gerenommeerd onderduikadres voor zo'n
130 geallieerde piloten en vele honderden
andere vogelvrijen.
De Sint-Anthoniushoeve naar het on-
ierduikjargon van die jaren in de verzets
literatuur aanzienlijk bekender als de
Zwarte Plak werd een van de meest be
treden voorportalen naar de in het verre
Portugal te bemachtigen vrijheid.
Het verhaal van de Zwarte Plak heeft zelfs in
romanvorm zijn weerslag gevonden. Bert Poels
toont het in 1946 verschenen boek echter niet
zonder beduidende afkeer. Hij zegt: ,Het is ge
schreven door Toon Kortooms. Maar in samen
werking met mij. Ik gaf hem alle gegevens. Het
boek heeft tien drukken gehaald. Maar ik heb
er geen cent van gezien. Dat heb ik niet kunnen
verwerken. Het is een marteling die er bij is
gekomen.
Of de inhoud juist is? Ik moet zeggen: helaas
wel. Maar ik ben tot de slotsom gekomen dat de
mensen blij zullen zijn als er een boek komt
met mijn ondertekening.
Dat is nu bijna klaar. Alleen zit ik nog met iets
wat ik er graag in zou verwerken. Dat zijn de
piloten. Daarom heb ik enkele van hen weer op
gezocht. Ik ben een paar maanden geleden in En
geland geweest. Op uitnodiging van de RAF. Het
was fantastisch. Ze sleepten me voor de radio
en de televisie. Alles kwam weer op me af. Ik be
leefde alles weer. Het was geweldig. Er was één
piloot bij die ik niet eens gezien heb. Ik heb
hem alleen gesproken door de telefoon. Ik zei
één woordje en hij begon al te schreien. Ik barstte
ook in huilen uit. Die belevenis heeft me aan
het denken gezet. Over een paar maanden ga ik
weer naar Engeland. Het gaat me veel geld kos
ten, maar ik kan niet anders. Ik wil meer jon
gens opzoeken, met hen praten over de Zwarte
Plak.'
FOTO'S
arj reist Bert Poels door het klamme landschap
van het verleden. In de jaren dat hij als een van
de drie zonen van boer Poels het Zwarte Plak
werk groot maakte, schoot hij honderden foto's
de stille getuigenissen nu bij het opsporingswerk
in Engeland.
Bert Poels: ,Ach hoe is het begonnen. We hadden
een flinke boerderij met 40 ha grond. De helft
was rogge, die we zelf tot meel maalden. Maar
vader weigerde meel en melk aan de Duitsers te
leveren. Voor de boerderij hing een groot bord
waar op stond: mond- en klauwzeer. Geen enkele
Duitser die onze melk nog hoefde. Het meel ging
naar de ondergrondse en naar de Rotterdammers,
die in de Peel te werk waren gesteld.
Iedereen in de buurt, in dorpen Horst en America,
wist het. Op een goede dag kwam er een ont
snapte Franse krijgsgevangene in de Peel te
recht. Niemand wist wat er met die man moest
gebeuren. De mensen waren bang. Ze kwamen
naar mijn vader toe en zeiden: .Wat moeten we
doen. als de Duitsers er achter komen worden we
doodgeschoten. Vader zei: Nou weet je wat, breng
hem naar mij toe, maar wel stilletjes.'
Zo begon het illegale werk ln de Zwarte Plak.
Al heel gauw vond iedere vluchteling in de Peel
(Poels: .vooral veel piloten natuurlijk die werden
neergeschoten op hun route naar het Roergebied'
de weg naar de verlaten boerderij. Een paar
honderd meter daarachter verrezen immense on
dergrondse schuilplaatsen.
VOETBAL
Bert Poeis moet hartelijk lachen wanneer hij
zich herinnert: ,De piloten hielpen zelf met het
graven. Dat was taktiek van vader. Die zei: als
er maar genoeg zijn is er niets aan de hand. Dat
was ook zo. De Duitsers, die de mannen wei eens
aan het spitten zagen, dachten dat ze met tewerk-
gestelden uit Rotterdam te doen hadden. Van
daar dat de piloten ook zomaar in het openbaar
voetbalwedstrijden gingen spelen. We hebben
zelfs een wedstrijd gehad van een Engels tegen
een Amerikaans elftal. Dat was de gewoonste
zaak van de wereld.'
Vader en zoons Poels konden hun arbeid niet
verrichten zonder een wijdvertakte organisatie,
die het gehele Peel-gebied omvatte en die bij
voorbeeld mede gedragen werd door talrijke pas
toors. Bert Poels moet alweer hardop lachen:
,In Grubbenvorst zat pastoor Vuilings. Over hem
liep één van de verbindingslijnen. Zijn tuin grens
de aan het land van een Belgische boer. Zo
gauw er uit diens pijpje rook kwam wist mijn
heer pastoor dat de kust veilig was'.
Bert Poeis vertelt dan weer veie verhalen uit
de oorlogsjaren. Hij zegt: .Moeder was de kra-
nigste van ons allen. We hadden eens een verga
dering over de vraag wat we met een veriader
moesten doen. Ineens stonden er twee Duitsers
op het erf. Toevallig arriveerde ik er tegelijker
tijd met twee piloten. Moeder vloog op die Duit
sers af. Ze zei: jongens. Ik zie het. jullie hebben
honger, hier heb je eieren, bij de boerderij daar
ginder krijgen jullie nog veel meer eten. Weg
waren ze.'
Tot eind 1944 bleef de Zwarte Plak, waar bijna
dagelijks één of meer vluchtelingen aanklop
ten, door de Duitsers onopgemerkt. Op 29 juni
werd één van de helpers van het gezin door een
Duitse kogel gedood. Hoe de Duitsers daarna op
het spoor van de boerderij kwamen is niet be
kend. maar op 30 juni 's morgens vroeg ver
schenen zes Duitse soldaten, alleen op de fiets,
op het erf.
VLUCHT
bert Poeis sloeg één van hen neer en vluchtte,
rennend voor zijn leven, de hel op.
Hij zegt: .Er werd twaalf keer op me geschoten.
Een kogel ging door mijn been heen. Ze kwamen
achter me aan. Ik kon niet meer. Ik verstopte
me achter een bosje. Ik dacht alleen maar: ik
ben er geweest, ik zal vechten wat ik kan, want
wat er ook gebeurt: jullie zuilen me hier dood
schieten. Het ongelooflijke was dat ze me niet
zagen. Ze lieten hun fietsen liggen en liepen door.
Ik vloog overeind en greep een fiets. Maar wat
gebeurde er toen: ik ging door de ketting heen.
Ik moest weer rennen voor mijn leven. Ik vloog
de tarwe in, ik bloedde verschrikkelijk, ik hoorde
de schoten weer, maar ik kon ontkomen.'
Bert Poels dook onder in Liessel. Zijn broers wer
den meegenomen, naar Vught, maar de Duitsers
vonden de schuilkelders niet.
De volgende gebeurtenis luidde echter het defi
nitieve einde van de Zwarte Plak ln. Bert Poeis:
.een paar dagen later kwam een meisje vader en
moeder vertellen dat de Duitsers weer in aan
tocht waren. Vader zei: ik blijf bij moeder. Ik
had het ook al gemerkt: hij kon er niet meer te
gen, die eeuwige spanningnwérd hem teveel. Maar
ze drongen aan dat hij toch zou gaan. Hij vlucht
te de tarwe in. De Duitsers vonden weer niets.
Een half uur later nepmoeder: vader, kom
maar. Maar hij kwam niet. Hij lag dood ln de
tarwe. Gestorven door een hartverlamming. De
deuren van de Zwarte Plak sloten zich achter de
laatste piloten die naar België konden ontkomen.
De door de Duitsers vernielde boerderij werd na
de bevrijding weer als nieuw opgetrokken. .Maar',
zegt Bert Poels, Ik kon er niet meer zijn. Twee
jaar lang heb ik spreekbeurten over de Zwarte
Plak gehouden met lichtbeelden. In 1947 ben ik
getrouwd. We kwamen in een kruidenierswinkel
in Sittard te staan. Maar ik kon het niet aan.
Altijd en altijd was ik met de oorlog bezig. Ik
heb nog steeds angstdromen. Ik heb 's nachts wei
eens gevochten met mijn vrouw. Ik dacht dat er
Duitsers naast me lagen. Al die herinneringen,
nu niet en nooit, kan ik ze vergeten.'
hij de opkomst van het nationaal-socialis-
me mee. Toen hij in 1931 naar Heeze ver
huisde volgde hij nauwlettend de politieke
ontwikkelingen. De nu 43-jarige Floor de
Koning, in zijn moderne huis in Heeze:
.Politiek was vaders stokpaardje. Hij was
altijd fel tegen dictaturen en bracht dat
over op ons'. Bij het uitbreken van de oor
log telde het gezin tien kinderen, de moeder
was in 1936 overleden. De zeven zoons
werkten evenals hun drie zusters allemaal
op de grote (60 ha) tellende boerderij.
schietbaan
Kort na de bezetting legden de Duitsers
achter de boerderij een schietterrein aan
dat tot sperrgebied werd verklaard en vaak
moest De Koning met zijn zonen binnen
blijven omdat de Duitsers aan het oefenen
Floor: .Soms leek het wel of ze de boerde
rij onder vuur namen, zo dicht kwamen de
kogels bij ons terecht. Natuurlijk zonnen
we na de Duitse inval op wraak en de
februaristaking betekende ook voor ons het
begin van verzet. Het begon met leuzen
plakken, schilderen op wegen enz. Onder
leiding van Harry van Gestel uit Geldrop
vormde zich een verzetsgroep van onge
veer 35 mensen uit de buurt. Ik maakte
er geen deel van uit omdat ik nog te jong
was. Maar omdat we allemaal op een ka
mer sliepen hoorde je natuurlijk genoeg.
Bij overvallen stond ik op wacht, mijn
broers deden het daadwerkelijke werk. On
ze boerderij, die op ruim vier kilometer
afstand lag van het eerst bewoonde huiis
in de omgeving, werd al spoedig een wa
penarsenaal. Gestopt achter stro verborgen
wij onze eerste onderduikers, jongens die
niet in de Arbeitseinsatz wilden, joodse
vluchtelingen en anderen. Ik denk dat we
er tientallen in ons huis hebben gehad.
kraken
Voedsel was er genoeg voor de onderdui
kers. Al spoedig begon de verzetsgroep met
overvallen. Het bevolkingsregister in Mier-
lo. het gemeentehuis van Heeze, het distri
butiekantoor In Geldrop werden gekraakt.
De distributiebonnen gingen voor een groot
deel naar de onderduikers op de Zwarte
Plak in de Peel. Omdat de boerderij 't Huls-
ven zo afgelegen lag vertrouwden de Duit
sers het niet erg en razzia's waren dan
ook aan de orde van de dag. Tijdens zo'n
razzia op 19 juli 1943 werden er onderdui
kers en radio's gevonden. De razzia werd
met twintig man uitgevoerd, midden in de
nacht. De onderduikers Hans en Bram wer
den gevonden en via Vught naar Duits
land weggevoerd.
Vader Koning moest mee naar het SD-bu-
reau in Einhoven, waar Weber en KlLns-
beil hem verhoorden. Na vier dagen werd
de toen 54-jarige boer vrijgelaten. Hij
kreeg een boete van vierhonderd veertig
gulden. 17 december 1943 bracht weer ver
warring. De vrouw van Floor die in die
tijd met vakantie was op de boerderij werd
door Willem naar het station in Eindho
ven gebracht. Zij ging haar faimAlie in
Scheveningen bezoeken. Zonder dat zij het
wist werd Willem opgepakt en in dezelfde
trein naar Amersfoort gebracht. Niemand
in Heeze wist waar hij was. Pas na een
maand werd hij vrijgelaten omdat zijn pa
pieren in orde bleken. De broers hadden
namelijk vrijstelling voor de arbeidsdienst,
omdat zij ieder meer dam tien ha land op
hun naam hadden staan.
wapens
Floor: ,Na 1943 kregen we meer behoefte
aan wapens. Engelse toestellen hadden al
eens geweren gedropt en zouden op 13 mei
weer op de Leenderhei, drie kilometer van
Heeze wapens afwerpen. Hoe dat precies
in zijn werk ging en hoe de verzetsgroep
contact had met Engeland weet ik niet.
Alle mensen die daar van wisten zijn ver
dwenen, omgebracht. Het vliegtuig kon die
avond niet droppen vanwege de laaghan
gende bewolking en zou de volgende nacht
terugkomen. Wij waren toch inmiddels ge
arresteerd en later bleek dat het wel ge
komen was maar op de Leenderstrijp was
neergestort. Arie IJsselstein, de gedeser
teerde SS'er die de verzetsgroep onder val
se voorwendsels was binnengedrongen had
de Duitsers al op de hoogte gebracht van
de droppings. Err bestond in de groep
de landelijke LO LKP wel argwaan te
gen hem maar urit naastenliefde hebben we
hem niet gedood'.
Mevrouw Koning: ,Wat me nog steeds
dwarszit is het feit dat de ziekenhuizen
in de omgeving weigerden Huib op te ne
men, die bij de razzia door de Duitsers
:n zijn been was geschoten. Met de kogel in
zijn been is hij in de overvalwagen naar
Eindhoven gebracht en pas daar in een
ziekenhuis afgeleverd'. De verraden groep
werd eerst overgebracht naar het gijze
laarskamp Haar en bij St Michielsgestel
Allen werden in aparte cellen gezet. De be
handeling van dc bewakers, SS'ers van het
Toteskopf regiment, was niet slecht, zegt
Floor de Koning. .Alleen één van de Ne
derlandse bewakers sloeg en schopte. Van
hem' kreeg ik slaag omdat ik mij met pre
cies volgens de voorschriften meldde'.
in gods hand
.Ons leven is in Gods hand', schreef Haeft-
ling Willem de Koning op 2 juni 1944 van
uit de gevangenis in Haaren. .Ik vind het
zonde om binnen te zitten nu er zoveel
werk aankomt op de boerderij. Zijn de ble
ten al gedund en de aardappelen geschof
feld
De aardappelen op Horne 2 staan 47 in
plaats van 50 centimeter van elkaar. U
moet ook kunstmest aanvragen voor de
Willemshoeve'. De broers klaagden niet in
hun brieven maar tussen de regels door
vroegen zij om eten: brood, boter. Niet al
leen voor henzelf. ,Hier naast ons ligt een
jngen die ziek is, longen geloof ik. Dus
die moet wat exitra's hebben.'
Willem vraagt zich verder af. ,Wij maken
ons geen zorgen, ons leven is in Gods hand.
Maar vader, hoe zal vader zich in zajn lot
schikken'
gespaard
Om hun jongste, eveneens gearresteerde
broer te sparen, houden de broers vol dat
hij niets met de verzetsgroep te maken
heeft. Floor wordt vele keren verhoord,
maar houdt eveneens vol nergens van te
weten. Hij werd vrijgelaten, de vier andere
broers werden overgebracht naar Vught,
samen met Aert van Heyst, de echtgenoot
van één van hun zusters. Huib en Arie
werden op 9 augustus 1944 in Vught ge
fusilleerd. Willem en Gerrit werden over
gebracht naar Duitsland. D:t bleek uit de
kofferlabels die zij. in de trein op weg
naar Duitsland, naar buiten wisten te gooi
en en werden gevonden,
Willem kwam om hoe is .niet bekend
iin het kamp Sandborstel. Gerrit belandde
via Sachsenhausen in Neuengamme waar
ook hij het leven liet.
Vader heeft gegeven en gegeven totdat
hij zelf niets meer had", zegt Floor nu.
.Maar het is het waard geweest. Vandaag
aan de dag zou ik het weer doen. Mijn
kinderen zouden het ook doen, alle elf,
maar nu beter georganiseerd. De oorlog
heeft mij geleerd de kinderen vrij op te
voeden Zij verzetten zich nu reeds tegen
elke onrechtvaardigheid. Wij hebben geen
haat tegen de Duitsers, maar tegen hun
toenmalige dictatuur. Je ziet nog steeds
dat een Duitser alléén serviel is, maar zo
dra ze met meerderen zijn de schreeuweri
ge aard weer naar boven komt,
zwaarste klap
De bevrijding betcKende voor vader De Ko
ning de zwaarste klap, de spanning viel
van hem af. Het-verlies werd steeds dui
delijker. Toen in in Eindhoven ICingbeil en
Weber voor het gerecht stonden getuigde
ook De Koning. Hij trok fel van leer tegen
de moordenaars van zijn zoons. Té fel. zo
dat hij uit de zaal verwijderd moest wor
den.
Uit het verhoor van de SD'ers bleek dat
Arie IJsselstein geen baat had bij zijn
verraad. Het aangeven van de groep kon
zijn desertie niet goed maken. Ook hij
werd gefusilleerd.
Floor heeft zich mei het verlies van zijn
broers verzoend. .Wij wisten immers wat
wij deden. Door mee te doen had je je le
ven Sn zekere zin al opgegeven.'
DEN HAAG (GPD) - Zondagmorgen 14 mei 1944. In boerderij 't Huisven
maken de bewoners zich gereed om naar de kerk te gaan. Rust heerst
op dat ogenblik over het Brabantse dorp Heeze bij Eindhoven. Plotse
ling omsingelen Duitse soldaten onder leiding van de SD-ers Kling-
beil en Weber de op enige kilometers buiten het dorp gelegen boerde
rij. Met, in hun midden de geboeide Arie IJsselstein dringen zij het
liuis binnen. De aanwezigen moeten de handen omhoog steken. Arie
IJsselstein, een 26-jarige gedeserteerde SS'er, die zich als verrader in
de verzetsgroep had binnengedrongen, wijst dertien aanwezigen aan.
Geboeid aan een ketting worden zij naar de overvalwagen gebracht.
Onder de gearresteerden vijf broers, zonen van boer De Koning.
Vier van zijn zonen ziet de boer voor het laatst. Alleen Floor, de jong
ste van de gearresteerden zal terugkeren naar 't Huisven. Gerrit, Huib,
Wlm en Arie de Koning betaalden de strijd tegen de Duitse bezetter
mot hun leven. Pas drie jaar na de oorlog krijgt vader De Koning
eindelijk zekerheid.
Het Rode Kruis berichtte hem toen: .Tot
mijn leedwezen rust op mij de plicht u
mede te delen dat bij mijn bureau volgens
getuigenverklaringen van de heer het
overlijdensbericht is binnengekomen van
Willem de Koning, geboren 24 juni 1922
te Batenburg. Het verscheiden heeft plaats
gevonden omstreeks half april in het con
centratiekamp Sandborstel'.
Het was het vierde en laatste overlijdens
bericht dat de zwaar getroffen boer ont
ving.
Koningin Wilhelmina probeerde hem in een
lang, persoonlijk, schrijven te troosten.
.Met trots zal ik him daden blijven geden
ken', zo schreef zij.
In Heeze en Best herinneren gebroeders
De Koning-straten aan de vier verzetsstrij
ders, de 25-jarige Arie en 27-jarige Huib,
beiden gefusilleerd in Vught, de 22-jarige
Willem en 20-jarige Gerrit, omgekomen in
Duitse concentratiekampen.
Alleen Floor werd vrijgelaten uit Haaren.
Bert Poels: ,Ik kan het niet meer vergeten'
Floor de Koning: als enige van de vijf broers oorlog overleefd.
tegenslag
Dok voor ae oorlog kende het leven van
vader De Koning tegenslagen. Zijn eerste
boerderij bezat hij in Rotterdam-Rhoon,
daarna verhuisde hij naar Batenburg in
het land van Maas en Waal, waar hij een
overstroming meemaakte en zijn boerderij
afbrandde.
In Wintersw(jk. vlak b(j de grens, maakte
De boerdertj J3e Zwarte Plak' in de Peel, reddend huis voor honderden geallieerde piloten.