KUNSTIJSBAAN
IN ZEELAND:
ILLUSIE OF
REALITEIT
kunstijsbaan is
te realiseren'
EXPLOITATIE IN
CIJFERS
ppovincla
zeeuwse
coypanl
WERKWIJZE VAN
VRIESINSTALLATIE
WETHOUDER HUBREGTSE VAN MIDDELBURG:
19
miinwfmi
28 MAART 1970
MIDDELBURG Do schaatsen van de Zeeuwse liefhebbers zijn
dit seizoen nauwelijks uit het vet gekomen. De afgelopen winter
met zo af en toe een beetje vriesweer zorgde ervoor, dat de .gladde
ijzers' op enkele dagen na in de kast hieven. Het is niet verwon
derlijk dat men na zo'n ervaring jaloers begint te kijken naar
plaatsen waar men wel naar hartelust een baantje kan trekken,
zonder dat de weersomstandigheden spelbreker worden. En even
min is het dan merkwaardig dat er een actie op touw wordt ge
zet, waarbij kinderen er zelfs in slagen om door te dringen tot in
het provinciehuis, waar op de tafel van gs een dringend verzoek
wordt gedeponeerd om toch ook eens serieus te gaan denken aan
de bouw van een kunstijsbaan, zodat er niet langer hoeft te wor
den gewacht, tot er ergens in Zeeland een berijdbare ijsvlakte is.
Tijdens de ontvangst van die Jonge activisten heeft gedeputeerde
J. L. van Geesbergen laten doorschemeren dat de financiële conse
quenties verhinderen om al spoedig tot realisering van plannen in
deze richting te komen Liggen de moeilijkheden nu werkelijk
zover buiten bereik? .Helemaal niet', zegt- de heer J. den Hoedt van
de Zeeuwse sport- en jeugdraad. ,Men neemt haast als vanzelf
sprekend aan dat zoiets In Zeeland voorlopig niet haalbaar ls.
Maar voorbeelden elders in het land tonen aan dat het wel kan.
Kijk, we moeten hier in Zeeland natuurlijk niet gaan vergelijken
met Heerenveen. Tenslotte bouwen wij hier ook geen olympisch
stadion. Maar wie de verschillende projecten eens nader gaat be
kijken merkt dat de kosten van een kunstijsbaan in verhouding
tot wat een sporthal aan investeringen vergt toch reuze meeval
len', zo meent de heer Den Hoedt. .Bovendien betekent zo'n voor
ziening gewoon dat je er een stuk leefbaarheid bij krijgt. Het is
niet alleen dat je eer. nieuwe mogelijkheid tot vrijetijdsbeste
ding laat ontstaan, je introduceert hiermee ook voor dit gewest
een nieuwe sport als ijshockey.' Aldus de heer Den Hoedt die
meent dat een inrichting als een kunstijsbaan voor mensen die zich
straks in Zeeland willen vestigen gewoon een pluspunt is. Bij
gaande reportage verschaft nadere gegevens over diverse kunst
ijsbaanrecreaties in het land. Een onzer redacteuren heeft daarbij
getracht materiaal aan te dragen voor het benaderen van de vraag:
is een kunstijsbaan voor Zeeland illusie of realiteit? Aan de lezer
het antwoord 1
Kijk, de kaarten liggen natuurlijk niet zo bijzonder
als in Hengelo waar oud-Middelburger Gerard Mi
chael Seugling een .onbewoonbaar' voetbalstadion
kan benutten om er de aanleg van een kunstijs
baan annex ijshal in te realiseren. Men wil de be
volking laten participeren en ook de industrie zal
een steentje moeten bijdragen.
Dat ts allemaal nodig want het gaat om een pro
ject van een dikke drie miljoen. En dat hakt er nog
al in. Voor wie met minder genoegen wil nemen lig
gen er fraaie voorbeelden in 's-Hertogenbosch en
Tilburg. Maar nu eerst even iets anders:
vesteringskosten voor een kunstijsbaan kan worden
gesteld dat voor de koelteehnische apparatuur bij
begrotingen kan worden gerekend met ongeveer tach"
tig tot negentig gulden per vierkante meter ijsop-
pervlakte voor een open baan. Voor een overdekte
baan is dit ruim vijftien procent lager.
den bosch
inkomstenbronnen
Veruit de belangrijkste bron van inkomsten voor een
kunstijsbaan in ons land wordt gevormd door de
entreegelden voor het zogenaamde publieke schaat
sen. De grootste toeloop van bezoekers ligt in de
weekenden, waarbij ook op ijshockeybanen toppen
van over de 3000 bezoekers worden bereikt. Andere
bronnen van inkomsten zijn de trainingsuren voor
schaatsclubs, ijshockeytraining en wedstrijden, de
verhuur van reclameruimte en de verhuur van ne
vendiensten als kantine, garderobe, sportwinkel etc.
De in ons land sterk wisselende weersomstandighe
den pleiten krachtig voor kunstijsbanen die gesloten
of althans overdekt zijn. Niet alleen heeft het weer
een grote invloed op het bezoekersaantal maar ook
op de kwaliteit en het onderhoud van de ijsvloer,
het stroomverbruik en het kunnen doorgaan van ge
organiseerde evenementen. Een ijsvloer kan evenwel
best aanvankelijk in de open lucht worden gelegd en
later worden overkapt. De overkapping kan ge
makkelijk gedurende de zomermaanden worden ge
bouwd zodat het ijsbaangebruik er niet onder hoeft
te lijden
Onderzoekingen hebben aangetoond dat bij een goe
de plaatselijke situering van de zogenaamde ijshoc-
keybaner in bevolkingscentra van circa 100.000 zie
len mag worden gerekend op 60.000 tot meer dan
100.000 bezoekers per seizoen. Bij deze bezoekers
getallen ds een open baan in normale winters zo
goed als sluitend te exploiteren. In de grotere ag
glomeraties, boven de 100.000 zielen, verdient het
aanbeveling te starten met het overdekte type. Na
een aanloopperiode zal ook hier een sluitende ex
ploitatie mogelijk zijn. Met betrekking tot de in-
De bouw van een overdekte kunstijsbaan in Den
Bosch werd in samenwerking met het gemeente
bestuur in zeer korte tijd gerealiseerd. Het object
bevat in hoofdzaken een kunstijsbaan met afme
tingen van zestig bij dertig meter, geschikt voor
recreatie (publiek schaatsen) en voor wedstrijden in
het kunstrijden en ijshockey. Ten behoeve van de
toeschouwers zijn aan de lange zijde van de baan
aan weerszijden staan en zittribunes gemaakt. In
Den Bosch stelde de gemeente ten aanzien van de
investeringsfinanciering in het vooruitzicht dat zij
evenveel zou bijdragen als door de particuliere sec
tor zou worden bijeen gebracht. De inbreng van de
gemeente geschiedde grotendeels in de vorm van een
hypothecaire lenmg. Deze stimulans werkte zo
vruchtbaar dat na zes maanden kon worden ge
start met de aanleg van een overdekte baan. Dat
gebeurde in 1965. Kosten 600.000. De kunstijsbaan
in 's-Hertogenbosch kan sedert de inbedrijfstelling
haar exploitatierekeningen bij normale afschrijvin
gen met een positief saldo afsluiten. Enkele cijfers
van bezoekersaantallen 1966-1967: 120.000 en 1967-
196S: 140.000 bezoekers. In Den Bosch ligt de kunst-
Ijsbaaninstallatie een pijpensysteem waardoor
een koelmiddel stroomt in het zand. De baan is
praktisch het gehele jaar open. In de zomer is er
nogal wat belangstelling voor ciubtraiining.
tilburo
Het pijpensysteem van de kunstijsbaaninstallatie in
de Pelikaanhal in Tilburg is in beton gevat. Zo
mers is deze vlakte te gberuiken als tennis- handbal,
of badmintonbaan. Voorts kunnen er diverse manifes
taties in plaatsvinden wanneer de slechte weers
omstandigheden een optreden in de openlucht on
mogelijk maken. In Zeeland zou zo'n hal in de zo
mer dienst kunnen doen als slecht-weer-accommo-
datie voor een of andere toeristische attractie. Zelfs
3e komst van een ijsrevue naar Zeeland behoort tot
de mogelijkheden! In Tilburg was een speeltuinver
eniging zes jaar geleden initiatiefneemster tot de
plannen om een kunstijsbaan te stichten. Er werd
gestart met een open baan van zestig bij dertig
meter. De kosten bedroegen een kleine half mil
joen. Vorig jaar is er een hal rond gebouwd. De
kosten daarvan bedroegen 1,2 miljoen gulden. Voor
zitter G. van de Broek (45) is dik tevreden over
de functionering van de Tilburgse kunstijsbaan. De
Pellikaanhal wordt in het winterseizoen door velen
bezocht. De bezoekers komen uit de hele omgeving.
De heer Van de Broek: ,Dat kun je goed zien aan
al die mensen die met schaatsen in de hand van
het stadion komen of uit de bus stappen. De baan in
Tilburg is drie periodes per dag geopend: 's mor
gens var. tien tot twaalf, 's middags van twee tot
vijf en 's avonds van acht tot half elf. Per periode
moeit er betaald worden. Tot en met twaalf jaar
1,25 en voor bezoekers boven deze leeftijd 1,50
per keei. Er zijn speciale avonden voor training en
voor ijshockeywedstrijden. Het stichtingsbestuur is
er bij de opzet van de kunstijsbaan in Tilburg van
uit gegaan dat de baan er op de eerste plaats is
voor het vrije schaatser.. Het beoefenen van de ijs
hockeysport en het kunstrijden komt er op de twee
de plaats. Na het overdekt worden van de baan is
de toegangsprijs in Tulburg met een kwartje ver
hoogd.
populaire periodes
De beherende stichting heeft twee populaire periodes
ingesteld. Op woensdagmiddag kan iedereen komen
schaatsen voor 75 cent en op zaterdagavond komen
de kosten op een gulden. Mensen die alleen maar
willen kijken betalen twee kwartjes. Vooral op za
terdagavond is het erg druk in de ijshal. De heer
Van de Broek: ,Je moet het opvangen van de jeugd
hier niet uit. het oog verliezen. Op zaterdagavond
bijvoorbeeld komen hier zo'n vierhonderd jonge men
sen.' De open ijsbaan heeft in Tilburg nooit reden
tot enige financiële zorg gegeven. Maar door het over
kappen van de hal is de exploitatie in vijf maan
den niet rond te krijgen, zo zegt de heer Van de
Broek. De gemeente verstrekt ons nu een subsidie
in het tekort.'
JACQUES CATS.
Een exploitatiebegroting voor een redelijk gesitueerde open
ziet er in een normale winter ongeveer als volgt uit:
0 x 30 meter-baan
70.000 bezoekers a gem. 1,2C
84.000
Personeelskosten
30.000
Verhuur van reclameruimte
10.000
Elektriciteit, gas,
water
25.000
Diverse inkomsten
10.000
Afschr.: ƒ300.000
in 15 jaar
20.000
Tekort.
4.000
Rente ƒ300.000 a
7 procent
21.000
Diversen
8.000
108.000
Belastingen
4.000
108.000
Bij 75.000 bezoekers per seizoen, een aantal dat na een aanloopperiode zeker haal
baar is, is het tekort opgeheven. Bovendien kan na een aantal jaren het rentebe
drag afnemen.
Voor eenzelfde, doch overdekte baan wordt de begroting als volgt:
90.000 bezoekers a gem. 1,20 108.000
Verhuur van reclameruimte 20.000
Diverse inkomsten 12.000
Tekort 8.000
148.000
Personeelskosten 30.000
Elektriciteit, gas, water 20.000
Afschr.600.000 in 15 jaar 40.000
Rente ƒ600.000 a 7 procent 42.000
Diversen 10.000
Belastingen 6.000
f 148.000
Ook hier een klein tekort, dat als aanloopverlies beschouwd dient te worden.
In de investeringsbegrotingen van 300.000, respectievelijk 600.000, zijn de di
verse, bij een kunstijsbaan benodigde accommodaties zeer. sober gehouden. Met
een extra investering van ƒ100.000 a ƒ200.000 kan men op dit punt heel wat
doen.
DEN BOSCH De vriesinstallatie voor de Tilburgse
kunstijsbaan is ontworpen door Grasso's koninklijke
machinefabrieken in Den Bosch. Grasso bouwde ook de
vierhonderd meterbaan te Amsterdam. De baan in Til
burg is ontworpen als een multi-purposebaan, dat wil
zeggen dat hij geschikt is voor zowel familieschaatsen
als ijshockey, kunstrijden, ijsdansen enz. Elk soort
van gebruik stelt zijn specifieke eisen aan de tempera
tuur van het ijs. Omdat de belasting van de baan ook
in koeliteclmisch opzicht zeer sterk wisselt is een flexi
bele koelinstallatie ontworpen. In totaal is een koel-
technisch vermogen van 568.000 kcal/uur geïnstalleerd.
Dit is evenveel als het vermogen van 4000 normale
huishoudkoelkasten bij elkaar. De installatie werkt ge
heel automatisch afhankelijk van de vereiste tempera
tuur van de ijsvloer, de buitentemperatuur en de rjelatie-
ve vochtigheid van de buitenlucht. In het koelsysteem
circuleert ammoniakgas dat door de compressoren
wordt samengeperst, waarna het via olie-afscheiders
naa# de verdampingscondensor stroomt. Door sterke
afkoeling met behulp van veerdampend water wondt de
samengeperste ammoniak vloeibaar gemaakt en ver
zameld m een hoge druk aiumoniakvat. Hieruit wordt
de ammoniak via een smoorventiel in het lager dan de
baan gelegen lagedrukreservoir ingespoten. Dit reser
voir dient als voorraadvat, vooral buiten het seizoen
nis de baan voor rolhockey wordt gebruikt en er zich
geen ammoniak in de pijpen mag bevinden. Onder het
lage druk ammoniakvat staan twee pompen opgesteld
die de koude vloeistof door de pjjpen in de betonvloer
onder de ijsbaan pompen. De pijpen koelen daardoor
af, de temperatuur van het beton daalt en het water
op de betonvloer bevriest. Doordat de van de baan af
gevoerde warmte door de circulerende ammoniak wordt
opgenomen, gaat deze koken en komt damp vry. Deze
damp stroomt met de vloeistof mee terug naar het
lage druk ammoniakvat van waaruit liij door de com
pressoren wo^dt afgezogen en weer door de condensor
wordt gevoerd. Do vloeistof gaat via de pompen weer
naar 't buizennet, anngeevuhl met vloeistof uit het hoge
druk-reservolr. Op deze wijze is een continu kringloop
verzekerd.
Middelburg is de enige gemeente in Zeeland
waar de ideëen over een kunstijsbaan al in een
.overdenkstadium' zijn gekomen. In de binnen
kort te presenteren sportnota van Middelburg
wordt onder meer gesteld dat in een stedelijk
gebied met een totaal aantal van 95.000 inwo
ners de aanleg van een kunstijsbaan op zijn
minst een project behoort te zijn van de dubbel
stad. Er wordt dan ook gepleit voor overleg met
de gemeente Vlissingen op dit punt. De groen
strook tussen Middelburg en Vlissingen zou
ruimtelijk de beste plaats zijn voor de situering
van een kunstijsbaan. Wat zegt het Middelburgs
gemeentebestuur zelf van dit alles
Wethouder M. A. L. Huibregtse: ,Als de sportnota uit is
gaat die eerst naar de adviesraad voor de sport. En ook
de sportorganisaties krijgen gelegenheid om hun oordeel
te geven. Eerst daarna zal het college van b en w een
standpunt innemen over de zaken die er in de sportnota
worden aangeroerd.' Aldus de heer Hubregtse, die spre
kend over de kunstijsbaan, persoonlijk van mening was
dat een kunstijsbaan te realiseren is. Maar we kunnen
het niet alleen doen', zo zed hij. Toen we met een sport
hal begonnen zei ook iedereen: Jullie zijn gek, want het
is veel te duur. Maar nou is heit niks bijzonders meer.
Nou worden er overal sporthallen gebouwd. En dat
heeft zich eigenlijk in een korte spanne tijds zo ont
wikkeld.' Aldus de Middelburgse wethouder. En dan nog
even wat andere reacties:
HENK PELLJKAAN, oud sportman: behalve sporthallen
en overdekte zwembaden bouw ik met mijn bouwbedrijf
nu ook overdekte accommodaties voor de ïjssport. Wan
neer men zo'n had in Zeeland zou willen hebben zou dat
op een bedrag van rond de 1.4 miljoen komen. Exclu
sief de grond dan. Voor dit bedrag kan men beschikken
over een hal met daarin een zestig bij dertig vloer een
restaurant kleedruimte en ruimte voor de inrichting van
een sportwinkel. Elke dag komen er gemeentebesturen
kijken naar het Tilburgse prototype. We hebben al con
tacten met vijf tot tien gemeentebesturen. Nee, Zeeuwse
gemeentebesturen zijn daar niet bij.'
WIM HIRDES, schaatstrainer te Krabbendijke: We
zouden zeer gebaat zijn met een kunstijsbaan in de pro
vincie. We gaan nu steeds naar Eindhoven. We moeten
er dus nogal wat voor doen om in conditie te blijven.
Meestal gaat de ploeg uit Zeeland op donderdag naar
Eindhoven omdat het gewest Brabant en Zeeland dan
kunnen trainen op een tijdstip dat de baan niet voor
het pubiiiek schaatsen is opengesteld. Op het ogenblik
wordt er niet geschaatst, want de open baan in Eind
hoven is met meer in gebruik. De Zeeuwse schaatsploeg
komt bijna niet in de gelegenheid om in Zeeland op
landijsbanen te trainen. Hirdes: dat heb je met dat brak
ke water. We hebben deze winter alleen heel eventjes
op het Schenge bij Wolphaartsdijk kunnen schaatsen.
Maar dat was dan ook alles.
PIET VAN HESE, sportambtenaar te Middelburg: Het
is een dwingende eis dat er een kunstijsbaan komt. Zee
land is vrijwel de enige provincie waar men niet be
schikt over een dergelijke voorziening. Maar ik geloof
nooit dat een gemeente dit alleen kan financieren. Als
sportman redenerend zou ik proberen om het grote be
drijfsleven te interesseren. Met dat overdekte zwembad
hebben we met al die particuliere giften mee gerekend
toch ook anderhalve ton op tafel gekregen. En dat ging
alleen nog maar over een Middelburgse zaak. Als de
kwestie gced wordt aangepakt is er dacht ik zeker sub
sidie te krijgen van erm en de provincie. Sinds kort be
schikt de heer Van Hese over de wetenschap dat het
helemaal niet juist is om zoals in Middelburg door de
ijsclub woJit gedaan een grasland onder water te zet
ten. Het beste is om bij een temperatuur van min drie
tot min vijf graden een tennisbaan onder te spuiten.
Dan heb je binnen vierentwintig uur een prachtige baan.
Het ijs hoeft heus niet dertig centimeter dik te zijn.
En het verhaal dat een tennisbaan daar erg onder te
lijden zou hebben gaat ook niet op, zo zegt de heer Van
Hese: Bij deze methode komt eT een ijslaag op de ten
nisbaan te liggen. Dat voorkomt dat de vorst de grond
in trekt.'
HERMAN BELIFANTE, Nederlandse sportfederatie:
In een provincie als Zeeland waar nog geen kunstijs
baan is zou het zeker toe te juichen zijn wanneer er
zo'n voorziening zou kunnen worden gecreëerd. En als 't
particuliere initiatief (de be volk ink) voor 'n groot eigen
inkomen zorgt zal de Nederlandse sportfederatie en de
overheid zeker niet onwelwillend staan tegenover deze
zaak. De Nederlandse sportfederatie heeft mt de totopot
in het verleden al gelden beschikbaar gesteld voor kunst
ijsbanen. Of in dit Zeeuwse geval ook financiële hulp
is te verwachten zal echter een zaak zijn van de verde
lingscommissie. Overigens zal het ministerie voor erm
meer gaan denken in de ludieke sfeer. We moeten nu
gaan denken in de sfeer van: wat doe je met je vrije
tijd. De aanleg van een kunstijsbaan kan bevorderen
dat er weer een stuk vrijetijdsbesteding bijkomt.'
JHR QUARLES VAN UFFORD, voorzitter van de Ne
derlandse schaatsbond: Het is voor ons niet mogelijk
om ons te bemoeien met financieel economische aspec
ten. Dat hadden we wel kunnen doen als we een aantal
jaren geleden een soort van ijsbaanplanologie hadden op
gezet. Maar de stichting van een kunstijsbaan betekent
voor de streek natuurlijk een geweldige stimulans voor
de recreatiesport en voor het kunstrijden is het ook on
gelooflijk belangrijk. Kunstijsbanen bieden deermate gro
te mogelijkheden voor de recreatie dat dit soort van
sportaccommodaties anno 1970 toch eigenlijk ook van
de overheidssubsidieregeling zou moeten profiteren. Als
je ziet zoveel mensen er gebruik van kunnen maken kan
een kunstijsbaan een vergelijking met een andere sub
sidiabele sportaccommodatie glansrijk doorstaan.'
DE HEER J. P. A. VAN RIJSWIJK, secretaris van de
Nederlands ijshockeybond. Hoe meer kunstijsbanen er
komen, des te beter is het voor de ijshockeysport. Aan
vankelijk hadden we een pakket met drie prototypes. De
goedkoopste baan die gedeeltelijk open is hebben we la
ten vallen omdat de ervaring heeft geleerd dat die ba
nen toch weinig levensvatbaarheid hebben. Nu hebben
we in het pakket een baan, die overkapt wordt via een
metalen constructie en een houten bouw naar het voor
beeld van de Pellikaanhal in Tilburg. De kosten liggen in
de orde van grootte van 1.3 tot 1.5 miljoen gulden. Een
particuliere exploitatie is nauweldjk te doen omdat men
vooral in de aanloopperiode zit met hoge afschrijvings
kosten. Wij zelf adviseren steeds om de exploitaitie te
laten geschieden door een stichting. Deze vorm maakt
het mogelijk dat er subsidies kunnen worden aange
vraagd om een stuk onrendabele top te kunnen wegwer
ken. Aldus de heer Van Rijswijk, die voorts kon meede
len dat er momenteel pogingen in het werk worden ge
steld om ook de kunstijsbanen tot de subsidiabele sport
hallen te rekenen. Tilburg is er op het ogenblik druk
mee bezig. De ijshockeysport beghit mede door de komst
van allerlei kunstijsbanen er goed in te komen. Deze ijs
hockeysport kan in belangrijke mate bijdragen tot het
rendabel maken van een kunstijsbaan.'
KUNSTIJSBAAN TE TILBURG
