NEDERLANDSE
RAKETTEN
BESTORMEN
HET
LUCHTRUIM
provinciale
ze iuwse 90
courant
liui
ONBEKENDE ,BASJE' STUURT
BURGEMEESTER BUNNIK
STAPELS PRENTBRIEFKAARTEN
■ê- n
SCHULPB1ER
14 FEBRUARI 1970
ZATE RDAGKRANT
Een Amerikaanse Saturnus-raket op weg naar de maan: zover zijn de Ne
derlanders nog niet, maar hun prestaties op het gebied van de ruimteprojec
tielen mag er in elk geval zijn.
De Nero is klein begonnen. Na een periode
van studie en het uittesten van onderdelen
kwam ds eerste echte lancering.
NUNSPEET (GPD) Rode vlaggen
en borden met opschriften als .verbo
den toegang militair oefenterrein'
markeren een zeldzaam mooi stukje on
vervalste Veluwe tussen Nunspeet en
Oldebroek. Het kan er stil zijn. Een stil
te die wordt gemarkeerd door ruisende
bomen en tsjilpende vogels. Maar een
stilte, die ook op gezette tijden ver
scheurd wordt door bulderende kanon
nen en ratelende machinegeweren. Het
oefenterrein is uitgestrekt, verlaten en
zo mooi dat veel recreanten het risico
van een proces-verbaal op de koop toe
nemen om er een paar uurtjes te kun
nen doorbrengen. Die verlatenheid is
niet alleen favoriet bij oefenende mili
tairen en dagjesmensen, maar ook bij
een groep technische amateurs, die ver
enigd in de NERO (Nederlandse Ver
eniging voor Raketonderzoek) een wat
ongewone hobby beoefenen: het lance
ren van zelfgemaakte raketten tot grote
hoogten. Het is een wat onstuimige be
zigheid, die zich, gezien de daaraan ver
bonden risico's niet leent voor een stil
plekje aan de rand van een stad. Van
daar die voorkeur voor de verlatenheid
van de Veluwe, waar men nog steeds
zonder risico's een kanon, dus ook een
raket kan afschieten, zonder een kip te
raken.
Eon belangrijke datum in de annalen van de
NERO is de 28ste juni van het vorige jaar. E>ie
dag sluit een lange periode van beraadslagin
gen, werkzaamheden en proefnemingen af met
de lancering van een bijna anderhalve meter
lange en ruim dertig kilo wegende raket: de
E-16. Voor elke raketenthousiast was het een
lust voor het oog om de ranke hemelbestor
mer met zijn vier stabilisatie vinnen te zien
rusten in een zes meter hoge startstellage.
Een bonk ongekende energie, dat slechts
wachtte op de verlossende druk op de knop.
Dat moment kwam, toen iedereen zich tot op
veilige afstand had teruggetrokken. Het oor
verdovende geraas was er ineens en vulde de
atmosfeer met het lawaai van een laagvliegend
straalvliegtuig.
De E-16 schoot ails een kanonskogel omhoog,
met een snelheid van 228 meter per seconde,
nauwelijks volgbaar voor het oog. Het razende
projectiel klom meteen verrassend snel om
hoog, zolang het voldoende energie in zich had
om de aantrekkingskracht van de aarde en de
luchtweerstand de baas te blijven. Erg lang
duurde dat niet. Op ruim 2000 meter hoogte
was de brandstof op en begon de E-16 merk
baar vaart te verliezen. De aantrekkingskracht
kreeg langzaam aan weer vat op de raket en
ail gauw keerde de neuskegel zich af van de he
mel om te gaan wijzen in de richting vanwaar
hij gekomen was. De terugval was ingezet en
weer ging de E-16 snelheid maken, nu onder
invloed van de aantrekkingskracht. Ingeleid
door gierend gefluit boorde de raket zich met
een harde slag in humusgrond van de Nun-
speetse Veluwe. Dat moment kwam bijna een
minuut na de lancering, waarna de nero-leden
hun deskundige blikken over het overgeble
ven hoopje schroot konden laten gaan.
RESEARCH
TECHNIEK
Voor het bouwen en lanceren van raketten is
meer nodig dan een opwelling van enthousias
me. Dat wordt wel duidelijk als we klisteren
naar de Ei ndh ovenaar D. van Gel deren, dsie met
nog een handjevol .activisten' het motortje
van de NERO draaiende houdt, en van tijd tot
birjd voor het nodige .vuurwerk' zorgt.
,De NERO,' aldus de heer Van Gelderem, ,is
een mi 10 jaar oude vereniging, die zich zo
staat het itn de statuten in de ruimste zin
bezighoudt met raketonderzoekDat wil zeg
gen: het ontwerpen, bouwen, beproeven en
tenslotte lanceren van raketten. Daarbij staat
ons als streefprojeot voor ogen het zogenaam
de project .cooperation', dait een raket met vol
ledige instrumentarium wil opjagen tot tien
kilometer hoogte. Daarbij vergeleken zijn de
lanceringen bij Nunspeet, slechts vlooiespron-
getjes, maar aLs voorbereiding en prak
tische lessen toch onontbeerlijk. De NERO
is voortgekomen uit enkele Leidse scheükumde-
en natuurkundestudenten, die in de raket
een onderwerp van theoretische discussies za
gen. De prakstisdhe moeilijkheden werden daar
bij natuurlijk schromelijk onderschat, wat
reeeds bleek bij de pnillsbe nog primitieve
proefnemingen. Daarbij werden de allerwildste
plannen van een amateur kunstmaan voor al
tijd naar het rijk van de onmogelijkheden ver
wezen.
Toen de weg naar de praktische beoefening
van de rakettenhobby eenmaal was ingesla
gen, bleek al dadelijk dat er behoefte was een
know how. handvaardige lieden en materialen.
Een beetje propaganda" leverde al meteen veel
good will op. De NERO kreeg steun van mili
taire overheden en het bedrijfsleven, zoals de
Koninklijke Nederlandse Grofsmederij in Lei
den en later van de Koninklijke Nederlandse
Springstoffenfabriek.
sbudmige krachten in toom moesten nouden. Die
tests leverde een praktische les op, die beslis
send zou zijn voor het voortbestaan van de
NERO. Men verkreeeg voor het eerst twee feil
loze stuwkrachtdiagrammen van zinkzwavel-
raketmotoren.
HARTKLOPPINGEN
De hoogtepunten uit de laatste periode van de
NERO wordt gemarkeerd door een serie suc
cesvolle lanceringen, waarbij de ene raket de
voorloper was van de volgende. ,De allereerste
lanceringen deden we stiekem.' verklapt de
heer Van Gelderen, .waarby we hartkloppin
gen kregen, niet van de lancering zelf. maar
van het dreigende gevaar betrapt te worden
door de politie. Wat we deden was niet ver
antwoord voor de buitenwereld, maar voor ons
zelf toch niet altijd van gevaar ontbloot. Ik
herinner me dat we eens bij een deels misluk
te proef verschrikkelijk geschrokken zijn, toen
een van de eerste bouwsels explodeerde, in
plaats van het luchtruim te kiezen. Tegen
woordig worden al onze proefnemingen en lan
ceringen omgeven door ik mag wel zeggen
overdreven voorzichtigheid en voorzorgs
maatregelen. De verzekeringspremies zijn zo
hoog, dat we meer dan ons lief is de bodem
van de verenigingskas te zien krijgen.
We hadden gelük, dat we in die beginperiode
de garnizoenscommandant van de legerplaats
Oirschot meekregen Die man liep zo warm
voor onze projecten, dat hij er zelfs niet voor
terugdeinsde een deel van zijn manschappen
in het weekeinde paraat te houden als we iets
gingen lanceren of uittesten. Na die primitie
ve beginjaren hebben we nu toch wel eeen peil
bereikt, waarop we ons woordje kunnen mee
praten als het over raketten gaaf. Er wordt
keihard gewerkt aan het volgende project: lan
cering van de E-17, die met een compleet in
strumentarium een hoogte van zes kilometer
moet bereiken en door de parachuteerinrich
ting een zachte landing in zee moet maken.
Een .splash down' dus. De technische moei
lijkheden daarvan hebben we aanvankelijk
weeer onderscha/t en na veel uitstel hopen we
die raket begin volgend jaar in de duinen bij
Petten te lanceren. De raket moet ons de les
lezen voor de E-18, die een 16 mm-filmcame-
ra aan boord krijgt. Die raket zou in 1970 nog
bij Nunspeet omhoog moeten, maar wat dat
tijdstip betreft zullen we wel weer te optimis
tisch zijn.
PIJLSNEL
,Aan een lancering van een voor het ondes
kundig oog primitieve raket, gaat een lange
periode van theoretische beschouwingen en be
rekeningen, het uittesten van allerlei onderde
len en het doen van werkzaamheden vooraf.
De brandstof bijvoorbeeld is een zaak, die on
der de invloedssfeer van de vuurwapenwet valt
en ons eerste project, de S-l en de S-2 raket
motoren, die de deur moesten openen voor la
tere lanceringen, gaven ons plenty moeilijk
heden te overwinnen. Daarbij hebben we veel
te danken aan de springstoffenfabriek, die
speciaal voor ons de brandstof beproefde en
beschikbaar stelde. De activiteiten van de
NERO, waarbij zich inmiddels de Koninklijke
Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart had
aangesloten, kreeg nog meer aandacht, waar
door de leden voor hun proeven steeds minder
in eigen beun-s behoefden te tasten. Maan- hoe
meer praktijkervaring de NERO opdeed, des
te duidelijker werd zij zich bewust van de on
gehoorde krachten, die zij opriep. Bij de eer
ste statistische test in 1965 moesten de ama
teur-raketgeleerden dag en nacht doorwerken
aan het metselen van een ommuring die de on-
Rakettan als de E-16 en de E-17 zfijn welis
waar bouwsels van amateurs, maar toch Iets
meer dan geperfectioneerde voetzoekers. De
stuwstof om te beginnen ls met de grootste
zorg samengesteld en beproefd om het energie
rijk genoeg te maken voor een uitstroomsnel
heid van 307 kilometer per seconde. Die stuw
kracht staat dan borg voor een aanvangssnel-
heid van 71 kilometer per seconde.
Met de praktik als leermeester hebben de
NERO-leden een groot ontzag gekregen voor
de luchtweerstand, die een omhoogstuwende ra
ket ontmoet, ondanks het gestroomlijnde ui
terlijk van het raketlichaam. Het ontstekings
mechanisme is ook door de amateurs zelf ont
worpen. Een lancering van een E-raket is niet
vergelijkbaar met die van een Amerikaanse
Satumusraket, die zich statig als eeen trotse
vogel op zijn vuurbed verheft en zich lang
zaam snelheid winnend van de grond losmaakt.
Een E-raket spuit als een projectiel omhoog,
met een zo grote snelheid, dat er nog nooit
een fotograaf is geweest, die op tijd reageerde
om de .lift off vast te leggen. Daarom wor
den de camera's aangesloten op het ontste
kingsmechanisme.
Het parachuteringssysteem van een raket, die
zijn grootste hoogte heeft bereikt, ls ook
een techniek die pas na diverse mislukkingen
beheerst kon worden. In het lichaam van de
raket is een busknritladmg aangebracht, die
op het juiste moment tot explosie komt om de
parachute uit te werpen en de zachte landing
te effectueren. Er is nog veel meer dat komt
kijken om een raketproef het stempel .ge
slaagd' mee te geven. De technische details
daarvan zijn terug te vinden in ellenlange
technische rapporten, blauwdruktekeningen en
wiskundige berekeningen. De NERO gaat niet
over een nacht ijs, hetgeen ook wel blijkt uit
de computerberekeningen van raketbanen waar
over zij beschikken als bijdrage tot het succes.
De leden van de NERO zien nu met kloppend
hart uit naar de aangekondigde lancering van
de E-18 bij Petten. Dart gebeuren zou aan
vankelijk nog in 1969 plaats hebben, maar de
voorbereidingen zijn zo rigoretus, dat keer op
keer tot uitstel moest worden besloten. Ook
deze raket met zijn uitgebreide instrumenta
rium zal zich maar enkele minuten in het
luchtruim bevinden, maar wanneer de proef
slaagt en niets wijst na de voorafgaande
research op een mislukking heeft deze groep
amateurs een stuk werk geleverd, waarmee zij
respect en bewondering zullen afdwingen.
\.s
'X c*/
v
V''-#
1 de vele kaarten, ondertekend met Basje en Odette.
UTRECHT - BUNNIK (GPD) .Basje Is voor
mij nog geen obsessie geworden, maar ik zou
toch wel zo langzamerhand willen weten wie de
mens aehter Basje is. Nieuwsgierig? Ja dat ben
ik zeker.' Dat zegt de burgemeester van Bunnik.
de heer F. R. M. Meltzer.
Ik heb wel een vermoeden wie Basje is. Het is
een man, die ik uit mijn loopbaan ken', zegt het
hoofd van de zelfbescherming BB gemeente Bun-
nik en oud-politieman J. van Dam.
,Het is een extrovert figuur, die goed met men
sen kan omgaan. Hij heeft een vlotte mensen
behandeling. Zijn leeftijd schat ik tussen de 45
en 55 jaar', aldus de Utrechtse grafoloog Heerde
van Wijk.
Slechts met overredingskracht bleek hij bereid
een karakteristiek te geven van de grote onbe
kende Basje aan de hand van diens schrift.
Al tien jaar lang, vanaf zijn benoeming tot bur
gemeester van Bunnik ontvangt de heer Meltzer
prentbriefkaarten. Deze zijn gericht aan Herr
Burgemeister von Bunnik am Rhein, bei Rhijn-
auwen. Theehaus bei Utrecht. Holland of mr
ie maire de Bunnik. Het merendeel der kaarten
is afkomstig uit het buitenland. Parijs, Brussel
en Wenen blijken de lievelingssteden van Basje
te zijn. Hij schrijft de adressen in het Duits of
Frans, maar zelden in het Nederlands.
Burgemeester Meltzer vertelt dat oud-burgemees
ter E. de Weyer in z'n ambtsperiode ook enkele
ansichten heeft ontvangen Grafoloog Heere van
Wijk concludeert hieruit: ,Dat de opvolger kaar
ten ontvangt, duidt niet op een persoonlijke band
Uit niets kan ik aflezen of hij van de burge
meesterswisseling op de hoogte is.' De Utrechtse
handschriftkundige vat het geval-Basje op als
een practical-joke; hij is ook uiterst nieuwsgierig
welke man (of vrouw?) in de huid van Basje
steekt.
In dit verband herinnert Heere van Wijk aan een
dergelijk geval in Oudewater, waar een public-
relationman van Philips uit alle delen van de we
reld prentbriefkaarten naar de burgemeester
stuurde. Het beeft ongeveer 15 jaar geduurd
voordat de raadselen rond de afzender .pater
Jansen' voor de televisie werden opgelost. Er is
bij de Oudewaterse markt zelfs een beeldje ont
huld van de pater, die geen pater was. ,Voor
een dergelijk practical-joke-achtig geval wil ik
wel een karakteristiek geven. Zoiets intrigeert
mij', aldus de grafoloog.
Het mysterie rond Basje loopt nu ook al weer
een jaar of 12. 13 maar er zijn nog geen tekenen
die op een oplossing wijzen. Of zit de oud-politie
man Van Dam uit Bunnik er dichtbij Van Dam:
.Degeen die ik op het oog heb is een beetje in
Bunnik bekend, maar hij komt niet uit de ge
meente. Ik heb via kennissen geprobeerd zijn
handschrift te pakken te krijgen om dat te verge
lijken met het schrift op de ansichtkaarten,
maai' dat is me helaas niet gelukt'. ,Z'n naam
kan ik daarom onmogelijk zeggen. Het is alleen
maar een sterk vermoeden.'
.Bunnik en Rhijnauwen juist gespeld op de kaar
ten duiden erop dat hij deze streek kent. Men
sen uit het noorden of zuiden van het land zijn
van deze specifieke plaatsaanduiding en spelwij
ze niet op de hoogte', mijmert grafoloog Heere
van Wijk.
,Je moet niet keihard op de naam zitten. Ik denk
dat Basje een cryptomatisch grapje is.' Basie
Inplaats van Bas wijst volgens mij niet op z'n
lengte. Ik geloof niet dat het associaties met de
naam heeft.'
Gevraagd aan enkele oude Bunnikse Ingezetenen
of de naam Basje hen iets zegt. De mannen
schudden het hoofd. Nog nooit van gehoord. Dat
kaartensturen vinden ze wel een grappige vondst.
De stamgasten in het .Wapen van Bunnik' vin
den dat ook. Gezien het grote aantal ansicht
kaarten van restaurants zou hij daar zeker wel
eens een neutje genomen moeten hebben. ,Dat
kan wel', zegt een man aan de bar, ,maar de
naam Basje, Bas of Bastiaan zegt me niets.'
Heere van Wijk: .Deze man is een dermate per
soonlijkheid dat hij op moet vallen. Het kringe
tje in Bunnik is dermate klein dat iemand die
zo vaak op reis gaat in de gaten moet lopen.
Het open handschrift duidt op vrolijkheid. Ka
rakteristiek van het handschrift is de letter u
waarvan de tweede poot een stuk verder naar
beneden loopt dan de eerste. Dat iemand veel
op reis is kan er op wijzen dat hij in het com
merciële vlak zit. Een vertegenwoordiger, relatie
bezoeker, inkoper, of zo lijkt mij aannemelijk,
wel in belangrijke zaken.' Ook de letter B is naar
de mening van de grafoloog Heere van Wijk ka
rakteristiek geschreven. Hij leidt dit af uit de
routine, en ook uit de zwier waarmee zijn naam
maar ook burgemeester en de plaatsnaam is
geschreven.
De echte voor- en of achternaam zou ook met
een B kunnen beginnen. De talrijke namen op
sommige kaarten wijzen erop dat Basje snel in
een gezelschap is opgenomen.' Een naam die
steeds weer opduikt achterop de ansichten is
Odette. De ene keer op .bastiaanse' wijze geschre
ven fors in blokletters, de andere keer in sier
lijk schuinschrift.
Heere van Wijk: ,Er staan handtekeningen op
die bepaald niét van hem zijn. Het is leuk dat
Basje ook niet smadelijk is hij is in ieder geval
geen dwangneuroticus, anders zouden er wel an
dere teksten op de kaarten staan.'
Uit de kaartenverzameling blijkt dat hij veel in
Brussel komt. Heere van Wijk: .Wellicht bij een
zakenrelatie van hem.' Er komen veel namen van
restaurants op de kaarten voor. ook veel inte
rieurs. ,Het zijn allemaal dure tentjes waar hij
komt'. Basje doet graag alsof. De kaarten wor
den in een wat .opgepompte' stemming geschre
ven, niet aangeschoten hoor. maar hij heeft dan
wel wat gedronken', aldus de hand3chriftde3kun-
dige.
De burgemeester krijgt Basjes kaarten niet bij
speciale gelegenheden. Heere van Wijk: ,Hij gaat
niet in bepaalde perioden van het jaar op reis.
Het beroep vertegenwoordiger zit er daarom echt
wel in. Hij moet volgens mij op behoorlijk ni
veau zaken doen.'
Als we aan de grafoloog vragen hoe Basje te
herkennen is antwoordt hij dat de indicatie voor
Ie kennissenkring een luxueuze liefhebberij kan
zijn. .Ais hij bijvoorbeeld verzamelt zou hij het
willen laten zien.' ,Bas komt te voorschijn als
uiterlijk een joviale man, die anderen ook mee
laat genieten. Hij is in leder geval opvallend.'
Het mysterie rond Basje wil Heere van Wijk
graag ontrafelen. Daarover heeft hij wel een
hint van Basjes kennissen nodig. ,Ik zal graag
sen volledig karakteristiek willen schrijven met
zijn toestemming. Dat is het punt. Of is Basje
oang dat zijn vrouw van zijn escapades op de
hoogte komt? Dan wordt het tijd dat Basje Eas
.vordt.'
Grafoloog Heere van Wijk wil dat gesprek graag
met Basje voeren onder strikte geheimhouding.
Het moet goed tafelen met hem zijn. Zou Basje
lit sportief aandurven
De heer Van Dam zoekt zoals een goed politie
man betaamd nog steeds door. Hij heeft een
vermoeden, maar geen bewijzen. Grafoloog Heere
van Wijk heeft een bescheiden (noodgedwon
gen) karakterbeschrijving gegeven. Wacht Basje
>p het moment dat er een beeldje van hem wordt
mthuld precies als voor .pater Jansen' in Oude-
vater
Door vertraging bij de spoorwegen, waar
door ons niet tijdig het clichémateriaal be
reikte, moest de wekelijkse aflevering van
,De ontsluiting van Schulpbier* in ons za
terdagnummer blijven overstaan.
