ZAAMSLAG IS
ME BEST
BEVALLEN'
DE .HOOGSTRAAT' IN AXEL
.WIEDER-GAON-MEE-DE-ZONNE-MEF
WIJLEN POTVIS
BP Wil
extiA
DOKTER M. ELENBAAS (40 JAAR ARTS):
y/OENSDAG U JANUARI W70
ZEEUWSCH-VLAANDEREN
.Inspraak' vain leerlingen en ouders was er in die tijd
nog niet bij en zo kon het gebeuren dat een leerling
een flink pak ,op zijn mieter' kreeg met een onder
deel van een oude stoel, 's Zondags was meester
Verbruggen voorlezer in de Nederlands hervormde
kerk. Zijn oude huis heeft eveneens plaats moeten
maken voor een bijkantoor, namelijk van de Raiffei-
senbank Temeuzen.
Het feit dat sedert jaren de zogenaamde .bóeren-
markt' nog steeds op dat kleine stukje Noordstraat
wordt gehouden, heeft er ongetwijfeld toe bijgedra
gen dat hier twee bankgebouwen zijn verrezen.
De boerenmarkt vond in vroeger jaren in de mor
genuren plaats, zodanig dat de boer 's middags weer
aan zijn werk kom gaan. Invoering van de zogenaam
de .zomertijd' was indertijd de oorzaak dat de markt
minstons één uur later begon. ,Wieder-gaon-mee-de
zonne-mee', zei de landbouw.
In de loop der jaren is het steeds later geworden en
tegenwoordig is het uur van aanvang reeds uitge
lopen tot na 3 uur in de middag. De wijze van zaken
doen is heel wat veranderd. Vroeger deed de boer
zijn zaken veelal via de commissionars en trok met
zijn monsters van graan, zaad en peulvruchten 's za
terdags naar de markt. De toenmalige grote' graan-
en zaadhandelaren hadden een vaste tafel in een café
met hun naambord er boven, veel werd op handslag
gekocht en verkocht. Monsters werden nauwkeurig
op kwaliteit en .schoon' bekeken, het loven en bie
den kon beginnen. Voor het grootste gedeelte be
hoort dit alles tot het verleden, gezien het feit dat
de oogst in deze tijd op een heel andere wijze op de
markt wordt gebracht.
De financiële afwikkeling is dn een heel andere rich
ting gegaan. Sedert de taak van de banken in het
geldverkeer een z-o belangrijke plaats gaan innemen,
is ook het .rekenen' er niet meer bij.
Dikwijls horen we zeggen: ,die boerenmarkt, dat is
mets meer'; de traditie van ,ik ga naar de markt'
blijft voortbestaan, al wordt het dikwijls als een
aangename tijdspassering van de zaterdagmiddag
beschouwd. Het feit dat in de landbouw de mechani
satie zijn intrede heeft gedaan en niet veel arbeids
krachten in deze sector meer werken, maakt ook dat
de boer in deze tijd zelf veel moet bijspringen. Kort
na de bevrijding zagen we een verzameling land
bouwmachines steeds moderner tentoonge
steld, ook dat is over.
Reeds eerder schreven we over de gezellige zaterdag-
drukte gedurende de markt. Deze ligt nu in een ge
heel ander vlak, maar is daarom niet minder belang
rijk. Zo denken ook de Hulster se standhouders reeds
van oudsher er over, toen zij met een bescheiden ta
feltje op de markt kwamen met hun .plantgoed,
koolplanten, aden enzovoorts' teneinde de bezitters
van een groentetuintje als klant te werven. En het
is heus niet alleen traditie dat hun nakomelingen er
nog steeds komen en met hun de Axelse collega's Hoi-
lebek met hun bloemen en planten.
Heel Nederland weet het.
Jan en alleman bekommerde zich om het kadaver
va,h de verdoolde potvis, 't Was me daar op het
strand van Breskens direct een gesjacher, een loven
en bieden, opgewekt gekout en klinkende verkoop
bezegelende handslagen: openbare veiling van potvis-
onderdelen. Als een gewas, staand te velde, werd
de toen nog dichte zeevis verhandeld.
't Was niet eens de eerste potvis die in Breskens
aanspoelde. Drieëndertig jaar geleden raakte er aan
de Zeeuws-Vlaamse kust al eèn potvissenechtpaar
versteld, toen men In overig Nederland nog niet
eens de naam van het beest kende.
Het rijksmuseum voor natuurlijke historie te Leiden
was er ook nu evenals toen, als de kippen bij en
kocht het zeemonster van de visser'die het zieltogend
op een zandplaat van de Westerschelde aantrof en
het bij vloed met hulpkrachten naar de oever trans
porteerde. 't Was een zware job en Sil de Strand
jutter zou het ook niet alleen hebben geklaard.
Die van het museum hadden het alleen gemunt op
het skelet. Wat daar allemaal in en rondom zit
kan hun niets schelen. Nou ja, niets. De rinkelende
zilverlingen en papieren valuta die de inwendige de
len opbrachten, zullen een welkome dekking van de
onkosten geweest zijn. Het hangt er maar van af in
hoeverre de museumdirecteur, professor Brongersma,
zen zakcninstinct bezit. Want een markt voor de or
ganen van het dertig ton wegende beest was er
wel.
Wetenschappelijke institutenpaHiculiere instellin
gen, deskundige onderzoekers, allemaal wilden ze
wel een stukje. Zo icas de professor zeer spoedig af
van de advleesklier, het strottenhoofd, de stemspleet
en vele meters darmen. Het dolfinarium in Harder
wijk vroeg om een staartstukje, zoölogen wilden
maag en hart en zo vond ieder wel wat van zijn
gading. Even leek het of de museumdirecteur met
de tientallen tonnen trillend spek zou blijven zitten.
Maar ook dat liep goed af. Een Scheveningse firma
wilde wel wat spek. Wat ze ermee gaan doen is niet
bekend. Wel van de drie meter lange lever die ze
ook gekocht hebben. Deze zal dienen als ingrediënt
voor hondebrood. Maar voor ze daar op het strand
in Breskens aan het zagen, hakken, snijden en wroe
ten gingen, mochten eerst de schoolkinderen komen
kijken om het over een luttel aantal jaren allemaal
aan hun nageslacht te kunnen vertellen. Het was
druk op het strand, want ieder wilde het kadaver
zien en later ook reiken. Er kwamen verkeersop-
stoppingen en dranghekken, het werd een ware pel
grimage, de tocht van honderden naar het dode
dier. Ook, toen de in oliejassen en laarzen gehulde
mannen al met liet barre karwei van de ontleding
bezig waren, kwamen en gingen de kijkers, souve
nirjagers en fotografen. De souvenirjagers kwamen
niet aan hun trekken. Een tandje loswrikken met
de blote vuist ging niet en bovendien werd deze
vorm van lijkenschennerij niet toegestaan.
Toch heeft lief Zeeuwsch-Vlaanderen de attractie
niet uitgebuit. Bruggen en tunnels worden jaar in,
jaar uit gebouwd. Potvissen spoelen bij tussenpozen
van meer dan een kwart eeuw aan nabij de Wester-
scheldeboorden. En hun organen zijn zo nodig en
nuttig voor de wetenschap. Dat is nit door de run
hierop wel bewezen. En we weten nog steeds niet
wat er met dat spek en die spermolie tussen sche
del en speklaag in zal gedaan worden. Men fluis
tert over margarine en parfum. We weten niet wat
het rendement van dit alles zal zijn. Daarom had
den we moeten ruilen: jullie de potvis, wij de toe
zegging voor een spoedige vaste oeververbinding.
En niet op handslag, doch zwart op wit.
Natuurlijk hebben de reflectanten voor de organen
als wetenschapsmensen geen enkele bemoeienis met.
de aanleg van vaste oeververbindingen: Doch bege
rig als ze waren zouden ze naar minister Bakker
zijn gesneld en hem de nationale rampspoed hebben
voorgespiegeld door het ontgaan van de inwendige
delen van de potvis. Ze zouden de meest vurige
pleitbezorgers geweest zijn die ooit voor een vaste
oeververbinding naar Den Haag reisden.
We hebben niet op onze ponteneur gestaan en zul
ten nu weer drieëndertig jaar op een kans moeten
wachten.
zelf: had ik maar aantekeningen ge
maakt, maar dan is het te laat.
Bevallingen vindt hij overigens een
interessante bezigheid: ,Dat is iets
moois, je ziet in je praktijk ook zo
veel ellende en verdriet. Ik heb het
altijd graag gedaan, maar ik ben ook
altijd weer blij als het achter de
rug is...'
WELVAART
Eén van de vele veranderingen waar
van dokter Elenbaas sinds zijn komst
In Zaamslag getuige is geweest, is
de grotere toeloop van patiënten
naarmate de welvaart steeg. .Vroe
ger liepen ze veel minder hard naar
de dokter. De meesten hadden maar
een mager bestaan. Maar het ont
staan van allerlei ziekenfondsen en
de grotere welvaart hebben daar ver
andering in gebracht.'
Hoewel hij over de .trouw' van zijn
patiënten niet heeft te klagen, heef
dokter Elenbaas wel ondervonden dat
met name jongere gezinnen voora!
de .import' wat argwanend tegen
over zijn kundigheid op het gebied
van de modernste medische weten-
=charo staan en daarom hun heil zoe
ken "bij zijn jongere collega. ,Ik ver
moed tenminste dat dat de reden is',
zegt hij. ,'t Kan ook dat ze zeggen:
laten we daar maar ineens naar toe
gaan, anders moeten we straks weer
overschakelen. Maar ja, ik vind het
niet zo erg als ik het een beetje
minder druk heb, want ik heb het
druk genoeg.'
APOTHEEK
Zijn eigen apotheek, een klein ka
mertje aan de voorkant in zijn huis
op plein nummer 42, vol met allerlei
potten en flessen die de ingrediënten
bevatten voor de door hem voorge
schreven geneesmiddelen, levert hem
bijna een tweede dagtaak op. ,Het
geeft een heleboel rompslomp: je
moet allerlei spullen inkopen en de
variëteiten nemen nog steeds toe.
Ja ja, die farmacie is een hele
business geworden. Maar ja, het is
een gedeelte van je inkomsten. Het
was vooral vroeger moeilijk om je
in een klem dorp als arts te vesti
gen zonder een apotheek.'
OVER DOEN
Of dokter Elenbaas het nog eens
over zou willen doen?
,Ja hoor, ik heb het heel graag ge
daan. Het is een ei-g boeiend be
roep... elke dag wat anders'.
Als we hem vragen wat hem het
rneeSL boeit in zijn beroep, zegt hij:
,De griep niet in ieder geval... maar
de oorzaak van klachten nasporen,
daignose stellen is heel interessant
De klachten kunnen steeds ergens
andere vandaan komen. Ieder men3
is anders geaard en ze produceren
heel wat klachten.'
Binnenkort zal dokter Elenbaas zijn
werkgebied Zaamslag, dat hem zo
vertrouwd is geworden, verlaten om
zijn intrek te nemen in een nieuw
huis in Domburg, vlak bij zijn ge
boortegrond.
Hij verlaat dan ook het oude boeien-
hu is aan het p'.ein, dat in 1939 vlak
voor de oorlog grondig werd her
bouwd. Zijn periode als arts in Zaam
slag behoort dan tot het verleden.
.Misschien dat ik hier en daar nog
eens inspring om collega's te helpen.
De praktijk moet draaien, er zijn
weinig waarnemers. Maar ja, dan
heb je toch niet die voortdurende
druk. Het zal trouwens van de om
standigheden afhangen, je moet nu
eenmaal voor 100 procent fit zijn.
Tja, er komt overal een tijd van
,Kom', zegt hij als we weggaan, ,ik
ga nog even het dorp in.'
Het geeft een heleboel rompslomp
ZAAMSLAG „Ik zie er als een berg tegenop en ik vind
het een ware beproeving. Ik heb zolang mogelijk de boot af
gehouden. Nee, voor mij hoeft het echt niet...' Aldus reageert
dokter M. Elenbaas op de door een comité georganiseerde hul
diging op zaterdag 17 januari aanstaande, als blijk van waar
dering voor zijn veertig jaren van trouw aan Zaamslag als huis
arts en gemeentearts.
heeft gemaakt voor het moderne bankgebouw van de
r-k boerenleenbank. In het groen van de bomen is
nog een lantaarn te zien van de straatverlichting;
de lichtbron was petroleum. Volgens overleveringen
zou aan die bomen het paard van Napoleon vastge
bonden zijn geweest.
Het huis achter de bomen werd destijds bewoond
door de oude onderwijzer meester Verbruggen', die
op school niet mals was met de straffen welke hij
zijn leerlingen soms toediende.
hier kwam was het bijna uitsluitend
agrarisch gebied, enkelen werkten op
de fabrieken. Nu ls het net anders
om: er werken nu een heleboel men
sen op fabrieken en lcanitoren in Ter-
neuzen.'
Ook op het gebied van de medische
wetenschap is er in zijn loopbaan
veel veranderd en verbeterd. .Alleen
de grondzaken zijn gebleven meent
hij. .Op het gebied van therapie en
bestralingen zijn we geweldig voor
uitgegaan maar, dat ligt meer op
specialistisch gebied.'
Dokter Elenbaas is ei' de man niet
naar om zijn ervaringen ais arts
nauwkeurig op schrift te stellen, al
weet hij zich nog te herinneren, dat
hij reeds bij de aanvang van zijn
artspraktijk over een grote auto
beschikte die hem indien nodig
tot ver in de polders vervoerde.
,Nou ja, dan heb ik bijvoorbeeld nog
op een motorfiets gereden in de oor
log, 'k heb gelopen ik heb eigen
lijk alles gedaan.'
Ook het aantal bevallingen dat door
zijn toedoen tot een goed einde is
gebracht, is hem niet precies be
kend. Het moeten er enkele duizen
den zijn geweest.
,Kijk, ach ja... ik ben niet iemand
die al die zaken opschrijft. Ik vond
een opstel op school al zo'n beproe
ving. Als ik anderhalve bladzij vol
had, dan klapte ik in m'n handjes.
Later denk je dan wel eens bij je
op de voorgrond oafé ,De la Paiix' met daarnaast de
voormalige winkel in .goud en zilver annex uurwer
ken' van de heer P. Bakker. Het daaraan grenzende
pand is grondig gewijzigd en daar vinden we nu de
.moderne warme bakker', een reeds jaren oud bak
kersbedrijf van de familie Scheele, dat geheel ls
gemoderniseerd.
Daar tegenover rechts op de foto het voor
malige hotel ,Het Gulden Vlies' dat intussen plaats
,Ik weet ook niet precies waarom
dat nou per se moet. O gunst nee....
publiciteit en zo, dat ligt me niet.
Het leuke is alleen, dat je je familie
eens bij elkaar hebt.'
Ondanks zijn terughoudendheid héb
ben wij dokter Elenbaas na enig aan
dringen bereid gevonden voor een
interview. Hij vertelt dat het ,best
naar z'n zin' was in Zaamslag en
dat hij nooit serieus over verande
ren heeft gedacht.
.Toen ik hier kwam, is het me goed
bevallen. Toen kwam de oorlog er
tussen en dan verander'je ook niet.
En later als je weer wat> ouder bent,
dan pieker je er helemaal niet meer
over?
De heer Elenbaas is 66 jaair geleden
in het dorpje Gapinge op Walcheren
geboren, doorliep het stedelijk gym
nasium in Middelburg (,de b-kant
natuurlijk') en studeerde medicijnen
aan de rijksuniversiteit in Utrecht.
Na zijn artsdiploma te hebben be
haald, hoorde hij van een collega
over een artsvacature in Zaamslag
waar hij zich in september 1929 ves
tigde als opvolger van dokter Buwal-
da; enkele maanden later werd hij
tevens gemeentearts.
Hij is er gebleven en heeft gedurende
bijna een halve eeuw de ontwikke
lingen in Zaamslag van zeer dicht
bij meegemaakt. Zo is hij getuige
geweest van vele veranderingen,
maar heeft tot zijn voldoening ge
constateerd dat de mensen hem
trouw' zijn gebleven. ,Ja, ja er is
veel veranderd', zegt hij, ,toen ik
Voor de jonge generatie is de naam .Hoogstraat' in
Axel een totaal onbekende naam, maar ook .ouderen,
zullen zich die naam niet herir
Het is het kleine stukje Noordstraat, tussen Kerk
straat en Weststraat, dat in vroeger jaren zo ge
noemd werd. Van de gebouwen op de foto is niet veel
iR meer m d;s vorm overgebleven. Verbouwingen, sloop-
j ï6?- en niemvbouw zijn er de oorzaak van dat dit
rtukje Noordstraat er nu heel anders uitziet. Links
