meer openheid, maar
ook verflauwing
11920-19301
ERNST WINAR, EENS FILMHELD
MET 4000 MARK PER DAG
1900-2000
ZWARTE DONDERDAG
SCHOKTE WERELD
olympische
spelen
in
amsterdam
MEVROUW VAN DE BROECKE-DE MAN:
provinciale
zeeuwse
courant
hemt 1969
WOENSDAG 24 DECEMBER 1969
In 1928 beleeft Nederland de
Olympische Spelen. Op de
openingsplechtigheid in het
nieuwe stadion in Amsterdam
draagt bokser Sam Oly het
vaandel van de Nederlandse
afvaardiging, die alleen voor
het vrij worstelen niet staat
ingeschreven, en legt voetbal
ler Harry Dénis de Olympi
sche eed af wanneer de sport
lieden vit 45 landen staan aan
getreden. Op eigen bodem
worden dit voor Nederland de
meest succesrijke spelen uit
de historie. Als het sportfes
tijn achter de rug is leidt
Amerika het landenklasse-
ment met 28 gouden, 19 tal
veren en 17 bronzen medail
les, bijna tweemaal zoveel als
Finland dat zich als tweede
klasseert. Het kleine Neder
land ia een zeer eervolle zesde
met zes gouden, negen zilve
ren en vier bronzen plakken.
Goud is er voor luitenant Pa-
hud de Mortanges in de in
dividuele samengestelde rtti-
terwedstrijd, voor Pahud de
Mortanges, kapitein De
Kruyff en luitenant Van der
Voort In de samengestelde rui-
terwedstrijd voor equipes,
voor de turndames die zege
vieren in de Vindenwedstrijd,
voor het Haagse tandemduo
Leene en Van Dijk, voor
zwemster Marie Broun, die de
100 meter rugslag wint en
voor Bep van Klaveren, in de
boksring de sterkste onder de
vedergewichten. Bep van Kla
veren verslaat achtereen
volgens de Spanjaard Munos
Panodes, de Engelsman Per
ry, de Amerikaan Devine. In
de finale zorgt de dan 21-ja-
rige Rotterdammer, 67 kg
zwaar, voor nieuwe nationale
geestdrift als hij na de strijd
van driemaal drie minuten de
Argentijn Victor Peralte
klept. De terugblik van Van
Klaveren: £aat niemand den
ken dat we er toen niets aan
deden. Maandenlang was ik
élke dag keihard aan het trai
nen. De laatste zes weken
voor de spélen zaten we met
de hele boksplaeg in een hotel
In Edam. In de tuin hadden
we een ring gebouwd. Elke
dag stond je daar uren te
zweten. O zes uur 's morgens
was ik het bed al uit. Rennen
door Edam. Ik was toen al in
topvorm. De eerste drie ron
den waren zo voor elkaar,
hoewel ik tegen Perry en De
vine op één dag moest bok
sen. De enige die, behalve me
zelf natuurlijk, iets van me
verwachtte was de sportjour
nalist Jan Liber. Die durfde
het aan om me een grote
kans te geven. Of hij gelijk
had! De finale was ook niet
al te moeilijk. De eerste twee
ronden hield ik mijn gemak.
In de derde sloeg ik door. Die
Argentijn kon meteen inpak
ken. Na afloop was er op da
tribunes veel ellende. Vechten
en zo omdat men het met de
jury niet eens was. Maar dat
dee<l me helemaal niets. Die
Zmdamerikanen waren ge
woon gekomen om te rotzooi
en. Elke dag was het raak.
Toen ik van Devine had ge
wonnen werd mijn trainer
Steenhorst zélfs een half oor
afgebeten. Overigens, het
boksen stelde toen zeer veel
voor. Je zag toen ten minste
dat er geknokt werd. Nu zie
je niets meer. Die Olympische
zege is natuurlijk een van
mijn mooiste triomfen. Ik
had een grote kast vol me
dailles en bekers. Alles heb ik
weggegeven. Maar die gou
den plak ligt thuis nog in een
kast Die wil ik nooit kwijt.
Eén keer ben ik erg geschrok
ken. Ik kom toevallig naar
buiten en daar zit mijn zoon
tje die medaille te ruilen voor
25 stuiters. Dat is natuurlijk
niet doorgegaan. De Olym
pische Spélen van 1928 waren
het mooiste sport feest dat ik
ooit heb meegemaakt Voor
géén geld komt die plak
mijn huis uit.
Aardenburg in de jaren twintig: een plaatsje van mevrouwen,
juffrouwen en vrouwen. En omdat de dokter en de burgemeester
ongetrouwd waren, had je maar heel weinig mevrouwen in Aarden
burg.
Jievrouwen-juffrouwen-vrouwen, zo
vielen de standen uiteen. ,En dat vond
ik toch zo idioot hè.' Op een afstand
van veertig jaar is er een glimlach,
maar zonder veel weemoed. Mevrouw
B. J. van den Broecke-De Man, Aar-
denburgse sinds haar huwelijk in
1918, herinnert zich die tijd vooral
als die van ontwikkelingswerk in de
directe omgeving een omgeving
die daarop zeldzaam enthousiast re
ageerde. Zelf was ze onder heel an
dere omstandigheden opgegroeid als
de meisjes en de jonge vrouwen, die
ze in Aardenburg ontmoette.
Ze kwam uit een bijzonder vooruit
strevend milieu, waarin de moeder
vele generaties te vroeg als werken
de vrouw door het leven ging: lera
res aan de industrieschool in Arn
hem, later lerares Nederlands aan de
door haar en haar man in Musselka-
naal gestichte particuliere normaal
school. De start lag voor beiden in
Yerseke .waar ze onderwijzer en on
derwijzeres waren, vóór hun huwe
lijk, want de gehuwde onderwijzeres
was uiteraard nog taboe.
„Mijn moeder wilde per se werken,
was in Groningen zelfs secretaresse
van de provinciale vereniging voor
vrouwenkiesrecht. Ik hielp mijn moe
der met de administratie dus daar
ben ik ook al heel jong mee in aan
raking gekomen. Ik reed in die tijd
zelfs met een lichtbak voor vrouwen
kiesrecht op m'n fiets! In die sfeer,
waarin de werkende vrouw een nor
male verschijning was, ben ik groot
gebracht, dat was iets heel aparts
in die tijd, maar ik wist niet beter,
ik vond het heel gewoon.'
Als zeventienjarig meisje stond me
juffrouw De Man op eigen benen:
studente (wis- en natuurkunde) in
Amsterdam, waar ze een kamer met
een vriendin deelde. Ze leerde er op
standig zijn, zich te verzetten tegen
de normen, die algemeen waren aan
vaard, zeker die ten aanzien van de
positie van de vrouw. In dat groepje
opstandigen: onder andere Slauer-
hoff, die zich met een vriendin van
mejuffrouw De Man verloofde. Je
had er bijvoorbeeld al de meisjes)-
studentenvereniging A.V.S.V,, maar
mejuffrouw De Man werd lid van het
pas opgerichte Unitas, (jongens en
meisjes) waarin weer zo'n stuk op
stand besloten lag. Protest slaat vaak
een generatie over: de dochter van
mevrouw Van den Broecke-De Man
is weer lid geworden van AVSV....
In het lidmaatschap van Unitas lag
een stuk gelijkschakeling met de
man. ,We waren er vol van in die
tijd, mannen moesten op gelijke voet
met ons omgaan, en dat gebeurde
daar.
Toen kwam Aardenburg. ,Ik ontdek
te direct dat ik zeer bevoorrecht was
boven alle meisjes die ik hier ont
moette, er was hier nog niets in die
tijd.'
Dat .niets" corrigeert mevrouw Van
den Broecke later: je had de korfbal
club. gezamelijke fietstochtjes en het
jaarlijkse uitstapje naar het strand
van Cadzand. Samen met de vrouw
van een predikant begon ze zich aan
het jeugdwerk te wijden, dat zich
vooral op de ontwikkeling richtte en
dat uitgroeide tot bijvoorbeeld een
cursus letterkunde. Eens huurde het
gezelschapje de stoomtram af voor
een bezoek aan de Schouwburg in
Brugge, waar Esther de Boer-Van
Rijk te zien was in Heijermans' ,Op
hoop van zegen.'
,Op die clubavonden, vaak drie in
de week, gingen we dan onder ande
re Heijermans lezen, later hebben we
,Op hoop van zegen' zelfs nog eens
opgevoerd met elkaar, en elk jaar
een door mijzelf geschreven zang
spel. Dan zie je wat je voor onge
bruikt talent hebt in zo'n plaats, dat
de kans niet krijgt om zich te ont
wikkelen. Maar daarin is gelukkig
veel veranderd.'
PLAATS
Hoe was het intussen met de plaats
van de vrouw 3n de samenleving van
die tijd? Bepalen we ons nu even tot
het algemene beeld in Nederland dan
zien we een enorme achterbaksheid:
toen in 1920 de rokken korter wer
den, vonden de mannen dat geweldig
zolang hun eigen vrouw zich er
maar niet aan waagde. Sex was als
onderwerp van gesprek taboe. Voor
lichting aan de jeugd? Men dacht er
niet over. een enkele uitzondering
daargelaten. Maar o wee als een
meisje, louter door haar ontstellende
onwetenheid ze wist niet eens wat
er precies gebeurde in verwach
ting raakte. Dan was het huis te
klem, ja soms was er helemaal geen
huis meer voor haar. Even hypo
criet sprong men om met .de roken
de vrouw'. In de beslotenheid van het
huis mocht het wel. als maar nie
mand het zag. Veel in die tijd ging
in het geheim.
Mevrouw Van den Broecke is daar,
als meisje, bij alle vooruitstrevend
heid van haar ouders, niet geheel aan
ontkomen. Voor haar middelbare
schoolexamen rnoest ze .Schoolidyl
le' van Top Naeff lezen, maar onder
haar hoofdkussen hield ze Van Len-
neps .Klaasje Zevenster' verborgen.
Haar vader keek heel vreemd op,
toen ze kort voor haar huwelijk met
haar verloofde ,Het sexuele vraag
stuk' doornam. Als studenten onder
elkaar kon je over veel dingen pra
ten, maar er werd op het gebied van
de sex, althans in het studentenmi
lieu. waarin het meisje De Man toen
verkeerde, niet gepraktiseerd. .Beslist
een heel groot verschil met nu, het
is frapperend, dat de jongens met ons
op een heel andere manier omgingen
dan wat men nu ziet. Wel lazen we
alles wat we wilden lezen, maar met
ouderen sprak je er niet over.'
Het meisje De Man was haar tijd
soms wat te ver vooruit. .Ik heb een
nieuwtje voor jullie', schreef ze haar
ouders eens uit Amsterdam, ,ik ben
verloofd.'
,Dank je wel voor de kennisgeving...',
reageerde haar vader.
Mevrouw Van den Broecke: ,Ik re
aliseerde me toen pas, dat ik dit
eerst had moeten vragen. Maar ja,
zo was je nu eenmaal.'
Van haar moeder erfde mevrouw Van
den Broecke haar liefde voor het
Nederlands in de twintiger jaren
begon ze als voordrachtskunstenares
het hele land te bereizen. Een wer
kende vrouw, wat haar eens, bij te
rugkeer m Zeeuwsch-Vlaanderen, toen
zij in het stoomtrammet je in gesprek
raakte met een plaatselijk notabel,
op kille toon werd aangewreven:
,Nou. dat zou mijn vrouw me nooit
moeten lappen.' Wat de man niet
wist, was dat mevrouw Van den
Broecke, toen al raadslid in Aarden-
Burg, van vóór dat ze zelf mocht
kiezen, later lid van provinciale sta
ten, met die honderden voordrachten
financieel een onmisbare inbreng le
verde In liet gezinsbudget: het fruit-
teeltbediijf van haar man had door
allerlei ontwikkelingen, exportmaat
regelen en een devaluatie van het*
Engelse pond. enorme klappen gekre
gen.
,Er werd natuurlijk wel eens gezegd
nou, die loopt maar weg. Soms bleef
ik een hele week achter elkaar weg.
Maar ik had gelukkig een goede huip
en een ideale man, die het hooglijk
waardeerde, dat ik dit werk deed.
Als de kinderen heel klein zijn, kan
de moeder het beste thuis zijn. Later
wordt dit anders; juist toen heb ik
ervaren, hoe je dan, bij je terugkeer,
dubbel wordt gewaardeerd.' In de tijd,
dat mejuffrouw De Man in Amster
dam studeerde, was het iets heel bij
zonders, als twee meisjes .ongecha-
peronneerd' een restaurant binnen
stapten.
,Ik voelde het niet als iets bijzonders.
Elke dag gingen we iii een restau
rant eten. Éénmaal in de week chi
que, de andere dagen voor veert'"
cent capucijners op de Singel of zo
iets.'
Het was de tijd dat bijvoorbeeld de
ongehuwde moeder zeer alom met de
nek werd aangekeken. .Hoewel dat
in Aardenburg meeviel, het werd aan
vaard.'
Mevrouw Van den Broecke-De Man
zou later zitting krijgen in het hoofd
bestuur van de landelijke vereniging
.Onderlinge Vrouwenbescherming'
(OV), een van de oudste vrouwenve
renigingen in ons land, die zich het
lot van de ongehuwde moeder aan
trok en niet alleen streefde naar po
sitieverbetering, maar ook naar een
ombuiging van de mentaliteit. Toen
mevrouw Van den Broecke eens bij
kennissen in Den Haag wilde logeren,
omdat ze daar een vergadering van
OV moest bijwonen als hoofdbe
stuurslid, kreeg ze ten antwoord: ,Je
bent van harte welkom, we begrij
pen alleen niet, wat je met Onze
Vloot te maken hebt.'
,En dan moet je weten, hoeveel we in
die tijd met onze vloot te stellen had-
den...vooral in Vlissingen!'
Als mevrouw Van den Broecke een
vergelijk moet maken tussen die tijd
en het heden dan springt, voor dat
heden, een veel grotere openheid in
het oog. Maar ook verflauwing. Al
lerlei werk, op maatschappelijk en
cultureel gebied, gebeurde ongehono
reerd, nu heeft men overal betaalde
krachten voor.
,En met de werkelijke emancipatie
van de vrouw zijn we er nog lang
niet. Hoe weining vrouwen ziet men
op verkiesbare plaatsen op kandida
tenlijsten voor kamer, provinciale
staten en gemeenteraden. Bij discus
sie op tv zie je maar al te vaak al
leen mannen. Hebben de vrouwen dan
toch te weinig belangstelling? Of
blijft het superioriteitsgevoel bij de
man overheersen
Op 24 oktober 1929 is het .zwarte donderdag': de historische beurs
krach in New York, die zoals tot verbijsterende schade van miljoenen
over de hele wereld zal blijken de grootste economische crisis uit de
geschiedenis zal inleiden. De heer M. van Embden, in 1911 in Amster
dam oprichter van het bankiershuis Van Emhde.n waarvan hij nu nog
commissaris is, herinnert zich de aangrijpende gebeurtenissen van die
oktobermaand nog al9 de dag van gisteren. Hij zegt: ,Er moesten
enorme bedragen worden geliquideerd. Er werd veel te veel met ge
leend geld gekocht. In Amerika luidden de stockbrokers, de commis
sionairs in effecten, het recht om te liquideren als de positie van hun
cliënt niet gedekt was. Op die donderdag steeg het aantal verkoop
orders tot het waanzinnige. Iedereen moest gaan verkopen om de
bliksemsnel dalende stukken op nog enigszins passende wijze van de
hand te doen'.
Paniek
Op die zwarte donderdag worden er op de New Yorkse beurs, waar de
paniek onder de beursmannen tot onvoorstelbare hoogte stygt, bijna
13 miljoen stukken verhandeld. De catastrofe in Wall Street zet snel
door: op de maandag overtreffen de koersverliezen die van donderdag
nog. Dinsdag worden er meer dan' 16 miljoen aandelen verkocht. Pas
drie weken later treedt aan het benrsfront enige rust in. Zeker een
miljoen mannen, die in Wall Street hebben gespeculeerd, zijn him bezit
clan geheel kwijt. Over de krach is later zeer veel gesproken en ge
schreven. Over de oorzaken bestaan, zo erkent ook de heer Van Emb
den, vele meningen. Zeker is dat de Amerikaanse economie in een
moeilijke periode verkeerde, terwijl elke Amerikaan er in die dagen
ook in zijn financiële transacties vanuit ging dat het land op weg was
naar een soort welvaarts-utopie. De heer Van Embden: ,Men ging er
onvoldoende vanuit dat er van een terugslag sprake was- Je voelde die
gebeurtenissen eigenlijk wel aankomen. Ik had toen zeker niet de in
druk dat we een donderslag bij heldere hemel meemaakten. In elk
geval, toen sommige koersen instortten werd ledereen volkomen op
gewonden. Men gooide alles weg wat men had'.
Inleiding
Zoals gezegd, de krach was de inleiding tot een wereldcrisis zonder
weerga. Ook de Europese landen bleken in economisch opzicht veel
kwetsbaarder dan iemand ooit voor mogelijk had gehouden. Binnen
enkele maanden na de zwarte'donderdag was overal Ie malaise inge
treden: een dalende afzet, snel stijgende en al gauw te grote voorra
den, het noodzakelijk geworden inkrimpen van de investeringen, de
gevolgen daarvan voor de produktie en tot slot overal ontslagen en
werkloosheid.
Flauwgevallen
De Amsterdamse beurs overigens kende lang niet die bewogen tafe
relen zoals die zich afspeelden in New York, waar bijvoorbeeld in de
hitte van de verkoopstrijd al gauw zes beursmannen flauw vielen en
een duizendkoppige menigte zich in Wall Street verzamelde. De heer
Van Embden: ,Ook hier was teveel geleend. Er moest elke dag gesup
pleerd worden, bijbetaald dus op de in waarde gedaalde onderpanden.
De crisis was ook in Nederland niet te voorkomen, maar op de Am
sterdamse beurs bleef men zich vrij rustig gedragen. Wij Nederlander»
zitten immers niet zo gauw in de put'.
lei zaken te regelen, want ik wilde
in Berlijn blijven. In mijn kamer aan
de Hooikade wachtte een aardige
verrassing. Een telegram van Karl
Rosenbaum, van Primus-film die wil
de dat ik onmiddellijk naar Berlijn
toe kwam. Ik belde om opheldering.
,Morgen moet je weer hier zijn' en
dus treinde ik 's zondags terug en
kreeg in hotel Adlon te horen dat ik
voor 100 gulden per dag een hoofd
rol kreeg in ,Die Benefizvorstellung
der vier Teufel'. Daarna kreeg ik
volop werk.
Een filmmaatschappij bood me een
hoofdrol aan, de film zou worden
opgenomen in Hamburg. .Hoeveel
wil je hebben?' Ik had het druk ge
noeg en zei voor de grap .Vierdui
zend per dag'. Het antwoord? ,Dat,
is goed'. De heren waren wel zo ver-'
standig me als een waanzinnige te
laten werken, alle scènes met mij
werden eerst gemaakt, waardoor ik
in vijf dagen klaar was
HARVEY
Ernst Winar speelde in 42 stomme
films, waaronder een met Lilian Har
vey. ,Dat was in ,Die kleine vom
Bummel'. Ik ben m'n hele leven met
haar bevriend gebleven, 's Zomers
ging ik met vakantie naar de Cóte
d'Azur, waar ze een villa bezat, ,As-
modee'.
In 1926 begon Ernst Winar, die in
Berlijn film-, cabaret- en toneelwerk
combineerde, zelf te regisseren. ,Das
Haus am Krögel' was zijn eerste. ,De
tijd van de sprekende film brak aan
en omdat ik buitenlander was, dus
met een accent sprak, was ik voor die
films niet geschikt'. In totaal regis
seerde Winar nog negen films in
Duitsland. ,Het was een prachtige
tijd. Daar was café Mens, waar je na
de première naar toeging. Voorin
aan de tap stonden de aapjeskoet
siers, achter in de Gastezimmer met
de blankgeschuurde tafel zaten be
roemdheden als Ernst Lubitsch. Rem-
hold Schünzel en Conrad Veith. Die
hielpen je altijd wel aan werk'.
TERUG
In 1932 ging Ernst Winar terug naar
Nederland, waar hij later vele films
regisseerde. ,Ook kinderfilms, zoais
,De terugkeer van Dik Trom'.
Waaraan bewaart hij de beste herin
nering? .Aan de vier Teufel', mijn
eerste "rote rol, het grote succes.
Ik werd opgenomen in de kring van
bekende filmsterren'.
i-xuwK otz? I Tb West-',
pritts ï'!r i« vcrRr&B&i
RCVtu - i
SvV--1™"- e
SggÖHggf bliAirirataASTH. k
HIJFKM. lUiéW* 7, p«-
fMiltor. Sarils.-y, Tui
46.13. I-djl: Ml tfcmlk V£B ]0J
JWlitr; i .50. Per fid&Mjci f g
l'rUnii' UntrMiömr-s c-tve.-.p.-
vör,jimtwlttt» plus 20tfctfv.x,|
porto <rf liiufcr 'rtuAwri.
fö.aj
FRUIT
«fieri:
FRANSC
BRAMOÉW
OMlfciki
al i« trxnleo
zelf jnajLi-n -
Per Uteri
«ei
«au® raiiiffiiii'
te 21CR9C2EE
Pandbrieven
Een advertentie uit de jaren twintig
in de Vlissingsche Courant
1922: handwerkende dames op het strand.
jtof Winar (midden) in 1925 in J)ie kleine von Bummel'met Lilian Harvey (rechts), Diana Gralla (links) en
•'"W Bruusewetter (voorgrond).
betaald, maar had niets te doen. Er
kwam een man bij, die het goed met
het toneel meende. Hij kwam uit
Berlijn, zat in de autohandel. Hij
ried me aan naar Berlijn te gaan. Een
goed idee, want ik kreeg vrijwel
onmiddellijk een rol van UFA's Herr
Koebner. Ik was zo handig geweest
om een kaartje te laten drukken. In
Duitsland zitten de toneelgezelschap
pen in een vast theater, tournees
kenden ze niet. Dus liet ik op mijn
kaartje onder mijn naam ,Vom Kö-
niglichen Schauspielhaus Den Haag
zetten.
Tenslotte had ik wel eens in de Ko
ninklijke Schouwburg gestaan, niet
waar?
WAANZINNIG
Ernst Winar is nu 75 jaar en heeft
nog altijd bemoeienissen met film.
Hij werkt bij de Stichting Weten
schappelijk Onderwijs Film in U-
trecht.
,Mijn eerste film daar was ,Die Pra-
riediva'. Ik nam een pension in de
Kleiststrasse en reisde op een zater
dag terug naar Den Haag om aller-
Jn 1918 was ik milicien-sergeant, gelegerd in een school te Haarlem. Op een
wond ging ik wandelen en hoorde in een geblindeerd huis aan de Spaarne
lachen. Ik keek door een kier en zag dat er in het huis een film werd ge
draaid, waarbij aanwijzingen werden gegeven. Dat maakte me nieuwsgie
rig en de volgende dag informeerde ik wat dat geweest kon zijn. Het bleek
do filmfabriek van Hollandia te zijn. De eigenaar was Maurits Binger. Ec ben
op hem toegestapt in mijn uniform en vroeg of hij niet een figurantenrol
voor me had. Binger keek ine aan en zei: ,I\om zondag maar'. Die zondag
roden we in een Jan Plezier naar het buiten van «le familie Binger in Aerden-
hout'.
film-
is dan tien gulden. Als je nagaat,
dat ik als milicien-sergeant veertig
gulden in de maand had!
de dag gaat voorbij en ik wil
toen Binger tegen me riep:
ga jij naar toe? Moet je
Ik had me nooit gereaTi-
je er ook nog geld voor
noest in een hokje komen
zat de financierder van de
de titel was ,De kroon der
de heer Stoop. ,Wat heb
Livrei, meneer. Goed, dat
STAKING
Enkele jaren later verdiende Ernst
Winar 4000 mark per dag. ,In Duits
land. Kijk. na m'n diensttijd kwam
ik bij het toneel, ik speelde ook nog
in enkele films. Toen brak er een
staking uit, want men vond het mini
mumloon van 300 gulden per maand
(en dan moest je je eigen garderobe
nog betalen) te laag. Ik werd door-
