WESTERSCHELDE:
,DE GROTE
ZELFREINIGER'
I*
provinciale*
reeuwse
courant
RIZA-DIRECTEUR IR K. C. ZIJLSTRA:
seen .riool'
PERSLEIDING BRABANT-WAARDE
DE BEWAKERS
VAN HET
AFVALWATER
Persleiding afvalwater van Brabant
naar Westerscheide ga-^f de grond in
,VeE$>ntreinigingsramp ook op de
Schelde en Westerscheide mogelijk'
Jjljj P"ü: FEz:
begitj
15
DECEMBER 19Ó9
(Van een onzer redacteuren)
DEN HAAG/VLISSINGEN Ver in de litteraire historie hoef je
niet terug te gaan om de grote rivieren van Nederland model te
tien staan voor lyrische ontboezemingen van dichters en schrijvers.
De boorden van de Rijn, de dorpen langs de Maas en de vergezich
ten van de Westerscheideze werden in lovende toonaarden be
schreven. De indruk, die ze vandaag achterlaten is een andere, za
kelijker. .Slagaders voor havenontwikkeling', Ideale vestigings
plaatsen voor moderne industrieën'. Soms krijgen ze ook een alar
merend etiket mee: ,De Rijn, het riool van West-Europa'. ,De Wes
terscheide, voor de scheepvaart de gevaarlijkste rivier van de we-
nkT.
De WesterscheideJa, welke naam moet er aan worden toege
voegd, wanneer het provinciaal bestuur van Zeeland zegt: ,De toe
nemende vervuiling vervult ons met grote zorg. Er moet voor wor
den gewaakt, dat de verontreiniging westwaarts van de lijn Vlis-
singen-Breskens opdringt met gevaar voor de stranden' Ir. K. C.
Zijlstra, directeur van het rijksinstituut voor de zuivering van af
valwater (RIZA) zegt over de functie van de Westerscheide: ,Dit
estuarium, in open verbinding met zee, is een van de belangrijkste
transportwegen voor scheepvaart en dus ook voor afvalwater van
Nederland en van België. Het heeft in vergelijking met andere stro
mende rivieren of (bijna) stilstaand oppervlaktewater veel en veel
grotere mogelijkheden om verontreinigingen op te vangen'.
-
Een paar feitelijkheden van de Westersclielde-vandaag, in het donker spook
achtig verlicht door gele toortsen bovenop chemische fabriekscomplexen.
i Even bezuiden Antwerpen wordt via het riviertje de Rupel al liet on-
1 gezuiverd afvalwater van de stad Brussel in de Schelde geloosd;
2 De stad Antwerpen en zijn havenindustriegebieden brengen even verderop
hun afvalwater op de Schelde
3 Over enkele jaren komt bij Waarde het lozingspunt van de afvalwater
leiding westelijk Noord-Brabant (Moerdijk)-Westersclielde;
j De afvalwaterleiding van de Zeews-Vlaamse kanaalzone levert haar
fr bijdrage;
Westerscheide in;
5 Persleidinge n van Bevelandse en Walcherse gemeen ten kom ei
Westerscheide uit.
Vraag: ,Wat kan de Westerscheide
mi eigenlijk aan huishoudelijk en in-
iustrieel afvalwater .hebben' om in
h toekomst niet ais een open riool
j! pdoodverfd te worden'
D» RIZA-directeur: ,Dit begrip is
Kpaald onjuist. Zo'n naam is emo
tioneel geladen en heeft met de wer-
telijlte situatie niet zo heel veel te
Van nature kan de zoute Wester-
Khelde een grote hoeveelheid zout-
terbindingen opvangen, die in het
Eoate oppervlaktewater niet kunnen
warden afgevoerd. Dat is ook de re
den waarom bepaalde industrieën,
die anorganische zouten lozen, zich
tan de Westerscheide hebben geves-
dgd. Chloriden en sulfaten kunnen
tr praktisch zonder beperking in te-
:echt. Bij anorganische zouten kan
nen ook nauwelijks van verontrei-
nging spreken. Het zeewater zit er
Kif al vol mee.
Verontreiniging begint pas bij stof
ten, die aan het oppervlaktewater
auretof onttrekken. En bij de Wes
terscheide moeten we op dat punt
in een heel andere orde van grootte
ran mogelijkheden denken aan bij
de andere rivieren en binnenwateren
ia ons land'.
zuurstof
De taktiek bij liet lozen van afval
water op de Westerscheide is zo, dat
met name deze zuurstof consumeren
de stoffen in het ontvangende water
worden gebracht. Tussen het Nauw
van Bait.h en Vlissingen heeft deze
aeearm namelijk 'een zo groot zelfrei
nigend vermogen (herstel van het
Murstofpercentage in het water),
ht zoals ir Zijlstra het formu-
"vt ,we nog op geen stukken
na aan de grens zijn'. De breedte
vp de Westerscheide, de eb- en
vloedbeweging en de verspreiding
van het aantal lozingspunten over
i hote afstand spelen daarbij een be
langrijke rol.
•kt Nauw van Bath is in deze re
denering dan ook te beschouwen als
sn soort van overgang tussen het
gebied waar de zelfreiniging nogal
eens problemen oplevert en het estu
arium waar op het ogenblik zo goed
als geen moeilijkheden zijn.
In liet Belgische gedeelte van de
Schelde is het met de zuurstofhuis
houding beslist niet pluis. Vooral in
de zomer, bij lage rivierafvoeren en
hoge temperaturen kan die .kritiek*
worden genoemd. Gaat de lozing
daar in de toekomst onbelemmerd
door dan zit het gevaar erin, dat
de rivier in de omgeving van Ant
werpen omslaat in een stinkende,
zuurstofloze stroom. De gevolgen
daarvan? Bijzonder onhygiënische
situaties in een dichtbevolkt gebied.
Een normaal aquatisch leven is dan
nauwelijks mogelijk: geen vis, geen
waterplanten en micro-organismen,
die in normaal gezond water thuis
horen; er ontstaan andere biochemi-
sohe processen. Aan het in brak wa
ter veel voorkomend sulfaat wordt
zuurstof onttrokken. Daarvan blijft
zwavelwaterstof over: giftig voor
vis, stank en corrosieve eigenschap
pen.
belgenniets
Er zit volgens de RIZA-directeur
voor de Belgen dan ook niet vee»
anders op dan dat zij van lieverlee
tot zuiveringsmaatregelen overgaan.
Een mooi begin zou zijn de bouw
van een grote zuiveringsinstallatie
voor een stad als Brussel. Het pro
bleem klemt temeer, omdat de Bel
gen ook hun zoetwaterbronnen goed
in de gaten moeten houden, zowel
waar het om de hoeveelheden als om
de kwaliteit gaat
Wat België doet met de wetgeving
voor, controle op en regeling van het
afvalwaterprobleem maakt beslist
geen indruk. Ir Zijlstra: .Eerder dan
bij ons is in België een centrale wet
op de bestrijding van verontreini
ging van oppervlaktewater tot stand
gekomen. Maar een wet alleen doet
niets, die geeft alleen een basis voor
hot uitvaardigen van maatregelen.
De wet voldeed kennelijk niet, want
de maatregelen bleven uit. Nu is er
in het parlement een nieuwe wet in
behandeling. Volgens de nieuwe wet
zouden zuiveringsmaatschappijen
moeten worden opgericht met de be
voegdheid om belasting te heffen.
Zolang dat allemaal nog in voorbe
reiding is blijkt het verschrikkelijk
moeilijk om gemeenten en industrie-
en ertoe aan te zetten tot zuivering
over te gaan'.
Wat is nu het effect van die onver
kwikkelijke en ongeregelde Belgl
is het zuurstofgehalte van het wa
ter dus vrij laag. Op de duur zal hier
over op internationaal niveau regel
matig contact nodig zijn.
I)e zelfreinigende capaciteit van de
Westerscheide vestigt intussen wel
duidelijk de aandacht op zich, want
zodra de zeearm zich westelijk van
Rilland-Bath heeft verbreed treedt
meteen een opvallend herstel in de
zuurstofhuishonding van het water
in. Schommelingen daargelaten is de
grafiek van het percentage over de
rest van de Westerscheide in het al
gemeen vrij vlak en geeft een .ge
zond' beeld.
inwoner-equivalent
Het vermogen om afvalwater op te
vangen en te reinigen wordt voor
een estuarium als dat van de Wes
terscheide voor organische afvalstof
fen berekend volgens het systeem
van de inwoner-equivalenten; .Verta
ling" voor deze term: de hoeveelheid
zuurstof onttrekkende stoffen, die
gemiddeld per dag door één inwoner
worden afgevoerd. Berekeningen van
het RIZA hebben uitgewezen dat de
Westerscheide theoretisch een capa
citeit van 16 miljoen inwoner-equiva
lenten heeft, wanneer het zuurstof
percentage niet verder wordt ver
laagd dan de grens waarbij het vis
ieven nog mogelijk bljjft.
De term zegt het al: zo'n inwoner
equivalent is in feite een bereke
ningsmethode voor de vervuilings
graad van huishoudelijk afvalwater.
Er wordt mee gecijferd voor ont
werp en kostenberekening van zuive
ringsinstallaties. Overigens wordt
dezelfde methode gevolgd bij het be
palen van de concentratie van indu-
trieeï afvalwater.
En dan zitten we meteen in het
vraagstuk van de afbreekbare en niet
afbreekbare stoffen in afvalwater.
Voor industrieën geldt in dit opzicht
een straffe regel: giftige stoffen mo
gen niet op het open water worden
geloosd.
pak, als het erom gaat aan petro
chemische bedrijven vergunning te
verlenen voor lozing. Bij de bespre
kingen met Shell-Chemie (Moer
dijk) is aan dit bedrijf duidelijk te
verstaan gegeven dat giftige stof
fen buiten het afvalwater moeten
worden gehouden. We letten erop of
er voldoende waarborgen zijn dat
dit ook technisch te verwezendijken
is. De wet op de verontreiniging van
het oppervlaktewater- is nog niet
in werking getreden, maar we antici
peren er al volledig op. Ons insti
tuut oefent namens de minister
van verkeer en waterstaat, die de
vergunning verleent controle uit.
Onze ambtenaren hebben toegang tot
leder bedrijfsonderdeel. Gaat er iets
mis, dan kunnen we de oorzaak op
zoeken en kan het bedrijf verplicht
worden maatregelen te nemen'.
nieuwe wet
Met de nieuwe wet in de hand is
het intussen heel wat eenvoudiger
geworden om de lozing van afval
water te .bewaken'. Tot nu toe gaf
het rijk privaatrechtelijke lozings
vergunningen uit. Een wat omslach
tige en minder op het doel gerichte
vorm om afvalwater te bestrijden.
De wet op de waterverontreiniging
heeft dit principe: het is verboden
om afvalwater te lozen zonder ver
gunning. in de vergunning wordt be-
slraks ook onder de nieuwe wet.
De kennis over de uitwerking van
bepaalde afvalstoffen in het ontvan
gende water groeit voortdurend. Toch
gaat de ontwikkeling in de industrie
en de chemie nog sneller.
Het RIZA heeft daaruit de conse
quentie getrokken: ook al zijn we er
niet tot in alle details van op de
hoogte, we moeten bij gevaarlijk lij
kende stoffen ieder risico vermijden.
Vandaar de procedure dat van het
begin af met de industrie wordt over
legd, opdat de inrichting van een lo
zend bedrijf meteen kan worden aan
gepast op deze voorwaarde. Extra
voorzieningen in een later stadium
kunnen dan achterwege blijven.
Ir Zijlstra: Er komen eigenlijk iedere
dag nieuwe stoffen bij. Als we In be
ginsel weten dat bepaalde stoffen
kwalijke eigenschappen hebben en
we zien een mogelijkheid om ze bui
ten het afvalwater te houden, dan
leggen we dat als een dwingende eis
op. Een paar voorbeelden: insectici
den. pesticiden, herbiciden, gegloor
de koolwaterstoffen. Bij Shell-Chemie
is nog niet duidelijk wat er zal wor
den geloosd. De directie van het be-
kettingreactie
Ir K. C. Zijlstra (52) is sinds 1963 directeur van het
rijksinstituut voor de zuivering van afvalwater (RIZA),
gevestigd in een tot kantoor omgebouwde villa aan
de rand van Den Haag (Voorburg). Voordien vjas hij
verbonden aan de provinciale waterstaat van Zuid-
Holland,de duinwaterleiding van Den Haag en het
waterloopkundig laboratorium te Delft. De taak van het
RIZA is: het oppervlaktewater in Nederland weten
schappelijk en praktisch bewaken' via nauwkeurig on
derzoek en adviezen geven voor maatregelen ter be
scherming van het water tegen verontreiniging. Aldus
een rijksinstellingdie als technisch deskundige op
treedt voor het ministerie.
Het RIZA heeft een staf van tachtig man, onder wie
elf academici. Naast het hoofdkantoor en het labora
torium in Voorburg zijn er nog dependances in Sap-
pemeer en 't Schip. De WestersclieUIe valt rechts-
streeks onder het operatieterrein van het RIZA. De kwa
liteit van het water daar wordt gecontroleerd via mon
sters, geweien door de studiedienst van rijkswaterstaat
in Vlissingen.
- ng van
zo'n bedrijf. Voor het Haringvliet
belangrijkste toevoerweg voor Neder
landse watervoorziening waren
die niet acceptabel; voor de Wester
scheide wel. Daar kunnen we ze bin
nen het aanvaardbare houden. Een
bedrijfsstoring is een voorbeeld van
zo'n risico. Zolang het proces continu
loopt kan het bedrijf met een biolo
gische zuivering van het afvalwater
erg veel doen. Maar treedt er een
storing op en raakt de zuivering in
de war dan zou het bedrijf voor we
ken moeten worden stilgelegd óf
hoogverontreinigd water zou moeten
worden geaccepteerd. Voor een ri
vier als het Hollandsch Diep heeft
dat veel ernstiger gevolgen als voor
een estuarium in de orde van grootte
van de Westerscheide, waar het al
tijd weg kan. Dat is het voordeel'.
zwemmen en stranden
Zwemmen in de Westerscheide en
fevaar voor verontreiniging van de
eeuwse stranden (Walcheren,
Zeeuwsch-Vlaanderen) De RIZA-
directeur vindt het heel begrijpelijk
dat de overheid geen geld meer stopt
in voorzieningen voor zwemsport,
wanneer een zeearm als de Wester
scheide daarvoor niet bij uitstek ge
schikt is, waar men risico's kan lo
pen. ,Dat betekent nog niet dat het
zwemmen daar moet worden verbo
den'.
Als gevolg van de lozingen uit de
Brabantse afvalwaterleiding bij
Waarde en die van de industrie in
het Sloe is volgens de ir Zijlstra geen
opschuiving van de vervuilingsgrcns
in de richting van de Westerschelde-
monding te verwachten.
,De lozingen van Middelburg en Vlis
singen, die zonder zuivering op de
Westerscheide komen zouden daar
voor eventueel eerder verantwoorde
lijk moeten worden gesteld. Als er
wat gebeuren moet, dan daaraan.
Dat hoeft dan niet te worden toege
spitst op de zuurstofhuishouding.
Het afvalwater zou behoorlijk ge
steriliseerd moeten worden op bac
teriologische verontreiniging, boven
dien zou het slijk eruit gehaald moe
ten worden. Chloor heeft op de Wes
terscheide geen enkele invloed'. Pro
vinciale waterstaat van Zeeland
houdt daarop in overleg met het
RIZA controle.
We hebben ir Zijlstra gevraagd naar
zijn mening over de verontrusting,
die in Zeeland is ontstaan over de
vervuiling van de Westerscheide. Hij
zegt: ,Kijk, dat is een soort ketting
reactie. De publieke mening is wak
ker geworden over een materie, waar
in men in het algemeen nog weinig
inzicht heeft. Men is bijzonder snel
geneigd om, als er iets gebeurt wat
ongewenste gevolgen heeft, te gene
raliseren. Het geeft een onplezierig
gevoel als je de zaak met kunt over
zien'. De RIZA-directeur heeft een
voorbeeld bij de hand :,Ik heb zelf
in het begin van mijn loopbaan
op het waterloopkundig laborato
rium in Delft gewerkt. Daar onder
zochten we getijproblemen uit de
deltawateren. In een model kon je
dat prachtig nadoen. Men begon
toen langzamerhand hetzelfde te
doen in een elektrisch model met
heel ingewikkelde schakelingen, con
densatoren. Ik was geen elektro
technisch ingenieur en snapte er niets
van. Je had toen niet het minste ver
trouwen dat je daaruit redelijke uit
komsten kon krijgen. Het gaf een ge
voel van onbehagen. Zo'n gevoel van
onbehagen krijgt de mens als er in
zijn omgeving dingen gebeuren die
hij als een bedreiging voelt en hij
kan het niet op waarde beoordelen.
Dat is de zaak'.
Geen ongerustheid dus over de ver-
vuilingsgevaren van de Westerschei
de? Ir Zijlstra ziet het heel anders:
Als in het gebied van het Schelde-
bekken ooit eens het afvalwater van
16 miljoen inwonerequivalenten zou
moeten worden geloosd, dan is die
Westerscheide het aangewezen bek
ken om dat op te vangen. En dan is
de volgende stap: aan het eind van
de leidingen zuiveringsinstallaties
bouwen'.
De RIZA-directeur deed ons in Voor
burg uitgeleide met de verzekering
dat de Westerscheide als transpor
teur en reiniger van afvalwater nog
voor vele jaren meer mogelijkheden
biedt dan moeilijkheden zal opleve
ren.
KEES VAN DER MAAS
V 4* Dl AfYOik
c^v
"if
°P de
MA ES MlWERtE VOIJiXWmm BHVAStL
ik~&. jS&SraTOwii - -
