VERKIEZINGS-ONDERZOEK:
vele factoren spelen een rol
bij berekening uitslag
ANDRE KLOOS:
NOOIT AAN
CATSHUIS
GEDACHT
VOORKEUR voor KLOOS als PREMIER
ELECTORAAT DENKT GENUANCEERD
OVER REGERINGSVORMING
HOE NEDERLAND VANDAAG ZOU STEMMEN
Signalement
van een
mogelijke
premier
Zaterdag 27 september '69
(Door dra Hans Gruyters, politicoloog)
Maktolest ondervroeg in totaal 2326 Nederlanders, die
in de eerste week van september 18 jaar of onder wa
ren. Nu wordt wel gesproken over verlaging van de
kiesgerechtigde leeftijd tot achttien jaar,' maar voor
het moment is het nog steeds 21. Voor het berekenen
van de meest waarschijnlijke zetelverdeling werden
daarom de kiezers, die nog geen 21 waren, buiten be
schouwing gelaten. Van de steekproef van 2326 bleven
daarna 2137 personen over. Hun >verd niet alleen ge
vraagd, hoe zij op het moment van het onderzoek zou
den stemmen, maar ook, hoe zij bij de laatste tweede-
kamerverkiezingen op 15 februari 1967 hun stem
hadden uitgebracht. Dit was de verdeling van hun ant
woorden, uitgedrukt ïu percentages:
De verdeling van de antwoorden per keuzemogelijkheid
stem nu
stem 15-2-'67
in steekproef
in steekproef
N=2137
N=2137
KVP
18*3
21,0
PvdA
20,0
22,5
WD
10,4
10,1
ARP
7,1
8.1
CHU
7,3
7,5
D'66
11,3
6.0
CPN
1,9
1,7
PSP
2,0
2,1
Boerenpartij (Koekoek)
0,8
1,5
Boerenpartij (Harmsen)
SGP
1,2
1,5
PPR
1,0
0.1
GPV
0,7
0.8
Andere partij
0.2
0,2
Blanco
3.5
2.8
Ongeldig
0,9
0,7
Stemt niet
1,6
8.7*
Weet het niet
10,1
2.7
Wil het niet zeggen
1,7
1,9
Stemde niet en te jong)
100
Het blijkt dus, dat in de Makrotest-steekproef niet min
der dan 17,8 het laat afweten, als het gaat om een
keuze maken voor een bepaalde partij. Van die 17,8
zou 6 blanco of ongeldig willen stemmen of helemaal
niet willen opkomen; 10,1 blijft in onzekerheid ste
ken; 1,7 laat de onderzoekers in onzekerheid.
Nu is het zo, dat kiezers, die het op de verkiezingsdag
zelf ook laten afweten, voor het vaststellen van de uit
slag niet meetellen. Alleen die kiezers, die een geldige
stem op een partij uitbrengen, beïnvloeden de uitslag;
hun stemmen bepalen de zetelverdeling. Vanzelfspre
kend staat het helemaal niet vast, dat de kiezers, die in
ons onderzoek zeggen niet te weten, hoe zij zouden
stemmen, bij echte verkiezingen in hun onzekerheid
zouden blijven steken en bijvoorbeeld een blanco stem
zouden uitbrengen. Integendeel, het is gezien het
aantal kiezers, dat gewoonlijk verstek laat gaan, zelfs
waarschijnlijk, dat het grootste deel van die 10,1 wel
degelijk een keuze zal maken. En dat het resultaat van
die beslissingen overeen zou komen met de stemverde
ling van diegenen, die in de Makrotest-steekproef wel
een voorkeur voor een partij uitspreken, staat daarbij
helemaal niet vast. Toch moeten wij dat terwille van een
berekening van de .verkiezingsuitslag' uit ons onderzoek
aannemen. Zodoende sluipt een eerste element van wil
lekeur in ons resultaat. Het zal waarschijnlijk geen gro
te afwijkingen ten opzichte va.n de werkelijkheid van
echte verkiezingen veroorzaken, maar het is toch goed
er rekening mee te houden.
Laten we ook bij de .uitslag" van de verkiezingen van
15 februari 1967 degenen, die zeggen toen niet gestemd
te hebben (de meesten, omdat ze toen nog te jong wa
ren), het niet meer weten of niet willen zeggen, hoe ze
gestemd hebben, uit het beeld, dan krijgen we de vol
gende cijfers:
Stem nu
In steekproef
N=1756
N=1777
15-2-1967
KVP
22.3
25,3
26,5
PvdA
24.3
27.0
23.5
WD
12,6
12,1
10,7
ARP
8.6
9,8
9,9
CHU
8.9
9,1
8,1
D'66
13,7
7,3
4,5
CPN
2.3
2,1
3.6
PSP
2,4
2,5
2,9
Boerenpartij
Koekoek
1.0
1,7
4.8
Boerenpartij
(Harmsen)
SGP
1.5
1,7
2,0
PPR
1.2
0,1
GPV
0.9
-.0
0.9
Andere partij
0,2
0.3
2,6
100
100
100
Het valt direct op, dat er nogal wat afwijkingen zijn
tussen de werkelijke uitslag van de verkiezingen van
15 februari 1967 en de opgaven van dé kiezers uit onze
steekproef. Kleine afwijkingen zijn normaal, ook by een
vr(j grol'- steekproef, maar de 3,5 waarmee hij voor
beeld de uitkomst voor de PvdA in de steekproef het
werkelijke resultaat van die party op 15 februari 1967
overtreft, gaat daar ver bovenuit. Ook de 2,8 afwij
king tussen de steekproef en de werkelijkheid by het
resultaat van D'66 is veel te groot om als een normale,
statistische afwijking beschouwd te worden. Dat geldt
ook voor de VVD, de CHU, De Boerenpartij en de CPN.
Voor de meeste van die afwijkingen valt wel een vei»
klaring te geven. Zo is het bekend, dat veel kiezers, die
hun stem op de CPN uitbrengen, dat liever niet tegen
,een vreemde' zeggen, die aan de deur vragen koml
stellen, ook al komt hij namens een bureau voor opinie
onderzoek. Sommige van die kiezers weigeren dan de
vraag naar hun vorige stem te beantwoorden, anderen
geven een partij op, die ook wel eens hun stem heeft ge-
nad of waarop ze hun stem uitgebracht zouden hebben
ils de CPN niet had meegedaan. In veel gevallen is dat
de Party van de Arbeid. Zowel voor de lage uitkomst
van de CPN als voor de hoge van de PvdA kan dit vei»
schijnsel een gedeeltelijke verklaring zijn.
Ec.i geheel andere ooi-zaak van afwijkingen is te vinden
in het feit. dat ondanks de meest zorgvuldige voorberei
dingen de groep met de laagste inkomens in steekproe
ven vaak te zwak vertegenwoordigd is; in de .volks-
ouurten' krijgen interviewers veel vaker nul op het
rekest dan in de middenstandswijken. Een .dure' partij
als de WD komt daardoor in steekproeven meestal iets
te hoog uit de bus, een uitgesproken arbeiderspartij als
de CPN, maar ook de Boerenpartij, die relatief veei
aanhang heeft onder de laagst betaalden, meestal iets
ce laag.
Weer een heel andere oorzaak van afwijkingen steekl
m een-gecompliceerd verschijnsel, dat naar Amerikaans
voorbeeld .bandwagon effect' wordt genoemd. De kie
zers hebben de neiging met de muziek mee te gaan:
een partij, die goed uit de bus komt bij verkiezingen,
krijgt zelfs bij een opiniepeiling, die onmiddellijk na de
verkiezingen wordt gehouden, meer stemmen in een
steekproef dan met de werkelijkheid overeenkomt. Een
aantal kiezers wil bij de winnaar horen en .corrigeert'
alsnog zijn stem. Het omgekeerde doet zich voor bij de
«erliezers; zij zijn bij een peiling meestal ondervertegen
woordigd. Een voorbeeld van zo'n winnaar was op 15
februari 1967 D'66, een voorbeeld van een verliezer was
Koekoeks Boerenpartij.
Nu is het ongelukkige, dat "al deze .verklaringen' op
goede gronden gegeven worden, maar niemand is in
staat om er een gewicht in cijfers aan toe te kennen.
Het blijft bij schattingen en aanwijzingen. Daarom is
het gebruikelijk voor het vaststellen van de uitslag een
herberekening uit te voeren, waarbij de opgave van de
stemmen voor een verkiezing op dit moment wordt her
zien aan de hand van een vergelijking van de werkelijke
uitslag van de stemming op 15 februari 1967 en de .uit
slag' zoals die in de steekproef voor die verkiezingen
voorkomt.
Hieronder is de uitslag van de steekproef zonder en met
herberekening weergegeven. Naast de percentages de
zetelverdeling, zoals die uit deze twee .uitslagen' zou
voortkomen.
Uitslag gewogen
steekproef volgens
verkiezingsuitslag
15-2-1967
Uitslag steekproef
N=1760
zetels
N=1756
zetels
KVP
413
23,5
36
392
22,3
34
PvdA
394
22,4
35
427
24,3
38
VVD
210
11,9
18
222
12,6
19
ARP
166
9,4
14
151
8,6
13
CHU
142
8,1
12
156
8,9
13
D'66
211
12,0
18
241
13,7
21
CPN
63
3,6
5
41
2,3
3
PSP
45
2,6
4
42
2.4
3
BP Koekoek
31
1,8
2
17
1.0
1
BP Harmsen
SGP
34
1.9
3
26
1.5
2
PPR
24
1,4
2
21
1.2
2
GPV
14
0,8
1
16
0.9
1
Andere
11
0,6
4
0,2
100
150
100
150
Stem 15-2-'67 Werkeljjke
in steekproef uitslag
Noch de uitslag met noch de uitslag zonder herbereke
ning mag als het laatste woord worden beschouwd. Bij
de herberekening worden bijvoorbeeld de .bandwagon
effecten' verwaarloosd. Een winnaar komt daardoor te
laag, een verliezer te hoog uit in de herberekende uit
slag.
Verstandig lijkt het om met beide cijferreeksen rekening
te houden. Bovendien dient ook de normale, statistische
afwijking vermeld te worden. Brengt men beide bereke
ningen in het geding en houdt men rekening met de
.gewone' afwijkingen, dan ontstaat dit beeld van de
huidige stand der partijen:
Huidige stand
32/34—36/38
33/35—38/40
16/18—19/21
U/13—14/16
10/12—13/15
16/18—21/23
2/ 3— 5/ 6
2/ 3— 4/ 5
0/ 1—2/ 3
KVP
PvdA
WD
ARP
CHU
D'66
CPN
PSP
Boerenpartij Koekoek
Boerenpartij Harmsen
SGP 1/ 2— 3/ 4
PPR 1/ 2— 2/ 3
GPV 0/ 1— 1/ 2
Andere partijen 0/ 00/ 1
Verkiezingen 1967
42 (39)
1)
staat duidelijk op verlies
gelijke kans op winst en verlies
staat licht op winst
staat licht op verlies
stabiel
staat op ruime winst (2 a 3X
staat licht op verlies
staat licht op verlies
op verlies
ICVP
PvdA
WD
ARP
CHU
D'66
CPN
PSP
Boerenpartij staat
Harmsen geen Kans
3GP licht op verlies
PPR maakt kans op 1 a 3 zetels
GPV stabiel
Een paar aantekeningen zijn tot slot noodzakelijk: De
KVP verloor drie leden van de oorspronkelijke fractie
van 42 als gevolg van de afscheiding van de PPR. Van
daar dc- vermelding tussen haakjes bij KVP en PPR.
De fractie van de Boerenpartij viel uiteen in drieën:
Koekoek en twee getrouwen, de drie leden van Binding
Rechts en de heer Kronenburg, die vermeld werd achter
.andere partijen'.
Copyright GPD Makrotewt
Jongste Lichting: als liet van hen afhingkreeg D'66 't in de
(Va
e parlementaire redactie)
NVV-voorzitter André H. Iiioos is op dit moment voor vele kiezers
kennelijk de man die premier De Jong in het Catshuis zou moeten af
lossen. Hij bPjkt plotseling populairder dan bekende mannen als Luns,
Biesheuvel, Zijlstra, Van Mierlo. Kloos (47) zelf is daar niet kapot
van. In zijn zakelijk gemeubileerde werkkamer in het hoofdstedelijke
NVV-kantoor Idjkt hij wat argwanen naar de cijfers uit de GPD-
steekproef.
,De mensen krijgen een rij na
men onder hun neus en pikken
daar iemand uit die ze op de te
levisie hebben gezien en die het
op de beeldbuis misschien wel
goed doet op zijn eigen vakge
bied', zegt hij aarzelend. .Maar
daarmee ben je nog geen goede
minister-president. Ik omkleed
die cijfers met veel reserve. Uit
zo'n enquête kun je toch moeilijk
afleiden dat je de geschikte man
voor het Catshuis bent. Wat dat
betreft schat ik Luns ook met
hoog'.
Om premier te worden moet men
wel een politieke loopbaan kie
zen. Hoe staat Kloos daar tegen
over? Zou hij zijn eigen partij,
de PvdA, als lijsttrekker willen
aanvoeren
Kloos: ,Ik heb er nooit serieus
over nagedacht. Het zou een
enorme stap zijn. Ik sta zeker
n et te dringen. Maar het is ook
niet zo dat Tk het verre van mij
zou werpen. In de vakbeweging
moet je al een flink stuk politiek
bedrijven. Bovendien ben ik lid
van de eerste kamer. Ik zit dus
al wel een beetje in de sfeer.
Als men een beroep op mij zou
doen om lijsttrekker te worden,
zou ik dat bekijken in het licht
van de dan heersende omstandig
heden. Maar nogmaals: die cijfers
zeggen niets over geschiktheid.
Den Uyl doet het veel beter dan
ik het zou doen'.
Gesteld dat hij een kabinet moest
formeren. Welke coalitie zou dan
zijn voorkeur hebben
Kloos: ,Een combinatie van
PvdA, D '66, PPR en een ge
splitste PSP. Die partij gaat bin
nen afzienbare tijd m tweeën.
Maar die combinatie zou geen
meerderheid hebben. Zij is daar
om alleen maar denkbaar bij een
openbreken van de confessionele
partijen. D '66 zou bereid moe
ten zijn voor de verkiezingen een
(progressief) akkoord te sluiten'.
De GPD-steekproef brengt als
meest gewenste coalitie een com
binatie van PvdA, KYP en D '66
aan het licht.
Kloos: ,Dat lijkt me een theore
tische constructie. D '66 in een
kabinet met de KVP? Dat tast
de bestaansgrond van D '66 aan.
Van Mierlo wil de confessionele
Sartijen :mmers opblazen? De
iVP lijkt me ook geen geschikte
partij om mee samen te werken.
Het is trouwens ondenkbaar dat
de PvdA met de KVP in zee
gaat. Tenzij de progressieve vleu
gel in de KVP het heft in han
den zou krijgen. Maar dat zie ik
nog niet gebeuren'.
Naam: Kloos, André H.
Geboortedatum: 12-8-1922.
Beroep: vakverenigingsbe
stuurder.
Woonplaats: Amsterdam.
Gehuwd, geen kinderen.
Opleiding: 5-jarige hbs,
m.o. economie.
Loopbaan: van 1939 tot 1942
assistent-accountant. Daarna
tot de bevrijding ondergedo
ken. In 1946 in dienst getre
den van het NW. Vervulde
werkzaamheden op het secre
tariaat. Vervolgens naar het
wetenschappelijk bureau van
het NW als economisch mede
werker. later adjunct-directeur.
In 1962 tweede voorzitter, in
1965 voorzitter NW.
Verdere functies: vice-voorzit-
ter SER, lid eerste kamer;
lid bfinkraad; pres.-commissa-
ris NV de Arbeiderspers, com
missaris Co-op Nederland;
voorzitter Europees verbond
van vrije vakverenigingen;
plv. bestuurslid internationaal
verbond van vrije vakvereni
gingen; lid executieve Euro
pees vakbewegingssecretariaat.
Zou hij zich laten kiezen als pre-
Kloos: ,Ik zet mijn vraagtekens
bij de direct gekozen minister
president, zoals D '66 dat wil. Ik
zie meer in het idee om met een
aantal partijen tot overeenstem
ming te komen over een program
ma, waarna iemand uit de groep
wordt aangewezen die zo nodig
als premier kan optreden. Hij
moet namelijk tussentijds kunnen
worden weggestuurd, als de ka
mer hem niet meer lust.
En de ARP?
,Daar zie ik geen brood in. Je
hebt het weer bij de behandeling
van de loonwet gezien: ze gaan
iedere keer weer door de pomp.
Als de anti-revolutionairen in hun
partijorganen bij elkaar komen
blijkt telkens weer dat de ach
terban ook niet zo progressief
is als sommigen hopen.
Met welk programma zou de
NVV-voorzitter komen
Kloos: ,In de binnenlandse poli
tiek zouden de machtsverhoudin
gen en de openheid een centraal
punt zijn, vooral de doorbreking
van de economische machtsstruc
tuur. Ook zou ik iets doen aan
de opeenstapeling van vermogens.
Ik zou met maatregelen komen
om de spreiding van het inkomen
te verbeteren en de groei van de
vermogens te corrigeren. Vermo-
gensaanwasdeling zou zeker op
mijn lijst staan, evenals nationa
lisatie van de grond. Dat met de
grond nog steeds gewoekerd kan
worden is toch een belachelijke
zaak.
Verder natuurlijk de ruimtelijke
ordening en de leefbaarheid. Hoge
prioriteit zou de democratisering
van het onderwijs moeten krij
gen. Het onderwijs is nog steeds
een zaak ven standen. We kun
nen daar niet genoeg geld instop
pen om de aanwezige capacitei
ten tot ontplooiing te brengen.
Kijk eens naar het lager beroeps
onderwijs: dat is nog steeds een
bijzonder armzalige zaak. Cul
tuur? Wat leer je daarvan op
de ambachtsschool?'
En de buitenlandse politiek
.Daarvoor zie ik op twee terrei
nen grote moeilijkheden. Op het
gebied van de ontwikkelingshulp
zouden we ons wat meer moeten
spiegelen aan de Scandinavische
initiatieven in de Verenigde Na
ties. Ons land zou op dit ter
rein in West-Europa de rol van
katalysator moeten vervullen. De
tweede kans ligt op 't vlak van
de Europese politiek. We zouden
ons sterk moeten maken voor
uitbreiding en verdieping van de
EEG. Voor de rest "is voor ons
in de grote buitenlandse politiek
slechts een rol van ondergeschik
te betekenis weggelegd. Luns ziet
dat helaas wel eens anders'.
Wat vindt Kloos van Nieuw-
Links
Die is in de steekproef frappant
getypeerd als een club die goed
bij de jongeren valt op grond van
haar vernieuwingsdrang. Dat is
ook wel de positie van Nieuw-
Links. Het is een wat ander beeld
dan uit de publieke opinie naar
voren komt. Dat beeld spreekt me
overigens wel aan. Nieuw-Links
heeft vee) aantrekkelijks, al is
de methodiek niet altijd even
sympathiek en worden de proble
men niet altijd even grondig
doordacht. Ook overziet men er
het politieke krachtenveld niet
altijd even goed.
Maar de wijze waarop Nieuw-
Links probeert oude structuren
open te breken, is goed werk.
Vooral wat dit betreft kan ik een
heel eind met de groep meegaan.'
(I)oor «Irs Hans Gruyters, politicoloog)
Gevraagd, wie de eer van het minis
ter-presidentschap te beurt zou moe
ten vallen, geeft de steekproef de
volgende antwoorden:
Biesheuvel
Zijlstra
De Jong
Van Mierlo
Cals
Vondeling
Toxopeus
Den Uyl
Schmelzer
Mertens
Mevr. Van Someren-Downer
Mej. Klompé
Samkalden
Koekoek
geen van deze
geen opgave
100
De ondervraagde kiezers kregen een
alfabetische lijst voorgelegd, waar
bij Biesheuvel dus op kop ging. Mo
gelijk heeft dit .zijn' percentage iets
verhoogd.
In tegenstelling tot een veel gehoor
de mening zijn Biesheuvel en van
Mierlo even populair bij mannen als
bij vrouwen. Uitgesproken .vrouwen
kandidaten' zijn Luns en De Jong.
Kloos en Zijlstra krijgen meer stem
men bij mannen dan bij vrouwen.
Koploper Kloos krijgt zijn aanhang
in de eerste plaats uit de PvdA,
maar ook uit de aanhang van de
CPN, de PSP, de PPR en D'66. Het
minst krijgt hij stemmen uit de aan
hang van de VVD. Behoudens bij de
allerjongsten, die in hoge mate voor
keur voor Van Mierlo uitspreken, is
Kloos in alle leeftijdsgroepen even
populair.
(Door drs Hans Gruyters, politicoloog)
Volgens het in ons land gangbare stelsel wordt een regering gevormd, na
dat de Kiezers hebben gesproken. De politici, die dat werk in onderling
overleg moeten verrichten, beschikken dan over de uitslag van de ver
kiezingen, die overigens niel meer aangeeft oan de aantallen kiezers voor
elk van de deelnemende partijen. Hoe de kiezers over de regeringsvorming
denken van daaruit niet ot bijna niet af te leiden
Bijvoorbeeld de waag, welke partijen ministers zouden moeten leveren
wordt niet gevraagd. Aan de 2326 mannen en vrouwen uit de Makrotest-
steekproef werd die vraag wel voorgelegd. Dit was het resultaat:
De mate «vaariu de partijen als
regeringspartij gekozen worden
N=2326
8
X
X
X
X
X
1,8
9
X
X
X
X
1,7
10
X
X
X
1.7
11
X
X
X
X
X
1,6
12
X
X
X
1.6
13
X
X X
1.5
14
X
X
X
X
1,5
15
X
X
X
1.4
16
X
X
X
X
X
1.4
17
X
X
X
X
1.2
18
X
i.i
19
X
X
X
1,1
20
X
X
X
1,0
De huidige
legeiii
ugscualil
.ie (kvp.
arp.
chu
en wdKrijgt
met
meer
KVP
PvdA
WD
ARP
CHU
D'66
CPN
PSP
Boerenpartij 10,6
SGP
PPR
GPV
63.5
69.6
45.1
44.1
42.3
64.2
11.7
19.3
12,1
5,5
Doordat de kiezers zo veel of zo weinig partijen mochten aanwijzen als ze
wilden zijn er theoretisch ruim 4000 combinaties In de praktijk van onze
steekproef werden er niet minder dan 277 inderdaad genoemd Geen enkele
combinatie Kreeg 5 van de .stemmen' of meer Het hoogste aantal
(4,6 '-'Awerd uitgebracht op de vijf .grote" partijen plus U'66
Hieronder volgt hel lijstje van de combinaties, die het tot 1 brengen:
dan 3,z het .dee van een uitgebreid PAK (pvda, d'66. psp en ppr)
komt zelfs niet tot 1 Slechts 0,9 geeft die combinatie op als de ge
wenste regeringscoalitie
Over de regeringsvorming kan aan de kiezers ook een uitspraak worden
gevraagd door hen een stem te laten uitbrengen voor een eerste minister.
Een meerderheid van de kiezers voelt voot d:e methode Over de aan
hang van de partijen is die voorkeur als volgt verdeeld:
De voorkeur voor een gekozen premier
Zou nu stemmen op:
Totaal KVP PvdA WD ARP CHU D'66 CPN
Voor gekozen premier
Tegen gekozen premier
Weet niet/geen opgave
Di- coalitie die ni
en zou
samenstellen
(combinaties die
minstens 1 van
de stemmen op zich verenigen)
N=2326
KVP
PvdA
WD
ARP CHU
D'66
PSP
PPR
1 X
X
X
X
X
X
4,6
2 X
X -
X
4,2
3 X
r-Are
X
X
X
3.2
4 X
X
X
X
2.7
5 X
X
2,3
6
X
X
2,1
7 X
X
X
X
X
1,9
N=
N=
N=
N=
N=
N=
N= N=
2326
409
453
232
161
162
282 45
c?c
55
52
67
40
37
40
71 76
35
39
23
53
57
52
23 15
10
9
10
7
6
8
6 9
100
100
100
100
100
100
100 100
PSP Boeren-
SGP
PPR
GPV
andere net/blanco
partij
partij
ongeldig/
N— N= N= -\*= N=
Voor gekozen premier
Tegen gekozen premier
Weet niet/geen opgave
100 100 100 100
Copyright GPD Makrotest
