BALANS
exUa
ONDANKS DE GEVAREN RENNEN WIJ
DE STRAAT OP EN
BEGROETEN ONZE BEVRIJDERS'
FEESTPROGRAMMA IN AXEL
ALLERLEI
ZEEUWSCH-VLAANDEREN
OORLOGSKANTTEKENINGEN VAN EEN AXELAAR
WOENSDAG 17 SEPTEMBER 1969
ZEEUWSCH-VLAANDEREN
Het herdenken van de bevrijding in 1944 is in de mees-
ste Zeeuws-Vlaamse gemeenten anno 1969 een sobere
aangelegenheid. Er zullen wellicht bloemen worden
neergelegd en toespraken gehouden, maar in hoofd
zaak zijn het stille, persoonlijke herinneringen die do
mineren. Een uitzondering vormt Axel, dat van van
daag af (woensdag) tot en met zaterdag grootscheeps
de bevrijding viert. Dit nummer van Zeeuwsch-Vlaan-
deren extra staat in het teken van deze feestelijkhe
den. Met oorlogsnotities van een Axelse medewerker.
evacuatie als aspect van de oorlog in ,Op de pon te
neur' en het programma van de bevrijdingsfeesten
Axel.
...Een opgericht teken...
AXEL ,Ik snak naar een dag, vol rood, wit en blauw met de
zwier van Oranje erboven. Ik snak naar 't Wilhelmus, zijn hou
en zn trouw, waarin Hollanders kunnen geloven. Ik snak naar
die dag. dat hij kome heel gauw.'
Monument aan de Zeestraat
...jaarlijkse plech tigheden...
Die dag kwam voor Axel op dinsdag
19 september 1944 dankzij de Poolse
soldaten, als deel van de geallieerde
legers, onder commando van kolonel
Szydlowski en met generaal Maczek
als opperbevelhebber. Juist de Polen,
die als bewoners van het land dat de
directe aanleiding vormde tot de
tweede wereldoorlog, bij ondervin
ding wisten, wat het betekent onder
drukt te zijn. Maar de geschiedenir
begint eerder. Toen in november 1918
de eerste wereldoorlog werd beëin
digd, de kanonnen zwegen en de
kruitdamp was opgetrokken he-bben
de partijen getracht uit de chaos, het
verdriet en de vernielingen een bete
re samenleving op te bouwen. Ook
hier bleek echter, dat elk vredesver
drag de kiem in zich bergt van een
nieuwe oorlog. Geen clausule in het
verdrag van Versailles had bij de
Duitsers meer verbittering gewekt,
dan die. over de totstandkoming van
de zgn .Poolse corridor', waarbij Po
len een uitweg kreeg naar zee en
Oost-Pruisen van Duitsland werd af
gesneden. De oude Hanzestad was
onafhankelijk geworden en stond nu
onder toezicht van de volkenbond,
maar economisch domineerde Polen.
Het was vier jaar na het einde van
de eerste wereldoorlog dat de Duitse
generaal Von Seeckt zei: ,Het voort
bestaan van Polen is onverdraaglijk
en onverenigbaar met de essentiële
Duitse levensvoorwaarden. Polen
móet en zal verdwijnen, als gevolg
va,n zijn inwendige zwakte en door
Russich ingrepen, met onze hulp. De
vernietiging van Polen moet een fun
damenteel principe worden van de
Duitse republiek en dit is bereikbaar
door middel van en met de hulp van
Rusland. De minister van buitenland
se zaken Beek, waarschuwde dat do
poging om Danzig te bezetten tot
een conflict zou leiden.
De Duitse machthebbers dachten
daar anders over. Zij hadden al zo
veel avonturen geriskeerd zonder dat
daardoor oorlog was ontstaan, dat zij
de door Engeland en Frankrijk aan
Polen gegeven garanties niet serieus
namen.
Ze zetten het Incident met de radio
zender Gleiwitz in scène, om een
voorwendsel te hebben Polen binnen
te vallen. Dit incident moest een
overval door Poolse militairen voor
stellen op de Duitse zender, maar
werd in feite in scène gezet door in
Poolse uniformen gestoken SS-ers.
Volgens de getuigenis van de Duitse
generaal Lanousen in het proces van
Neurenberg, waren het verdoofde ge-
genen uit eeneentratiekampen,
hoeveelheid tanks rukten op tegen de
slecht bewapende Polen en de beslis
sing was snel en duidelijk.
strijdtoneel op de Kinderdijk en langs
de .waterlinie' langs de zuidkant van
Axel. Als na bange spanningen van
vier dagen op 19 september '44 de
Poolse tanks over de baileybrug rol
len, is het felle en fanatieke verzet
van de Duitsers gebroken.
DE STRAAT OP
Ondanks de gevaren die er aan vast
zitten, rennen wij de straat op en
begroeten onze bevrijders. Achter de
algemene begraafplaats en nabij de
.kassen van Jansen' (in de buurt van
de Ichtus-kerk) vinden nog scher
mutselingen plaats. Iedereen moet op
zijn manier uiting geven aan zijn
vreugde, het is uit f1
van 1 aartzen.
met het gedreun
INVASIE
De verslagen Poolse legers bereikten
via vele omwegen Engeland en zo
werden zij op 6 juni 1944 bij de inva
sie weer ingezet. Ze kwamen terug
over onze overstroomde-landerijen en
beschadigde huizen, over de graven
van hen die hun leven gaven reikten
wij de hand aan de zonen van de
Poolse natie. Met ongelooflijke opof
feringen joegen zij de Duitse divisies
voor zich uit van Normandië tot de
vlakke landen van Zeeuwsch-Vlaan-
deren. Inzet: de vrijheid.
Een vierdaagse beschieting van Axel
bracht veel leed onder de burgerbe
volking. Ongelooflijke daden van
moed en hulpvaardigheid werden aan
de dag gelegd door een groep
Axelaars tijdens de periode 16-19
september 1944.
.Indien er een medaille van onze stad
was, zouden wij die aan jullie uitrei
ken', zei het gemeentebestuur tegen
deze vrijwilligers. Onze zuiderburen
(Zuiddorpe) stonden klaar met een
hulp-colonne. Zij konden vanuit hun
dorp zien hoe de zuidkant van Axel
op verschillende plaatsen in brand
.Het juk is van den hals genomen.
Godlof wij zijn geen slavesn meer'.
We verzamelen ons op het Markt-
plem waar een grote juichende
en dansende menigte te vin
den is. Er vinden gelukkig geen inci
denten plaats, zoals op dolle dins
dag') toen er plunderingen dreigden
ten opzichte van .andersdenkenden'.
De jeugd beklimt de tanks, de vlag
gen gaan uit. Is het een wonder dat
er Ln Axel vriendschap, gegrond op
dankbaarheid, is gegroeid met de Po
len? Is het een wonder dat er een
vereniging Axel-Polen' werd opge
richt, om de banden te behouden en
te verstevigen?
vriendschap gegroeid en telkenjare
komen zij op 19 september naar de
plechtigheden. Dit jaar wordt ook
generaal Maczek Ln Axel verwacht.
Ereburger kolonel Szydlowski. door
wiens ingrijpen het inzetten van de
luchtmacht werd voorkomen, kon
niet aanwezig zijn. Bij de eerste lus
trumviering is de kolonel overigens
benoemd tot Commandeur in de Orde
van Oranje Nassau met de Zwaar
den. Wijlen jhr mr De Casembroot
reikte de onderscheiding uit, in bij
zijn van generaal Sitzen. comman
dant van het derde legergewest. In
september 1948 kreeg Axel het mo
nument bij de Zeestraat. Beelhouwer
C. Stauthamer, afkomstig uit de
Kruispolder bij Hontenise. maakte
het fungeert als jaarlijks mid-
herinneren: de .Generaal Maczek-
straat', de Szydlowskibank' en het
door de Polen zelf opgerichte kruis
aan de Hulsterseweg, op de plaats
waar de strijd bijzonder fel was en de
waterlinie werd .genomen'. Ook daar
vindt jaarlijks een onderdeel van de
herdenking plaats.
KRUIS
Het kruis werd oorspronkelijk ver
vaardigd van materiaal uit een neer
geschoten Duits vliegtuig, later le
verden de werkplaatsen
vaardevol dat de Polen zelf
kruis hadden opgericht als .een op
gericht teken'. Zij trokken verder in
de hoop hun eigen land te kunnen be
vrijden, dat nog oneindig smartelij
ker heeft moeten lijden onder de
Duitse beulshanden dan Nederland.
.Geen volk dat met ons zo
nadruk'lijk weet
Wat vrijheid waard is.
SOBER
Nog elk jaar wordt een sobere maar
indrukwekkende plechtigheid gehou
den ter herdenking van de bevrijding
en hen die daarbij sneuvelden. Bij dit
vijfde lustrum kan men zich de
vraag stellen: ,kan dit voortduren?'.
Verflauwt de belangstelling wel
licht Die symptomen zijn er en toch
weet de vereniging Axel-Polen
daarbij gesteund door het gemeen
tebestuur ieder jaar weer een pas
sende herdenking te organiseren.
Reeds vroeger zijn de woorden bij
het monument in de Zeestraat ge
sproken: ,Het bezit van de zaak.
stelt een eind aan het vermaak'.
België wonende Polen een stevige
AXEL Mr J. van Aartsen, commissaris van de koningin in Zeelanden zijn echtgenote zijn van
daag woensdagonder de gasten die de viering van het 5e lustrum van Axels bevrijding bijwo
nen. Om half acht legt de commissaris een krans aan de voet van het Poolse monument, daarna be
zoekt hij de herdenkingsdienst in de gereformeerde kerk. Tijdens de plechtigheden bij het monu
ment zal oud-generaal S. Maczek de Poolse v'lag hijsen.
Het programma ziet er verder als volgt uit:
WOENSDAG
17.00 uur:
17.30 uur:
18.30 uur:
19.00 uur:
19.30 uur:
30.15 uur:
DONDERDAG
9.00 uur:
carillonbespeling door de heer P. C.
Brakman
ontvangst gasten op het stadhuis
kranslegging algemene begraafplaats,
kranslegging r-k begraafplaats,
kranslegging Pools monument,
hordenkingssamenkomst in de gerefor
meerde kerk aan de Kerkdreef onder
leiding van ds- A. Kuiper.
plechtige heilige mis in de r-k kerk
voor inwoners en militairen die bij de
bevrijding omkwamen.
10.00 uur: bustocht naar het Poolse kruis met
kranslegging. Daarna rondrit langs het
voormalige gevechtsterrein aan liet ka
naal.
10.30 uur: filmprogramma voor bejaarden en an
dere belangstellenden in ,De Hallo'.
11.00 uur: Reiinie voor Poolse gasten in het stad
huis, aangeboden door de vereniging
Axel-Polen.
14.00 uur: openstelling lunapark op Hofplein,
kunstmarkt. Kaai wal en kunsttentoon
stelling jeugdhonk .Het bastion' in de
Molenstraat. Optreden boerenkapel, wa
felkraam.
14.0015.00 uur: filmprogramma voor hoogste klassen
lagere scholen en leerlingen voortgezet
onderwijs in ,De Halle'.
18.00 uur: receptie gemeentebestuur in restaurant
.Zomerlust'.
19.00 uur: behendigheidswedstrijd voor auto's op
Szydlow'slciplein. Auto's bemand met 2
14.30 uur: overdracht parkuurwerk b|j ,De Vurs-
se.he' aan gemeentebestuur.
15.00 uur: concours d'elegance op Kennedyplein.
1.9.00 uur: beatprogramma in de Nassaustraat,
19.00 uur: rondwandeling door Axel door rijks-
politiekapel. (Markt - Nassaustraat -
Joost de Moorstraat - Crjjnssenstraat -
Van Gistellelaan - Buitenweg - Station
straat - Singelweg - Bylocquestraat -
Rooseveltlaan - Weststraat - Markt),
concert rjjkspolitiekapel onder leiding
van kapitein H. Cli. Hoogervorst op de
Markt.
Taptoe rijkspolitie-kapel op Kennedy
plein.
21.00 i
personen.
optreden muziekgezelschappen .Hosan
na' en .Thalia' op de markt, vooraf
20.30 uur concert harmonie .Concordia'
VRIJDAG
9.3012.00 uur: goochelaar AJi Ben Lux, traktatie leer
lingen kleuterscholen en laagste klassen
lagere scholen in ,De Halle'.
14.0018.00 uur: films in ,De Halle' en buitenspel voor
leerlingen hoogste klassen lagere scholen.
14.00 uur: opening fototentoonstelling in huishoud
school.
20.00 uur:
22.00 uur:
ZATERDAG
10.30 uur:
10.30—12.00 uur:
14.00—17.00 uur:
14.30 uur:
14.30 uur:
15.00—16.00 uur:
19.30 uur:
21.00 uur:
brandweerdemonstraties op Kennedy
plein, trainingswedstrijden Axelse Mo
torclub op crossterrein,
hengelsport voor de jeugd op de ijsbaan.
Hengelsport voor ouderen op Kleine
Kreek.
oriëntatierit voor auto's, start aan
Burchtlaan.
bevrijdingswandeltocht wandelsportver
eniging ,Emma' met défilé op de Markt,
paardensport op concoursterrein. De
monstraties, dressuur en springen door
1 r ,Oranjeruiters' en ponyclub ,De
Kleppertjes'.
carillonconcert door mevrouw Moerdijk-
Van derswalm.
optreden Tilburgse Scotjes op de Markt,
prijsuitreiking wandeltocht in Gezelle-
huis.
broodmaaltijd voor de Poolse gasten,
gemeentebestuur en dagelijks bestuur
herdenkingscomité aangeboden door
Axel-Polen,
heroptredeii Tilburgse Scotjes op de
Markt.
groot slotvuurwerk op de Kleine Kreek,
aangeboden door Streekcentrum Axel.
Ook op vrijdag en zaterdag zjjn lunapark, kunstmarkt,
kunst- en fototentoonstelling geopend. Tijdens de feest-
wcek wordt op het SzydlowskipleLn ook de middenstands-
'entoonstelllng Axel 1969 gehouden.
POPPENSPELFESTIVAL IN SINT-NIKLAAS
In Sint-Niklaas Is afgelopen vrijdag het internationale poppenspelfestival
begonnen, georganiseerd door het Vlaams Verbond voor het Poppenspel. Doel
van het festival: door een wedstrijd tussen Zuid- en Noordnederlandse
poppenspelen, een tentoonstelling, een poppenstuntmiddag en andere voor
stellingen het belang van het poppenspel als creatief element, als kunst- en
ontspanningsvorm voor jong en oud in onze maatschappij aantonen.
Aan het festival, dat tot en met 12 oktober duurt en dat wordt gehouden
in de Stadsschouwburg, doet voor Nederland poppentheater ,De Kriekeputte'
uit Hulst mee. Vandaag (woensdag) spelen Frans en Trees van den Berg
.Jan Klaassen op het spookkasteel' en ,Het toverbos'.
Enkele andere poppentheaters die in Sint-Niklaas te zien zijn: ,Blekkerik'
uit Roeselaere. .Poppentheater Magie' uit Gent. .Tijl' uit Aalst, ,'t Spelle-
ke van de Donk' uit Ekeren en poppentheater .Korneel' uit Roeselaere.
De jury staat onder voorzitterschap van kunstschilder Hugo Metsers uit
Hulst, het Zeeuws-Vlaamse element is verder vertegenwoordigd in Paula van
Hoeylandt, geschiedenislerares uit Hulst.
De prijsuitreiking van het festival is zondag 12 oktober om 15 uur, eveneens
in de Stadsschouwburg.
SHAKESPEARE IN KNS ANTWERPEN
Als nummer 1 van het abonnement heeft de Koninklijke Nederlandse
Schouwburg in Antwerpen momenteel Shakespeare's Driekoningenavond (As
you like it) op het repertoire. Speeldagen: zaterdag, zondag, maandag, don-
ierdag en vrijdag om 20 uur. Zondag matinee om 15 uur.
.Driekoningenavond' is een stuk waarin de liefde de hoofdrol speelt als tijd
verdrijf van mensen die hun eigen leegte krampachtig proberen te verber
gen. Op zulke momenten wordt de milde ironie van .Driekoningenavond*
vinnige satire. Shakespeare spuit een stevige hoeveelheid kritiek op een. sa
menleving waarin enkelingen het zich kunnen permitteren hun tijd plezie
rig te verdoen over de ruggen van de massa.
De regie, van het stuk heeft Martin van Zundert Medespelenden: Els Corne=
lissen. Jet Naessens. Veerle Wijffels en anderen.
Hebben icij dan alles verkeerd gedaanHeeft
de generatie die een kwart eeuw geleden aan
bod was alleen maar een zioijnepan gemaakt
van de maatschappij waarin de jongeren van
nu moeten leven? Zo wij onze grijsheid al
niet als een sierlijke kroon mogen dragen
er zijn enkele verontschuldigingen voor ons
qedrag. Kijk eenstoen wij jong waren, was
het leven ook niet louter een pretje. Toen
werd namelijk de harde stelregel: Wie niet
werkt zal ook niet eten, bijna in volle zwaar
te toegepast. Zo goed als geen sociale voor
zieningen, een economische depressie, die
voortduurde zonder uitzicht en die een massa
le gedwongen lediggang tot gevolg had.
Wie zijn wij, dat we de jeugd haar idealei
zouden misgunnen? Een mens die zonder le
ven moetverdort, als een vijgeboom. Ook
wij jongeren hadden ze, ook wij passeerden
een leeftijd waarop we recalcitrant waren
tegen alles en iedereen en we waren vast
besloten een betere wereld voor onze kinderen
na te laten dan die waarin wij leefden, 't Was
me dan ook een wereldje wel, die dertige
jaren.
De vlucht
En toen opeens oorlog. Eigenlijk niet zo on
verwacht, want zij die kranten lazen, ken
den de dreiging. In de kerken werd mate
loos gebeden dat de verschrikking gekeerd
mocht uxirden, er vonden demonstraties en
vergaderingen plaats tegen het regime. De
minister-president had gezegd dat we rustig
konden gaan slapen en dat deden we dan
ook maar. Ook in de nacht van de tiende mei,
toen zo nu en don het geluid van vliegtui
gen tot ons doordrong. Vreemd', dachten we
oi sliepen verder. Maar het duurde niet lang.
••■nkele uren later stonden we in groepjes op
traaf en bespraken het fatale bericht van
le overval. Graag luisterden we naar de op
timisten, die zeiden, dat binnen enkele da
gen de vijand verjaagd zou zijn en dat alle
lerichten over Duitse overwinningen vals wa
ren. Na twee dagen luidt de omroeper de bel
in schalt het bericht door de straten dat de
stad zal worden gebombardeerd en de bevol
king moet etfacuereh. Waar naar toe wordt
er niet bij gezegd. Niet allen gaan, er zijn
mensen die met een fatalistische kalmte wei
geren hun huis te verlaten, maar een uui
later is de uittocht aan de gang. Men sjok
le voet, per fietseen enkele met paard en
wagen, bepakt met tassen, zakken, koffers
Kleine tragedies spélen zich hierbij af: een
oude vader in een kruiwagen, voortgedu wc
door zijn zoon, de moeder, achter op de fiets
bij een dochter. We komen terecht in een
dorpje, waar men ook niet op ons heeft gere
kend, maar vinden na vermoeiend zoeken on
derdak in een schuur. Na twee dagen gaan
toe dezelfde weg terug, ons stadje is gespaard
gebleven, ons huis staat er nog. Het enige
"■at wij op dat moment zeker meten. is. dot
Verduisterd bestaan
Vier lange kostelijke jaren gingen voor een
ieugd die toch al niet door het leven was
erwend verloren in verduisterde dorpen en
steden. Zonder een enkel vermaak. Alle ver-
'ingens, alle drang naar levensblijheid moes
ten worden onderdrukt en opgeschort tot be-
'ere tijden.
Het einde
'.'och kregen we onze vrijheid terug. Maar niet,
lan nadat we nog een keer gevlucht waren,
imdat we bang waren voor de bommen en
jranaten die steeds dichter bij ons insloegen.
Maar we konden het weer navertellen en
<iog steeds stond ons huis er. De beklem-
ning was van ons afgevallen, doch de vreug
de niet totaal, want er was rouw om de
slachtoffers en onzekerheid over verwanten
in het nog bezette gebied. Dit zijn wellicht
verzachtende omstandigheden tegenover het
vaak harde requisitoir van een generatie die
met haar ontwikkeling al weer verder is:
wij hadden in onze jeugd twee aanslagen te
pareren, een economische depressie die ons
ook geestelijk niet onberoerd Het en een oor
log. Geen van beide wensen we déze jeugd
roe. Want in barre tijden bedenkt het hart
Twoestingen en spreken de lippen moeite.
