JOHANNES
HUS,
STRIJDER
TEGEN
MISSTANDEN
.religieuze hippies'
kerk en
maetschappij
bisschoppen
en
priesters
mens en
techniek
Zdadae 15 t"!< 1969
zaterdagnummer
de v«,
'ar/--
■y fc
ufc C-2
Evenals thans heerste in de Rooms-
Katholieke Kerk van die dagen een
gezagscrisis. Er ging van de geeste
lijkheid geen bezieling meer uit; de
nitoefening van het geestelijk ambt
was een sleur geworden, een dodelijk
formalisme met sterk bureaucrati
sche Instelling.
De verwereldlijking van de geeste
lijkheid, de vele misbruiken, zoals
veronachtzaming van het celibaat,
hadden het aanzien van de clerus
aangetast en bij het volk kwaad
bloed gezet. Er werd in de leiding
der kerk wel veel over hervorming
gesproken, maar tot daden kwam
men niet. Geen wonder, omdat een
groot deel van de hogere geestelijk
heid allerminst geschikt was om te
hervormen. Het was immers gebruik
geworden dat de adel carrière zocht
in de kerk.
Crisis
In de hoogste kerkelijke leiding'
heerste, sinds de vorsten hun macht
over de kerk hadden uitgebreid, een
door de politiek veroorzaakte ver
deeldheid: pausen en tegen-pausen
vaardigden decreten en contra
decreten uit, zodat de kerk zelf de
bodem rijp maakte voor een geeste
lijke crisis en daaruit voortvloeiende
revoluties. De gehele atmosfeer was
in die dagen bijzonder geschikt om
Johannes Hus, Boheems priester, later rector van de Praagse
universiteit, werd in 1415 wegens ketterij door het concilie van
Konstanz tot de brandstapel veroordeeld, zo kan men in de ge
schiedenisboekjes lezen. Maar dat deze man, die deze maand 600
jaar geleden werd geboren, meer was dan theoloog en prediker,
is tijdens de Russisch-Tsjechische crisis van verleden jaar nog
eens duidelijk geworden: Hus was een symbool. De marteldood
van hun geliefde priester was voor de Bohemers het sein om in
opstand te komen tegen het juk van de Duitse gezaghebbers. Dat
Boheems nationalisme volgde de ketterij van Hus met des te meer
geestdrift omdat het zich richtte tegen een keizer (Sigismund) die
zich als beschermer van de kerk had opgeworpen en wiens eerzucht
het was met hulp van die kerk alle Duitse landen onder zijn
bewind te krijgen.
allerlei .ketterse' stromingen te doen
ontstaan, die zich vooral richtten op
een meer vergeestelijkte kerk en een
vrijer en persoonlijker beleven van
de godsdienst.
Merkwaardigerwijze behoort dat
laatste tot de elementen, die ook
voor de huidige gezagscrisis in de
r.k.-kerk kenmerkend zijn. Dat ver
langen naar een .zuivere kerk' en
naar persoonlijke vrijheid vormde
de kern van de ketterij van Johan
nes Hus en zijn Engelse voorloper
Wiclef. Beiden predikten een heilige
kerk, die zij stelden tegenover de
verdorven kerk van paus en bisschop
pen. Zij aanvaardden als enige waar
heidsbron de bijbel en zij verwierpen
bepaalde sacramenten als on-bijbe's:
Wiclef de eucharistie, Hus de biecht,
hel vormsel en heilig oliesel.
Zowel Hus als Wiclef kan men
als voorlopers van de kerkhervorming
beschouwen. Hun succes was niet
groot, omdat in die dagen kerk en
staat zo nauw aan elkaar waren ver
bonden, dat verzet tegen de kerkelijke
overheid tevens revolutie tegen de staat
betekende. Wiclef moest in Engeland
een stuk van zijn leer inslikken, maar
studenten, die in Oxford Wiclef had
den gehoord, brachten zijn theorieën
over naar Praag, waar een Boheems
priester Johannes Hus, in 1398 hoog
leraar was geworden aan de univer
siteit.
Veel aanhang
Voor Hus, wiens gedachten al eerder
in die richting waren gegaan, be
tekenden de theorieën van Wiclef, een
bevestiging van zyn eigen leer. Onder
het Boheemse volk verwierf hy veel
aanhang, niet alleen om zijn leer.
maar ook omdat dit volk in hem een
symbool herkende, dat zich via de
kerk tegen het bestaande politieke
gezag afzette. Nu werd In die dagen
het Duitse ryk door een soortgeiyb
schisma bedricgd als dat waaronder
de kerk gebukt ging. Verschillende
kandidaten dongen naar de troon
Als overwinnaar kwam de broer van
koning Wenzel van Bohemen, Sigis
mund, uit de stryd te voorschijn.
Deze was al sinds 1387 koning van
Hongarije. Met steun van de paus
kreeg hjj zyn hoge positie in het
Duitse rjk (1410-1437). Sigismund
trachtte het centrale gezag in het
Duitse rjk te versterken en wilde
tegelijkertijd aan het schisma in de
kerk een einde maken, omdat hy
als keizer de titel van beschermer
van de kerk droeg.
Door bemoeienissen van Sigismund
werd het concilie van Konstanz bij
eengeroepen. Dit concilie veroordeel
de de leer van Wiclef, maar Hus,
inmiddels tot rector gekozen van de
Praagse universiteit, zette zijn strijd
voor hervorming in de kerk voort
In 1412 werd Hus door de Paus naar
Rome ontboden om zich te ver
dedigen: hij ging niet en werd ,in
absentia' veroordeeld. Hus beriep
zich op het concilie van Konstanz en
met een door Sigismund toegezegd
vrijgeleide, begaf hij zich daarheen.
In Konstanz werd hij echter gevan
gen genomen en werd hem een
proces wegens ketterij aangedaan.
Hus weigerde zijn leer te herroepen
en werd als aartsketter ter dood ver
oordeeld. Op dezelfde dag^ van de
veroordeling, 6 juli 1415, stierf hij op
de brandstapel'. Sigismund, bevreesd
dat anders zijn concilie uiteen zou
gaan, liet dit alles over zijn kant
gaan. Voor hem golden hogere poli
tieke doeleinden: de Duitse eenheid,
gesteund door een sterk centraal
kerkelijk gezag.
Sein tot opstand
De marteldood van Hus was voor de
Bohemers het sein om in opstand
te komen tegen het gezag van een
keizer, die hun held had verraden
en die hun land onder een sterk
centraal Duits gezag wilde plaatsen.
Toen Sigismund in 1419 bij de dood
van Wenzel, Bohemen erfde kwam
het tot een uitbarsting. Sigismund
had zyn broer Wenzel in 1410 zyn
koningsschap over Bohemen laten
behouden, maar de .hussieten' wei
gerden Sigismund de .moordenaar'
van hun leider als koning te erken
nen.
De oorspronkelijk religieuze strijd
van Hus mondde uit in een natïo-
naal-Tsjechisch verzet tegen de
Duitse centralisatiepogingen en zo
begonnen de bloedige Hussieten-
oorlogen, die bijna twintig jaar lang
Bohemen en de buurlanden zouden
teisteren. In 1436 werd Sigismund
als koning van Bohemen erkend,
nadat hij plechtig had beloofd de
prediking in de landstaat toe te latejL
en andere eisen op kerkelijk gebied
had ingewilligd.
De ketterij van Hus was in feite
de laatste waarschuwing aan de kerk,
dat zij zich op een catastrofale weg
bevond. Alleen hervorming zou haar
het kerkelijk schisma, dat wil zeggen
nog kunnen redden. Het einde van
het herstel van de eenheid in de
hoogste leiding, zou een unieke kans
hebben gegeven om tot hervorming
over te gaan. Die kans werd even
wel gemist.
Georganiseerd
Na Wiclef en Hus zijn nog veel ket
ters veroordeeld, die twijfel uitspra
ken over de betekenis van de mis,
over de leer der transsubstantiatie
en over de macht van paus en gees
telijkheid. Maar zij vormden geen
vaste groep met een scherp omlijnd
het verschijnen van Luther, die in
programma of vaste leer. Eerst bij
veel opzichten aanknoopte bij de
leer van Hus. zou er sprake zyn van
een georganiseerde beweging.
Intussen was in Rome de periode
van de Renaissance-pausen aange
broken, die de eeuwige stad tot cen
trum van kunst en wetenschap ver
hieven, de hoofdstad van een cul
tuur en niet van evangelische heils-
verkondiging. Door de schittering
van haar prachtige kunstwerken en
gebouwen merkte Rome niets van de
kloof, die steeds wijder onder haar
fundamenten ging gapen en die de
christenheid tot vandaag nog in twee
kampen zou verdelen. Pas een eeuw
na de dood van Hus zou de kerk
uit haar apathie worden wakker ge
schud, toen de monnik van Witten
berg, Maarten Luther, met zijn 95
stellingen een golf van verzet en
revolutie tegen de gevestigde kerke
lijke orde veroorzaakte. Maar toen
was het fe laat.
De breuk was definitief, zo definitief,
dat de verdeelde christenheid, vijf en
een halve eeuw na Hus' marteldood,
nog bezig is de scherven te lijmen.
Produktieche) H. Duyn van het
Ned. Bijbel Genootschap, is naar
Indonesië om daar het bijbelgenoot
schap te assisteren in de drukkerij in
Bogor bij de uitgave van de nieuwe
Indonesische bijbelvertaling, die in
1970 uitkomt en die ook door de r.k
rk in Indonesië wordt gebruikt.
Stekkertjes van cis Pennings (Axel,
n Hervormd Zeeuws-Vlaanderen:
politiek - een nodige moeilijkheid,
machtsevenwicht pseudo-pacifis-
!"e' Swis Pacem: parabellum
assieke boksbeugel; kerketrant
Voedzaam behoedzaam. Hervor
mingsdag - heiiige koeien uit de
Sloot helen; de Una Sancta tussen
0n Calviin, ligt de paus van
mi B' 1 e(*er'anfIse bisschopszetels:
n.°P' sch°mmelzetels; kerkspan-
etc!in0 tussen tiara en pet?
•Paar reacties op een jongerenmis
viering, aldus gespeld uit Kontakt
(r.k. Goes): .Moeten alle gezangen
nu persee in het nederlants? Is
engels niet veel meer de taal van de
jongeren? Probeer uns wat goeie
engelse gezangen in de dienst te ge
bruiken. Probeer wel steeds andere
gezangen te vinden om te voorkomen
dat het saai wort. Moet de koor
school nu persee ook in de jongeren-
diensten zingen? Is het niet mogeluk
om een bentje met eventueel een
koortje van jongeren uit de paroggie
te vormen?'.
B .Veel predikanten zijn religieuze
hippies' geworden, omdat zij zich
verzetten tegen hei bouwen van
nieuwe kerken terwijl er problemen
bestaan in ghetto-gebieden', aldus
dr. Henry Lee Willet, voorzitter van
het Amerikaanse gilde voor reli
gieuze architectuur. De heer Willet
is glasfabrikant. Hij blijkt het niet
eens te zijn met die Amerikaanse
predikanten en andere kerkmensen,
die pleiten voor het afremmen van
de traditionele kerkbouw ten behoe
ve van meer kerkelijke arbeid en
hulpverlening in stedelijke probleem
gebieden, waar negers, Portoricanen
en andere sociaal achtergestelden in
een soort ghetto's leven.
De AACC, de organisatie van
christelijke kerken in geheel Afrika,
vergadert in september in Abidjan,
Ivoorkust, over de culturele revolu
tie'. Oud-minister van onderwijs
jeugdzorg en cultuur W. Eteki
Mboumoua van Kameroen, die pre
sident is van de vijftiende algemene
conferentie van UNESCO, zal de
hoofd-inleiding houden over het
thema ,aan het werk met Christus
temidden van de culturele revolutie'.
De AACC wil aan de kerk een dui
delijker kenbaar afrikaans karakter
geven. De organisatie omvat tachtig
kerken en regionale raden van
kerken. Er zijn veel relaties met de
Wereldraad van kerken, met andere
kerken geloofszendingen en groepen
als de pinksterbeweging.
ln Groningen is opgericht de
Stichting oude Groninger kerken'
die oude kerkgebouwen wil verwer
ven en wil bewaren voor het na
geslacht. De stichting heeft geen
kerkelijke achtergrond maar wil zo
mogelijk de kerkgebouwen ook be
stemmen voor diensten.
Ons denken is wellicht zo lang
zamerhand alleen een geld-denken
geworden. Een des te grotere uit
daging voor degenen, die menen, dat
het in het menselijk bestaan om nog
een paar andere zaken gaat', aldus
dr H. M. de Lange in Wending. Hij
schrijft ook: steeds m.eer komen wij
onder de indruk dat ondanks het
vele gepraat over snelle verande
ringen in de samenleving een aantal
fundamentele vraagstukken niet tot
een oplossing kon worden gebracht.
Hiertoe behoort ook het vraagstuk
van de medezeggenschap of welke
term men wil gebruiken. Ook de
kernvan dit probleem, heeft, te
maken met democratisering en dus
met vrijheid en verantwoordelijk
heid. Er is een klein, maar groeiend
aantal mensen, dat geen vertrouwen
meer heeft in de gedachte, dat de
huidige economische en sociale
struktuur kan worden gemodeleerd.
Hun betoog komt hierop neer, dat
zy duidelijk een onvermogen enlof
een onwil constateren om het
huidige stelsel (politiek, sociaal, cul
tureel en economisch) te laten eva
lueren naar inspraak van grotere
groepen van de direct betrokkenen'.
Na het sluiten van de Europese bisschoppenconferentie te Chur in
Zwitserland, troffen we in de Volkskrant een spotprent aan. Links een
aantal gemijterde bisschoppen, verbaasd kijkend. Rechts een aantal
protesterende priesters. Tussen beide groepen in een oude Zwitserse
wachter, die Vaticaanstad tegen invallen moet verdedigen, Er onder
staat een van de protest-exclamaties van, de priesters ,...en anders
bezetten we het Vaticaan'. Boven dit alles staat het woord inspraak'.
Dit ademt de geest waaraan wij in ons land zo langzamerhand gewend
zijn, doch waaraan niet alle Europese bisschoppen zich zo maar kunnen
conformeren. Daarmee is v/el ongeveer aangegeven wat er in Chur is
gebeurd, of beter gezegd: niet gebeurd', maar openbaar is geworden
in Europees verband.
Dat de bisschoppen van Europa van
7 tor 10 juli te Chur zouden vergade
ren, was reeds een paar jaar bekend.
Het deel van het seminarie waarin zij
samen kwamen droeg de naam het
,Oberhaus', welke naam gegeven is
omdat dit gebouw wat hoger op een
berg lag. Toch heeft die naam in dit
geval een enigszins zinnebeeldige be
tekenis gekregen, want het ging ge
durende heel hun vierdaagse steeds
over dat ,ober', o'af boven. Het ging
om een tronen in een zekere hoog
heid, zoals dat in de hiërarchie, oude
stijl, wordt verondersteld. De opperste
top troont in een ongenaakbare hoog
heid. Maar dat naast deze bisschop
penconferentie er een andere van
priesters uit Europa zou zijn, werd
nog niet zo lang geleden bekend.
Deze priesters wilden een parallel-ver
gadering zijn naast de bisschoppen
conferentie, waar dezelfde onderwer
pen zouden worden behandeld. Zij
wilden alle gelegenheid hebben om
ook hun mening openbaar te maken.
Ze wilden meepraten en hadden daar
toe alle recht, omdat hef om henzelf
ging, en ais hef om een mens zeif
gaaf, dan mag je hem toch in ieder
geval het recht van meespreken niet
ontnemen. Nu weten we wel dat dit
in de kerk waaruit de priesters komen
niet de gewoonste zaak is geweest
en dat we in Europees verband ge
dacht zulk een gedachte nog steeds
als iets heel bijzonders moeten be
schouwen. In ons land zijn we er al een
die nodig waren. Zelfs de grootste leek
beetje aan gewend, dank zij het pasto-
Concilie en alle voorbereidingen die
nodig waren. Zelfs de grootste leek
heeft zijn woord mee kunnen spreken.
In de meeste landen van Europa is, wat
er in ons land geschiedt, nog een on
bekend genoegen als het gaat om de
R. K. Kerk. Bij ons zullen de bisschop
pen het niet meer in hun hoofd halen
om over de priesters van nu en in de
toekomst te spreken, zonder dat deze
er zelf bij betrokken zijn. Zover is
men in andere landen van ons wereld
deel nog niet. En daarom heeft een
groep priesters besloten naast die
bisschoppenconferentie hun eigen ver
gadering te houden. Zij hebben dat
gedaan in het ,Volkshaus', te Chur,
een naam die eveneens, onbedoeld
natuurlijk, een zinnebeeldige betekenis
heeft gehad.
Ur waren dus twee groepen die in
Chur vergaderden, twee groepen
van geestelijken van dezelfde leerk, de
ene groep wat hoger op de ranglijst
dan de andere. En deze twee groepen
spraken over dezelfde zaken, over
de priester in deze tijd. Nu zouden
we in een zekere onnozelheid kun
nen denken: ,wat zou er vanzelfspre
kender zijn dan dat deze groepen met
elkaar een nauw contact onderhielden
en zou hef nu zo vreemd zijn dat deze
lagere geestelijken in de vergadering
van de hogere althans hun stem eens
konden laten horen?' Ze hebben er
één en andermaal om gevraagd,
maar hebben ,een radicaal afwijzend
antwoord'gekregen. Zo heeft een pers
bericht ons verteld. En dit is geschied
terwijl die bisschoppenvergadering ,een
onofficieel karakter'droeg. De priesters
hadden gesteld: ,Wij menen u bij uw
beraad van dienst te kunnen zijn, want
wij zijn jonger dan u en achter ons
komt de grote leegte', (gedoeld werd
hier op het komende grote priester
tekort in bijna alle landen van Europa)
.Zonder dialoog met ons, zult u als
bisschoppen ongeloofwaardig zijn voor
het volk Gods'. Zelfs na tweemaal te
zijn afgewezen, hebben de priesters
van het Volkshaus het er nog niet bij
laten ziften en tenslotte is er een ge
sprek, of wat daarvoor moet doorgaan,
geweest met een aantal bisschoppen,
waaronder die van Breda.
De taak van de priester in deze tijd.
Dat was het centrale onderwerp van
de bisschoppenconferentie in het
Oberhaus en daarom ook van de
priesterconferentie in het Volkshaus.
Is die conferentie van de bisschop-
pen interessant geweest? We kunnen
deze vraag moeilijk bevestigend of
ontkennend beantwoorden. De ver
slagen lezend zijn we geneigd te den
ken dat ze helemaal niet belangwek
kend is geweest. We hebben zo het
een en ander gelezen over een lange
rede van kardinaal Döpfner van
München tot aan die van kardinaal
Suenens uit Mechelen. De text van
deze inleidingen zal v/el bereidwillig
ter beschikking van de pers zijn ge
steld, zoals dat In zulke gevallen
gebruikelijk is- We hebben echter
weinig of niets gelezen over de be
spreking van de bisschoppen onder
elkaar. Wel is natuurlijk gebleken dat
het aan spanningen niet heeft ont
broken, al was het alleen maar rond
het tweemaal afgewezen verzoek van
de priesters tot een dialoog en ten-
slagen van de bisschoppelijke ver
gadering kunnen v/e moeilijk getuigen
dat deze interessant waren.
/"\p de bijeenkomst van de ruim
honderd priesters uit verschillende
Europese landen, was meer te beleven.
Daar was alles zó open als dit maar
mogelijk kon zijn, met het gevolg dat
deze groep volop in de publiciteit is
gekomen. Daar werd bloot gelegd
wat er in de grond van de zaak bij
het Europese episcopaat ontbreekt.
Ergens troffen we de zin aan dat het
slotte toch nog die bespreking met
een aantal bisschoppen. Deze zullen
nadien wel een verslag daarvan heb
ben gegeven, zodat de gedachten en
wensen van de priesters uit het Volks
haus zullen zijn doorgedrongen, zo de
bisschoppen deze voordien nog niet
wisten. Dit zal wel het geval zijn ge
weest en vandaar de meerderheid die
tegen toelating van de priesters was.
We kunnen hier een heleboel dingen
veronderstellen (waf natuurlijk ook in
teressant kan zijn), maar van de ver
tweede Vaticaans concilie wél achter
de rug is, maar dat de meerderheid
van de bisschoppen in Europa voort
gaaf aisof dit concilie er niet geweest
is. Er zijn geen landen in Europa waar
hef episcopaat met zulk een eenheid is
gezegend als dat in ons land het ge
val is en hoe kan het dan ooit mogelijk
zijn voor deze Europese bisschoppen
om gezamenlijk een lijn voor de toe
komst uit te meten. De priesters in
het Volkshaus hebben dit met hun
actie openlijk aan de dag gelegd en
daarom alleen reeds kon hun neven
conferentie vruchtbaar werken. ,De
weg der vernieuwing gaat verder, met
of zonder de bisschoppen. Als het
zonder de bisschoppen gebeurt, dan
slaaf voor de kerk een donker uur.
Nu reeds weigeren veel katholieken de
kerkelijke leiders in zeer wezenlijke
vraagstukken fe volgen'. Aldus haalde
kardinaal Suenens de bekende r.k.
theoloog dr. Hans Küng aan.
STEMMEN UIT
DE KERKEN
Naast die Europese bisschoppen zul
len we voortaan rekening moeten
houden met die groep priesters. Een
officiële status had hun samenkomst
niet, doch dit hadden zij gemeen met
de Europese bisschoppen. Men kan
er van op aan dat men meer van deze
priesiers zal noren. We kunnen er ook
van op aan dat hun groep zal groeien.
Zij hebben reeds aangekondigd dat ze
ook naar Rome zullen gaanAvanneer
aldaar deze herfst de bisschoppen
synode (wel een officieel orgaan) bij
een komt. Tot een bezetting van hef
Vaticaan zal het wel niet komen.
Steeds luider zullen ze gaan protes
teren tegen ,het Romeinse bestuurs
systeem' dat begeert ,een uniformiteit
die niet overeen stemt met de pastorale
behoeften' en dat weigert om er voor
te zorgen ,daf priesters over hun per
soonlijk leven in eigen verantwoorde
lijkheid kunnen beslissen'.
H.
Nu zullen we weldra het historisch moment beleven, waarop de mens de
eerste voetstap zet op een ander hemellichaam.
Je wordt er stil van. Er schijnen geen grenzen te stellen aan het vermogen
van de mens om alles aan zich te onderwerpen. Gigantisch zijn de prestaties.
De ontwikkeling van de techniek heeft thans zo'n duizelingwekkende snel
heid bereikt, dat niets meer de triomf van het menselijk vernuft in de weg
schijnt te staan De mens treedt naar voren als de beheerser van het heelal.
Trots en zelfbewust. De enige factor, die rem zet op die verbluffende voor
uitgang blijkt de persoon van de mens zelf te zijn. De mens, die de andere
mens vreest. De mens, die er niet in geslaagd is in vriendschap met elkaar
te leven. Die mens, die hier lijdt onder de- zelfzucht, het wantrouwen en de
schrik voor elkaar, die mens neemt nu die angst voor elkaar mee naar een
andere planeet. Na de eerste landing zal de spanning groeien. Wie 'al de
volgende voetstap zetten? Met welke bedoelingen? Zal het nieuwe grond
gebied gebruikt worden als aanvals- en spionnagebasis? als arsenaal en op
slagplaats van nog schrikwekkender oorlogstuig? Zullen weer meer milliar-
den moeten worden uitgegeven worden, om de bedreiging van ginds uit cf
te wenden? En ineens zien we de kleinheid van de mens. De mens in zijn
onvermogen met zijn soortgenoten in vrede en liefde samen te leven.
Stel je vuor, dat marsbewoners op de aarde kwamen neersuizen en elkaar
onmiddellijk hier te lyf gingen. We zouden in hun dwaasheid ons klein
belachelijk gedrag weerspiegeld zien. De mens zonder liefde is een gevaar.
De technische mens zonder liefde is een immens gevaar. We zullen eerst aan
onszelf moeten gaan werken. Moeten gaan leven volgens het oer-oude, door
Christus tot grondwet verheven adagium: bemin uw naaste als uzelf. ,Als
we door Christus' Geest, de zelfzucht weet te versterven, dan zullen' we
eerst gelukkig leven
Axel B. J. J. DE JONG
