CURACAO: ACHTER KLEURIGE BLOESEMS GAAN
KROTTEN SCHUIL
DE VLAAMSE PRIMITIEVEN
ZIJN WEER THUIS
TENTOONSTELLING VAN HET JAAR IN BRUGGE
zaterdagnummer
j^e Vlaamse primitieven zijn thuis. Na negen jaar is het stede
lijk" Groeningemuseum van Brugge weer heilige grond voor
de liefhebber van de primitieven. Gisteren vrijdag is er de
(tentoonstelling van het jaar', geheel gewijd aan de anonieme
Vlaamse primitieven geopend. De expositie loopt tot 21 septem
ber en zal, wil men de organisatoren van dit groots gebeuren
enigszins recht verschaffen, in die tijd vele duizenden bezoekers
moeten trekken.
In de met smaak voor overzicht en groepering ingerichte ten
toonstellingszalen van het beroemde Groeningemuseum heeft men
verdeeld over twaalf zalen in totaal 140 Vlaamse primitie
ven bijeengebracht. Dat betekent dat het hele museum zijn col
lecties naar de kelders heeft moeten brengen om zich voor deze
zomer een wereldexclusiviteit als primitievenmuseum eigen te
kunnen maken.
Hat voorbereidend werft dart deze
expositie heeft gevraagd, is zo
omvangrijk geweest dat alleen 'n re
sultaat als thans in Brugge iis be
reikt de werkers tevreden kan stel
ten. De tevredenheid zal tijdens de
duur van de tentoonstelling onge
twijfeld ook het deel van de kunst
historici worden. Reeds voordat de
officiële opening plaatsvond, Is men
In Brugge tot merkwaardige en ver
rassende ontdekkingen gekomen.
Brugge en de Vlaamse primitieven
hebben elkaar, wat die ontdekkin
gen betreft, al eerder in de ogen ge
keken. In 1902 werd er in het gou-
Viiniementspaleis de tentoonstelling
.Vlaamse primitieven en Oude Kunst'
gehouden.. Deze expositie leverde de
kunsthistorie zo'n schat van studie
materiaal voor een .stevige aanpak'
van de primitieven dat bij het jaar
tal 1902 en de plaats Brugge gevoeg
elijk een rood sterretje geplaatst
kan worden. Negentlenhondercltwee
vond zijn herhaling in 1960 toen in
het Groenlngemiuseuim ,De eeuw der
Vlaamse primitieven' draaide, een
tentoonstelling, kwalitatief zo uit
muntend en wetenschappelijk van zo
veel waarde dat van een wereldsuc
ces gesproken mocht worden. En nu
hij het jaartal 1969 gaat Brugge
met ,De anonieme primitieven' naar
alle waarschijnlijkheid de eerder ge
vestigde records de veelkleurige das
omdoen.
Een zestal veelluiken, waarvan de
dolen over verschillende collecties in
de hele wereld zijn verspreid, zijn
na enorme inspanningen in Brugge
bijeengebracht. Deze confrontatie
beeft reeds nu vele bestaande tlieo-
riën omtrent herkomst en schilders
totaal omver geworpen. Er is al veel
over de primitieven geschreven. Me
ningen werden als vaststaand aan
genomen, maar moeten nu men
éindelijk oog in oog kan komen met
oen unieke wereldeollectie dras
tisch worden herzien. Dat. is de eer
ste verrassende aanzet van deze zeer
bijzondere tentoonstelling die de we
tenschapsmensen voer voor jaren zal
geven.
Noodnamen
Van de 15de en begin 16de eeuwse
Vlaamse kunstenaars (alle verte
genwoordigde meesters hebben tussen
i470 en 1.530 in Brugge, Gent Brussel
of Antwerpen gewerkt) wordt in
deze tentoonstelling een heel aparte
en boeiende groep belicht, de groep
van de zogenaamde .meesters met
noodnamen'. Naast de meer bekende
schilders als Van Eyck, Van der
Weijden, Van der Goes, Memling,
enz; is er tamers nog een reeks, die
meestal onder invloed van genoemde
schilders gewerkt hebben en die men
niet (of vooralsnog niet) bij name
kent. Spitsvondige kunsthistorici,
waarbij vooral Max Frie dl ander de
grootste pionier is geweest, hebben
door minutieuze stijlvergeliijking een
aantal groepen uit deze anonieme
chaos kunnen afzonderen, die elk
een welbepaalde schilderspensoonlijk-
held weerspiegelen. Deze anonieme
meesters kregen een noodnaam ge
lijkluidend niet de voorstelling (blij-
voorbeeld Meester van de Ursulale-
gende), de datum (bijvoorbeeld De
Meester van 1499) of de bewaar
plaats (bijvoorbeeld de Meester van
net H. Bloed) van een of ander be
langrijk schilderij, dat meestal als
basiswerk gediend heeft om langs
de sttjikriitdeche weg de andere
schilderijen van de betrokken mees
ter teruig te vinden en te groeperen.
Alleen deze meesters zijn op de ten
toonstelling terug te vinden. Het
thema van de tentoonstelling werd
niet alleen stilistisch maar ook nog
chronologisch en geografisch beperkt
in deze zin dat alleen die meesters
met noodnamen werden opgenomen,
die tot een der vier grote schilders-
oentra van de zuidelijke Nederlanden
in de late 15de en in de vroege 16de
eeuw schijnen behoord te hebben, te
weten Brugge. Gent, Brussel en Ant
werpen.
Aangezien de werken letterlijk over
<le gehele wereld verspreid zijn is
liet, steeds bijzonder moeilijk ge
weest deze op basis van fotogra
fische documentatie in hun onder
ling verband te bestuderen. De hui
dige Brugse tentoonstelling heeft
voor liet eerst mogelijk. Men mag
bracht en maakt zo een grondige
confrontatie met ,het levend werk'
voor het eerst mogelijk. Men mag
veronderstellen dat bepaalde werken
thans Brugge voor het, eerst op
nieuw samenkomen, sinds zij het
atelier van hun meester in de late
15de of in de, vroege 16de eeuw ver
laten li ebben.
Meesters
D
21 anonynu die m het Groenin
gemuseum bijeengebracht zijn,
leven an de kunsthistorische nomen
clatuur als:
meester van de Ursula-legende
meester van de Ducia-legende;
meester van de Barroncelli-portret-
ten; meester van de H. Augiustamus;
meester van 1499; meester van de
Brugse passietaferelen; meester van
de André-Madonna; meester van het
H. Bloed; .meester van de aanbid
ding van Khanenlco; meester van de
Magdalena-Jegende; meester van de
vorstenpoi trettenmeester van het
leven van Jozef; meester van de
Catharina-legende: meester van het
geborduurde loofwerk; meester van
Sint-Goedele; meester van de Aan
bidding Groote; meester van de Ant-
Antwerpse aanbidding; meester van
antwerpse aanbidding; meester van
de marteling van Johannes; Meester
van 1518 en meester van de Barba-
r a-legende.
Om al deze meesters hun vertegen
woordiging te kunnen geven, is dank
baar gebruik gemaakt van de dien
sten van zesenvijftig musea en col-
lectionneurs uit veertien landen. Het
behoeft geen betoog dat deze uiterst
kostbare schilderwerken de waar
de wordt per stuk geschat
op 140.000,totaalwaarde
f19.600.000,niet dan met veel
moeite ,los zijn gebrand'.
De primitieven komen uit beide
Duitslanden, Frankrijk, Nederland,
België, Zwitserland. Hongarije, Ame
rika, Spanje, Engeland, Australië,
Zweden, Polen en Oostenrijk. Uiter
aard zi jn voo r deze mil joenen zaak
bijzondere veiligheden ingebouwd.
Naast de normale toezichts- en vei
ligheidsmaatregelen, is in de ten
toonstelling een televisie-installatie
met gesloten circuit aangebracht,
die door middel van een aantal ca
mera's de tentoonstellingszalen voort
durend onder tv-toezicht houdlt.
De tentoonstelling loopt zoals
gezegd tot en met 21 september.
Onmiddellijk na de sluiting komen
de wetenschapsmensen aan het
woord. Op 22 en 23 september zal
al een wetenschappelijk colloquium
worden gehouden, dat het karakter
zal hebben van een wereldforum. De
Deze expositie, onder auspiciën van
de Unesco, is iedere dag van 10 tot
L8 uur te bezichtigen. Er is avond
bezoek mogelijk van 20 tot 22 uur
(iedere dag, behalve dinsdagen en
13, 15, 16, 20 en 23 augustus). Op
deze belangrijke gebeurtenis in .ei
gen gebied' komen wij in een uitvoe
rige beschouwing nader terug.
AND Ré OOSTHOEK
Meester van de heilige Augustinus:
J)e HH AwgusUnus en Paulus' (cat.
16, Aken, Suermondtinuseum)
WILLEMSTAD .Eigenlijk', /.egt pater Paul Brenneker (57),
,moet ik een soort apostolaat voor armen en on-socialen opbouwen,
maar je kan tegen de mensen niet preken zonder hen eerst te vreten
te geven'.
Zodoende heeft hij een stichting in het
leven geroepen onder de bginselrijke
naam .brood voor mijn broeder", die in
volstrekte anonimiteit van zowel gever
als bedeelde probeert enig voedsel aan
to dragen voor de hongerlijders van
Curasaoin Otrabanda, terzijde in een
steegje kunnen 75 mensen elke dag ie
der twee belegde broodjes komen af
halen tezamen net toereikend voor
duizend calorieën.
Brenneker: ,Wdj willen de armoede
niet oplossen wij willen wel de men
taliteit verbeteren diie deze armoede
veroorzaakt en op die wijze de armoede
voorkomen'.
Ook: ,Met huizen cadeau geven veran
der je niet3 aan de mentaliteit van de
rijken en bederf Je de instelling van de
armen.'
Of: ,Het is zo langzamerhand wel dui
delijk dat het hier geen paradijs is.
En laat u vooral niets wijsmaken: De
ze laatste uitbarsting heeft hier niets
veranderd.'
Paul Brenneker heeft een soort bouw
orde gesticht. Zijn medewerkers beste
den elke zaterdag van 'smorgens ze
ven tot 'savonds zeven aan het op
knappen van krotten tot een totaal
van twee of drie In de maand. ,Maar',
licht hij toe, ,de meeste krotten zijn ge
huurd en dan kan je er niet aankomen.
Als je ze restaureert verhoogt de eige
naar meteen de huur en dan is het geld
in feite weggegooid'.
Zoals gezegd, Brenneker streeft niet
naar een oplossing aangezien hij dat
beschouwt als de exclusieve plicht van
de staat. Hij verlicht bij uitzondering
even in betrekkelijke stilte enigszins
het lijden. Met reclame zou ik wel
meer geld kunnen krijgen, niaar op die
manier zou ik alleen de IJdelheid van
de gevers strelen. Je kan een zieke boom
wel snoeien, doch je maakt hem niet
beter als je de rottende wortels laat
zitten. De eigenaars van de krotten zijn
de jongens met geld, de grote heren.
Soms hebben ze er wel dertig of veer
tig in exploitatie. Meestal ontwijken
die mensen mij zorgvuldig, maar soms,
als ik er een trof aie beweerde niet te
weten waar die krotten dan wel te vin
den waren, heb ik hen aangeraden eens
uit zijn zorgvuldig gekoelde automo
biel te stappen, waar ook in Willemstad,
en dan gewoon een eindje recht-uit te
lopen... dan vind je ze vanzelf.
We hebben nu enig succes, want we bla
meren niemand rechtstreeks. Wel gaan
de mensen zich afvragen van wie die
hotten dan eigenlijk zijn.
Set vreemde hier is dat je geen duidelij
ke krottenwijken kunt aanwijzen er
taan afschuwelijke hutten op tien pas
tfstand van de meest luxueuze villa's,
j Je kunt de mensen die daar wonen, niet
euvel duiden dat ze opstandige gedach
ten giaan koesteren als ze in hun vuil
moeten leven met uitzicht op een me
vrouw vol juwelen.
Ret doet er helemaal niet zoveel boe of
nu drie procent of maar een procent
van de bevolking zo moet bestaah. In
elk geval staat een ding vast: hoe klei
ner het percentage is, hoe groter de
schande wordt voor de mensen die de-
se armoede laten bestaan en ervan
profiteren'.
,EEN GEVAL'
Om deze redenen schreef Paul Brenne
ker niet minder dan 63 ingezonden stuk
jes voor ,de pers' in Willemstad. ,Erg'
noteerde hij als kopje en signaleerde op
die wijze in enkele regels ,een geval'.
Langs «leze weg kreeg de vrouw be
kendheid die met vijf kinderen bleef
zitten, zestien gulden huur per maand
moet betalen en via de voogdijraad ne
gentig guldon per maand betrekt, doch
zelf niet kan werken, omdat haar klein
ste land pas een jaar oud is. Ook kwam
het gezin in de openbaarheid van man,
vrouw en acht kinderen. De man Is
ziekelijk en werkloos, de kinderen kun
nen hoewel zij goed leTen, niet naar
school bij gebrek aan kleren. De huur
van hun krot ls dertig gulden in de
maand.
In het blad van de regerende democra
tische partij, althans in het onafhanke
lijke dagblad Beurs en Nieuwsberich
ten' dat doorgaans het standpunt van
de DP verkondigt, werden deze stuk
jes nooit opgenomen. Wel in het katho
lieke dagblad Amigo di Curacao' doch
dat lag voor de hand, want Paul Bren
neker is tenslotte een pater.
En die pater: ,Ik kan u verzekeren
mijn hond woont beter. De eigenaren
van die huizen? Ik ken er enkele die
geen huur meer vragen, omdat de ver
blijven niet menselijk meer mogen he
ten. Ik ken anderen die gewoon ont
kennen dat ze krotten exploiteren. Zij
gênwoordiger. Ach, een fatsoenlijk ge
sprek kan alleen tussen fatsoenlijke
mensen plaatsvinden'.
Htonger? ,Ja in bepaalde sectoren van
de bevolking wordt hier honger gele
den. Ik ken mensen die ondervoed in
het ziekenhuis terecht zijn gekomen.
Sterfgevallen daardoor? Ach, dat kan
je moeilijk zeggen. Ze krijgen gebrek
aan weerstand en sterven dan aan iets
anders. Echt sterven van de honger...
Nee, dat niet'.
Hij reikt foto's aan en stelt vast: JDe
ratten staan er niet op en de vlooien
niet en de stank niet en de poep niet
en de urine niet.' Toch: .Vergeleken
met heel Zuid-Amerika is het hier nog
gunstig'!
OPPOSITIE
Problematiek heeft vele kanten. De op
positie zegt dat het sociale beleid van
de regering niet deugt. Statenlid Ri-
gaud, ongetwijfeld de behendigste en
best bespraakte van de DP-politici, opr
pert: ,Wij zouden wel meer volkswo
ningen willen bouwen, want we hebben er
tenminste tweeduizend nodig om de erg
ste nood te lenigen, als wij echter
steun willen hebben voor dergelijke pro
jecten moeten ze rendabel zijn, omdat
de bewoners van huizen bij de oprit van
de nieuwe brug moesten verdwijnen. De
bouwkosten zijn twaalfduizend Antilli
aanse guldens per stuk we moeten
acht procent hebben om het rendabel
te maken. En dat is in de omstandig
heden hier een onvervulbare wens. Een
jaar geleden heeft Nederland toestem
ming gegeven voor de bouw van 264
huizen etc etc...
Dat betekent tachtig gulden in de
maand en uit een inkomen van 350
gulden in de maand is dat niet vrij
te maken. Zeker niet voor mensen die
uit krotten komen waar ze het welis
waar slecht hadden, maar de huur toch
niet boven een tientje tot twintig gul
den in de maand uitklom. ,Van veel
mensen kunnen we nooit van zijn leven
huur eisen, omdat ze geen werk hebben
en maximaal veertig gulden .onderstand'
per week van de sociale dienst krijgen.
.Werkverschaffing is noodzakelijk. Je
lost er wel niet veel mee op, maar het
houdt de bevolking tenminste bezig.
Ook voor werkverschaffing echter kun
nen we geen geld aantrekken. Alleen
investeringsprojecten zegt Nederland...
nou, daar zitten we dan',
Op prentbriefkaarten ziet Curasao, ziet
Willemstad er uiterst fleurig uit: bont
geschilderde huisjes van hout klein
maar zo op het oog geen krotten; veel
bloesem waarbij zo nu en dan een ko
librie brillend blijft hangen. Achter al
die kleuren gaat de ellende schuil, ver
borgen armoede doorgaans, want de
Antilliaan loopt niet graag met zijn
veronderstelde schande te koop.
KERMIS'
Een onderwijzer van een katholieke
school: ,Ik heb de kerk zo vaak verwe
ten dat zij de hele kermis van de eerste
communie maar laat bestaan. Voor die
kinderen worden de meest kostbare kle
ren gekocht. Prachtige zwarte pakken
voor de jongens en feeërieke witte jur
ken voor de meisjes. Zelfs de aller arm-
sten doen er aan mee om niet in de
buurt uit de toon te vallen. En ze wor
den gezegend. Al hebben zij zich voor
vele maanden in de schuld moeten ste
ken. Ook al moeten ze daarom hun kin
deren zonder eten naar school sturen,
waar wij dan weer proberen om daar
tersluiks, met een dubbel rantsoen,
schoolmelk en boterhammen, die we
zelf meebrengen, iets aan te doen.
Et heb wel eens foto's naar Nederland
gestuurd met de vraag aan mijn fami
lie: Wisten jullie wel dat er op Cura
sao uitgehongerde kinderen rondlopen
,Nou, dat wisten ze niet en dus kreeg
ik na verloop van tijd een pakje. Maar
dat zet ook geen zoden aan de dijk:
de gemeentelijke onderstand werd op
31 mei jongstleden gegeven aan 1634
gevallen. Op de begroting staat er een
miljoen voor. Een echtpaar krijgt 19,50
per week. Man en vrouw die ongetrouwd
samen wonen ƒ15,50. Alleenstaanden
12,25. Door aparte aanvullingen per
lid van het gezin loopt dit dan op tot
een maximum van veertig gulden. Net
genoeg om niet te sterven in het alge
meen.
,Het is inderdaad niet veel, zegt een
ambtenaar, ,ik weet het. Maar onder
stand is slechts een middel en mag
nooit in een doel ontaarden. Als je
teveel schenkt, neem je de noodzaak om
te gaan werken weg. Daarom geven
wij per jaar aan onderwijs zo'n 23 mil
joen gulden uit. Voor scholen en allerlei
omscholingscursussen. Teneinde ge
schoolde vaklieden te maken voor wie
hier arbied genoeg is.
Maar het juiste cijfer van het aantal
noodlijdenden weet ook hij niet te pro
duceren. Dat cijfer bestaat niet op
Curagao. ,Nlet veel meer is het in elk
geval dan die 1634', gelooft de ambte
naar. .Veel meer dan zij denken', zegt
Paul Brenneker, ,want de mensen scha
men zich om naar een bedelings-instl-
tuut te gaan. Ze hebben vrees voor de
drempel, angst voor registratie, ze wil
len soms liever hongeren dan laten mer
ken dat ze geen geld hebben'.
Onderwijzer: .Vooral de jongeren vin
den het verschrikkelijk. Die nebben va
ders voor wie welvaart nog tastbaar
is geweest, met een radio en een auto.
Die jongeren kunnen dat niet krijgen.
Kijk maar om je heen. Midden op de
dag zie je ze overal rondhangen. On
der bomen, op pleinen, bij standbeel
den. Dat verpest de mentaliteit hier
op een gruwelijke manier.
Een uitweg? Niemand kan er veel over
zeggen. ,Meer werkgelegenheid', is op
zichzelf niets dan een slagzin. Waar
moet die werkgelegenheid vandaan ko
men? Niet tijdelijke, doch permanent.
En je kan het hele eiland niet vol zet
ten met hotels en casino's. Hoe kwets
baar die industrie is zal in de komende
maanden wel blijken.
INDUSTRIE
Waar blijven de industrieën? Wat moet
je beginnen op een eiland: kaal, steen
achtig, uitgedroogd ten dele door een
waterslurpende olie-industrie, met als
enige gewassen van betekenis de cac
tussen en doornstruiken, waaraan slechts
de geiten zich kunnen verzadigen Waar
is de term .landskinderen' zo letterlijk
van toepassing als hier? Met schrikwek
kende aantallen onechte kinderen en
een meestal niet zo erg bestendig ge
zinsverband, dat veel van de verant
woordelijkheden bij de vrouw legt die
sociaal juist het zwakste staat. Hoe
kan men van deze tussen zwart en licht
bruin gekleurde mensen verwachten dat
zij bij hun armoede ook nog sociale
achterstelling zullen accepteren te
rugkijkend op een slaafs verleden en
zonder uitzicht op een redelijke toe
komst? In voortdurende confrontatie
met rijken en toeristen die dollars over
vloedig laten wegstromen in de casino's.
Met ministers die veel uitgeven aan
aardige vriendinnen... en op een klein
eiland gaat het bericht zo snel.
In de prijzende folders wordt weliswaar
breedvoerig opgegeven van Curasao's
centrale positie in het Oaralbisch ge
bied doch SHell-directeur Isphording
zegt: ,Het zou voor de hand liggen hier
een plastic-fabriek te bouwen, want
plastic is een bijproduct van olie. He
laas. de mogelijkheden zijn onderzocht
en er is geen markt voor. De afzetkan-
sen ontbreken ten ene male'.
Curacao is een gecompliceerde optel
som van onmogelijkheden, waarmee
niettemin een eenvoudige rekening moet
worden afgerond. Dat" lukt maar zeer
ten dele, helaas.
Puin is de consequentie van het falen
geworden. Het wordt bij vrachtwagens
vol gestort op een stuk land in het
stadsdeel .Marie Pompoen'. De zwarte
armen strijken op de brokken neer als
raven. Zoekend in het afval, gravend
tussen as en steen met blote, bloedende
vingers. De hele godganse dag graven.
Naar een klompje goud misschien van
een verbrande juwelierszaak of wat
geldstukken of een gewoon stuk kope
ren pijp, dat zij bij de Shell weer kun
nen vorkopen. Dat is de werkverschaf
fing voor de armen uit al die buurten
met namen als exotische bloemen:
Fleur de Marie, Otrabanda, Seroe di
Domi, Batï Panja.
Voor de autochtone bevolking op Curagao wordt de tegenstelling arm-rijk nog geaccentueerd door
toeristen, die in luxueuze hotels verblijven en de dollars overvloedig laten wegstromen in de casino's.
Achter' felle kleuren gaat de ellende schuil op Curasao: krotten in de schaduw van bungalows. Zó groeit een
deel van Curagao's gekleurde jeugd op.