prof. drs. friedrich weinreb
EN ZIJN SPOOKGENERAAL
HERBERT JOACHIM VON SCHUMANN
Daf-dealer
betrouwbare
inruilauto
Veroordeeld redder van vele honderden Nederlandse joden
BEKENDHEID
GROTE
SPANNING
ADMINISTRATIEF
„I»5 3*MS68
rüOVINCIAlE ZEEUWSE COURANT
13
-PEN (GPD) De geschiedenis van de tweede wereldoorlog telt een aantal ge
beurtenissen, waarmee niemand goed raad weet. Zelfs nu nog niet, bijna 25 jaar
ydat het laatste schot op Hitiers horde n werd afgevuurd. Het gaat hier niet zo-
ger om de schermutselingen aan het front, nee, het gaat om wat zich toen afspeelde
ju het achterland dat bizarre speelterrein van spionnen, dubbelspionnen, verra-
ders collaborateurs, verzetslieden, politieke intriganten, opportunisten, zwarthande-
[yrs en gewone, dodelijk bevreesde mensen. Het zijn gebeurtenissen, waarbij de
«rkelijkheid soms zo'n absurde baan heeft beschreven, dat daarbij vergeleken wil-
h oorlogsfantasiën tamelijk kleurloos aandoen.
ka zo'n hoe-kon-het-toch-allemaal verhaal is de kwestie-Weinreb, Friedrich Wein
reb, de man die in de oorlogsjaren vele honderden joden van de ondergang heeft po
gen te redden en daarin voor een deel ook is geslaagd. Maar het ongelooflijke spel
letje blufpoker, waarvan Weinreb zich bediende en waarmee hij de eerste oorlogsja
ren zulke verbijsterende resultaten behaalde, keerde zich in het laatste gedeelte van
de oorlog tegen hem. De inventieve Weinreb had krachten en situaties in het leven
geroepen die op den duur niet meer te overzien en te bedwingen waren. Als Weinreb
een kruimeltje geluk aan zijn zijde had gehad, zou hij nu een alom geëerd man zijn
geweest. Maar het noodlot (of wat dan ook) wilde anders. Het wierp hem op het be
slissende moment aan de andere kant van de scheidslijn, in de categorie van de aan
geklaagden, de knoeiers en verraders.
t. 1948 werd Friedrich Weinreb ver-
gfi'jiriaïsws
m ichokkende straf. Slechts lang
ham zakte de opwinding erover in
Vrfertod we?. In 1965 werd de zaak
Mtfwakeld. Na een studie van 15
Zr verscheen prof Pressere boek
Swi-if Süir m ve"
J£' «40-45'. Presser besteedt
fvi hoofdstuk aan Weinreb. Het
omvangrijke dossier over hem
wVhii ervoor doorgenomen. Pres-
«kmm. in hoffelijke bewoordin-
C Wt een vernietigend oordeel over
L motivering van het vonnis. Er
vri in de eerste kamer nog een
over de zaak-Weinreb gesteld,
-u- ht lep op n'ets uit- 18 het
'■ilf.' A-oord daarmee over de zaak-
itearëb gesproken? Het ziet er met
•ji' uit In een recent interview zei
„,.i p-P«er desgevraagd: .de affai-
-.Wanreb is nog altijd dynamiet'.
r»v iizen is het eerste deel ver-
'ran Weinrebs memoires
ColUoorate en verzet. I Het land
df- bUnden'Prof Weinreb werd
Restunuleerd door de joumalis-
•/p.Gte Robeostein. Hijzelf ge-
net dat Nederland nog be-
ÜnanCag voor zijn belevenissen
itl Het boek dat prof. Weinreb
geschreven (de delen n en III
visa m de herfst uit) is een bui-
..•■Cj belangrijk document. Het
rtïöJ is huiveringwekkend en spook-
triest en ellendig, een relaas
V noop en wanhoop. Fascinerend
j werk m zijn détailwerking en
^-.ekening De man moet een fo--
-dibel zehéugen bezitten om de ge-
bMilïsissen op deze beklemmende
mier te laten herleven.
ROEKELOOS
PLAN
Wedrtch Weinreb, geboren in 1910
aLamberg, kwam in 1916 naar Ne
derland. Hij studeerde economie in
•Rotterdam en was later verbonden
aan het Nederlands Economisch In
stituut, een functie die hij. jood zijn
de, in 1941 op last van de bezetter
moest opgeven. Weinreb woonde in
die tijd in Scheveningen. Hij was
gehuwd, had kinderen en zijn huis
was, zo zegt hij in zijn boek, al
voor 1940 een verzamelplaats van
talrijke uit het buitenland gevluchte
wden Hij was adviseur van de oost-
joodse gemeenschap in Scheveningen
en lid van comité's die joden bijston
den een nieuwe toekomst op te bou
wen, In zijn omgeving gold hij als
een man, ,die toegang tot de autori
teiten had'.
Heit was logisch dat deze als in
vioedrijk beschouwde figuur op zeker
moment (1942) werd geraadpleegd
door radeloze joden, die waren aan
gewezen om te werken in Neder
landse arbeidskampen. Wein-eb kon
daaraan niets doen. Niets? Weinreb
kwam aan de weet. dat als men in
het neutrale buitenland de beschik
king had over deviezen en die be
schikbaar wilde stellen voor het der
de rijk. «Je mogelijkheid tot emigra
tie bestond. En dat men dan, in af-
wacht.ng van een definitieve beslis
sing daarover, niet naar een werk
kamp hoefde. Weinreb begon daar
op een roekeloze actie, waarvan hij
de gevolgen absoluut niet kon over
zien. Hij belde het gewestelijk ar
beidsbureau (dat over de werkkam
pen ging) op en deelde de chef daar
brutaal mee. dat hij drs Weinreb
was. de expert voor joodse emigra
tie, zoals de man ongetwijfeld wel
zou weten. Vervolgens schudde hij
een fantastisch verhaal uit de mouw:
hij. Weinreb. was in Nederland de
vertegenwoordiger van de Duitse
Wehrmachtinstanties om er op toe te
zien dat bepaalde joden, die over de
viezen beschikten, in de toekomst de
kans zouden krijgen te emigreren,
want Duitsland kon die gelden best
gebruiken enz. Of het arbeidsbureau
nu maar wilde zorgen dat die perso
nen niet naar de werkkampen gin
gen. Een ge af staaltje van ongeloof
lijke bluf. En wat Weinreb zelf nau
welijks voor mogelijk hield gebeur
de: de man van het arbeidsbureau,
z^er onder de indruk, trapte erin.
Hij beloofde de Weinreb-joden uitstel
te geven als voor iedere betrokke
ne dan maar een verklaring met
stempel werd overlegd Non. daar
wist Weinreb wel raad mee. Het
was hem al lang duidelijk dat men
leefde .in een karikaturale, wereld
van papieren realiteit en papieren
nep'.
Een grote hoeveelheid joden (nie
mand was op de hoogte van de bluf)
spoedde zich daarna naar Weinreb
om op de emigratielijst te worden
geplaatst (lijsten hield Weinreb ove
rigens niet bij, dat was hem veel
te gevaarlijk). Over deviezen werd
nauwelijks nog gesproken. Weinreb,
die onmogelijk iedereen voor emi
gratie kon aanmelden, zocht de meest
schrijnende gevallen er uit en meldde
ze aan het arbeidsbureau.
De chef daar belde hem na verloon
van tijd weer eens op. Hij vroeg
zich af, wie er nu precies achter
zat: dat gepraat over de Wehrmacht
was toch wel erg vaag en algemeen.
Weinreb, die de man niet achterdoch-
ADVERTENTIE)
voor een uiterst
toten met gecontroleerde
ook voor andere merken
(omdat er steeds meer
autobezitters op DAF overgaan)
Coupon
Ik ben geïnteresseerd in adres
een inruilauto met
DAF Garantie Controle plaats
er postzegel zenden a»n DAF.
van Doorne's Automobielfabrieken N.V.
VOOR ALLE INLICHTINGEN, AUTOKIJLES EN GRATIS FKOEKRI1
N GARAGE verbrugge
daf-dealer
Terneuzen,
Dt^ostriewcg 37
01150-3451
Oustburg
Oude Stad 21
Tel. 01170-2473
A. BIESBROECK
°'l daf-dealer
Bulsl Telcloun 01140 - 2bl
AUTOMOBIELBEDRIJF
DE GROENE NV
njelierenstr. 5-7, tel. 01100-6810.
ïealers voor Noord- en Zuld-Beve
AUTOMOBIELBEDRIJF
VAN FRAASSEN
afd. verkoop,
Pres. Rooseveltlaan 760
Tel. 01184-6679 - Vlissingen
Dealer voor Walcheren
Oost-Perkweg 21-23, Middelburg
tig wilde maken, verzon ter plekke
de naam van de godheid, die in Ber
lijn de zaak in handen had: general-
leutnant Herbert Joachim von Schu
mann - de voornamen herinnerde
Weinreb zich uit een of ander jon
gensboek. Nou. die naam deed het
geweldig. De man van het arbeids
bureau was geïmporteerd en zou alle
medewerking blijven verlenen
Het bureau-Weinreb kreeg steeds
grotere bekendheid over de
grote spanning waaronder de man
kwam te leven zal hierna nog iets
worden verteld, maar die laat zich
al gemakkelijk raden. Weinreb werd
erkend door de joodse raad. dat ver
lengstuk, werktu.g zo men wil, van
de Duitsers. En v.a de joodse raad
vernam ook de beruchte SD-er Fis
cher van het bestaan van de .Wein-
reb-lijst'. Toen Weinreb dat hoorde,
verbleekte hij. want nu moest alles
wel uitkomen. M^ar nee, Fischer zei
dat wat Von Schumann deed heel
goed was. Later bleek dat hij er
niet voor uit had willen komen dat
Berlijn nem van deze affaire kenne
lijk onkundig had gehouden. Ieder
een slikte die spook-generaal, nie
mand dacht eraan die Von Schumann
in Berlijn eens op te bellen. De gene
raal ging een heel eigen leven leiden
bij de joden, die verrukt waren van
zo'n beschermende hoge piet en bij
de instanties. Om het nog wat ech
ter te maken, ontwierp Weinreb ook
fraai postpapier met de naam Von
Schumann er op. Niemand, niemand
verdacht We r ervan de generaal
uit zijn duim zuigen Zoiets deed
je toch ook n.et
In juni 1942 kwam het bericht dat
de SD joodse gezinnen via Wester
bark naar kampen in het buitenland
zou gaan zenden de deportaties
dus. Dat was iets anders dan werk
kampen voor joodse mannen in Ne
derland, waarover de arbeidsbureaus
waren gegaan. Weinreb begreep dat
de pséudo-legaliteit met Von Schu
mann nu niét mper voldoende zou
zijn. Zijn beschermelingen op de
.lijst' voelden zich weliswaar veilig,
maar alleen Weinreb wist (zelfs zijn
vrouw was niet op de hoogte van de
nep-generaaldat dat vertrouwen m
de Berlijnse generaal op niets berust
te. Hij maakte zich nog ongeruster
dan hij al was. Hij hoopte met zijn
.bureau' door te kunnen gaan tot sep
tember 1942. Dan zou. zo rekende
hij, de invasie van de geallieerden
de bevrijding moeten brengen, of hij
zou ontmaskerd worden. De Duitsers
zouden dat gescherm met Von Schu
mann toch niet blijven slikken. Ze
ker de SD niet. die soms op tame
lijk gespannen voet met de wehr
macht stond. Bevrijding in 1942, die
verwachting lijkt nu belachelijk
maar Weinreb stond daarin niet al
leen. Velen waren die mening toege
daan. Het kón gewoon niet anders,
het mócht eenvoudig niet nog lan-
ger duren.
aarom begon Weinreb zijn geregi
streerde mensen op te wekken onder
te duiken. Achter de schijnbare lega
liteit van zijn bureau ging nu een
groeiende illegaliteit schuil. Hij zorg
de via een relatie voor onderduik
adressen. voor valse persoonsbe
wijzen enz, Hij hielp joden via een
(gevaarlijke) vluchtroute ook ille
gaal het land uit. De Weinreb-jo
den waren echter voor een groot deel
helemaal niet gesteld op die illegali-
men uit Westerbork. Het drukte hem
zo terneer dat hij maar een fractie
die mensen kon redden dat
hij op den duur zijn post niet meer
durfde openen. Er waren telegram
men met hartverscheurende inhoud:
.Red ons, God zal u zegenen Sally,
Mirjam, Mozes, Louise, Jacob Bril-
leslijper. barak 67, Westerbork'. Bij
elkaar zou Weinreb in het kamp zo'n
500 tot 600 joden .sperren'.
Weinreb deed nog meer. Hij waar
schuwde joden in wijken waar de
SD van pan was razzia's te houden.
Hij bood hun onderduikadressen aan.
Sommigen we.gerden weg te gaan
O. nee, illegaal wilde men niet zijn.
Weinreb rédde ook meer dan eens
lopen. Hij wist dat zelf ook. Daar
om hoopte hij zo vurig dat de oor
log in 1942. voor zij démasqué, ten
einde zou zijn. Op 11 september 1942
werd Weinreb van huis gehaald. De
SD had korte tevoren een meisje ge
pakte dat met valse pap.eren in een
bioscoop zat. Het meisje liet de naam
Weinreb vallen. De zaak kwam in
handen van de SD-er Koch, en Koch
met zijn routine-geest, ging alles
na. Hij vertelde Weinreb dat er in
Berlijn geen generaal met de naam
Von Schumann bestond Weinreb
waande zich totaal verloren, maar
Koch zag in Weinreb alleen maar
het slachtoffer van een in sdadig
complot. Er was natuurlijk een
schurkacht-ge Duitse figuur, zo hield
hij Weinreb voor, die zich van de
naam Von Schumann had berLend.
het hoofd van een organisatie die
z-.ch wilde verrijken via Weinreb en
de deviezen. Een schurk van een
vent. vond Koch. De bende moest
ontmaskerd worden en Weinreb
moest daarbij helpen. Dat leek Wein
reb wel wat. Als de generaal of een
van zijn assistenten (Weinreb noem
de als fictieve figuren Six en Von
Rath) weer in Scheveningen kwam,
zou hij. Weinreb, Koch een seintje
geven. Maar intussen moest de Wein-
reb-lijst wel van kracht blijven, want
anders zou de generaal onraad rui
ken. Mooiere dekking was nauwelijks
mogelijk, hoewel Weinreb het vuur
nu toch wel heel dicht genaderd
was. Ook Koch kwam dus niet op
de gedachte dat Weinreb de generaal
had verzonnen. Dat was toch im
mers waanzin
Weinreb moest .achter Von Schu
mann, met andere woorden achter
zichzelf aan Hij deed het nauwge
zet. Elke week bracht hij Koch rap
port uit. Weinreb improviseerde op
een verbluffende manier en Koch ge
loofde hem. Maandenlang bleef de
zaak slepen. Tenslotte begreep Wein
reb dat hij Koch nu toch lets m
handen moest spelen: een helper van
Von Schumann. Maar hoe? Hij vond
een gewezen gevangenisklant bereid
voor 10.000 gulden de rol van Six
te spelen. Weinreb instrueerde de
man en het spel zou zo worden op
gezet dat ook Six in feite door Von
Schumann was bedrogen en er dus
wel met een lichte straf zou afko
men. Hier eindigt deel I van Wein
rebs meeslepende memoires. Wij we
ten in grote trekken hoe het Wein
reb verder is vergaan. De stunt van
de gewezen gevangenisklant misluk
te. Weinreb werd gearresteerd,
zwaar mishandeld en in mei-1943 met
zijn gezin naar Westerbork gezonden
Het onderzoek werd niet doorgezet.
prof. drs F. Weinreb staat thans aan het hoofd van een
theologische beweging die zich baseert op het oude he
breeuwse denken en waarin ook elementen van christelijke
theologie verweven zijn. Hij is enige tijd verbonden geweest
aan de hogeschool van Djakarta waaraan hij ook zijn titel
dankt. Het centrum van zijn beweging is gevestigd in Jeru
zalem. Vandaaruit zwerft hij over de wereld om gastcolleges
te geven, zoals hij in 1967 ook in Nederland heeft gedaan.
Over zijn theologische denkbeelden heeft hij diverse boeken
gepubliceerd.
teit. Men wilde net rustig, netjes
en vooral legaal doen. Waarom on
derduiken. 21ij hadden de generaal
toch? Wat zou Von Schumann zeg
gen als zij zo maar verdwenen. Wist
de generaal wel dat Weinreb zo zijn
zaken beheerde? Bovendien: bij ont
dekking zouden zij Mauthausen ris
keren en wat dat betekende besef
ten de Joden toen al heel goed. Wein
reb was onverbiddelijk, Hij moest
immers wel. Wie zich zo maar door
de SD zou laten ophalen, kon niet
meer verwijzen naar de Weinreb-
lijst, want de generaal wenste niet
in een ruzie met de SD te worden
betrokken. Men diende zich voor die
SD schuil te houden totdat de Wehr
macht de papieren voor emigratie in
orde had.
Het verhinderde niet dat er uit Wes
terbork telegrammen kwamen van
wanhopige mensen. Of hij toch als
jeblieft wilde bevestigen dat zij op
zijn lijst stonden. Van het eerste tele
gram schrok Weinreb. Hij kende de
namen van die mensen niet eens. Was
het een valstrik? Hij belde met een
benauwd hart Westerbork op. tast
te de mogelijkheden af. merkte dat
er .speelruimte' was en kwam weer
brutaal met Von Schumann op de
proppen. Mem boog dfep voor de ima-
s-inaire generaal.
Tot zijn verbazing kon Weinreb zijn
lijst ook in Westerbork doorvoeren
De Weinreb-joden zouden zo lang in
Westerbork Wijven totdat uitsluitsel
over emigratie was gegeven. Toen dat
bekend raakte, werd Weinreb bedol
ven onder de brieven en telegram-
Een paar maanden later werd Wein
reb plotseling naar Scheveningen te
ruggehaald. De SD-er Bolland, die de
zaak nu in handen had. stelde hem
voor voor SD te gaan werken. Hij
zou dan zijn best moeten doen rijke,
Inmiddels ondergedoken joden op te
sporen. Weinreb stemde toe weige
ren betekende meteen de dood voor
hem en zijn gezin ein hoopte dat
zijn improvisatietalent hem weer zou
redden. Als stok achter de deur hield
de SD Weinrebs vrouw en kinderen
in Westerbork. Weinreb ging het ter
rein verkennen. Hij merkte dat Bol
land en zijn medewerkers verzot op
geld waren en toverde hen de fraaiste
dingen voor ogen. Gebeuren deed er
overigens heel weinig. Bolland was
verrukt over wat er allemaal in hel
vooruitzicht was gesteld en na ver
loop van tijd slaagde Weinreb er in
zijn gezin zelfs naar huis te halen,
tn Westerbork werd de Weinreb-lijst
weer ingevoerd. Zo'n 1500 personen
kregen er een plaats op en de gelden
die Weinreb hier inde, stopte hij Bol
land en zijn medewerkers toe. Hier
liepen de zaken Weinreb uit de hand.
hier raakte hij aan de andere kant
van de scheidslijn. Maakte wat hij
hier deed nu erg veel uit? Het ging
hier immers toch al om ten dode
opgeschreven mensen
Langzamerhand voelde Weinreb ech
ter dat hij van het toneel moest ver
dwijnen De SD zou hem. vroeg of
laat toch uit de weg ruimen om
dat hij al veel te wel wist, Bo
vendien wilde de SD nu wel eens
fortuinen op tafel zien. De Wednreb-
bruari 1944 Acht februari kwamen
de Duitsers om hem op te halen,
maar de vogel was gevlogen. Een
dag eerder was Weinreb met zijn ij-
tin ondergedoken.
Het bovenstaande is een ruwe,
zeer onvolledige schets van de
gebeurtenissen. (Weinreb zelf heeft
er in deel 1 meer dan 650 pagina's
voor nodig). Op een aantal punten
moet nog nader worden ingegaan.
reb bloot stond. Dat laat zich niet in
een paar zinnen beschrijven. Het is
eigenlijk een wonder dat hij niet tus
sentijds een hartaanval of een ze
nuwtoeval heeft gekregen. Hij had
(in 1942) vrouw en drie kinderen en
een vierde op komst. Bij hem in
woonden zijn uit het buitenland af
komstige. niet aangemelde grootva
der en een al even illegaal schoon
zusje. Zijn bovenburen, die fout wa
ren. bezagen hem met achterdocht.
Eik moment kon er iets mislopen en
de dood betekenen voor hem en de
zijnen. Hij werkte onder zeer moei
lijke omstandigheden. Als jood mocht
hij niet meer van tram en trein ge
bruik maken, zijn telefoon werd af
gesneden en het was hem niet toe
gestaan na achten 'savonds op straat
te komen. Hij moest dan ook gebruik
maken van Arische helpers (van wie
er een paar zeer commercieel waren)
om zijn werk te kunnen blijven doen.
Een ander punt: wat dreef deze man
er toe die waaghalzerij zo lang vol
te houden? Hijzelf zegt er van:
omdat ik het niet laten kon. evenals
eten, drinken en slapen. Ik zou op
de een of andere manier ten gronde
soort zelfbevre
diging. Er waren ook wel momen
ten aait hij er helemaal af wilde,
dat de .generaal' hem loodzwaar op
de schouders drukte. Maar hij zat
er te diep in om op te geven. Te
veel mensen dankten aan hem tijde
lijk hun vrijheid. Als hij onderdook
zou dat ook hun einde betekenen.
Onthullend en onthutsend is het
beeld dat Weinreb geeft van de hou
ding die vele joden ten opzichte van
de illegaliteit aannamen. Men wilde
precies doen wat de overheid eiste,
ook al was zij nog zo vijandig en
misdadig tegen de joden. Weinreb
constateert met ironie en verbit
tering: ,men haatte de Duitsers niet.
Toen niet en nu niet. Men doet wel
vaak alsof, omdat die houding wel
eens flink staat op zijn tijd. Men
was bang voor de Duitsers en men
schaamt zich nu, maar men haatte
ze niet. Want zij speelden het spel
van de legaliteit, zij gingen met de a-
vocaten om, bezaten stempels, had
den bureaus. Maar de mensen die zei
den dat dat allemaal maar onzin was,
die er de gek mee staken, die de
stempels maakten, dat warer. niet de
echte, de goede. Ja, men had ze
wel eens nodig, maar veel liever was
men met de Duitsers verder gegaan.
Hadden de Duitsers dat maar ge
daan. Nu men dus moest, door dat
domme onbegrip der Duitsers ge
dwongen. wel dan moest het maar.
Maar het waren toch niet serieuze
figuren, die illegalen, het waren hal
ve gekken, wilden. Ze waren onbe
trouwbaar. het waren tariers van de
brave, legale burger, die o. zo graag
tot in de dood 'egaal zou zijn ge
bleven'.
Diezelfde weerzin tegen de illegali
teit kwam naar voren bij het onder
duiken. Weinreb had er geld voor
nodig, veel geld. E' was au eenmaal
in dat opzicht volgens Weinreb. heel
wat minder idealisme dan velen ge
neigd zijn te denken. Hij klopte
voor dat geld aan bij gefortuneerde
joden. Hij stootte overal zijn neus,
of kreeg een féoi n handen gedrukt.
Een joodse miljonair, die zijn for
tuin met behulp van Weinreb. ille
gaal had ondergebracht, wilde aan
vankelijk aan Weinreb niets geven.
Want hij was nu eenmaal tegen dat
soort illegaliteit. Weinreb in een an
der hoofdstuk over min of meer het
zelfde probleem: .de deugdzame ka
pitalisten hebben mij verleid een blik
in hun samenleving te werpen. Het
moest wel even. Ik ril altijd even van
die lieve, aaierige, behulpzame so-
ciëty; ik ken haar al te goed, ik
ken de kant die zij niet kennen, niet
durven tonen. En daar zijn zij af
zichtelijke demonen. Laten we dat
weten. En laten we van ben niets
verwaohten. Zij willen hun spel con
tinueren, tot in het oneindige. Zij
laten ieder ander omkomen, als zij
maar hun leven kunnen voortzetten.
Daarvoor hebben zij een vat vol
smoezen voorradig".
Weinreb redde zich toch. Aanvanke
lijk had hij voor een plaats op zijn
.lijst' niets gevraagd, maar toen ging
hij inschrijfgeld heffen. Von Schu
mann had hem dat gevraagd. En
dat wilde iedereen graag betalen. Dat
gaf ook zo'n legaal idee. Een plaats
op andere lijsten (Industrie-Sperre.
Diamant-Sperre enz. i kostte immers
ook nandenvol geld. Weinreb stopte
de aldus vergaarde centen in de on-
derduikaffaires. Hij heeft er na de
oorlog nog last genoeg mee gehad.
Na 1945 waren velen 'nog .zo ver
blind in hun iegaliteitsaanbidding
van de code van de duivel, dat zij
weer niet begrepen hoe vreselijk zij
zich blootgaven. Zij konden maar niet
vergeven dat de legale generaal het
legale geld niet had gekregen, doch
dat de illegale generaals-maker het
geld voor illegale onderduikers had
gébruikt'.
Weinreb sohrijft ook meer dan eens
over dat zo ontmoedigende .waanzin
nige doorfunctioneren' van de maat
schappij. Hij wijst op een aantal Ne
derlandse agenten die zo voorbeeldig
hun plicht "deden en zo ijverig jo-
Prof. Weinreb in de oorlogsjaren.
den ophaalden. Zij sloofden zich er
echt voor uit. .Het waren geen slech
te mensen', zegt Weinreb, ,het was
erger. Het waren met-mensen'. Op
basis van vrijwilligheid, zo vernam
Weinreb van een SD-er en later van
anderen, konden Haagse agenten
deelnemen aan de razzia's. Er was
een heel gedrang om mee te mogen,
omdat er dan altijd .iets te halen
viel'.
Weinreb was met het type held
dat gewoonlijk voor deze ereti
tel model staat. Hij pleegde geen
overvallen of ander gespierd werk.
Hij bestreed, vermoedelijk als enige,
de Duitsers met hun eigen wapens.
.Men viel de joden niet met messen
en geweren aan. dan moet je met
messen en geweren terugslaan. Men
viel administratief aan. onzichtbaar,
via berichten in de krant, via de
post die de oproepen verzorgde. Men
werd naar werkkampen geadmini
streerd Dat is nauwelijks een ge
vecht, het speelt zich administratief
af. En tegen 'n administratieve aan
val moet je je administratief verde
digen'.
Weinreb heeft de draak gestoken met
die heilige administratie en bureau
cratie. Heilig voor de Duitsers,
maar ook voor heel wat Nederlan
ders. Misschien is dat een van de
redenen, waarom er na de oorlog zo
weinig sympathie voor heen was." Hij
had al die stempels en mooie ver
klaringen, die indrukwekkende brie
venhoofden en heel de san terne kraam
die daar mee samen hing belache
lijk gemaakt. Weinreb had helemaal
niets achter zich staan, niet eens die
generaal En het is niet prettig om in
minder dan je hemd te worden ge
zet. Weinreb had misschien als een
tweede köpenick kunnen worden be
schouwd. maar hij werd het niet, om
dat de achtergrond waartegen alles
zloh had afgespeeld zo bitter weinig
reden tot lachen gaf.
Het is mogelijk. Maar
Presser. wie men geen slordigheden
kan verwijten, heeft in het dossier
niet veel belastends kunnen vinden.
Wél een aantal vreemde dingen in
het proces tegen Weinreb. Zo is er
tegen hem getuigd hoe is het mo
gelijk door zijn tegenspelers ir
de oorlogsjaren het tuig van .Win
dekind' (het Haags politiecentrum)
In het vonnis tegen Weinreb staat
verder: ....dat de rechtsorde met ge
doogt dat enig mens in vertrouwen
op eigen kunnen en naar eigen mo
rele maatstaf aldus beschikt over le
ven en lot van anderen'. Een mooie
redenering voor een zuivere maat
schappij, maar tussen '40 en '45 wa
de leiding van de maatschappij mis
dadig en bedorv -. Presser merkt Of
dat de steil.ng van de rechtbank eer
veroordeling van het illegale werk
.an sich" :s Welke illegale werker be
schikte niet over het lot van an
deren Heeft, zo vraagt Presser zich
dan ook af. de rechter zich wel vol
doende verplaa' -t in de oorlogssitu
atie, toen iedere jood een ter dood
veroordeelde was? Waarom toch
werd Weinreb gestraft en zo zwaar
gestraft
Presser geeft als zijn persoonlijke
overtuiging: /Ie jood Weinreb Is de
zond bok geworden, heeft voor het
tekortschieten van talloze niet-joden
geboet. Hij moest gefaald hel
verzaakt, ook hij. Als er geen joodse
verraders waren, moest men ze uit
vinden. De paar. die men na de
oorlog berechtte, betekenden te wei-
.nig. Hier nu. was er een van het
formaat dat voldeed'.
ADVERTENTIE
WENNEKER
SCHIEDAM ROOSENDAAL
