EEN LAND VOL
MANNENBROEDERS
SBmiu
Iüb
IN ZUID- pn
AFRIKA L_l
I Zaterdag 5 april 1969
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
19
Vandaag publiceren wij het eerste artikel van een re- lallen gesprekken met inwoners van Zuid-Afrika, zowel
portage-serie over de apartheid in ZuidrAfrilea. Zij zijn blanken, bantoes, kleurlingen en Indiërs. Onder hen be-
geschreven door de journalist G. A. de Kok, hoofdredac- vonden zich politici, hoogleraren, zakenmensen, predi-
teur van de PZC, naar aanleiding van een bezoek aan kanten en Journalisten. Ons eerste artikel: JZen land
Zuid-Afrika. De artikelen zijn mede gebaseerd op tien- vol mannenbroeders
JOHANNESBURG .Dames en heren, ons
gaan nu neerstrijk op de Jan Sniuts-lughave van
Johannesburg.De stem van de stewardess
klinkt vriendelijk, ze doet haar aankondiging eerst
In het Afrikaans, dat is haar moedertaal heeft ze
me tjjdens de vlucht verteld. Engels is haar twee
de taal. Ik maak de veiligheidsriemen vast, maar
moet daarvoor een formulier uit handen leggen,
dat kort tevoren is uitgereikt. .Welkom in Suid-
Afrika' staat er boven. Welkom, jawel, maar niet
temin is dit eerste officiële stuk reden tot een
■lichte ergernis. Waarom? Het ras moet worden
■jangekruisd: .Blank. Aziaat. Ander'. Wat maakt
Rassen bovenop elkaar. Dajt merkt
™.ien al spoedig zodra men is geland:
üc Mep zonder op te letten een toilet
voor niet blanken binnen. Een bantoe,
die er aan het schoonmaken was. keek
me verbaasd aa.n. Maar laten we niet
op kleine schaal beginnen, doch po
gen het probleem in zijn totaliteit en
zo zakelijk mogelijk te beschouwen.
Berst proberen de feiten te laten
mreken. Wat zijn hier de feiten?
Set gaat in Zuid-Afrika om een sa-
nenleving, waarin globaal geno-
npn ver rassen voortdurend met
jlkaar hebben te maken. Zij vormen
de bevolking van dit zuidelijk Afri
kaanse continent: blanken, bantoes,
kleurlingen en Aziaten. De kern van
iet rassenprobleem ligt vooral In de
©rhouding blanken-bantoes, oftewel
ilank-zwart. De zwarte bevolking
an Zuid-Afrika heeft namelijk een
;rote numerieke meerderheid: zij
"uim twaalf miljoen op een to-
van achttien miljoen. En dat
fidt er toe. dat de bevolking van
Huropese afkomst zich er voortdu-
ind van bewust is, dat zij een kleine
iinderheid in Zuid-Afrika vormt,
lét percentage blanken is zelfs sinds
.921 afgenomen van tweeëntwin-
Sg tot negentien procent, zodat thans
>eer dan tachtig procent van de
iuldafrikaanse bevolking niet b'/nk
j. Bijna zeventachtig procent is
iwart.
Achttien miljoen inwoners, drie
lüjoen blanken. Daarnaast zijn er
r lim één miljoen kleurlingen, een
groep onder meer ontstaan uit het
Contact van vroege blanke kolonis
ten met de inheemse bevolking. Er
rijn voorts ruim vijfhonderdduizend
Aziaten, voornamelijk Indiërs. Zij
eerden In de negentiende eeuw aan-
atirokken als contractarbeiders voor
e suikerplantages in Natal. Later
olgden ook nog groepen Indiërs, die
p eigen gelegenheid kwamen, koop-
ui of handwerkslieden. De ban-
>es tenslotte kwamen uit Centraal-
irlka en trokken eeuwen geleden
aar het zuiden. Zij vallen uiteen
een reelcs groepen, die elk een ei-
en taal en een eigen culturele ach-
ergrond hebben, groepen die boven-
lien zijn onderverdeeld in vele stam-
Samengevat ziet de bevolkings-
B/menstelling van Zuid-Afrika
rolgens schattingen uit 1967 er
lis volgt uit:
Blanken
Bantoes
Kleurlingen
Aziaten
Totaal
3 563.000
12.750.000
1.859.000
561.000
17.733.000
n de steden woont zesenveertig pro-
""u de blanken, van de kleur-
ut uiauivtrii, vaPi UC rticui-
ngen zesenzestig procent, drieën-
uiatig procent van de Aziaten en
endertig procent van de bantoes
meerderheid van deze laatste
f. •iit.Euumiciu vctji ueze laaisit'
roep leeft derhalve nog in stamver-
and en is niet verstedelijkt.
I Nu ik dit alles zo neerschrijf reali
seer ik mij dat de taal van de cijfers
l geen emoties oproept. On
juist eigenlijk: kan men en mag men
over Zuid-Afrika wel zonder emoties
schrijvent Ik denk aan het gevoel
van irritatie na een tussenlanding in
Port Elizabeth op weg naar Durban.
In het vliegtuig zat een gezelschap
Indiërs, de mannen voortreffelijk ge
kleed, de vrouwen in prachtige sari's.
Een van de Indiërs was zakenman,
Zuidafrikaan van de derde genera
tie. Hij vertelde over zijn zaak en
over zijn relaties over de hele wereld,
hij handelde in textiel en kende Ne
derland goed. We praatten nog wat
verder bij het verlaten van het vlieg
tuig, maar plotseling werden we door
de wet geschieden: hij moest door de
uitgang voor niet-blanken. Op de Eu
ropeaan maakt dat de indruk van een
scheiding tussen schapen en bokken,
tussen eerste en tweedeklas burgers.
Ik denk aan het gesprek in Umtata
met George Mantanzima, de bantoe-
minister van opvoeding in de Trans
kei. Geëmotioneerd zei hij: Jk geloof
vast in een afzonderlijke hemel voor
zwarten en blanken.' Ik schrok er
van. Mantanzima zag het en zei: ,XJ
fronst het voorhoofd, my friend!' Ja
wel, dat deed ik. Geen wonder: was
de apartheidspolitiek al zover dat zij
over de grenzen van de eeuwigheid
heenreikte t
Cijfers zonder emotie. Ik denk te
rug aan die hoogleraar in Pretoria,
die plotseling in een nuchter-weten
schappelijk betoog over het eventueel
mislukken van de apartheidspolitiek
bewogen uitriep: jNee, dat kan ik
niet academisch benaderen ik ben er
met mijn hfle bestaan bij betrokken,
mijn gezin, mijn existentie als blan
ke is in het geding.' Ik denk terug
aan die wat slordig-uitziende pater
dominicaan, father McManus, de
vriendelijke studenten-moderator aan
de universiteit van Stellenbosch,
Schot van geboorte. Znidafrikaan
van nationaliteit. Zijn kerk veroor
deelt de apartheidspolitiek, de bis
schoppen van Zuid-Afrika hebben
dat op niet mis te verstane wijze
uitgesproken, maar toch kantte de
pater zich emotioneel tegen buiten
landse kritiek, die niet op feitenken
nis is gebaseerd. ,The historical set
ting in this country is so impor
tant...' De historische achtergrond ts
belangrijk, het buitenland vergeet dat
meestal maar.' De pater wees er op.
dat het probleem van Zuid-Afrika
enorme dimensies heeft, afmetingen
die elders over het hoofd worden ge
zien. Het Zuidafrikaanse vraag
stuk dient dan ook nuchter te wor
den geanalyseerd. Vandaar cijfers.
Cijfers en feiten.
dat uit, vraagt men zich als Nederlander af, het
gaat toch niet om hondenrassen? .Welkom in
Suid-Afrika'. De stem van de stewardess klinkt
door mijn ergernis heen: ,We hopen dat u met ons
een prettige vlucht hebt gehad.Jawel, lieve
kind, de gastvrijheid aan boord was honderd pro
cent, maar waarom dat formulier met die rassen-
aanduiding? Ik vraag het aan mijn Zuidafrikaanse
buurman. Hij glimlacht. ,U komt hier met een Eu
ropese blik, wacht maar eens af, over een paar da
gen ziet u een aantal dingen wel anders. We zitten
hier met een reeks rassen bovenop elkaar. En dat
geeft zo zijn problemen.
NEDERI.ANDFR'
EN BRITTEN
Sinds eeuwen al kent Zuid-Afrika
een rassenprobleem, maar het is er
niet altijd op dezelfde manier behan
deld. Zo is er in het verleden een dui
delijk verschil in benadering geweest
door de kolonialisten van Nederland
se en die van Britse afkomst. Voor
al de eerste groep sterk agrarisch
van aard heeft zich sterk gekant
tegen vermenging en tegen nauwe re
laties met de zwarte bevolking. Zon
der twijfel een houding, die mede uit
zelfbehoud was Ingegeven omdat
blank en zwart, boeren en bantoes,
verscheidene malen fel tegenover elk
aar hebben gestaan. Met name tij
dens de eerste kafferoorlog van 1779
realiseerde zich de blanke bevolking
van Nederlandse afkomst, dat zij met
een zwarte overmacht had te maken.
Een gevoel, dat nog we'er werd ver
sterkt doordat in de jaren daarop het
Britse koloniale bewind een liberale
opvatting huldigde ten aanzien van
ni et-blanke rassen. De Boeren voel
den zich van twee kanten bedreigd:
door de Engelsen en door de bantoe-
stammen. De Engelsen poogden hun
Integratiebeleid vooral in Kaapstad
toe te passen, hetgeen leidde tot wat
nog altijd in Zuid-Afrika de ,Cape
liberal tradition' heet. Er was bij de
Engelsen Inderdaad sprake van een
vrijzinnige benadering van het ras
senvraagstuk, die in menig opzicht
aan volledige integratie gelijk stond.
Deze twee verschillende denkwij
zen van Europese oorsprong die
van de liberale Engelsen en die van
de calvinistische Afrikaners van Ne
derlandse afkomst kwamen al
spoedig met elkaar in botsing. De
geschiedenis van Zuid-Afrika werd
er radicaal door beïnvloed. Zo ont
stond in 1836 een verzetsbeweging
onder de Boeren: zij waren verbit
terd ook omdat de Engelsen hun ver
zoeken om bescherming tegen de aan
vallen door bantocstammen negeer
den. De Boeren verlieten daarop de
Kaapprovincie de Grote Trek
en vestigden zich op de. hoogvlak
ten van Transvaal en Oranjevrijstaat.
Deze Grote Trek betekende in feite
het begin van wat ,het Afrikaner-
dom' kan worden genoemd, het ont
staan van een markant groepsbesef
onder overigens nogal individualis
tisch ingestelde mensen ieder baas
op z'n piaas). een besef dat later tot
een nationaal bewustzijn zou uit
groeien. Deze ontwikkeling is van be
slissende betekenis geweest voor de
geschiedenis van Zuid-Afrika, van
grote betekenis ook voor het ontstaan
van de apartheidstheorieën. De op
vattingen immers bij de Boerenvoor-
trekkers over de verhoudingen tot
andere rassen en hun streven ook om
De regeringsgebouwen m Pretoria, de regeringshoofdstad van Zuid-Afrika.
de eigen Identiteit te bewaren tegen
over Engelse en andere Invloeden
hebben duidelijk bijgedragen tot de
totstandkoming van de apartheidspo
litiek.
Wie in dit verhand Zuid-Afrika
zegt, zegt onvermydelyk óók Neder-
duits-Gereform eerde Kerk Drieën
veertig procent van de blanke be
volking is lidmaat van dit instituut,
waarvan (le geschiedenis teruggaat
tot in de 17e eeuw.
De eerste kerk in Kaap de
Goede Hoor ressorteerde aanvan
kelijk onder de classis Amsterdam.
In feite kwam dat er op neer, dat
de Heren Zeventien van de Verenig
de Oostindlsche Compagnie de dienst
uitmaakten. Jan van Riebeeck kreeg
opdracht te zorgen voor ,de voort
planting van onze gereformeerde re
ligie.' De eerste ziekentroosters, die
vanuit het vaderland overkwamen
Wylant, Van der Stael en Bax
moesten ,de ware kennisse Gods on
der de blinde heydenen' brengen. De
Nederlanders begonnen met de ker
stening van de inheemsen ln strikt
reformatorische zin, waarbij zjj er
oprecht van overtuigd waren de enig-
ware religie te prediken. In het be
gin van de achttiende eeuw kon aan
de classis Amsterdam worden gerap
porteerd, dat de gemeente aan de
Caab onder Gods goedheid toeneemt,
so in ledenmaten als heydenen, die
door den doop worden Ingelyft.'
In de achttiende en de negentien
de eeuw kwam echter een eind aan
de exclusiviteit van het Nederlands
calvinisme in Zuid-Afrika: vele Eu
ropese protestantse zendingsgenoot
schappen (onder meer de Hernhut
ters) gegonnen in Zuid-Afrika te
werken. Dit had weer tot gevolg, dat
de inheemse bevolking eigen kerken
kreeg, die los stonden van de kerk
der blanken. In feite kwam deze ver
meerdering van kerken neer op een
vorm van rassensegratie. Ongeveer
tegelijkertijd ging echter ook de Ne-
derduits-Gereformeerde Kerk de
rechtstreekse opvolgster van de ge
meente in Kaapstad .apartheids
verschijnselen' vertonen, niet zozeer
uit principe, maar uit praktische
overwegingen. Men begon namelijk
in te zien, dat de vaak ongeletterde
inheemse lidmaten van de kerk niet
wei-den gesticht door de echt-vader-
landse gewoonte om preken van an
derhalf uur te houden over een zon
dag uit de Heidedbergse catechismus.
Gevolg: men begon preken te houden
voor inheemsen, aangepast aan hun
ontwikkeling en achtergrond. Er ko
men afzonderlijke .oefenhuise' en ,ge-
stigbe' voor .Hottentotte en slawe.'
Twee factoren derhalve, die zon
der dat er sprake was van een op
zettelijk gewilde rassenscheiding
leidden tot het uit elkaar -groeien van
de blanke en niet-blanke protestant
se christenen:
le de werkzaamheden van de Euro
pese zendingsgenootschappen, die
zoals overal ter wereld eigen In
heemse kerken stichtten;
2e het houden van afzonderlijke
diensten in de Nederduits-Gere-
formeerde Kerk, waarbij niet Ne
derlands-calvinistisch (Heidel-
bergse catechismus!) maar. .in
heems' werd gepreekt.
Evenwel: men dacht in die dagen nog
altijd in termen van een geïntegreer
de kerk, niet over een kerk, die was
gescheiden naar ras en kleur. Totdat
zich in 1857 het geval-Stocker-
stroom voordeel en aanleiding
werd tot apartheid als sysyteem In
de Neder duits-Gereformeerde Kerk.
Er bevond zich In Stockerstpoom
een gemeente, die hoofdzakelijk uit
niet-blanke lidmaten bestond. Dat
gaf moeilijkheden, vooral tijdens de
avondmaalsviering: de blanken had
den er namelijk moeite mee om uit
dezelfde beker te drinken als de niet-
blanke lidmaten omdat deze zich
weinig hygiënisch zouden gedragen.
ZIJ vroegen daarom toestemming aan
de kerkelijke overheden om een af
zonderlijke avondmaalsviering temo
gen houden. Toen dat werd afgewe
zen, werd tot een compromis beslo
ten: de laatste avondmaalstafel werd
voor blanken gereserveerd
Tegen deze .onchristelijke praktijk'
bestond aanvankelijk verzet, ook in
synodale kring. Maar tenslotte werd
de Inmiddels ontstane situatie aan
vaard: Vanaf dat ogenblik was er de
finitief sprake van ,een gebroken
werkelijkheid'Het jaar 1857 is voor
de Nederduits-Gereformeerde Kerk
wat dat betreft een sleuteljaar: de
synode keurde de regeling goed, dat
niet blanke lidmaten .afisonderlike
aanbidding en sak r am e ntsb e dieni ng"
kregen en dat zij hun .christelijke
voorregten in een afzonderlijke ge
bouw genieten, onder het bestier en
opzlgt van den kerkraad.' Sinds
dien werd de afzonderlijke ontwikke
ling binnen deze kerk systematisch
bevorderd.
Is het nu nodig en is het wel juist
zo sterk de nadruk te leggen op het
kerkelijk élement in de geschiedenis
van de rassenproblematiek Hoe zei
pater McManus in Stellenbosch het
ook weer f J)e historische achter
grond verklaart veel en moet in de
beoordeling worden betrokken.' Hij
had het ook over zijn calvinistische
broeders van de Nederduits-Gerefor
meerde Kerk: zij zijn niet erg ge
porteerd voor oecumenisch werk,
naar protestantse traditie doen zij
het meeste werk in dit opzicht via
het Bijbelgenootschap. De contacten
tussen de rooms-katholieken en de
nederduits-gereformeerden zijn dan
ook uiterst gering. Maar hun kerk
i® ,a fina and marvellous body', zei
de pater. ,Zij hebben een traditie,
waardoor zij zich verbonden weten
met het Afrikaans sprekende volks
deel, met de Afrikaanse natie. Dat
zijn de lijnen, waardoor ook hun theo
logisch denken wordt bepaald. Dat
mag U niet vergeten. Bovendien, ook
z ijworstélen met deze gewéldige pro
blematiek.'
Vrijwel dezelfde woorden had kort
tevoren de scriba van de nederduits-
gereformeerde synode tegenover
mij gebruikt. Ds W. Landman, scri
ba synodii ,Wij worstelen met het
probleem, wij proberen op grond van
de Schrift onze houding te bepalen.'
In 1966 verscheen een uitvoerige
studie van de*, synode over het ras
senprobleem en ds aLndmun zelf
schreef een geharnaste brochure voor
de Gereformeerde Kerken van Ame
rika om antwoord te geven op de
verwijten van die kant inzake de
apartheidspolitiek. Aan het slot van
deze brochure stélde ds Landman een
reeks emotionele vragen over de hou
ding van zijn Amerikaanse broeders
in bepaalde kwesties van ras en po
litiek: ,Wat deed u toen Litauen, Let
land en Estland als zelfstandige sta
ten verdwenen T Wat deed u vóórdat
rassengelijkheid in Amerika door de
wet was erkendT Wat deed u ten
aanzien van Hongarije, wat ten aan
zien van de gruwelen in Kenya, Kon
go en Soedanf' Ik had het boekje in
Nederland gelezen en me afgevraagd
waarom ds Landman deze vragen had
gestéld: Waarom op verwijten ant
woord met tegen-beschuldigingen 1
Ik heb het hem op de man af ge
vraagd: JJominee, als iemand mi) van
diefstal beschuldigt, dan kan ik toch
niet als verweer aanvoeren dat de
beschuldiger ook steelt f In feite
doet u dat met uw vragen.'
Ds Landman, fel en geëmotio
neerd: rAls iemand mij beschuldigt
dienen zijn handen schoon te zijn, an
ders heeft hij niet het recht om de
vinger op te heffen. DA&rom heb ik
die vragen gestéld!'
A- A
De invloed van de kerk op de ont
wikkeling in Zuid-Afrika is nderdaad
groot. De Nederduits-Gereformeer
de Kerk was bovenden de behoed
ster van vele vaderlandse tradities,
een taak die nog groter gewicht kreeg
tijdens het Engelse bewind. Er ont
stond een taalstrijd, die zoals
gewoonlijk voor een groot deel op het
onderwijsvlak werd gestreden. De
Engelsen maakten namelijk het over-
heidsonderwijs vrij, maar lieten in
het Engels les geven. De kerk werd
toen het bolwerk van het Afrikaner-
dom: zij stichtte scholen, waar Ne
derlands werd gesproken en vormde
de jonge Afrikaners, zij leerde hen
het schriftgezag te eerbiedigen.
NIEUWE
FASE
Na de Boerenoorlogen trad een
nieuwe fase in: onder Engelse invloed
was er aanvankelijk sprake van li
beralisering van de betrekkingen tus
sen de rassen. Maar de Boeren wa
ren tegen en hielden aan hun stand
punt vast. Zij hadden bij de vrede
van Vereniging de toezegging weten
te verkregen, dat aan de bantoe
nooit stemrecht zou worden ver
leend, een toezegging die dwars In
ging tegen de Engels-Kaapse libe
rale tradities. Tijdens de eerste ja
ren van de Unie werd steeds weer ge
poogd tot een compromis te komen
tussen de opvattingen van de liberale
groep en die van de .Boeren met de
harde kop' uit het noorden. In 1924
zag de regering Hertzog echter in
dat een compromis onmogelijk was
en zij besloot over te gaan tot een
scheidingsbeleid over de hele linie.
Generaal Hertzog was er namelijk
vast van overtuigd, dat blank en
zwart gescheiden moesten worden
wilde de blanke bevolkingsgroep niet
ten ondergaan. Onder zijn bewind
(in totaal vier kabinetten van 1924
tot 1939) werd in feite de grondslag
gelegd voor de naoorlogse apart-
B r<j; het Manhattan' van Zuid-Afrika: centrum van handel en industr
Hier begon de westerse geschiedenis van Zuid-Afrika: Kaap de Goede Hoop.
heldspolitiek, een bele-.d dat tot In
details werd .vervolmaakt' door dr
Verwoerd. Zie hier de basis: .De
blanken weigeren om ^cn nationale
zelfmoord te plegen, zij zijn vastbe
sloten om Zuid-Afrika te bijven re
geren, het land dat hun erfenis is.
Deze houding ligt ten grondslag aan
onze politiek' Verwoerd
ACHTERGRONDEN
Ziehier tenslotte deze achtergron
den samengevat ln drie punten:
1 De blanken hebben ten aanzien van
de niet-blanke rassen ln de loop
der eeuwen, globaal gezien tweeër
lei houding aangenomen. De voor
namelijk agrarische bevolking
van Nederlandse afkomst heeft
voornamelijk schelding voorge
staan, waarbij het zelfbehoud een
belangrijke rol speelde (Kaffer-
oorlogen). De Engelssprekende
groep werkzaam In handel en
industrie was daarentegen libe
raler en stond niet afwijzend te
genover een Integratiepolitiek.
Met name ln Kaapstad kwam de
ze tolerante houding tot uiting.
2 Bij de meningsvorming over dit
onderwerp heeft in de loop der
eeuwen de kerk een belangrijke
rol gespeeld: de Nederduits-Ge
reformeerde Kerk was vervuld
ran een reformatorische zendings
drang en probeerde de inheemse
bevolking in calvinistische geest
op te voeden. Tengevolge van het
optreden van Europese zendings
genootschappen ontstonden af
zonderlijke niet-blanke gemeenten
en kerken. In het midden ran de
vorige eeuw begon deze separate
ontwikkeling van blanke en zwar
te kerken eveneens de officiële
kerkelijke politiek te worden van
de blanke protestanten in Zuid-
Afrika. De Nederduits-Gerefor
meerde Kerk speelde daarin een
belangrijke roL Zij was boven
dien de behoedster van vele oud-
Nederlandse traditie* ln Zuid-
Afrika, onder meer op het gebied
van taal en onderwijs. Zij heeft
vooral door haar verzet tegen de
verengelsing van het land me
de gestalte gegeven aan het Afri
kaanse nationalisme. Onder In
vloed daarvan kwamen onder de
Nederlandstaligen begrippen als
.natie' en ,volk' tot gelding. ZIJ
hielden tevens ln, dat niet-blan
ken daarvan geen deel uitmaakten.
8 In het begin van de twintigste
eeuw werd gepoogd de liberale
Engelse en de meer doctrinaire
Afrikaanse opvattingen Inzake de
rassenpolitiek tot een compromis
te brengen. Dit mislukte. In de
Jaren twintig en dertig kreeg
daarop de Afrikaanse opvatting
steeds meer de overhand. Na de
oorlog kreeg zij gestalte ln het
rassenbeleid van dr Verwoerd: de
politiek van gescheiden ontwikke
ling, Zij beheLst een gedetailleerd
stelsel van wetten, dat er op is
gericht binnen Zuid-Afrika di
verse landen te ontwikkelen, elk
door één rassen groep bewoond.
A: A
Vlak voor de landing in Johannes-
burg had mijn Zuidafrikaanse buur
man in het vliegtuig gezegd: ,Wo
zitten hier met een aantal rassen bo
venop elkaar.' Ik moest er aan terug
denken op een hete zaterdagmorgen
in Durban bij een bezoek aan een
Indiase markt. Bovenop elkaar: het
krioelde er van mensen, zwart, blank,
bruin, afkomstig uit vele delen dezer
wereld, nochtans allen Zuidafrikaan*
geworden. Een journalist uit Kaap
stad had me te voren gezegd: Jk
weet niet of u de bijbel goed kent,
maar op die markt in Durban moet
ik altijd weer denken aan het ver
haal over het eerste pinksterfeest
van de christenen in Handelingen.
Daar was een heel internationaal ga
zelschap aanwezig, Parthers en Me-
ders en Elamiten en wat al niet meer.
Het zelfde ziet u daar in Durban'.
En ernstig voegde hij er aan toe: Jn
dat bijbelverhaal hoorden ze hun ei
gen taal spreken. Begrijpt u goed:
in hun eigen taal! Dat wil zeggen dat
ze binnen hun culturele achtergrond
blemn. dat ivil ook zeggen: afzonder
lijk apart! Wij doen eigenlijk precies
het zelfde met ons beleid...' Jawel,
iedere bezoekeï ervaart het. de kerk
van Nederlands-calvinistische stam
heeft grote invloed gehad op de po
litieke ontwikkeling van Zuid-Afrika,
tot in de jongste generatie toe. Een
tong antropoloog in der Transkei,
Transvaler in hart en nieren, vertel
de met overtuiging, dat hij de basis
voor zijn werk vond in de tekst van
Paulus, die immers verklaarde voor
de joden een jood te zijn en voor de
Grieken een Griek... De journalist uit
Kaapstad vroeg nog bij het afscheid-
nemen: ,Wat zijn zo uw eerste in
drukken T' Mijn antwoord: Met wordt
steeds meer een tocht door een land
van mannenbroeders...'
Q. A. DE KOK
