CULINAIR AVONTUUR VAN EN VOOR HAAR JO MANDERS: Gedenkboek over Nederlandse vrouwen in Jappenkampen VOORHISTORIE VAN REÜNIE: BRIESJE WERD ORKAAN Zaterdag 8 maart 1969 zaterdagnummer Vis in roomsaus VIS IN ROOMSAUS U maakt twee schelvissen van ieder circa 500 gram, schoon. Trek van de koppen, vinnen enz. met wat peterselie, een uitje, laurier, plakje citroen, zout en peper in 20 minuten drie deciliter vis bouillon. Leg de schoongemaakte schel vissen In 'n beboterde vuurvaste schaal, strooi er wat in plakjes gesneden cham pignons op en stuif er een a twee thee lepels paprikapoeder over. Fruit in 30 gram boter 30 gram bloem, voeg er de gezeefde visbouillon bij, goed roeren en 1 deciliter room. Giet deze saus over de gezoute vis. Schuif de schotel in een goed voorverwarmde oven en laat de schelvis hierin circa een half uur zacht- ies gaarstoven. Strooi er peterselie over. mits het niet te vet fa. Snijdt circa 600 gram varkensvlees in atukken en zet het vlees op met ongeveer een halve liter water. Schuim het af zodra het kookt. Voeg wat zout toe en een laurierblaadje en laat het vlees zachtjes gaarkoken. Fruit een gesnipperd uitje in 30 gram boter, voeg er 30 gram bloem aan toe Laat dit even meefruiten, voeg er de ge raspte schil van een halve citroen bij en vier deciliter van de liefst ontvette bouil lon van het varkensvlees. Roer tot dit een gebonden saus Is geworden, voeg het varkensvlees erbij, verder een lepel tje suiker, ongeveer een lepel mosterd (afhankelijk van het feit of men de saus meer of minder pikant wenst en enkele lepels zure room of Bulgaarse yoghurt. Laat dit met elkaar nog vijf minuten doorpruttelen. Hierbij past rijst of ma caroni. Pikante varkensragout Picardische eend Voor dit recept kunt u het goedkoopste varkensvlees nemen dat de slager heeft, Zout en peper een wilde eend. Smelt ca. 75 gr. boter en laat die goed heet wor den. Leg de eend (die u eerst een ul in de buik gestopt hebt) In de hete boter. Laat snel aan alle kanten dichtschroeien, voeg wat koude boter toe en braad de eend zachtjes zo goed als gaar (het vlees moet nog iets roze blijven) in on geveer een uur. In die tussentijd hebt u drie goudreinetten geschild en in dobbel steentjes gesneden. Bak deze dgbbel- steentjes appel voorzichtig in wat boter (zorg dat ze niet stuk gaan), neem ze uit de pan en bak dan in de achterge bleven boter ca. 100 gr. klppelevertjes (probeer eerst bij uw poelier of u eende lever kunt krijgen dat hóórt eigenlijk, maar is in Nederland vaak moeilijk te bemachtigen). Leg de eend op een schaal, met de appel en levertjes. Schep dan In de achtergebleven braadboter van de eend een lepel fijngehakte amande len, laat die even bakken, voeg dan het sap van een sinaasappel toe en 2 dl room, waarmee u wat bloem hebt aan gemaakt. Roer even goed door en giet deze lichtgebonden saus over de eend. Japanse rijst vuur laten gaar worden. Klop drie eieren los met zout en peper en bak er een roerei van. Roer dit door de rijst met 75 gram In blokjes gesneden ham en roer het geheel goed los. Wij zweren bij de brave aardappel, maar er zijn hele volksstammen (letterlijk), wie aardappelen niets zeggen, en voor wie rijst het begin en einde is. Wat er zoal met rijst kan gebeuren heeft de Japanse mevrouw Tomi Egami uiteengezet in een gezellig kookboekje .Rijstgerechten uit alle windstreken', ik geef als voorbeeld een Japans recept, dat, zoals ook alle andere uit dit boekje, voor Nederland zeer bruikbaar Is: was drie kopjes rijst en laat ze uitlekken en een uur staan. Doe dan de rijst met 31/2 kopje melk, 2 eetlepels fijngesneden prei, wat zout en peper in een pan en strijk de massa glad. Breng de rijst op groot vuur aan de kok, draal het vuur uit en laat de pan zo drie minuten staan. Nu de vlam op half, rijst een kwartier laten doorkoken en dan In 10 minuten op het kleinste Linzen Nog steeds zijn linzen In Nederland buitenbeetjes onder de peulvruchten. Een goede manier om met linzen kennis te maken is dit gerecht, dat geïnspireerd is door Indiase linzenschotels. Zet 500 gr. linzen, goed gewassen, een uurtje in de week en kook ze dan met het weekwater, een blaadje laurier en teentje knoflook en wat zout drie kwar tier 1 uur, zodat ze net gaar zijn. Smelt boter en fruit daarin 2 gesnipperde uien met een flinke lepel kerrie. Voeg de lin zen toe, roer enkele malen goed door, verdun eventueel met wat kookwater van de linzen. Dien dit gerecht op met rijst en parten hard gekookt ei. Wlna Born ,Hoe eet het gezin als mevrouw bui tenshuis een taak verricht?' Onder deze volmondige titel heeft het voorlichtings bureau voor de voeding een aantal kook- en kooptips voor werkende ge huwde vrouwen verzameld. Hier zijn er een paar: Stel van tevoren een werkmenu op en doe de inkopen hiervoor aan de hand van de reklame-aanbiedingen die in de tweede helft van de week in de dag bladadvertenties te vinden zijn. Groot vlees' bespaart tijd en biedt variatie mogelijkheden: eenmaal braden voor twee of drie dagen, warm of koud eten, van de rest ragout of vleessalade ma ken. Snelkookpannen zijn een uitkomst voor werkende vrouwen (voorbeeld: bij het koken van peulvruchten geven ze anderhalf uur tijdwinst, vergeleken b? gewoonkoken!) Kijk bij de aanschaf van nieuwe pannen eens naar de exem plaren die zo van het vuur op tafel kunnen. Ze betekenen minder afwas, vooropgesteld natuurlijk dat ze gemak kelijk kunnen worden schoongemaakt Het halve werk bij dit alles: richt ds keuken zo efficient mogelijk in en berg alle gereedschap overzichtelijk op. Staande onder de douche denkt u misschien aan allerlei dingen, behalve aan de prijs vaii dat stortbad. De Vewin (vereniging van exploitanten van water leidingbedrijven in Nederland) heeft het toch maar eens uitgerekend: gemiddeld verbruikt de douche per keer ongeveer vijftig liter water, hetgeen betekent dat zo'n gemiddelde douchebeurt nog geen 3,5 cent kost. Dit bedrag staat zwart op wit in het boekje .waterwijzer', een uit- i gave van Vewin die de consument via dit werkje tot ,goed en prettig gebruik van leidingwater' wil brengen. Er wor den onderwerpjes in behandeld als hardheid van leidingwater, de fijns kneepjes van het tuinsproeien, het voorkomen van bevriezing van de wa- terleiding, de produktie van drinkwater. Er staan zelfs wat kooktips in, wat een beetje vergezocht lijkt, maar wie koken j wil begint weinig zonder water; dat ndli niet te ontkennen.Waterwijzerkan per briefkaart besteld worden bi) de Vewin, postbus 4570, Rijswijk. In België staat de mond- en tand- hygiëne er niet zo best op. Dit bang vermoeden wordt geopperd door het weekblad Elle, want 'n recente enquête heeft uitgewezen dat in België jaarlijks twaalf miljoen tubes tandpasta worden verkocht. Dat zou neerkomen op nog geen anderhalve tube per jaar en per persoon, ofwel eenmaal per week tan denpoetsen. En dat terwijl de Belgen steeds meer jam gaan eten: 97 procent van de bevolking eet jam, tegen 48 pro- cent in 1963. Stockholm heeft een primeur op hotëlgébied: een .ziekenhuishotel'in te richten binnen de muren van een nieuw kinderziekenhuis. Het is (vertelt Hotel Revue) bedoeld voor de ouders van ds kleine patiënten. Tijdens en na de ope- j ratie van een kind kunnen de ouders in dit hotel logereen. In bepaalde geval- len mogen ze hun kind zelf verzorgen en er toezicht op houden. Het nieuws kinderziekenhuis wordt weer modern opgezet; er zullen niet alleen artsen en verpleegsters werken, maar ook onder- wijzers, kleuterleidsters en psychologen. Men vindt het spelen en het contact met de ouders een van de belangrijkste faktoren bij het herstel van de kleins zieken. Marie Claire maakt een einde aan de illusie dat lichamelijke oefeningen ons van vele overtollige ponden kunnen af helpen. Om een Jcilo vet te verliezen zou men (volgens M.C.) negentig kilo meter moeten lopen en dat brengt zelfs j de grootste sportieveling niet op. Een half uur zwemmen of een uurtje fiet sen? Een biefstuk van honderd gram of een portie rijst van vijftig gram zijn al voldoende om de daardoor verbruikte calorieën weer aan te vullen. Er is een troost: men wordt niet lichter van sportbeoefening, maar ook niet zwaar- j der. Bovendien houden lichaamsoefe- ningen het lichaam ,in model'. Volgens sommige make-up experts moeten de haren dit voorjaar langer i worden: ze mogen tot op de schouders vallen. Lichte puntjes blijven ,En Vo gue' de favoriete kleur is hoog-blond. Voor kleine meisjes zijn er dit voor jaar (zoals bijna ieder voorjaar) weer I schotse ruitstoffen. Wie de kleine doch- i ters graag braaf-klassiek gekleed ziet maakt er weer de vertrouwde rokken j van: rechtverwerkte ruiten met (inge- stikte) plooien, schuinv er werkte «n gerende modellen met een brede kleu rige ceintuur. Wie graag .hippe' klein- j tjes ziet kleedt de jongedames in schots- geruite broeken en broekpakken, even tueel bekroond door een schotsgeruit I petje. ADVERTENTIE Bait htllm HANDCREME Het vignet van de stichting Nederlandse slachtoffers Ja panse vrouwenkampen, symbool van de ongebroken moed van de vrouwen in de Japanse kampen: niets was on mogelijk. Op 12 april aanstaande wordt in het Haagse congrescentrum de reünie ge houden van de stichting Nederlandse slachtoffers Japanse vrouwenkam pen (bond ex-gevangenen van over zee). Dit la, In het kort, de voor historie: In Mei 1967 vestigt de schrijfster Jo Manders via een ingezonden stuk in een Nederlands dagblad de aandacht op het feit, dat bij de jaarlijkse dodenherdenkingen in Nederland de N iderlandse vrouwen en kinderen uit de Japanse vrouwenkampen al tijd worden vergeten. Als zij tien tallen reakties binnenkrijgt zoekt Jo Manders contact met andere lot genoten uit de tweede wereldoorlog, met als eerste resultaat de vorming van een comité, waarin zitting heb ben Jo Manders, Suzanne Gideonse en Han Helfferich. Zij vormen ook het bestuur van de in september 1968 opgerichte stichting Neder landse slachtoffers Japanse vrou wenkampen. Doel: de doden te her denken, en de overlevenden uit de Japanse kamptijd te steunen, met elkaar in contact te brengen en hun belangen te behartigen. Ook manne lijke lotgenoten zijn welkom in de bond ex-gevangenen van overzee, die inmiddels al ruim tweeduizend leden (mannen en vrouwen) telt. Concrete plannen van de bond: allereerst de grote reünie op 12 april aanstaande, voorts de uitgave van een door Jo Manders te schrijven ge denkboek over de Nederlandse vrou wen in de Japanse kampen, en de oprichting van een sober monument voor de slachtoffers van de oorlog met Japan. Dit monument zou in augustus 1970, vijfentwintig jaar na d" Japanse capitulatie, moeten wor den onthuld. Op het secretariaat van het bestuur (de woonboot ,Mon Plaisir" aan de Conradkade in Den Haag) staat de telefoon niet stil en blijven de brie ven binnenstromen. Jo Manders ka rakteriseert de ontwikkelingen in de afgelopen maanden als volgt: ,ik heb alleen maar voor een briesje ge zorgd, mevrouw Gideonse heeft het tot een orkaan aangeblazen'. Jo Manders: vroeg of laat moet die herinnering eruit' ,De Japanners wilden de kinderen als beesten laten opgroeien. Alleen voer, geen onderwijs. Gelukkig was er nog altijd zand, waarin je met stokjes kon schrijven'. Jo Manders, schrijfster van vele romans, meisjes- en kinderboeken, praat over de achtergronden van het gi gantische werkstuk waarmee zij op het ogenblik bezig is: het samen stellen van een gedenkboek over ,de moed en het uithoudingsver mogen, de zelfopofferingen en het onderling hulpbetoon' van de Ne derlandse vrouwen, die tijdens de tweede wereldoorlog in Japanse kampen zaten. In haar woning in Rijsbergen stapelen de dagboeken en andere bijdragen zich op. Bergen herinneringen aan de jaren tussen 1942 en 1945 toen tienduizenden Nederlandse vrouwen met hun kinderen in de Japanse kampen in het voormalige Nederlands-lndië gevangen zaten. ,Hef meest dateert uit 1944 en 1945. Dat waren de zwaarste jaren', vertelt Jo Manders, zelf ex-,inwoonster' van drie Japanse kampen op Java: Tjimahi- kamp, kamp Bandoeng, Semarang-kamp Juist in die tijd zijn in de kampen veel herinneringen opgeschreven. De paperassen zijn over het algemeen goed bewaard gebleven. Het is bijna onbegrijpelijk dat men kans heeft gezien om deze dingen door de kamptijd heen te krijgen. We mochten vol strekt niets intellektueels doen. De Jap was bijzonder fel op elk stukje papier, elk potloodje'. Dat mensen kans hebben gezien om hun dagboeken en andere papieren door de strenge controles te smokkelen noemt Jo Manders ,een wonder op zichzelf'. Ik nad een manuscript over vijfentwintig jaar Indië. Driehonderd bladzijden, alles met de hand geschreven. Toen we naar kamp Semarang moesten verhuizen, zei iedereen: dat neem je toch zeker mee. Ik durfde niet, maar mijn jkampdochteri smokkelde het in haar rugzak mee. Bij een controle schopte ze de hele boel koelbloedig in een greppel. Zo is het toch gered'. Het is een van de vele staaltjes van koelbloedigheid die Nederlandse vrou wen een kwarteeuw geleden in de Japanse kampen te zien gaven. De schrijf ster gelooft niet dat ze ooit aan een buitenstaander duidelijk zal kunnen maken hoe die vrouwen zich op zo'n moment voelden. ,Hoe je hart klopt, je handen klam worden, de zweetdruppels in je nek komen, terwijl je daar met neergeslagen ogen voor de Jap staat. Dat kun je alleen begrijpen als je het meegemaakt hebt.' HUMOR Haar gedenkboek wordt beslist geen klachtenboek. Dat blijkt al uit de ondertitel: ,Met een lach door tranen heen'. Jo Manders (levendig blauwe ogen onder het blonde haar, vaak snel nadenkend voordat ze in duidelijk- gearticuleerde zinnen antwoord geeft) zegt dat de humor een heel belang rijk element in haar gedenkboek wordt. Dat klinkt voor outsiders misschien wonderlijk, voor insiders niet. Zelf vindt de schrijfster het alleen maar logisch. Gevoel voor humor was, met de nooit aflatende hoop, het enige dat ons overeind hield. Het gekke is dat wij de Jap nooit echt nebben genaat. Die felle haat van Nederlanders tegenover Duitsers kenden wij niet. We vonden de Japanners alleen maar intens belachelijk en verachtelijk, konden hem met de beste wil van de wereld niet als medemens zien. Het voornaamste gevoel was verwondering dat zo'n wezen ons dit alles kon aandoen. Daarom komt die humor steeds weer bovendrijven Wie om het gebral van de Jap niet kon lachen was verloren.' Haar streefdatum voor het voltooien van het gedenkboek is najaar 1969. De bijdragen blijven binnenstromen, het nieuws over de komende reünie heeft weer een heleboel nieuwe bronnen aangeboord. Jo Manders accepteert alles, wil niets weigeren: in elke nieuwe bijdrage kan iets essentieels voor haar boek zitten. Valt de confrontatie met de stroom herinneringen haar zwaar Ze denkt even na, zegt dan: .Blijkbaar wel. Ik heb namelijk nooit eerder van de kamptijd gedroomd. De laatste tijd doe ik dat wel en het zijn niet de prettigste dingen waarover ik droom. Maar het werk is ook enorm boeiend. De energie, het doorzettingsvermogen van die vrouwen frapperen steeds weer.' Praten met Jo Manders, meer dan drie uur lang, over een brokje leven dat al een kwart eeuw achter ons ligt. Voorbeelden van doorzettingsvermogen, zoals het verhaal over de vrouw die zeven weken eenzame opsluiting in het donker wist te overleven, door zichzelf voortdurend hardop verhalen te vertellen en zich zoveel mogelijk aan een vaste dagindeling te houden. Met als enig houvast de hoop en het geluid van de eigen stem. Steeds weer rijst de vraag hoe het komt dat pas nu na meer dan twintig jaar, zo'n massale uitbarsting van reakties komt. ,Het zat zo diep. Vrouwen konden er met hun eigen kinderen niet over praten', zegt Jo Manders. ,Je wilde de ellende achter je laten, dat was ook een heel belangrijke faktor. Je denkt dat je 't kwijt bent, maar dat is niet zo. 't moet eruit, vroeg of laat. Dat ge beurt nu, na twintig jaar. Het is ook opmerkelijk dat vrouwen die nu in de veertig zijn, opeens rug- en oogklachten krijgen. Als meisje hebben ze in het kamp veel te zwaar moeten sjouwen'. Herinneringen aan de kamptijd van vijfentwintig jaar geleden: worden ze niet wazig en onwezenlijk? Jo Manders protesteert heftig: ,Nee, oh nee 1 Het is allemaal nog glashelder. Alsof we net gisteren hebben meegemaakt'. Voor zich uit starend zegt ze: ,De sterfte van de kinderen in de kampen, dat is het allerergste geweest. Kinderen die niet begrepen waarom er geen eten meer was: het verscheurde je hart. Als je ziet hoe de jeugd het nu heeft en dat die kinderen dit niet mogen beleven. Dat kan ik het moeilijkste van alles verwerken. Ik geloof dat da» me destijds dat ingezonden stuk heeft doen schrijven'. (ADVERTENTIE)

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1969 | | pagina 16