DE SCHLAGER
ALLER TIJDEN
YES WE HAVE
NO BANANAS
THE ROARING TWENTIES'
galerdag 15 februari 1.969
DEN HAAG (GPD) In cle wilde jaren
twintig begon ook de omwenteling in het amuse
ment. Niet langer waren de speciale oester- en
champagnesalonnetjes, noch de rijk versierde
cabarets met hun vele pluche, het middelpunt
tan het uitgaansleven. De mensen hadden geen
geduld en tijd meer om naar de breedsprakige
teksten van cabaretiers te luisteren, lui achter
over geleund in zware fauteuils Dansen wilde
men, dansen en nog eens dansen Danspaleizen,
waar het publiek de eerste jazz-tonen hoorde,
schoten als paddestoelen uit de grond.
De orkesten waren een probleem, want
de meeste inrichtingen hadden slechts
eenklassieke' bezetting van piano, viool
cello en contrabas en voor dansmu
ziek was zo'n strijkje nu niet zo erg ge
schikt. De wals had namelijk plaats moe
ten maken voor de ,two-beat'. Foxtrot,
rag-time en shimmy verdrongen de tot
dat moment gedanste dansen. Iedere
dag kwamen er nieuwe rag-times, waar
bij men zich niet ontzag motieven van
klassieke meesters te gebruiken. Men
veragtimde alles: Beethoven zowel als
Schubert.
De dansmuziek begon een steeds grotere plaats
op te eisen De toenmalige musici zagen dit
met lede ogen aan. Zij geloofden nogdat de
moderne dansmuziek een mode-verschijnsel
een na-oorlogse gril was, die spoedig zou
verdwijnen en dan zou alles wel weer als van
ouds zijn.
Zij kregen ongelijk. Steeds werden zij weer op de
moderne tijd gedrukt. Op een dag zagen enkelen
tol hun schrik en verwondering een grote trom
naast de vleugel staan, compleet met claxon en een
soort emaille pannetje De eerste, die dit .jazz
band' genoemde apparaat meebracht, was een Bel
gisch danspaar die de attractie trots .Amerikaans'
noemde Een cellist werd tegen zijn zin ,maar
het zou toch maar voor een enkele keer zijn'
achter het speeltuig gezet en de danseur gaf hem
les, Dezelfde avond na een paar valses-lentes en
lalon-tango's toonde hef danspaar het verbaasde
publiek een nieuw dansnummer: de rag-time. Zij
dansten het met zwartgemaakte gezichten en witte
lippen, een nieuw tijdperk was ook in de muziek
aangebroken.
TEGEN WIL EN DANK
De oude musici die klassiek waren opgeleid, raak
ten meest tegen wil en dank in de amusements
sector verzeild. Wanneer er een zieke was, vielen
eens een keer in. Maar één avond musiceren in
een café-concert werd al snel een hele week of
een maand en dan beseften de .klassieke' musici
hoeveel beter het financieel was dienaar te zijn
van de lichte muze in plaats van les geven en
daarnaast spelen in een symfonie-orkest of aan
concerten mee te werken. De financiële voordelen
varen spoedig bekend en hoe langer hoe meer
stapten over naar de nieuwe amusements-seclor.
De jongeren deden reeds alles om in de dans
muziek te komen, aangetrokken als zij waren door
de bands, de show en de goede verdiensten, die
twee driemaal zo hoog waren als bii de grote
orkesten. Ook heel wat leerlingen bij net Haags
Conservatorium speelden hun partijtje mee Wan
neer doctor Waqenaar 's maandagsmiddags mu
ziekgeschiedenis gaf, zag hij heel wat witgesteven
overhemdfrontjes met zwarte strikjes Direct na zijn
V voor vee' van z'jn 'eer"n9en tango-tea
of the-dansant geblazen. Officieel mocht het niet
maar men kneep een oogje dicht
Door de hoogconjunctuur na de eerste wereld
oorlog werden de zalen waar een café-dansan'
werd gegeven luxueuzer en groter. Podia werden
erin gebouwd, versierd met palmen en bloemen
De .tingel-tangels', zoals voorheen café's met mu
ziek werden genoemd, werden bedrijven, vaak o.l.v
grote n.v.'s De muziek-ensembles werden grotei
en hun artistieke oeil steeg. In Bellevue in Amster
dam speelde bijvoorbeeld een 23 man sterk orkes'
onder leiding van Max Tak, later onder Francois
Lupgens. Nu was dit wel een zeer groot ensemble
want meest waren ze tussen drie en twaalf man
sterk. Naar de café-concerten kv/amen op de za
terdag en zondagen echtparen al of niet met hun
Kinderen. Zij kwamen vroeg om van een goede
plaats verzekerd te zijn, want het bezoek aan zo'n
café-concert was echt een avond uitgaan. Eenmaa'
flezeten, diende men verzoekjes in, applaudiseerdr
vael, maar gebruikte, tot verdriet van de eigenaars
meestal weinig
Op de lafels in de café-concert lagen keurig ge
drukte programma's E> werden valsen, ouvei
tures en genre-stukken gespeeld Men beschik:
over een enorm repertoire Hel salon-orkest Reg
golsky, dat in Den Haag speelde, had een pro
gramma van schrik niet 1764 nummers. Er waren
ook Nederlandse genre-stukken die populair wer
den Zoals ,The clock is playing' van Pierre Blaauw
en .stondchen' van Johnny Heyckens, wiens mu
ziekstukje in 1942 als ,op de hoek van de straat
staat een NSB-ervia radio Oranje weer po-
oulair werd
SCHLAGERS
Willy Derby ging triomfen vieren met .moeder'
het fiere schooiershart' en .blindgeschofen'. De
.serenade van Toselli' die na tien jaar populariteit
in Italië naar ons land was overgewaaid, werd be
roemd, evenals .Ballgeflüster' van Meyer Helmund
Kapelmeesters werden even bekend als staats
lieden, zoals da Italiaan Di Vito en Jos Silberman
de vader van Benedict.
Schlagers hadden één lang leven, zoals .Indianola
dat reeds in 1918 in Den Haag een sensatie van de
eerste orde werd, toen de negerzanger Elmer Spy
glass het voor het eerst in .Central' zong. Of zoals
Whispering' .The sheik of Araby', .Mister Gall
agher and mister Shean' en .When Buddha smiles
Maar de topper van de jaren twintig werd ,Yes we
have no bananas' Die wel eens de schlager aller
tijden is genoemd Deze hit, door Silver en Irving
Cohn geschreven, kreeg in het begin geen voel
aan de grond. Totdat de Londense uitgever Law
rence Wright een geweldig idee kreeg Hij ging
naar de importeur van de Fyffes-bananen die ei
wel wat inzag Het concern stelde duizenden tros
sen bananen ter beschikking, die in de Londense
music-halls werden uitgedeeld, terwijl de band het
Yes we have no bananas' speelde Het succes was
enorm. Het ,bananen-lied' werd een rage in Enge
land. Sloeg over naar de V.S, en Europa, waar de
weinige radiobezitters hef konden beluisteren van
uit het Londense Savoy Hotel, waar Debroy Somers
met zijn ,Svoy Orphaans' het keer op keer speelde
nenburg. Onder de Nederlandse bands, die in de
jaren twintig geformeerd werden, excelleerde al
snel de acht-koppiae band onder leiding van Theo
Uden Mastman, .The Ramblers'
Voor verscheidene musici, die een afkeer hadden
van dansmuziek, was de bioscoop een aantal jaren
een uitkomst Zij voorzagen hier, vaak met een heel
orkest, de films van een passende omlijsting. Voor
al de pianisten hadden hierin in samenwerking
met de explicateur, die alle teksten sprak een
belangrijke rol Evenals de slagwerker, die een hele
voorraad instrumenten tot zijn beschikking had, om
bijvoorbeeld het claxoneren van een auto, het rin
kelen van een telefoonbei te imiteren. Pistoolscho
ten klonken net echt, met een leeg groenteblik met
wat rauwe erwten erin werd regen nagebootst en
onweer werd met het rammelen van een blikken
plaat zo suggestief mogelijk nagedaan. Steeds meer
werd de bioscoop vroeger afgedaan als .schim-
menindustrie' of .kermisvermaak' een echt thea
terbedrijf De bont gekleurde zaaltjes maakten
plaats voor lila rose en zee-groene lokaliteiten of
kregen, geïnspireerd op Rudolph Valentino's ,de
Sjeik' een Arabisch interieur.
Douglas Fanbank Senior Pola Negri, John Gilbert,
Harry Liedtke en Adolph Men|OU vierden er triom
fen, bijgestaan door hardwerkende kapelmeesters,
die voor de sfeer zorgden. Soms sloeg de musici
de schrik wel eens om het hart, wanneer er een
film compleet met muzikale illustratie uit Amerika
naar hier kwam Maar de directies voelden hier
niet zo veel voor, omdat dit extra geld kostte en
men had te kleine orkesten om in de bioscopen
deze partituren uit te voeren In het buitenland
deed men zulks wel en vooral Brussel was hierin
een lichtend voorbeeld In de Belgische hoofdstad
hadden bioscooptheaters orkesten van dertig tot
veertig man sterk en ook in Parijs, Londen en Ber
lijn deed men mee aan hef laatste snufje op
bioscoopgebied
GELUIDSFILM
DAMSCHIJF
Hoe meer de danswoede in de .Roaring Twenties'
toenam, hoe minder men tijd en lust had naar
muziek te luisteren en veel café-concerten moesten,
wilden zij niet ondergaan, meedoen aan de rage
Zaken waar men meer fluisterde dan sprak, enga
geerden nu dans-orkesten. Café's werden omge-
ioverd in dancings. Zelfs in restaurants zaten band
jes. Zaken die geen vergunning voor blaas- en slag
werken hadden, poogden de strijd vol te houden
en lieten dansen op muziek van strijkjes, terwijl
een employee met een damschijf op een leeg si
garenkistje het ritme meetikte. Of men voegde aan
zo'n strijkje een drummer of een banjospeler toe.
een muzikale combinatie die nergens op sloeg
Drummers en banjospelers lagen trouwens hoog in
de markt en veel amateurs, die wel eens op een
trom hadden geslagen, werden .toonkunstenaar'.
Maar gelijktijdig met de enorme hoogconjunctuur
voor de saxofoons, banjo's, trompetten, trombones
en slagwerken was er een laagtepunt voor de
strijkers, die een vergeten groep dreigden te wor
den. Zij werden verdrongen door de amusements
muziek.
Verschillenden schoolden zich om van violist
tot trompetist of van cellist tot saxofoonspeler. De
militaire musici beleefden gouden tijden. Verschil
lende gepensioneerden werden uit hun hobbies ot
rust gehaald om foxtrot en shimmy's te komer
spelen De financiële kant deed velen bezwijker
om"s avonds in rokerige dancings te gaan spelen
vant hier één week blazen stond vaak gelijk aar
drie maanden militaire muziek maken.
UIT AMERIKA
:r was ook een gebrek aan behoorlijke partijen ei
irrangementen. Hierin voorzagen vaak musici var
Ie Holland-Amerika-lijn, die uit de V.S gedrukte
irrangementen mee naar ons land namen Bij de
lioniers van de Nederlandse musici die met succes
ioede moderne dansmuziek brachten waren de
rompefist William Burbach, de saxofonisten Lam
bert de Boer en Jan Gluhotf, de pianisten Frans
van Capelle en Tony Diepenveen en drummer Kra
Was men in ons land hierin niet meegegaan, aan
de geluidsfilm kon men niet voorbijgaan Hoewel,
men geloofde in het begin eenvoudig de verhalen
van Amerika-gangers niet, die spraken van een
revolutionaire omwenteling in de filmwereld, waar
bij men geen musici meer nodig zou hebben. Men
luisterde liever naar de uitspraken van de .insiders'
en .deskundigen' die op bijeenkomsten van musici
minachtend over de .fonograaf' of .kinestocoop'
babbelden, de nieuwe instrumenten die toch niets
zouden worden, want had de historie dit niet reeds
eerder bewezen Maar op hetzelfde moment
werkte men in de Warner-Bros-studio's in Brook
lyn op volle toeren en had op 6 augustus 1927 in
het Warner Bros-theater op Broadway de eerste
vertoning plaats van de film ,Don Juan', begeleid
door grammofoonplaten. Op 6 oktober van dat
zelfde jaar deed de echte geluidsfilm zijn intrede
met .The Jazz Singer', waarin Al Jolson de hoofd
rol vervulde Een jaar later gevolgd door ,The
Singing Fooi', eveneens met Al Jolson Deze films
kwamen al spoedig naar ons land.
Duizenden muzikanten in de gehele wereld werden
werkloos Ook in ons land. De radio was voor en
kelen een uitkomst Sinds 1923 konden radio-be
zitters muziek uit hun primitieve toestellen halen
Muziek die uit Hilversum kwam en waarhij de naam
Francois Lupgens nogal eens werd genoemd Fran
cois Lupgens dirigeerde namelijk het salonorkest
was violist tijdens de lunchmuziek, dirigeerde
's avonds een operette, speelde de volgende dag
de eerste vioolpartij in het klarinetkwintet van Mo
zart en dirigeerde een dag later het versterkte
salonorkest dat Beethovens .vijfde' ten gehore
bracht.
Nico Treep verzorgde met een strijkje (zes man]
amusementsmuziek en maakte later door bijvoeging
van een paar blazers er een klein salonorkest van
Naast Nico Treep traden Hugo de Groot en Ma>
Tak als dirigenten op. Boris Lensky werd een be
kend strijkjesleider evenals Dick Groeneveld met
zijn trio
Maa voor de meeste oude bioscoopmusici was er
geen werk meer Zij waren verbitterd en dachten
met meer aan de dagen dat zij met een zucht van
verlichting voor de zoveelste maal de eindscène
op het witte doek hadden gezien en zij voor de
vierde, vijfde, of zesde maal die dag het .salut
d'amour' moesten spelen. Vergeten was ook dat zij
zonder vakantie dag-in-dag-uit, week-in-week-uit.
maand-in-maand-uit, jaar-in-jaar-uit, zeven dagen
van de week hadden gewerkt, 's middags en
's avonds Uren achtereen, waaraan vele pianisten
een murw gespeelde arm, violisten schrijnende
haiswonden en zenuwontstekingen, bassisten door
gespeelde vingers hadden overgehouden Dit aller
was vergeten Belangrijker was: zij konden nie-
meer spelen Zij waren overbodig geworden De
techniek had het ook op dit gebied van de
mens gewonnen...^.
hel paleis
volksvlijt in vlammen op.
Heel Amsterdam stroomde
-mar het Frederiksplein.
Ook Johan Buziau, een van
Ie favoriete komieken uit
lie dagen.
Het dansorkest The RambTers, onder leiding van Theo den Mosman in haar beginperiode.
Het Nederlandse muziekle
ven werd beheerst door één
orkest: het Concertgebouw
orkest dat vele jaren ach-
reen onder leiding stond
Willem Mengelberg.
Reeds tijdens cte eerste wereldoorlog - het ,icas hier mobilisatie werden t- in ons lana speelfilms gemaakt in
de 'Maurits Binger studio fn Haarlem. Na de oorlog ging men gestaag verder. Hier een opname uit de film fToen
het licht verdween' met Annie Bos, Migliar en Lola Cornero.
