ZEEUWSCH-VLAANDEREN
KREEG ER
1141 INWONERS BIJ
OUDSTE PROTESTANTSE
KERK VAN ZEELAND
STAAT IN IJZENDIJKE
VOORTBESTAAN OF
ONTPLOFFEN
extw
DIT JAAR NAAR DE HONDERD-DUIZEND
4 KANAALZONE WINST 1023
,LAND VAN HULST' WINST 160
4 W. ZWS-VLAANDEREN VERLIES 42
WOENSDAG 15 JANUARI 1969
ZEEUWSCH-VLAANDEREN
TERNEUZENZeeuwsch-Vlaanderen heeft er in het afgelopen jaar 1141 inwoners bijgekre-
gen. Het aantal bewoners van dit gewest steeg daardoor van 98.346 tot 99.487. Het is dus vrij
wel zeker dat in de loop van 1969 het aantal van 100.000 inwoners wordt overschreden. De
winst van 1141 werd bereikt door een geboorte-over schot van 774 en een vestigingsoverschot
van 367Een ontwikkeling dus, die gerust gezond kan worden genoemd. In procenten uitge
drukt steeg het aantal inwoners met 1,1 dat is overigens 0,2 minder dan in 1967 toen
het aantal ingezetenen van Zeeuwsch-Vlaanderen vermeerderde met 1280. West-Zeeuwsch-
Vlaanderen, dat in 1967 nog een winst boekte van 52 zielen, moest het in 1968 stellen met
een verlies van 42. De Kanaalzone steeg in 1967 met 1165 zielen en vorig jaar met 1023,
hetgeen dus ook iets minder was. Iets gunstiger lagen het afgelopen jaar de winstcijfers in het
,Land van Hulst' waar een toename werd geregistreerd van 160 inwoners tegen 63 in het jaar
daarvoor.
Zoals te verwachten kwam de groot
ste winst weer uit de kanaalzone,
waaronder gerekend de gemeenten
Hoek. Philippine, Terneuzen. Sas van
Gent, Westaorpe, Zuidabrpe Overslag,
Axel en Zaamslag. In deze negen
gemeenten steeg het aantal inwoners
met 1023 van 44.938 tot 45.961. Deze
winst werd bereikt met een geboorte
overschot van 544 en een vestigings
overschot van 479. Overigens vestig
den zich in 1968 meer personen in de
kanaalzone dan in het jaar daarvoor,
namelijk 3009 tegen 2863 maar er
vertrokken er veel meer, namelijk
2530 tgen 2240 in het jaar daarvoor
Opvallend constant zijn de cijfers van
geboorte en overlijden, namelijk in
1968 933 geboren tegen 931 in 1967
en in beide jaren precies 389 over
leden.
HOEK Met een toename van 102 inwoners is het onder de rook
van de kanaalzone gelegen Hoek, in 1968 procentueel de hardst groei
ende gemeente van Zeeuwsch-Vlaanderen geworden. Hoek groeide
VAN D'EE TOT
H0NTENISSE
Rechts tegen de kerk aangebouwd de consistorie. Het
geheel zou zeer zeker verfraaid worden wanneer dit
zou worden af gebroken. Fofoi Bevin, IJ zend ij ke.
Op onze zwerftochten door West-Zeeuwsoh-Vlaan
deren willen we dit keer een bezoek brengen
aan I.Jzendijke en wel speciaal iets vertellen van
de Nederlands hervormde kerk.
Het is de oudste protestantse kerk in Zeeland.
De bouw begon in 1612 en werd voltooid in 1614.
Reeds in 984 komt de naam Yzendijke voor.
Maar het tegenwoordige Yzendijke is niet de
vroegere plaats van die naam, want tijdens de wa
tersnoden in de middeleeuwen werd de eerste plaats
van die naam van de aardbodem weggevaagd. Na
nieuwde inpoldering van de toen verlorn gronden
kwam er woer wat. bewoning ten zuiden van de
oude plaats. De Spaanse landvoogd Parnia zag
spoedig in dat, de. nieuwe vestiging op een plaats
lag die strategisch van groot gelang was en liet
daarom in 1587 aldaar een kleine verschansing
aanleggen. Maar toen de eminente veldheer prins
Maurits in Zeeuwsch-Vlaanderen kwam zag hij dit
ook >n en veroverde de versterking op de Span
jaarden en wel in 1604. Hij liet er een geduchte
vesting van maken, die onneembaar werd geacht,.
Door de komst van de soldaten met hun gezinnen
ontstond een grotere nederzetting, welke ook de
naam van Yzendijke voerde.
Reeds in ditzelfde jaar, 1604, werd een protestantse
gemeente gesticht. Op 3 november van dat jaar
werd ds G. Bucerus door de classis Walcheren naar
Yzendijke gezonden om daar voor de duur van twee
maanden de geestelijke verzorging van de bevol
king op zich te nemen. Op 7 november hield hij zijn
eerste preek. Op 5 december van dat jaar werd
reeds het eerste kerkelijke huwelijk ingezegend.
Vanzelfsprekend wilde de gemeente over een eigen,
werkelijk kerkgebouw beschikken. Want reeds In
160G had Yzendijke zijn eigen, eerste predikant ge
kregen. En wel Daniël van Laren uit Vlissingen.
Hij verliet in 160!) deze gemeente. Zijn broer
Joos van Laren, komend uit Oudelande, volgde hem
in 1610 op.
Eindelijk, in februari 1611, volgde een belangrijk
besluit van de staten-generaal. Er mocht een kerk
WINSTEN
Opvallende winsten boekten Terneu-
zen met 719, Axel met J86 en Hoek
met 102. Sas van Gent, jarenlang
een forse groeier, viel nu met een
winst van 49 uit de toon. Ook West-
dorpe en Zuiddorpe, vorig jaar een
toename van respectievelijk 132 en
63, moesten zich nu tevreden stellen
met respectievelijk een winst van 3
en een verlies van 8. Zaamslag blijft
nog steeds wat achter bij de ontwik
keling in de rest van de kanaalzone.
In het oog lopende overschotten had
den Terneuzen (vestiging 433 en ge
boorte 284), Axel (vestiging 93 en
geboorte eveneens 93). Hoek (vesti
ging plus 66 en geboorte 36) en Sas
van Gent (gehorte 71 waartegenover
evenwel een vertrekoverschot staat
van 22, hetgeen men de laatste jaren
van Sas van Gent niet gewend is).
Verder kan het opvallend worden
genoemd dat in Zuiddorpe meer men
sen overleden dan er werden geboren,
namelijk 24 tegen 18. in Overslag
idem 5 tegen 1.
Procentsgewijs was Hoek de grote
winnaar van het jaar. Deze gemeente
groeide met bijna 4%. Terneuzen 3%
Axel 2,3% en Sas van Gent nog
geen 1%. De tien inwoners, die Over
slag kwijt raakte, betekenen op een
totaal van 261 circa 3,8%.
KOP EN SCHOUDERS
In Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen stak
Hulst met een winst van 193
met kop en schouders boven de rest
van dit gebied uit. Alleen Sint-Jan
steen (plus 28) en Clinge (plus 17)
boekten daar nog vooruitgang. De
grootste terugloop kreeg Vogelwaar
de te Incasseren, namelijk met 56
Zielen. Verder liepen terug Koewacht
met 11. HontenLss* met 10 en Graauw
met 1. Hulst had zijn winst voorna
melijk te danken aan een fora vesti
gingsoverschot namelijk van 188. In
totaal nam de bevolking van de
Relnaertstad toe met 3%. Vogelwaar
de. dat een vertrekoverschot van K6
had. waartegen e*-n geboorte-over
schot stond van 30. hep in totaal
met 1.6% terug.
In het .Land van Hulst', waartoe we
rekenen de gemeenten Vogelwaarde,
Koewacht, Slnt-Jansteen, Hulst Clin
ge, Graauw enen Hontenlsse. steeg
het aantal inwoner* van 26.385 tot
26.545. Met inbegrip van de Kanaal
zone (zie hoven) steeg het aantal
Zielen in heel Oost-Zeeuw seh-Vlaan-
deren van 71.323 tot 72.506. Het wr
ites van West-Zeeiiwsch-Vlaanderen
met 42 zielen hield in dut het aan
tal bewoners van dat gewest zakte
van 27.028 tot 26.981. In heel
Zeeuwsch-Vlaanderen vestigden zich
5.687 personen, terwijl er 5.320 ver
trokken. toorts werden er in 1968
in totaal 1.770 kinderen geboren ter
wijl er 996 mensen overleden (Het
jaar daarvoor 1.773 en 946).
REDELIJK
In West Zeeuwsch-Vlaanderen boekte
Sluis opnieuw een redelijk winst, na
melijk 46 tegen het jaar daan-oor
73. Verder kreeg Schoondijke er 33
bij (vorig jaar gelijk). De overige
gemeenten die vooruit gingen waren
roede met 23 (vorig jaar verlies 34! i
Aardenburg 15, Breskens 15 en Cad-
zand 9. Opvallend was het verlies
van Oostburg. dat in 1967 met een
winst van 85 weer boven de 4000 en
nu met een verlies van 51 weer fors
duikelde naar 3961. Oostburg werd
daardoor van de 6e plaats verdron
gen door Sint-Jansteen. Overigens
kwam het verlies dat Zuidzande leed
(38) nog harder aan want dat hield
in dat Zuidzande van alle gemeenten
in Zeeuwsch-Vlaanderen procentueel
het hardst achteruit ging, namelijk
4,6%. Er was daar een opvallend
vertrekoverschot (56 23 33) en
overlijdensoverschot (13 8 5i
Verder liepen opnieuw sterk terug
IJzendijke 37 en Retranchement 20.
Biervliet raakte 17 inwoners kwijt.
Sluis (29), Cadzand (10), Groede (18)
Vestigingsoverschotten waren er in
Schoondjjke (31). Vertrekoverschot-
ten Aardenburg 18, Retranchement
19, Zuidzande 33. Breskens 12, Oost
burg 65 Waterlandkerkje 10.
IJzendijke 41 en Biervliet 25. De
meeste geboorteoverschotten boekten
Aardenburg met 33, Breskens met 27
en-Sluis niet 17. Procentueel gingen
behalve Zuidzande nog sterk achter
uit Retranchement met 4,2% en Wa
terlandkerkje met 2%.
BEVOLKING
ZEEUWSCH-VLAANDEREN
AANTAL INWONERS:
l-l-'69
Winst
Verlies
Terneuzen
21.392
719
Axel
8.638
186
Hulst
6.491
193
Hontenisse
5.238
10
Sas van Gent
5.172
49
Sint-Jansteen
4 000
28
Oostburg
3 961
51
Breskens
3.892
15
Aaardenburg
3.802
15
Clinge
3.715
17
Vogelwaarde
3.315
56
Zaamslag
3.078
18
Sluis
2.825
46
Hoek
2.662
102
Westdorpee
2.586
3
IJzendijke
2.517
37
Koewacht
2406
11
Schondyke
2 2027
33
Biervliet
1.899
17
Groede
1,796
23
Philippine
1.309
Graauw
1.280
Hoofdplaat
1.180
5
Cadzand
1.025
9
Zuiddorpe
873
8
38
Zuidzande
785
Retranchement
456
444
29
Waterlandkerkje
9
Nieuwvliet
372
6
Overslag
251
10
99.487
1438
297 1141
van 2560 tot 2662 inwoners, hetgeen een toename betekent van bijna
vier procent. In het nu afgelopen jaar vestigden zich daar 66 perso
nen meer dan er vertrokken, terwijl er 36 meer werden geboren dan
er overleden. (Foto PZC).
gebouw opgericht worden. ,Tot behulp van de tim-
merage van een kerke tot Yzendijk' werd een sub
sidie van 600,- toegezegd. Verder gaf men ver
gunning om gedurende twee of dri.e jaar ,eenige
matélijke impositte zoo op de bieren en op het
gemaal' te heffen. Verder zou 500,- gegeven wor
den als traktement van de reeds benoemde predi
kant, alsmede 100,- voor zijn huishuur en zijn
te maken onkosten (besluit 1611).
Vlot ging de bouw niet, want werd in 1612 be
gonnen, eerst in 1614 was de kerk klaar. De staten
van Zeeland hadden voor deze bouw een gift ge
schonken van 1340,- en de staten-generaal had
den hun bijdrage ot ƒ800,- verhoogd. De kerk
had een achthoekige vorm, met gelijke zijden. Op
het achtkantig dak was een kerktorentje geplaatst.
Zoals later gebruikelijk, werd door het college van
het Vrije een geschilderd glasraam geschonken. Het
was gemaakt door Philips Mouthaen.
De tegenwoordige vornt is van later datum. Mant
de gemeente groeide in aantal en de kerk werd
te klein. Vandaar dat zij in 1657-'58 óf '59 werd
vergroot. Men brak de drie achterste nturen af,
verlengde de zijmuren en sloot het achterste ge
deelte weer af met drie muren van gelijke grootte.
De kerk was eens zo groot geworden.
Momenteel wordt het gebouw weer gerestaureerd.
Historisch juist gezien, omdat het, zoals wij al
mededeelden, de eerste protestantse kerk In Zee
land is.
Eén punt willen we nog uit de aanwezige notulen
aanhalen. Slapen in de kerk onder de bediening
van Gods woord was niet toegestaan en was zeer
ongepast. Werd men hierop door een ouderling
betrapt, dan werd dat door de kerkeraad aange
nomen. Men kreeg dan een boete. Het gebeurde ech
ter wel dat de beschuldigde ontkende geslapen te
hebben. Dan was een tweede getuige nodig. Was
deze tweede getuige er inderdaad dan werd de
boete verdubbeld. \Vas er eeliter geen tweede ge
tuige aanwezig die het slapen had vastgesteld,
dan moest de ouderling de boete zélf betalen (notu
len 10-3-1668).
Mejuffrouw Goudsmit, volksvertegenwoordigster van
D'66 zei laatst in een interview met het week
blad Vrij Nederland dat de vrouwenorganisaties ha
rentwege mogen ontploffen.
En met die mening gooide zij niet enkel de knup
pel in het hoenderhok maar bracht zij een in bre
de kring latent sluimerende discussie op gang.
Zo bar en boos als mej. Goudsmit haar woorden
koos heeft zij ze ongetwijfeld niet bedoeld. De nood
zaak van aparte vrouwenorganisaties als strijd
groepen ia volgens haar en velen eenvoudig niet
meer aanwezig omdat de vrouwenbonden zijn ont
staan in een tijd dat er van emancipatie nog geen
sprake was en er vrouwenbonden werden opge
richt de vereniging voor vrouwenkiesrecht van
dr Aletta Jacobs ia hier een voorbeeld van die
regelrecht iets te bevechten hadden tegen een man
nenmaatschappij. Dat wij nu niet meer zouden le
ven in een maatschappij die nog teveel gedecre
teerd ivordt door mannen wil hiermee niet zijn ge
zegd. Dit onderwerp ivil ik in deze bijdrage bui
len beschouwing laten. Doch, ia deze tijd rechten
te willen verkrijgen door zich via een afzonder
lijke organisatie bestaande uit louter vrouwen
betekent in feite een erkenning van discriminatie
ten opzichte van de man en is eigenlijk een stap
terug naar anti-emancipatie.
Men bedenke dat met vrouwenorganisatie een pres
siegroep wordt bedoeld die niets te maken heeft
met gezelligheidsverenigingen. Het was wél duide
lijk, tijdens een tv-discussie tussen voor- en tegen
standsters van de vrouwenverenigingen, een dis
cussie, die volgde op het befaamde interview met
mej. Goudsmit, dat sommige dames die aan het
gesprek deelnamen dit onderscheid niet kenden. Op
de vraag van de volksvertegenwoordigster en haar
mede-opposanten v at een vrouwenorganisatie wel in
afzonderlijk verband zou weten te bereiken wat
niet samen met mannen te verwezenlijken zou zijn
in een mensenvereniging dus, werd door de
voorstandsters geen rechtstreeks antwoord gege
ven. Vrouwen kunnen soms erg hafrjtelijk zijn
onder elkaartrots alle samenwerking op organisa
torisch gebied, dat is bekend. Erg vericonderd wa
ren we dan ook niet toen een bestuurster Van een
vrouwenvereniging uitriepIlc heb liever dat mej.
Goudsmit ontploft, dan de vrouwenbonden. Er was
bepaald een emotionele kortsluiting ttt de discussie
tussen voor- en tegenstandsters. Het bewijs van
het merendeel van de stelling dat de vrouwen
bonden in deze tijd als pressiegroep volkomen zin
loos zijn en zichzelf hebben overleefd, werd niet gele
verd. Let. wel, zijn, niet waren. Ook als voorlich
tingsinstituten hebben zij in afzonderlijk verband
nog maar een zeer incidentele taak en voor een
beperkte kring: De stroomversnelling van de tijd
waarin wij leven heeft ook de vrouwenbonden niet
ongemoeid gelaten en dreigt ze mee te sleuren
en te overspoelen. t
Opvallend tijdens de discussie was dat de avant-
gardg, de jongere deelneemsters, absoluut niets meer
voor een aparte organisatie voelde maar dat de
voorstandsters figuurlijk en misschien ook letter
lijk een vergrijsde' groep vormde.
De contra-groep ontkende met geheel het bestaans
recht. Maar dan uitsluitend in onderontwikkelde ge
bieden waar de vrouw nog weinig of geen rech
ten bezit en zij zich daar als pressiegroep tegen
over de mannelijke overheersing te weer moet stel
len. In ons land hoeven de vrouxcen zich met meer
als afzonderlijke pressiegroep te bewijzen. In de
vakbeweging kan de werkende vrouw haar pro
blemen regelrecht samen met de mannen bespre
ken en attenderen op haar rechten. Het zijn in
wezen toch allemaal louter menselijke vraagstuk
kenf Deze werkwijze ia minder omslachtig, snel
ler en rechtstreekser. Het is een onmogelijkheid
om maatschappelijk-soc'iale vraagstukken in een
vrouwen-onderonsje af te doen. Daar is onvermij
delijk inspraak en medewerking van de andere
sekse bij nodig. Pas als dit gebeurt kunnen we
spreken van een mensenmaatschappij.
Wellicht rijst de vraag of er dan van achferuif-
stelling van de vrouw in onze maatschappij nu
geen sprake meer is en deze. emancipatie voltooid.
Ja, helaas wel en wat het laatste betreft: nog
bij lange «a niet. Maar over deze onderwerpen
wellicht in een volgend cursiefje meer.
Tot- slot, nog dit: Het. bondscongres van de vrou
wenbond van de Partij van de Arbeid dat. gis
teren (H-l) in Utrecht plaatsvond heeft zich be
raden voor omvorming van de vrouwenbond tot
een vrouwencontact in de PvdA, In de toelichting
op het hoofdbestuursvoorstel stond onder andere dat
de vrouwen ook kunnen besluiten zich niet apart
als vrouwen te organiseren. Verder ook, dat de
gemiddelde leeftijd van de op vergaderingen aan
wezige vrouwen 50 jaar was, terwijl er heel wei
nig vrouwen beneden de 40 jaar meededen.
Het resultaat is mij op het ogenblik dat ik deze
regels schrijf nog niet bekend. Maar, mocht dit
onverhoopt tegen uw wensen ingaan, ontploft 14
dan alstublieft niet.
In de oudejaarsnacht ging er toch al naar schat
ting voor 7 miljoen gulden vuurwerk de lucht
in. En in onze westerse beschaving is een vrouw
niet met goud te betalen,'nog wel in sommige on
derontwikkelde gebieden. Vandaar die noodzaak.
JADI
