LICHTZUILEN VAN HET LOODSWEZEN
zaterdagnummer
VAN WAAKVLAMMETJE TOT
ZEE VAN LICHT
Taler'dag 4 januari 1969
Lang» de randen van de Zeeuwse kust steken drie lichttorens hun glazen optiekkoe
pels meters hoog boven NAP uit. De verlatenheid is slechts schijn, want het topje
van elke toren is vierentwintig uur per dag bemand met mensen van de kustlicht-
wacht. Hun taak bestaat uit meer dan alleen controle op het licht. Het licht betekent
bij nacht en ontij een onmisbaar baken voor koersende schepen. Want op zee zijn de
lichttorens ware lichtpunten in de duisternis. Meer nog: lantaarns, die een veilige
eeeroute langs verraderlijke ondiepten belichten.
Werkelijk op het uiterste randje van de kust, de Zeeuws-Vlaamse, rust in de voet van
de dijk langs de monding van de Westerschélde al ruim honderd jaar (sindt1867de
gietstalen lichttoren van Nieuwe sluis. Enigszins landinwaarts, in het dorp Westka-
pelle, toornt de oudste van de drie Zeeuwse lichttorens als een blokkige steenklomp
boven Walcheren uit. Op de grens van de Schomvse duinen kijkt lichttoren ,West-
sohouwen' nabij Haamstede uit over een stuk ongerept, natuurschoon.
Ver van de bewoonde wereld, ver van alle Zeeuwse stranden steekt een licht van een
geheel ander kaliber zijn vurige top boven het water uit. Op 51-39-20 noorderbreedte
en t-32-57 oosterlengte deint bij de West-Noordhinderbank het lichtschip ^oord-Hin
der1, zwaar verankerd aan zijn paddestoel- of parapluanker (een bokaalachtig anker
dat zich tot diep in het slijk van de zeebodem wroet).
Het leven 1» en rond deze zeelichten gaat dag in dag uit gestaag zijn gangetjeech
ter alles met de regelmaat ra» een precisieuurwerk. Het werk van de lichttoren-
wachter (n zijn hoge post is verantwoordelijk. Zijn beroep is eenzaam. Aan boord van
het lichtschip liggen de zaken iets anders; niet wat de verantwoordelijkheid betreft,
wel het leven, dat meer geïsoleerd is dan eenzaam.
Aan alle hoofdlichtbakens binnen het Zeeuwse territorium bracht één onzer redacteu
ren een bezoek. Waf beurt er binnen deze gladde zuilen van het Nederlandse loods
wezenT Meer dan een buitenstaander zo al denkt. Voor hem is slechts één ding zicht
baar en feitelijk: het waakvlammetje van overdag dat 's avonds by zonsondergang
mitgroeit tot een zee van licht.
Lichtschip Jfoord Hinder1 wordt per motorjol bemand enbevoorraad.
NIEUWESLUIS Van basis tot top meet de hori
zontaal zwartwit gestreepte (herkenningskleur di
strict 6 van het Nederlandse loodswezen) lichttoren
van Nieuwesluis een hoogte van 29 meter. Aan de
enorm hoge vlaggemast op het nokje van de toren
wappert van de vroege morgen tot de late avond
het roodwitblauw. .Dat is niet omdat er prinsesjes
of koninginnen jarig zijn, maar het is een teken
i voor de scheepvaart. Nieuwesluis is namelijk de
eerste lichttoren op Nederlandse bodem', verklaart
hoofdlichttorenwachter W. J. van Noord. Hij woont
net als zijn twee personeelsleden in het .vuurtoren
dorpje' achter de dijk. Drie huisjes naast elkaar
onder één kap. Omdat de Zeeuws-Vlaamse lichtto
ren het predikaat B-post heeft, draait Van Noord
normaal in het dienstschema van wachtlopen mee.
Er is minder te doen dan op de andere hoofdlicht
bakens in Zeeland, maar wat er te doen is vereist
minstens zoveel nauwkeurigheid als elders. Onder
houd, controle en uitkijk behoren tot de vaste prik.
Actieve communicatie met de passerende scheep
vaart wordt slechts op één manier gedaan: via het
hijsen van de stormwaarschuwingen. De bal voor
windkracht zeven. De kegel voor windkracht acht
of meer.
Buiten het feit, dat de lichtkarakters (schitterin
gen en duisternissen weergegeven in seconden bin
nen een tijdsbestek van een halve minuut) van de
lichttorens van elkaar afweken, wijkt het licht
▼an Nieuwesluis nog weer wat extra af. De optiek-
kop staat stil en is gehalveerd. Het licht maakt
geen zwiepende zwaaien over het water maar straalt
voor zich uit. Met een karakter van 7 seconden
schittering en 3 seconden duister. In de navigatie-
schriftuur staat Nieuwesluis als gebroken licht te
boek. Bovendien heeft het licht iets weg van een
stoplicht; de koepel telt drie gekleurde sectoren:
rood, wit en groen. Inderdaad regelen deze lichten
op hun manier het scheepvaartverkeer. Vobr iedere
stuurman is het op de Schelde een nautische weet,
dat het in elkaar varen van het kustwachblicht,
dat een eindje verder op de dijk staat, en het wit
van Nieuwesluis een juiste koers langs de boel
en betekent.
In de cockpit van de toren staat een buitenmodel
gloeilamp (250 Watt) op een koperen voetstuk.
Opvallend is dat de omringende ornamenten net zo
hard proberen te glimmen aks het voetje en het
kousje, waar de eeuwige gaswaakvalm flakkert.
Een teken dat wat er gedaan moet worden, goed
gedaan wordt. De lenzen zorgen er voor dat hun
ingekapselde gloeiworm toch nog altijd een licht
sterkte van 1.000 maal zijn eigen capaciteit pro
duceert.
In het wachtlokaal, dicht onder het licht, dist de
heer Van Noord nog een aantal bijzonderheden uit
de alledaagse praktijk op. ,Na een bepaald aantal
branduren gaat de lamp er uit. Kapot of niet
kapot. Dat is zo'n beetje alles wat ik aan het licht
te doen heb. Verder gaat alles automatisch. Het
hele lichtsysteem werkt op een uurwerkmechanis
me. Op een vast tijdstip voor zonsondergang draait
het gaspitje met het constante waakvlammetje uit
het centrum en komt de lamp op zijn plaats in
het midden van de optiek te staan. De eerste tien
minuten is het gas, dan pas gaat de lamp branden.
Mocht de lamp onverhoopt voor zijn brandtijd stuk
gaan, dan treedt volautomatisch het gaslicht in
werking". De schepen behoeven dus nooit bang te
zijn om in het donker te geraken. Het nooit falen
de licht van Nieuwesluis priemt zijn straal met
«en brandpunt van 22,5 meter boven NAP zonder
horten of stoten tot en met het zicht.
Als enige relatie hebben de kustlichtwachters van
Nieuwesluis de Roelerswacht te Vlissingen. Signa
leert men een mistoestand, dan wordt daar direct
in Vlissingen melding van gemaakt. In een enkel
geval neemt Nieuwesluis zelf rechtstreeks contact
op. ,Nou, dan moet er werkelijk dichtbij iets aan
de hand zijn. Dan bel ik zelf wel eens naar de
reddingsbrigade in Breskens', zegt Van Noord.
Net als het kustlicht staat ook de misthoorn een
eindje verder op de dijk. Voor de kustllchtwacht-
mannen van Nieuwesluis begint het apparaat bij
mist als het ware uit zichzelf te loeien. De bedie
ning geschiedt in Vlissingen: simpelweg door het
draaien van een telefoonnummer. .Het is natuur
lijk een geheim nummer. Kan je nagaan, want an
ders zijn er altijd wel van die grapjassen die
's een keertje willen proberen of die het nog wel
doet. Van de week nog. Toen begon dat ding Ineens
keihard te loeien. Ik dacht bij mezelf: zeker con
trole. Maar na informatie was dat niet zo. Heel
toevallig scheen iemand in Vlissingen per ongeluk
het goeie getal gekozen te hebben. Het was de
eerste keer. Zoiets gebeurt nooit', tapt de heer Van
Noord uit zijn vat van herinneringen. Het zijn er
vele, want hij deed ook jaren dienst op een licht
schip.
HAAMSTEDE —Lichttoren .Westschouwen' straalt
het sterkste licht van Nederland uit. De 4200 watts
lamp wordt door een ingenieus lenzenstelsel ver
scherpt tot een sterkte van 5.200.000 internationale
kaarsen. ,Men zegt zelfs da deze toren het sterk
ste licht van heel West-Europa heeft, maar dat
durf ik niet met zekerheid te zeggen', vertelt het
hoofd van de Schouwse kustwacht, de heer R. Sa-
man, aarzelend. De omgeving van de Schouwse licht
toren schijnt een eiland op een eiland te zijn. Een
halve ring van huizen omgordt de .Westerschouwen',
die als een stelle obelisk ontzagwekkend hoog er
bovenuit steekt. Diagonaal roodwitte strepen krui
pen langs de lichttorenrtiuur omhoog. Het zijn de
herkenningskleuren van district 5 van het loods
wezen. Ook al staat de lichttoren er nog zo prach
tig bij aan de voet van de Schouwse duinen, een
stukje Zeeland uiteindelijk, toch valt dit hoofd
lichtbaken onder de protectie van het loodswezen
te Rotterdam.
Tijdend de klim naar boven vertelt de heer Saman,
dal on 's zomers een trekpleister voor va-
kanl eg '..ïgers is. Tegen betaling mogen zij de toren
beklimmen en bezichtigen, van binnen en van bui
ten. Voor de heer Saman hoeft het eerlijk gezegd
niet allemaal, want hij heeft er meer last dan ge
mak van. Er valt evenwel niets tegen te doen,
want de directie loodswezen heeft anders beschikt.
.Westerschouwen' is de ware stormlamp in de bran
ding van de gluiperige .Banjaard', de vaarroute die
op ongeveer zeven zeemijlen (1 mijl is 1,9 km) uit
de kust ligt. Voor de scheepvaart op ,De Banjaard'
betekent het Schouwse licht êen welkom oriënta
tiepunt. De heer Saman zegt dan ook: .De Banjaard
is de gevaarlijkste vaarroute langs de Nederlandse
kust. Het is onvoorstelbaar zoveel nare plekken
en ondiepten daar zitten'. Aangezien het brandpunt
van het licht vrij hoog ligt, 58 meter boven de
middenstand (gemiddeld peil tussen hoog en laag
water), Is de lichtbundel tamelijk ver op zee zicht
baar. Ómdat .Westschouwen' een A-post is loopt de
heer Saman niet in de torenwacht mee. Zijn taken
en lasten hestaan uit het uitoefenen van controle
op de Schouwse lichtbakens. En die zijn er nogal
wat. Zijn belangrijkste licht is uiteraard, dat van
de toren. Een licht met een karakter van zes s< i-
teringen in de dertig seconden (tweemaal achter
elkaar 0.2-2,4-4-0, 2-6-0, 2-6 seconden. .Meestal
ga lk zo'n één of twee keer per dag voor controle
naar boven. Is er Iets bijzonders aan de hand, dan
belt de wachtdoende man mij onmiddellijk op.
Dan ga ik ook naar boven om te kijken wat er ge
daan moet worden'.
De andere lichten staan ver van Samans uitgangs
punt. Het zijn de haven-' en geletdelichten van
Burghsluls en de verklikker in de duinen. .Regel
matig controleer lk de mechanismen'. Hieruit blijkt
dat een hoofdkustwachter van een A-post degelijk
onderlegd moet zijn. Dat komt ook in andere din
gen tot uiting, want naast de technische kennis
moet hij het lichtseinen in Morse en he seinen
met vlaggen machtig zijn. Ook al komt het prak
tische nut van deze kennis in de dagelijkse gang
van zaken weinig voor, toch moeten de heer Saman
en zijn personeel er vlot mee overweg kunnen.
Wekelijks houden ze daarom gezamenlijk prakti
sche oefeningen met de morsesleutel, zodat de rou
tine op peil blijft. Voor vele schepen is de vlaggen-
en lichttaal al een uitkomst geweest. ,Met een
vuurpijl trekken we de aandacht of maken we ken
baar dat we ze in de peiling hebben. Het gebeurt af
en toe wel eens dat een schip te veel de gevaar-
route vaart'. Ook jachtjes en vissersboten worden
op deze wijze attent gemaakt. Indien nodig is de
hulp van de reddingsboot ,Jan Leis' spoedig aanwe
zig, wanneer er schepen in nood verkeren. .Als re
gel vaart de reddingsboot al na een kwartier uit'.
De lichttoren doet voorts dienst als randpost voor
berichtgeving over mist aan de centrale radardien
sten te Rotterdam. .Zodra het zicht 1.000 meter is.
dan maken we daar melding van. We houden de
radardienst regelmatig op de hoogte, totdat de
mist zover is opgetrokken, dat het zicht weer
meer dan 1.500 meter is. Omdat wij in district 5
als eerste melden wordt het loodswezen langs de
kust op onze aanwijzing voor mist in gereedheid
gebracht', vertelt de heer Saman.
Een trapje lager, vlak achter de geweldige optiek-
bol, hangen drie instrumenten aan de muur. Als
de geluldsknop wordt opengedraaid klinkt er een
zoemerige toon. ,Dit zijn de ontvangers van de
golfmeetpalen. Ze registreren golfhoogte, stroming
en frequentie. Alledrie nuttige gegevens voor de
Deltadienst in Zierikzee'. Het trapje op geeft toe
gang tot de omloop in de optiekkamer, gelijk een
glazen paleis. Rustig draait de kristallen kolos zijn
kringetje. De luchtuitstralingen zijn warm en ge
ven het gevoel dwars door je Mchaam te gaan.
.Mocht er nou eens een storing optreden dan scha
kelt het licht automatisch over op gas. De aandrij
ving geschiedt dan middels samengeperste lucht',
zet het hoofd Saman uiteen.
Terug op de brug van de lichttoren, compleet met
kijker, kaarten en radio, legt de heer Saman nog
vluchtig even het doel en nut van de schijnwer
pers uit, die aan de buitenkant van de torenmuur
zijn gemonteerd. ,Na de oorlog hebben we deze
vogelverlichting hier gekregen. Want de vogels
vlogen zich hier met bosjes te pletter. Het gebeur
de niet zelden dat ik rapporten over bijzondere vo
gels voor het zoölogisch centrum opmaakte. Eén
keer heeft een eend zelfs het 8 mm dikke buiten
glas kapot gevlogen'. De heer Saman kon de minie
me versplinteringen aan de lenzen nog aanwijzen.
Met andere woorden: het is toch maar mogelijk,
ook nu nog.
WESTKAPELLE 's Avonds lijkt Walcheren zich
aan het licht van de lichttoren .Westkapelle' bo
ven de zee te willen verheffen. Met de regelmaat
van de wieken van een helikopter scheren de licht
stralen dan over het vlakke land. ,Elke groep van
drie seconden telt een schittering van 0,1 seconden',
karakteriseert hoofdkustlichtwachter A. de Kam. De
Kam kent Westkapelle met zijn licht van haver tot
gort, want hij groeide op aan de voet van het ku
bistische stenen gevaarte.
Iedere rechtgeaarde Zeeuw weet trouwens het bouw
sel aan te wijzen en hij laat zich dan onmiddell jk
ontvallen: de Westkapelse vuurtoren. De toren heeft
namelijk al vele generaties overleefd. Hij stond
in de .zeilende' eeuwen al ten dienste van de scheep
vaart. In 1470 werd voor het eerst het vuur op het
oorspronkelijk platte dak ontstoken. Het platform
dient nu als ondergrond voor het lichthuis, rood
achtig, in de kleur van het zesde district van het
loodswezen.
Tot in de bocht van het Nauw van Bath is de
lichtslag van Westkapelle bij helder weer tegen de
hemel waar te nemen. Gemeten in de lichtkoepel
bij de lenzen wordt de lichtsterkte van de 4200
Watts lamp vergroot tot 2.600 000 internationale
kaarsen. De heer De Kam vertelt met nadruk dat
het zaak is de onderdelen van de kustlichten nauw
keurig te controleren en te onderhouden. ,Het zui
delijk hoofd valt ook onder mijn supervisie. Dat
licht krijgt een dagelijkse beurt. Mocht er een klei
ne elektrische storing optreden, dan moet Je zelf
capabel zijn die zo snel mogelijk te verhelpen.
Laatst nog, toen hebben we de hele support van
de lichttoren uit elkaar moeten halen, want het
draaivoetje met het gaslicht transporteerde niet
precies meer naar het midden. Het was maar een
kleinigheid, maar toch moet je zulke dingen goed
in de gaten houden'.
De heer De Kam is het hoofd over vier kustlicht
wachters. .Ja, maar we hebben er ook nog zo'n
los-vast hulpje bij, wanneer het een beetje druk
loopt'. De Westkapelse lichttoren is in menig op
zicht te vergelijken met de Schouwse. Op de eerste
plaats is Westkapelle een A-post, dus een belang
rijk baken. Maar over het algemeen gebeurt er
minder op de vaarroute langs de Walcherse kust
dan langs de Schouwse. tenminste zo stelt de heer
De Kam het. .Nee. spectaculaire dingen gebeureD
hier zelden. Wel dat geval indertijd met de .Bena
res' was natuurlijk ets unieks Bóven op de dijk
Maar verder gaat alles zo zijn gangetje. Je moet
gewoon alles goed in de gaten houden. Het gebeurt
nog wel eens dat er een boei van zijn plaats
wordt geslagen. Zoiets nemen we waar v.a een pe
ling. In zo'n geval bel ik direct het loodswezen
Vlissingen en die komen dan de boei weer op zijn
plaats verslepen'.
Hoofdkustlichtwachter De Kam is beslist niet van
mening, dat het leven rond de lichtbakens erg op
zienbarend is. .Je moet kennis van zaken hebben
en vlug reageren als er Iets loos Is. Dat is mijn werk'.
NOORDZEE Het beweeglijkste lichtbaken van de
Zeeuwse lichtwacht dobbert mijlen ver buiten de
Nederlandse kust. In een cardanische hang met een
tegenwicht van 600 kg draait de optiek van het
lichtschip .Noord Hinder' rond. De Hauw gebogen
lenzen en spiegels bundelen het schijnsel van de
4200 Watts lamp samen tot een lichtsterkte van
1.500.000 internationale kaarsen. Het lichtschip
steekt zijn optlekkop 18 meter boven de zeespie
gel uit, zodat de stralen bij normaal zicht op 12,7
zeemijl te zien zijn. Zodra de mist evenwel de
kracht van het licht breekt, krimpt het zicht zich
in tot twee zeemijlen.
De ankerketting van de Noord Hinder loopt door
een zee met een plaatselijke diepte van 35 tot 40
meter. Het paddestoelanker waaraan het schip ligt
geklonken, deint op de grens van de Noordhinder-
bank. Als broertje van de Goeree, Texel en Ter-
sehellingerbank ligt de Noord Hinder het zuidelijk
ste gesitueerd en neemt ook de belangrijkste posi
tie in, namelijk: het oriëntatiepunt op de Noord-
zeeroute voor de richtingen Engeland en Het Ka
naal.
Omdat lichtschepen als .dood ding" in de navigatie-
boeken staan opgetekend is het aan de scheeDvaart
verboden op korte afstand langs deze stuurloze ob
stakels te varen. Aan boord van de Noord Hinder
zien de tien bemanningsleden meestal slechts de
contouren van schepen langs de einder schuiven
Kapitein E. Robooi, om de veertien dagen de dienst
doende gezagvoerder, vertelt: .Het is altijd erg
druk met boten om ons heen. We zitten eigenlijk
nooit alleen. Dikwijls tel je zo'n vijftien stuks. Ze
mogen niet dichtbij komen. En ik ben er blij om,
want van bravoure moet ik niks hebben'.
In het lichthuis, bij een echt schip de brug, worden
alle mechanismen die nodig zijn voor een veilige
bebakening in werking gesteld. Via de hoofdschake
laar, de grootste knop op het paneel in de schakel
kast, stelt de lichtwachter het optiek bij. Alles gaat
elektrisch, want de buik van het lichtschip is r.-et
gevuld met voortstuwende machinerie maar in plaats
daarvan staan er grote generatoren opgesteld die
meer dan de benodigde energie opleveren.
BIJ zonsondergang licht de Noord Hinder op en be-
bakent dan het wijdse zeegebied met. een karakteris
tieke variant van twee schitteringen in de tien se
conden (schittering 0,3/ duister 2,2/ schittering 0,3/
duister 7,2 sec.). Als de zon zich 's morgens tot
een half uur boven de kim heeft verheven, dan
dooft het licht weer en is de nachtelijke taak voor
bij.
,Om de duizend branduren zetten we er een nieuwe
lamp ln. Dat doen we niet omdat die lampen niet
meer goed zijn, want die hebben zt wel degelijk
uitgedokterd. Toch nemen we geen enkel risico,
want de kwaliteit loopt altijd iets terug', zet kapi
tein Robooi uiteen.
Met mist zet men de misthoorninstallatie aan. Zij
maakt een droog geluid en loeit onheilspellend
tegen een grijze massa, die dan als een doodse
muur de Noord Hinder omringt. Net als het licht
heeft ook het signaal van de misthoorn een karak
ter: twee stoten in 2,5 sec./ een pauze van 2.5 sec./
een stoot van 2.5 sec en vervolgens een langgerek
te pauze van 22,5 sec. Deze formule van stoten her
haalt zich iedere groep van dertig seconden. Motor-
drijver Visser merkt op: .Alles went op den duur;
dat ding hoor ik al lang niet meer'.
Op een grote afstand lijkt de Noord Hinder een
nietig dopje; dichtbij verandert deze zienswijze op
slag. Het schip (391 brt) heeft de oppervlakte
van een forse kustvaarder en meet van kop tot
staart 49 meter. De diepgang is zeer gering: 2.SU
meter. Twee waaktonnen i rood met witte band
waarop de letters ,NH'), een spitse en een stompe,
narkeren het gebied dat niet door zeeschepen ge
kruist mag worden. De tonnen liggen op een vaste
plaats, opdat de kapitein van het lichtschip regel
matig zijn juiste ligging kan peilen. De noordoost
ton ligt 0,6 zeemijl verankerd ten opzichte van het
licht; de zuidoost ton 0,7 zeemijl.
Buiten het weerrapport, dat leder uur door de Noord
Hinder wordt afgegeven, is het schip ook met een
radiobaken uitgerust. De seincode die iedere zes mi
nuten wordt uitgezonden, heeft een reikwijdte in
een straal van 50 zeemijl rond het licht. Kapitein
Robooi typeert de rust en sfeer aan boord door te
zeggen: .Alles gaat hier zijn gangetje. Ik hoef geluk
kig geen uniform te dragen, want er is toch geen
mens die me ziet. Dus dat is nogal gemakkelijk'.
Hoofdkustlichtwachter W. J. van Noord op de trans van de lichttoren te Nieuwesluis.
Kustlichtwachter N. J. van Dijke met seinlamp in de Uitkijkpost van dé Westschouwense lichttoren.
Hoofdkustlichtwachter 4, de Kam van de Westkappelsevuurtoren.
Een der licht wachters van de ,Noord Hinderm de benauwde lichtkamer bi) de
optiekkop.
