JEUGDBEWEGINGEN
TEGEN ROKEN,
DRINKEN, DANSEN
EN FILMS
2AD UNIE
ROARING TWENTIES'
zaterdagnummer
ROARING TWENTIES VI
Yater'êat 4 Januari 1969
Koos Vorrink, de door de meeste AJC-ers aanbeden figuur: hoekig, ener
giek, vechtlustig, autoritair en beschikkend over een zeldzaam sprekers-
talent, zin voor discipline en organisatorisch werk. Zijn optreden en idea
len drukten een stempel op de gehele AJC en deze op haar beurt op een
groot deel van de sociaal-democratische beweging in ons land.
snoepen, drinken, mode en opschik met zijn
gebrek aan oorspronkelijkheid, de kitsch die
.n de huiskamers te rien was. enzovoort en
zovoort
Naar de natuur
Men wilde terug naar de natuur. De natuur
herontdekken. Men trok naar bulten, maakte
wandeltochten, deed aan natuurstudie en kam
peerde op vakkundige maar sobere wijze in
de weekeinden en in de zomer. Er werd een
eigen kampterrein ,De Paasheuvel' gesticht,
waar de hoogtepunten van de beweging plaats
hadden. Zoals het pinksterfeest. Hier werd
b.v. leder jaar Marie Vos' .Goudvreugdes
ontwaken' opgevoerd, een stuk ontleend aan
de oude germaanse EdcLa (naam van twee
verschillende werken van oud-IJslandse li
teratuur). Het was een symbolische voor
stelling van het weerkeren van de lente, van
de strijd tussen de barre winter en de ver
schrikkelijke poolnacht met het Liefelijk zwoe
le en lichte voorjaar. Op het pinksterfeest
werden ook de bruidsparen van het laatste
jaar .Ingezegend'. Er werd onder de mei
boom .heil en zegen' over de jonge paren
uitgesproken en een heilwens toegezongen,
waarna zoals het .Jonge volk' jaarlijks meld
de, Koos Vorrink .brandende' woorden sprak,
men propageerde sobere kleding en woning
inrichting, als afkeer van .burgerlijkheid'.
Manchester, lange capes, open hemden,
dirndl-jurken, bontgekleurde reformjurken en
sandalen werden gedragen. De jongens had
den lange, de meisjes zeer korte haren. Don
ker gebeitste lambrizeringen. neten meube
len. gordijnen van brabants bont en een open
haardvuur waren het kenmerk van de in
terieurs van de kamphuizen en deze stijl
was bij de meeste AJC-ers en oud AJC-ers
in hun woninginrichting terug te vinden.
Met volksdansen, lekespe. en volksliederen
wilde men het individualisme overwinnen.
Bewegings- en spreekkoren waren een uiring
van collectief optreden. De .Jugend-Stll' gaf
aan het AJC-drukwerk een eigen gezicht.
Koos Vorrink. de leider van de AJC drukte
een zeer groot stempel op deze jeugdbewe
ging. Zijn hoekige. energ.eke, vechtlustige
karakter, en zijn gezaghebbende optred-n,
zijn zeldzaam sprekerstalent en zin voor dis
cipline en tot details uitgekiend organisa
torisch werk en trouw aan eenmaal gekozen
vrienden, maakten hem tot een bijzondere,
door vele leden van de AJC .aanbeden' fi
guur. De kritiek, die bijvoorbeeld het NVV-
congres in 1926 op Vorrink had. omdat de
AJC geen massabeweging was geworden,
verwierp hij met: .We kennen alleen uit
propaganda-speeches de intellectuele arbet-
dersjongen, die door maatschappelijke
omstandigheden niet vooruit is gekomen.
Welnu, ik geloof niet in het bestaan van die
jongens'. Hiervan uitgaande kwam Vorrink
tot de noodzaak een elite te vormen, die aan
de massa leiding gaf. en dat wilde zijn AJC
zijn. Geen massabeweging de AJC schaar
de tussen 1920 en 1929 gemiddeld zo'n 7000
jongeren onder haar vaandels maar een
elitegroep.
Geen moordkuil
Vorrink maakte nooit van zijn hart een
moordkuil. Toen bij de opening van de .Paas
heuvel' bestuurders van verschillende N'W-
bonden allerminst drank- snoep- en rook-
loos bleven, sprak hij van een verrotte bon-
zenkliek. De AJC werd evenals ,De Graal'
bij de katholieke jeugd een eiland op
zichzelf, compleet met wetten en eden. (Rode
v.alkenwet reinheid in woorden en daden:
Maria congregatiebelofte: ,Wij beloven geen
verkering te beginnen voor ons 20ste Jaar').
Het was een zich willen afzetten tegen de
voortschrijdende vermateriahsering van de
maatschappij in de .Roaring Twenties', dat
deze jeugdbewegingen dreef. Wanneer inen
nu nog eens In de bladen van zo'n veertig
jaar geleden, zoals ,Het Jonge Volk' (AJC)
leest lijkt het onwaarachtig wat toen ge
schreven werd. maar dat was het in die
Jaren beslist niet: ,Ik ken ouders die hun
kinderen onmogelijke overdreven wezens vin
den omdat ze geheelonthouders zijn, niet
roken, geen shimmy of foxtrot dansen, liever
met de AJC gaan kamperen dai. met een
uitgestreken gezicht op een bruiloft zitten,
welnu, daarin bestaat geen schipperen. Geen
mens. ook geen jong mens mag handelen
tegen zijn overtuiging in. Ik kan geen res
pect hebben voor een jongen die maar een
glaasje drinkt, omdat ie anders door z'n
dierbare familie wordt uitgelachen, ofschoon
Ie in z'n hart het verkeerde ervan erkent'
of m hetzelfde .jonge volk': ,en daar ver
weg was .de wereld'. Eerst de donkere ge
heimzinnige vlakte en bossen der Veluwe,
waar eeuwen-oude sagen haar sluiers tussen
de stammen weven. En heel. heel ver was
het donderend geraas der grote stad. van
waar wij kwamen, de lichten der variétés
en bioscopen, de razende vaart der auto's
en het kleurengeschetter der modepalé'zen.
En wij stonden buiten op de veranda en ke
ken in de nacht en zwegenUit de ver
oordeling van .moderniteiten' zoals men ze
;n die jaren noemde is het wel duidelijk,
dat er vergeleken met de tijd dat de foxtrot,
de shimmy, en de charleston werd gedanst
en de saxofoon en de film ,in' waren er nu
maar heel weinig is veranderd.
DCN HAAG (GPD) Was de jeugd in ,The Roaring Twenties' anders dan nu? Wie de arti
kelen en studies over de jeugd uit die jaren leest, komt tot de ontdekking, dat er zoals
overigens verwacht maar weinig is veranderd.
De Jeugdigen dansten bij Iedere gelegenheid
dto «lch voordeed, aanbaden de (nieuwe) jazz
muziek, floten de schlagers .I'm always cha-
eiztg rainbows, Smiles, Dardanella, The Japa
nese Sandman, I love you sunday', en niet te
vergeten .I'll say she does' en ,Yes we have no
bananas.' De cafés waren zaterdags en zon
dags maar ook vele andere avonden overvol,
ln hoofdzaak met jonge mensen, evenals de
bioscopen waarin Charley Chaplin, Mary
Pickford, AU Johnson, Douglas Fairbank,
Theda Bara, Rudolph Valentino, Clara Bow
en Gloria Swanson triomfen vierden. De jon
gedames waagden zich, als eersten, aan de
korte mode, rookten sigaretten en gebruik
ten make-up-arbikelen. De jongemannen lie
pen warm voor allerlei sporten, lazen tot die
tijd ongekende literatuur en wierpen zich in
de kruiswoord-puzzel-rage, die vanuit Ameri
ka naar ons werelddeel was overgewaaid.
Deze rage had in de VS waanzinnige vormen
aangenomen. Honderden boeken met kruis
woordpuzzels verschenen in oplagen van hon
derdduizenden. Een krant zonder kruiswoord
puzzel was een saai dagblad. De verkoop van
woordenboeken sloeg alle records. In New
York weigerde een man een restaurant te
verlaten waar hij al vier uur had zitten puz
zelen., de politie arresteerde hem. Mevrouw
Mary Zaba in Chicago werd tot .kruiswoord
weduwe' uitgeroepen, omdat haar man het zo
druk had met puzzelen, dat hij haar niet
meer onderhield. Een dominee in Pittsburgh
zou zijn preek in de vorm van een kruis
woordpuzzel hebben opgeschreven. De Balti
more and Ohio Railroad gaf zijn passagiers
woordenboeken in de expresse trein. Volgens
statistische gegevens daar was men in de
VS reeds snel dol op puzzelden dagelijks
60 procent van de reizigers tussen New York
en Boston. Hier werd deze rage nooit zo he
vig, maar ze hield toch wel tienduizenden ln
haar ban.
Verontrust
Maar terug naar de Jeugd. De veranderingen,
die na de eerste wereldoorlog in sneltrein
vaart alles aantastten, verontrustten vele
ouderen en ouders. Zowel van katholieke, so
cialistische als protestantse zijde werd tegen
vele moderne zaken fel geageerd. Johan
Franken, die in de twintiger jaren een soort
antwoordman was voor de NCRV-radio, trok
tegen vele .moderniteiten' fel ten strijde.
Over het roken door meisjes merkte hij op":
,Het roKen is naar m(jn oordeel onvrouwelijk,
het mismaakt een vrouw, het ontsiert haar en
zij demonstreert er mee, dat zij een levens
houding verkiest die niet klopt op het Ideaal,
dat de schrift ons tekent voor de vrouw. Én...
het medisch onderzoek heeft uitgewezen, dat
60 procent van de kinderen, die geboren wor
den uit moeders, die gewoon zijn te roken
sterven voor het tweede jaar...'
Het blad ,De Amsterdammer' had ook al
moeite met al dat nieuwe dat de jeugd prach
tig vond en schreef op 3 oktober 1924: .Ik
loop door een groote stad. En ik zie. als zoo
vaak reeds, hoe de bioscoop lokt. Daar zijn
de bonte platen met de groote opschriften.
En 't zijn van die zinneprikkelende opschrif
ten. De opschriften lokken en lokken en zin
spelen maar steeds op de verhoudingen (en
dan 't liefst de slechte) tusschen man en
vrouw. ,Niet naar de bioscoop," zeggen we en
onze kinderen gaan er dus niet heen. Maar
ze komen er langs en zien de bonte platen en
lezen ze ook. Met onze kinderen zullen we
ernstig moeten spreken. De tijd is voorbij,
dat we maar kunnen afwa liten, op welke wij
ze zij over de sexuele dingen worden Inge
licht. Onze kinderen zijn zondaren en de ver
leiding Is voor hen groot. In het jonge hart
woelen en werken allerlei hartstochten... .En
ln .stomme zonden' een brochure van Johanna
Breevoort als voorwoord: .Maar nu ligt hier
voor ons een woord, gesproken tot het hart
der jongelieden, een woord van een
warm voelende vrouw, die met groot leedwe
zen heeft waargenomen het verderf dat onder
de Jeugd voortgang heeft, en die geen woor
den krachtig genoeg kan vinden, om de zonde
in al haar naaktheid bloot te leggen en zelfs
den weg tot genezing aan te wijzen...'
Verenigingen
Er werden in deze kring knapenverenigin-
gen opgericht, om de gevaren volgens prof.
dr G. Ch. Aalders die aan de knapenleef-
tijd kleven te ondervangen.' Deze knapen-
verenigingen waren in de praktijk een aan
loop tot de jongellngsvereniglng op gerefor
meerde grondslag, waarvan er in 1928 zo'n
duizend waren met namen als: Prediker 12,
,Obadja', .Calvijn,' ,Soli deo gloria,' .De jonge
Josla' en waar men elkaar met .vriend' aan
sprak. Naast de jongellngsverenigingen waren
er ook meisjesverenigingen op gereformeer
de grondslag. Op de vergaderingen van deze
verenigingen werden meest twee inleidingen
gehouden. Een over bijbelse een over poli
tieke of maatschappelijke onderwerpen.
Er werd bij een harmonium gezongen, daar
naast maakte men bustochten en ging een
dagje naar bos of zee. Op de jaarvergaderin
gen hoogtepunten ln het verenigingsleven
waren er voordrachten, samenspraken en
tableau vivants. Deze tableaus (een groep die
een of andere gebeurtenis uitbeeldde), waren
echter wel eens een omstreden zaak. In .bou
wen en bewaren' werd geschreven .een Hd
heeft bezwaar tegen het opvoeren van ta
bleaux. omdat dikwijls de kleeding der mee-
despelenden de grens overschrijdt of dreigt te
overschrijden. Ook het loshangende haar vindt
-zij minder gewenscht en zij vreest dat de
schroom, zoo wordt ingeboet..., maar noch de
leiding, noch de NCRV-antwoordman zagen
er gevaar is. Reeds ln 1917 was .de jonge
garde' opgericht. Deze .garde' kampeerde, bo
taniseerde en deed aan gymnastiek, maar de
ze beweging had nogal wat concurrentie van
de knapenvereniglngen te verduren, en moest
tenslotte de strijd opgeven. Van de sport
hadden al deze verenigingen weinig last, om
dat het woord van Paulus dat de lichame
lijke oefening tot weinig nut is de sport
beoefening weinig stimuleerde.
Idealistisch
On3 katholieke volksdeel bezat eveneens
'jeugdverenigingen. Vooral die van de studen
ten was een idealistische beweging: ,De we
reld winnen voor Christus.' Hun idealisme
uitte zich vooral in de heemvaart-beweging,
die in Delft en Nijmegen begon. Tegenover
.kunstmatige en onware genoegens biosco
pen en cafés' stelde .De Heemvaart' het her
stel van eenvoud en oprechtheid in de ont
spanning. Men moest de vreugde m de na
tuur zoeken, in het lied. de reidans, wandel
tochten en spelen. Men was tegen drankmis
bruik en de geïmporteerde danswoede. Het
volkslied moest worden hersteld en men de
monstreerde dit zondags in steden en dorpen.
Toen in 1928 ln Nijmegen de 12e Roomsche
Studentendag werd gehouden, organiseerde
heemvaart-trekkers een .tegenavond' waar
niet-alcoholische dranken werden geschonken,
reidansen werden gedanst en volksliedjes ge
zongen. Ook andere katholieke jeugdbewegin
gen kenden een groot idealisme. Zoais de
.Eucharistische kruistocht', de .Jonge werk
man'. de .Graal', de .Kruisvaart' en de .Jonge
Wacht.' Veren,g.ngen d.e de nadruk legden op
vorming van meisjes en jongens, waarbij men
de .wereld' als de .grote vijand zag' Vooral
.De Graal', in het Haarlemse decees gesticht
en door mgr. Aengenant krachtig gesteund,
vestigde door haar spectaculaire optreden in
kleurige uniformen, met optochten waarin
honderden enorme vlaggen en vaandels wer
den meegedragen ve«' aandacht op zich.
Op 1 september 1929 organiseerden deze
verenigingen in de vijf bisdommen een grote
demonstratie van de georganiseerde katho
lieke Jeugd. Wat men wilde schreef .De Sport-
tllustratle' van 11 Juni 1929: .Het aantal deel
nemers moet overweldigend zijn en ten tweede
de deelname moet zo keurig mogelijk geschie
den. Daarom moet er gespaard, gemarcheerd
en gezongen worden. Sparen, want een uit
gaansdag brengt onkosten met zich mede.
Marcheren, want oh er lopen nog zoveel
zoutzakken rond. Zingen, want het straatlied
fascineert zovelen onzer jongeren', en toen
de demonstratie achter de rug was 1 sep
tember slaagde de demonstratie overal. De
jeugd van het Haarlemse diocees kwam naar
Den Haag en trok naar Houtrust. 12.000 deel
nemers. Nog nooit had Houtrust zuik een mas
sale uiting van rooms verenigingsleven ge
zien'.... aldus ,De Sportillustratie'.
Afkeer
In protestantse en katholieke kringen was
dus een duidelijke afkeer tegen allerlei nieu
wigheden en de .losbandigheid' waaraan vele
Jongeren zich volgens hen schuldig maakten.
Duidelijk sprak dit ook uit ,de gewijde rede'
een maandblad voor gewijde welsprekend
heid door de paters minderbroeders uitge
geven. .In .Gewijde Rede' jaargang V pagina 9
stond bijvoorbeeld: .Gelooft gij 't beminde
gelovigen dat 't kan. echte reine vreugde te
hebben, ter ere Gods, in onze moderne dan
cings? Reine vreugde? Neen, daar wordt 't
bloed van elke jongeman op kookhitte ge
bracht door de onbeschaamde, uitdagende kle
ding van vrouwen en meisjes. Reine vreugde,
daar wordt de fantasie bedwelmd door sen
suele muziek en prikkelende likeuren'...
Maar niet alleen in ons katholieke en prote
stante volksdeel was er verzet tegen de mo
derne zaken, waaraan de jeugd zich overgaf,
en van genoot. Ook in socialistische kringen
wilde men de jeugd ertegen wapenen.
De Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) in 1920
door een aantal onderwijzers onder leiding
van Koos Vorrink opgericht, gesteund door
SDAP en NW. bond de strijd aan .tegen de
zelfzucht van deze maatschappij, waar ie
der slechts leefde voor zichzelf en voor zijn
eigen genot'. De AJC streed een dub
bele strijd: tegen de uitbuiting en de plat
vloersheid van de massa' Weinig jeugdbe
wegingen ln ons land bepaalden zozeer de
trekken van het beeld dat in die jaren en
waarschijnlijk ook nu nog in brede kring
van de jeugdbeweging bestond als de AJC
en naast liaar de JVO en de JGOB (ge
heelonthouders-verenigingen). Mei. kon de
wekelijks optrekkende stoeten AJC-ers mar
cherend met vlaggen en fakkels, zingend en
trommelend eenvoudig niet over het hoofd
zien. Op het gehele culturele werk, in de
sociaal-democratische beweging, tot aan de
kleding en woninginrichting drukte de AJC
een stempel Hun stijl werd m hoofdzaak
bepaald door de Duitse Sozlalistischer Arbei-
te Jugend. Koos Vorrink en enkele mede
bestuurders bezochten in 1920 en 1921 bij
eenkomsten van de SAJ in Kiel en Ham
burg. waar de Duitse jongeren volksliederen
zongen en volksdansen uitvoerden. De in
drukken daar opgedaan waren zo. dat men
besloot een zo groot mogelijk aantal AJC-
ers naar de internationale jeugddag ln Bie-
leveld in 1921 af te vaardigen. Honderd man
gingen er heen en zij bepaalden in hoofd
zaak de stijl die de AJC later kenmerkte.
.Zij gingen er heen in burgerlijke' confec-
Üejasjes en met stijve boorden om en kwa
men als socialistische gemeenschapsmensen,
in manchester gestoken en met open hem
den thuis'. De AJC richtte haai aanvallen
op banale praatjes, vloeken, smerige verha
len. prikkellectuur, op straat rondhangen,
in rokerige café's zitten, zwoele dancings be
zoeken, zwelgen in de valse romantiek van
hollywoodfilms, oppervlakkig geflirt, roken.
mHEOlHHEGINO
MH JE INWyDIHö
ALS LID A
h^OPHEJ^i
Een AJC-drukwerkjeeigen stijl.
De meisjesvereniging op gereformeerde grondslag maakte bustochten en gingen een dagje naai' zee. De gereformeerde jongeüngsvereniging zoals deze uit Kampen
ringen waarop meestal twee inleidingen werden gehouden en trok te voet er op uit de natuur in.
hield vergade-
De Graal trekt op, in haar kleurige uniformen met honder
den vaandels en vlaggen, bezield van een groot idealisme.
