SAMEN
IN
EEN
DELTAPROVINCIE
m m is
ZEEUWSE BESPIEGELINGEN
RONDOM
EEN BESTUURLIJKEFUSIE'
GEEN UITZONDERING
NIET VAAK NOOIT'
WEL LEUK
Zeeland, Zuid-Holland bezuiden Den Haag en westelijk Noord-Brabant
samen in één nieuwe provincie, een ,deltaprovincie'. Een onderwerp om op
oudejaarsavond een stevige boom over op te zetten. Is het nodig om het
zuidwesten van het land in een groter bestuurlijk geheel te brengen?
Welke voordelen levert een dergelijke combinatie op? Passen de mentali
teiten van Zeeuwen, Hollanders en Brabanders bij elkaar? Welke speciale
bevoegdheden moet zo'n vergrote provincie krijgen en wat wordt nu eigen
lijk haar taak?
Het afgelopen jaar is de gedachte om in Nederland het 150 jaar oude elf
provinciën-systeem op de helling te zetten actueel geworden. Twee liberale
eerste kamerleden hebben zich opgeworpen als promotors van het idee
Nederland te verdelen in départementen en een daarvan zou dan een delta
provincie moeten worden. Senator Sidney J. van den Bergh kwam er het
eerst mee. Hij stelde vast dat economisch-geografisch gezien een delta
provincie voor de hand ligt. Kort geleden nog stelde zijn collega mr H. van
Riel zich positief achter hem op. Hij deed dat bij de algemene politieke en
financiële beschouwingen rondom de rijksbegroting 1969 in de eerste
kamer.
Al eens eerder heeft prof dr G. A. van Poelje, specialist op het gebied van
gemeentewezen en bestuurlijke organisatie, het idee naar voren gebracht.
De heer Van Riel motiveerde zijn denkbeelden om te komen tot departe
menten .vooral in het zuidwesten, onder meer vanuit de gezichtshoek, dat
Rotterdam in zijn ontwikkeling te veel wordt geremd. Letterlijk zei hij:
.Rotterdam behoort niet als medespeler Rijnmond met zijn zeer beperkte
taak te hebben, maar een departementaal bestuur dat over aanzienlijke
eigen inkomsten beschikt, dat eventueel in staat is havenontwikkelingen
te financieren en de planologische problematiek over het gehele zuid
westelijke vlak tot oplossing te brengen. Bovendien is de hele problematiek
rondom het Waterweggebied niet meer los te zien van de ontwikkelingen
elders in de delta, alleen al sociaal en planologisch.'
De senatoren Van den Bergh en Van Riel ontwikkelden nog enkele ge
zichtspunten, die hier de moeite van het weergeven waard zijn:
een departement als de deltaprovincie zou enige miljoenen inwoners
moeten krijgen; bestuurlijk gezien een krachtige eenheid, waarvan het
bestuur toch dicht bij de bevolking kan blijven staan.
absoluut nodig is een totaal andere verdeling van de overheidsinkom
sten; er kunnen allerlei taken aan deze departementen woïden over
gedragen en zij behoren een flink eigen belastinggebied te krijgen.
Minister-president P. J. S. de Jong heeft nog een antwoord gegeven op de
suggestie van de beide eerste kamerleden. Hij zei dat de hele bestuurlijke
organisatie van Nederland in studie is. Een staatscommissie zal zich over
de problematiek buigen.
Een deltaprovincie: hoe denkt men daarover in Zeeland? Een onzer redac
teuren heeft het denkbeeld voorgelegd aan een drietal met een uit
gesproken mening. De bespiegelingen bij de jaarwisseling, uit hun mond
opgetekend, vindt men op deze pagina.
Dinsdag 31 december 1968
en harmonische ontwikkeling van zuidwest-
Nederland van vitaal belang is.
Dat betekent overigens nog niet dat nu ook
het eigen karakter maar verloren moet gaan.
Zeeland en West-Brabant passen mentaal wel
bij elkaar. Zeeland en Goeree-Overflakkee
zou pok nog gaan. Maar hoe noordelijker men
komt, hoe moeilijker het gaat. Al pas ik er
wel voor op om te zeggen dat deze verhou
dingen nooit zullen veranderen.
En als het dan gaat om bijvoorbeeld de
functie van een provinciaal bestuur in het
openbare leven, dan is die in Zeeland ook
heel anders dan, laat ik zeggen, Zuid-Holland.
Alle gewesten van de provincie zijn in het
provinciaal bestuur vertegenwoordigd. Men
volgt het doen en laten van dat .eigen' be
stuur. onder andere via de ki-ant. Dan is
het niet zo gemakkelijk om dit alles in een
veel groter geheel te laten opgaan. Daar moe
ten we erg voorzichtig mee zijn.
De beide .promotors' van de deltaprovincie,
om ze zo maar even te noemen, spreken van
een agglomeratie met 3 miljoen mensen.
Daarvan is Zeeland met zijn pas 300.000 in
woners maar een tiende part van. Contact met
de bevolking zit er dan naar mijn idee niet
zo veel meer in. Ik ben ergens bang dat
Zeeland dan wordt ingelijfd bij een stuk van
Zuid-Holland. Als er dan persé een delta
provincie zou moeten komen, zou Middelburg
daarvan de hoofdstad moeten worden. Zou dat
nu werkelijk zo gek zijn?
U vraagt naar de mogelijkheid van een eigen
belastinggebied voor zo'n grote provincie.
Welnu, ik heb er echt wat twijfels over of
men op dat punt tot iets substantieels zou
kunnen komen. Je kunt natuurlijk niet gaan
zeggen: het rijk blijft heffen en daar komt
dan voor die nieuwe provincie nog eens zo
veel bovenop. Ik geloof wel dat er reden is
om meer over te laten aan de provincies en
deze voor de hun toebedeelde takken extra
middelen uit de algemene pot te verschaffen.
Maar er staat niets in de weg om dat van
daag al te doen. Daarvoor hoef je nog geen
deltaprovincie te gaan vormen. We moeten
niet de klok gaan terugdraaien naar gemeen
telijke en departementale belastinggebieden.
Waar we hier in het zuidwesten hard aan toe
zijn, - dat is een goed zeehavenbestuur. We
zitten nu met het Overlegorgaan in ieder ge
val om de tafel. Er komt wat uit. Op de duur
zullen ook de Belgische en Nederlandse Ha
vens elkaar moeten vinden. Maar om de sa
menwerking, die we op dit en andere ter
reinen nodig hebben, te gebruiken als argu
ment dat er nu snel een deltaprovincie moet
komen, gaat me wat ver. Laten we er maar
eens een studie aan wijden. Die is zeker de
moeite waard'.
kaar te voegen. Om betere bestuurlijke een
heden te vormen kan het van belang zijn pro
vinciegrenzen te verleggen." Zoala.men nu.in
Zeeland druk bezig is gemeentegrenzen te
wijzigen.
Maar als dat alles zou betekenen dat Zeeland
min of meer bij Rotterdam zou worden ge
trokken, lijkt mij dat voor Zeeland gevaar
lijk. Er is al vaak gezegd: Middelburg heeft
een eigen statuur. Als je het bestuurlijk ele
ment uit Middelburg weghaalt heeft de stad
geen functie meer.
Rotterdam is een stad, waarmee Middelburg
nogal eens wat te maken heeft (gehad). In
het begin van de 17e eeuw was het de grote
concurrent in de handel. Het heeft Middel
burg toen overvleugeld.
De structuur van een grote stad als Rotterdam
heeft een bijzonder duidelijk aantal verschil
punten met die van historische steden als
Middelburg en Zierikzee. Mentaliteïtsverschil-
len spelen niet zo'n indrukwekkende rol. Wel
tradities. Nee, wat dat betreft is de tijd echt
nog niet rijp voor een deltaprovincie. Op het
gebied van de cultuur zou zo'n agglomeratie
beslist funeste gevolgen hebben voor, om nog
maar eens te noemen, een stad als Middel
burg.
Ik ben het er onmiddellijk mee eens als de
vraag wordt gesteld of het na 150 jaar niet
eens tijd wordt om de bestuurlijke indeling
van Nederland te herzien. Maar dan wil ik
het probleem nog wel een beetje breder stel
len. Waarom is er dan ook geen aanleiding om
Ie gaan denken aan een grotere concentratie,
meer op hel zuiden gericht: het Nederlandse
laalgebied. Zeeland heeft altijd veel met
Vlaanderen te maken gehad en krijgt dat in
de toekomst weer versterkt. Belgische en
Zeeuwse havenbelangen raken elkaar net zo
als Zeeuwse en Rotterdamse havenbelangen.
Zeeland grenst aan de gemeente Antwerpen.
Enfin, lk zou nog wel even kunnen doorgaan'.
lans om iets van de grond te krijgen, proberen
weerklank te vinden, mee te denken. Er moet
een goed contact zijn. Of dat er blijft, wan
neer je 3 miljoen mensen van zeer verschil
lende geaardheid in één en dezelfde provincie
zet. is voor mij zeer de vraag.
O, beslist, ik sta open voor de gedachte om
een studie van een nieuwe bestuurlijke in
deling van ons land te maken. Maar die moet
dan niet beperkt blijven lot het zuidwesten.
In het midden van het land. in het noord
oosten liggen ook problemen, die de kern re
ken. Maar ik heb wel iets tegen het tover
woord .departement'. Dat riekt naar sterk
autonome gebieden, eenheden met duidelijke
eigen bevoegdheden. Decentraliseren betekent
overigens tegelijk: over een ruimere beurs
beschikken. En aan de mogelijkheid daarvan
twijfel ik voor de toekomst. Ik kan me niet
voorstellen dat het rijk veel grotere bedragen
in grote provincies zal kunnen pompen dan
wat er nu beschikbaar gesteld wordt. Of het
rijk kan afzien van taken is één: of het kan
afzien van geld is een tweede.
Tja, de Rotterdamse invloed in een deltapro
vincie? Er zal enige beduchtheid zijn, dat be
paalde belangen in de verdrukking komen.
Voor een zekere invloed In een provincie met
Rotterdam als hoofdstad zal je altijd bij een
stadsbestuur te biecht moeten. Zeker, men zal
algemeen beleefd blijven, maar of hel steeds
tot een evenredige verdeling zal komen is
een ander punt.
Ik heb het al gezegd: Zeeland is in een bloei
periode. Er spelen hier reeksen specifiek
Zeeuwse belangen. Sinds kort zijn we bezield
door de gedachte dat Zeeland een eigen taak
in het nationale geheel heeft. Ik dacht dat je
in zo'n situatie een veel evenwichtiger geheel
krijgt, wanneer je een eigen inbreng kunt
leveren in een orgaan (het Zeehavenoverleg
bijvoorbeeld), waar de gemeenschappelijke
belangen worden bekeken en behandeld.
Laten we het voorlopig maar bij een studie
houden over een deltaprovincie.
Mr J. van Aartsen:
Mr A. J. van der Weel:
Mr J. van Aartsen, commissaris der ko
ningin in de provincie Zeeland, heeft, de
laatste jaren heel ivat te maken met het
probleem van de schaalvergroting. Hij
vertegenwoordigt zijn provincie in ver
schillende organen van bredere allure en
heeft een uitgesproken standpunt over
wat een delta provincie zou moeten wor
den.
,TN Zeeland leeft iets van een gemeenschaps
gedachte. Sterker dan in Noord- en Zuid-
Holland. Het is uiterst bedenkelijk en ge
vaarlijk wanneer die verdwijnt. Ik dacht niet
dat de economische belangen zo zwaar wegen,
dat déarvoor de vorming van een deltaprovin
cie gerechtvaardigd zou zijn. Dat we er eens
over gaan denken is wel leuk, een aardig
idee. Er is zeker aanleiding om eens te kijken
of het rfiet anders lcan-
Provinciegrenzen zijn historisch gegroeid.
Maar ze zijn zeker niet heilig. Er zit ten
slotte een zekere willekeur in. Er is van ouds
her tussen Vlaanderen en Holland heel wat
touw getrokken om Zeeland. Bepaalde heer
lijkheden vielen binnen de provinciegrenzen,
hoewel ze er geografisch soms een stuk buiten
lagen. Zo is Bommenede (op Schouwen) heel
lang in het bezit van Holland geweest. Som-
melsdijk behoorde tot 1805 bij Zeeland. Al
eerder is er met grenscorrectie tussen de pro
vincies gewerkt. In 1869 kwam een grens
correctie met Zuid-Holland: drie jaar later
werden de grenzen met Brabant goed gere
geld.
En er is zelfs al eens eerder met de gedachte
gespeeld om Holland en Zeeland maar bij el-
Mr A. J. van der Weel te Middelburg,
advocaat en procureur, heeft een groot
deel van zijn leven in de bestuurlijke
sector gewerkt. Aan het eind van de twee
de wereldoorlog tot een jaar na de be
vrijding was hij waarnemend burgemees
ter van Middelburg; van 19.}6 tot 1962
lid van het college van gedeputeerde sta
ten van Zeeland; belangrijk was ook zijn
optreden als voorzitter van de herver
kavelingscommissie Zeeland.
\TOOR het ogenblik zou het èn nationaal
bekeken, èn van Zeeuws standpunt uit
zeker geen vooruitgang betekenen, wanneer
er werkelijk stappen werden ondernomen om
een deltaprovincie te vormen. Tk zal niel
zeggen, dat moet nooit gebeuren. Het woord
.nooit' gebruik ik niet zo vaak; dat heb ik wel
afgeleerd. Maar Zeeland is nog zo duidelijk
in een groeiperiode. Wij hebben nog maar zo'n
korte historie, waar het de ontwikkeling van
ons gewest betreft. Na oorlog en watersnood
hebben we uit iets wat verloren was een
nieuw bestaan, een nieuwe functie voor Zee
land moeten oubouwen. Er begon een nieuwe
tijd, die de geesten met nieuwe perspectieven
bezielde. Op cultureel gebied zijn we eigen
lijk nog maar zo pas bozig. Dat moet allemaal
geleidelijk worden opgetrokken. En is het dan
nu al het moment om met andere groepen in
tensief te gaan samenwerken, met groepen die
op een heel ander niveau opereren?
Ik geef toe, we laden de verdenking op ons
dat we graag zo gezellig en kneuterig onder
elkaar willen blijven Maar dat denkbeeld is
er toch echt wel uit u
De economie en de kaart zijn belangrijke ele
menten in het idee van een deltaprovincie.
Maar of het bestuurlijke aspect nu echt wel
zo primair staat? Ik twijfel eraan. Het is
belangrijk dat een bestuur handelt naar wat
de bevolking bezielt, dat het bestuur een be
grip vormt bij de bestuurde. Dat is een stimu-
Dr P. J. Meertens:
,r\AT er in een verdere toekomst ook iets
*-^aan de provinciegrenzen moet gebeuren
kan ik me best voorstellen. Maar nu is het
daarvoor nog te vroeg. Echt. We zien op het
ogenblik wat. een toer het is om een beheers
orgaan voor havenzaken op te zetten. Laten
we daar nu maar eens mee beginnen. Mis
schien groeien we dan op de langere duur
naar een nieuwe indeling van het hele land
toe. In alle rust en weloverwogen. Provincie
grenzen zijn van historische betekenis. Die
kun je niet een-twee-drie overboord zetten.
Daar komt nog iets bij. Ik heb er werkelijk
groot bezwaar tegen dat bij wijziging van
provinciegrenzen een uitzondering zou worden
gemaakt voor een klein gedeelte van het land,
in dit geval dus voor het deltagebied. Als
we serieus gaan praten over een deltapro
vincie zal de hele indeling van het land daar
bij onder de loep moeten worden genomen.
En dan hecht ik aan het antwoord van mi
nister-president de Jong, die de organisatie
"van het binnenlands bestuur in een staats
commissie wil laten bekijken.
Zeker, in het zuidwesten zullen zich de gelijk
gerichte belangen wat duidelijker manifeste
ren dan in de rest van het land. Zeeland
is beslist niet zo enghartig en bekrompen ge
weest, dat het nooit de blik naar buiten heeft
willen slaan. Denk maar eens aan het zee
havenoverleg. Men heeft hier goed begrepen
dat het nodig is mét anderen te gaan wer
ken. Er zijn nog andere voorbeelden. De re
creatie: samen met Zuid-Holland het plan-
Grevelingenbekken opzetten. De zoetwater
voorziening: samen met Brabant en ook met
België. Maar ik geloof niet dat we nu juist om
dit soort zaken aan te pakken op korte ter
mijn moeten overgaan tot het realiseren van
een deltaprovincie.
Of een combinatie, zoals de heren Van 'der
Bergh en Van Riel die voor ogen staat, eco
nomisch-geografisch voor de hand ligt? Op
zichzelf en uit andere hoofde ben ik het daar
mee eens. Er is een zekere overeenstemming
tussen de Nieuwe Waterweg en de Wester-
schelde. Maar het eigen - sociologische - ka
rakter van Zeeland moet in deze kwestie ook
een rol spelen. Ik ben er heilig van overtuigd
en ik geloof er ook in dat een evenwichtige
Dr P. J. Meertens, sinds drie jaar gepen
sioneerd als directeur van het dialectbu
reau van de Koninklijke Academie van
Wetenschappen in Amsterdam, heeft in
Middelburg een tweede huis. Zeeland is
altijd een belangrijk onderdeel van zijn
werkgebied geweest. Hij heeft de Zeen ro
se dialectatlas geschreven en een disser
tatie geleverd over de Zeeuwse letter
kunde »"n de 16e en (eerste helft) lie
eeuw.
