SCHOUWEN-DUIVELAND: NOOIT
ENIGE BEKLEMMING' ROND DE KERST
NOORD-BE VELAND:
KERSTMIS ALS KERMIS
ALLES IS ANDERS
\erst '68
provinciale zeeuwse courant
Schouwen-Duiveland en Noord-Beveland
2ijn opengebroken. Zeelandbrug, de Gre-
velingendam en de Zandkreekdam heb
ben deze voormalige eilanden dichter bij
de rest van Nederland gebracht. Daar
mee is een stuk isolement een stuk
intimiteit ook verloren gegaan. Het
vormt thans geen probleem meer om
's winters van de eilanden af te komen.
De boten zijn verdwenen, de Schouwse
tram is weg en het vliegveld in Haam
stede wordt nu nog voor zweefvliegerij
gebruikt. Gesprekken met mensen, die
tientallen jaren op de eilanden hebben
gewoond, die de intimiteit van vroeger
hebben meegemaakt. Ze vinden, dat er
niet zo heel veel is veranderd in de wijze,
waarop je kerstfeest viert. Ze hebben in
ieder geval nooit veel last gehad van be
klemming door het afgesloten zijn
DIT IS HET BEELD VAN VOOR DE AFSLUITING:
Als een kasteel midden in de winter; een kasteel uit een
Engelse detectivestory, ergens in een landstreek met een
naam, die op ,shire' eindigt, midden in de sneeuw, slecht
bereikbaar, moeilijk om er weg te komen: zó ligt het
eiland Schouwen-Duiveland, geïsoleerd van de rest van de
wereld in een winter. Omringd door Oosterschelde, Zijpe,
Grevelingen en Noordzee. Voor vermaak in de winter is
men op zichzelf aangewezen. Er varen boten naar Zuid-
Beveland, naar Anna Jacobapolder, naar Numansdorp.
Maar als het mistig is varen die boten niet en als er veel
ijs is, wordt dat ook bemoeilijkt. Schouwen-Duiveland is
een eiland, afgesloten van de rest van Zeeland, van Neder
land. Tot 1965, als de auto's bezit nemen van de Greve
lingen en via de in 1964 klaargekomen Haringvlietbrug
Rotterdam kunnen bereiken. Tot eind 1965, als de Zee
landbrug 5400 meter Oosterschelde overspant.
Het verschil tussen Schouwen-Duiveland vóór en na de ont
sluiting via dammen en bruggen: wat vooral recreatiegebied
voor families was, wordt in beslag genomen door veel grotere
groepen zee-, zon- en rustzoekenden. En in de winters is het
eiland makkelijker te bereiken. De mensen, die huisjes bezitten
in de Westhoek en elders op Schouwen-Duiveland komen ook
in de winter daar naar toe en ze brengen er de kerstdagen en
de jaarwisseling door. Schouwen-Duiveland is niet meer hele
maal van de mensen, die er zijn geboren. In de zomer is dat
goed te merken; de bevolking van 23.000 mensen wordt voor
een paar maanden verveelvoudigd. Maar 's winters is er nog
dezelfde rust van vroeger. De enige verandering is, dat men
makkelijker weg gaat van het eiland en dat mensen van buiten
af zonder veel moeite tijdens de kerstdagen familie kunnen
VERMAKELIJK
De heer P. van Beveren, oud-stadsarchivaris van Zierikzee en nu
op 74-jarige leeftijd, sinds 4 jaar met pensioen, heeft een hekel
aan de dam en de bruggen, die het eiland, waar hij werd ge
boren, uit zijn rust hebben gehaald: ,lk vind het erg, dat we
niet meer opgesloten zitten. Je kunt 's zomers niet meer be
hoorlijk op straat lopen. Wat mij betreft mag de brug vandaag
nog weg en de dam ook'. Van enige beklemming om de ge
dachte, dat je niet altijd even makkelijk van het eiland weg
kon, wat met name in de winter indertijd nog wel eens voor
kwam, heeft de heer van Beveren duidelijk niet de minste last
gehad. ,Het was hier rustig. Ik weet wel dat de ontsluiting goede
kanten heeft. Maar ik houd me aan Einstein: Alles is refatief'.
Er worden meer inbraken gepleegd dan vroeger. Men kan
nu van het eiland af op elk moment, dat men dat wil'. Over
het kerstfeest vroeger: ,Er is niet veel veranderd. Niet meer dan
ergens anders. Alleen kunnen de mensen beter bezoek ontvan
gen en zelf weggaan. Vroeger bleef je waar je was of je ging
ergens naar familie op het eiland zelf.
De heer Van Beveren vertelt, dat 'vroeger, als het 's winters
plotseling mistig werd, de boot, die de mensen van en naar het
eiland bracht, ergens midden op het water bleef zitten. Men
bracht dan met elkaar de nacht op het water door. ,Het was
soms vermakelijk. De hele concertzaal zat wel eens vol mensen,
die voor een iezing kwamen, de spreker bleef ergens in de
mist zitten en hij kon niet voor- of achteruit.' De heer van Beve
ren herinnert zich nog de tijd, dat er van Zierikzee naar Rotter
dam rechtstreeks een bootverbinding was. ,We waren soms 7
uur op reis, heel gezellig was daf.
In het begin van deze eeuw om precies te zijn in april 1900
kwam op Schouwen-Duiveland de tram. In het begin reed die
niet verder dan tot Brouwershaven. Later kwam hij ook in de
Westhoek en het werd wat makkelijker om van de ene plaats
naar de andere te komen. Na de ramp verdween de tram en
de verbindingen werden onderhouden met bussen.
GEEN BEKLEMMING
Beklemming om het afgesloten zitten De heer C. P. J. Boot,
62 jaar, geboren in de Westhoek in zijn wat afgelegen huis in
Burgh: Helemaal niet. Je was op elkaar aangewezen. Het was
wel zo, dat je soms niet over het Zijpe kon en een heel enkele
keer maar dat was niet vaak zat de Oosterschelde dicht.
Maar er was echt geen verveling'. Men zocht duidelijk de bezig
heden dicht bij huis. Tot een jaar of tien geleden waren er in
Burgh en Haamstede 67 verenigingen, die zich inspanden voor
bepaalde vakgroepen of zorgden voor ontspanning. Zo gaven
de rederijkers elk jaar een week voor kerst een uitvoering. De
heer Boot: ,De winter was weer om voor je het wist, ook al
kwam je niet van het eiland af. U moet rekenen, er waren toen
mensen, die nooit verder dan Zierikzee waren geweest. Er was
De stoomboot ,De Schelde' aan het havenhoofd te Zierikzee. Ergens in hel begin van deze
eeuw gefotografeerd.
In de nieuwe haven in Zierikzee varen raderbole op weg naar Kats. Een prentbriefkaart,
die in 1903 uwd verstuurd
minder behoefte aan om ver weg te gaan. De kerstdagen vierde
je rustig thuis. Dat was trouwens de hele winter door. Je ging
op visite bij elkaar en dan werd er 's avonds een glas gekookte
wijn gedronken'.
Als het moeilijk was om weg te komen van het eiland, was er
in de jaren dertig tot de oorlog het luchtlijntje van Rot
terdam naar Haamstede en vandaar naar Vlissingen en Knokke
Voor een tientje was je vanuit Haamstede in Rotterdam; met het
vliegtuig. Van Zierikzee reeds een speciale KLM-bus, die er
wat korter over deed dan de andere bussen, die wat traag over
de wegen hobbelden. De heer Boot vond het wel gezellig. ,Op
de boot van Zierikzee naar Kats, daar was je helemaal thuis
Je kende iedereen; je kon een kop erwtensoep eten; het was
fijn. Er is met die boot een stuk romantiek verdwenen'.
Er waren wel mensen, die weggingen in de kerstvakantie. Jon
geren gingen ,winterneven'. Dat hield dan in, dat je met ver
loofde een tijdje bij familie ergens op of ook buiten het eiland
logeerde. Alles voltrok zich in een wat minder haastig tempo.
Men liep van Renesse naar de gereformeerde kerk in Haam
stede. In de kerken werd kerstfeest gevierd. Voor de kinderen
in de hervormde kerk was er een kerstboom en die kinderen
kregen een stuk speelgoed of wat kleding, dat hing er vanaf
of de ouders meer of minder draagkrachtig waren. Want de
scheiding tussen boeren en arbeiders was groter dan nu.
.Gelukkig is daf voorbij', vindt de heer Boot. Kerstbomen in de
huizen waren er minder dan nu, net als overal.' Nu staat er ook
in een cafetaria een kerstboom en de jeugd vermaakt zich daar.
De .korsewagen' een soort krentebroodje is geruild voor
een zakje frieten of een croquetje.
Schouwen-Duiveland: vanaf de Zeelandbrug komt een groen
grijze vlek in het water nu snel dichterbij. Er wordt niet meer
gemanoevreerd om auto's van de boot te krijgen. Vanaf de
Grevelingen en vanaf de ruim 5 kilometer lange brug raast het
verkeer het eiland óp en af De isolatie, en daarmee een stuk
intimiteit, is opgeheven en in de zomer is het drukker dan
voorheen op het eiland. In de winter, tijdens de feestdagen is
men minder gebonden aan de eigen plaats, aan het eigen eiland
gebonden, maar lekker rustig blijft het er nog wel
De foto's van Schouwen werden welwillend ter beschik
king gesteld door verzamelaar van prentbriefkaarten
W. C. Schot in Zierikzee.
In Schuddebeurs wordt in de sneeuw op de tram gewacht. De foto werd in 1902 gemaakt.
Het tramstation van de RTM in Haamslede. De foto dateert van 1916.
Jan de Looft, met fototoestel, op het voordek
van de veerboot .Zandkreek', die - Kortgene
verbond met Wolphaartsdijk In de tijd, dat
Noord-Beveland nog een eiland was.
.Kerstmis was vroeger op Kortgene zo
iets als carnaval. Het was een vrolijk
feest, allemaal hossen en springen, van
het ene café naar het andere. Jong en
oud deed mee. Kerstmis en Nieuwjaar
samen was voor het café net zo goed als
de hele week kermis. Nu is het niet meer
zo gezellig. De jongeren doen het anders,
niet meer zo vrolijk. Ze kleven een
beetje in bars en ze kijken gek, als er
ouderen binnenkomen.'
De 66-jarif7 Jan de Looff knikt instemmend als
zijn vrouw Sien dit vertelt Sien kan het weten,
ze heeft 35 jaar in het café-bedrijf gezeten Hij
zelf ook. maar hij voer daarnaast nog op het
veer WolphaartsdijkKortgene. De heer en
mevrouw De Looff hebben vorig jaar voor het
eerst eer rustige kerst in de familiekring ge
vierd. .Dat was natuurlijk wel zeer stil voor
ons' vertelt Jan. Vroeger waren de kerstdagen
drukke dagen. De veerboot voer altijd, ook op
eerste kerstdag. .Dan was het zondagsdienst,
we gingen om de twee uur. Op de tweede en
derde kerstdag was het pas druk Dan moesten
we vaak extra varen. Dat ging toen met de
.Zandkreek' Daar konden twaalf, soms dertien
auto's op In de jaren '38 tot '40 kochten die
boeren allemaal een auto, dan was de boot vol.
Met die drukte was Ik op tweede kerstdag niet
voor één uur 's nachts thuis. De volgende mor
gen. op derde kerstdag moest ik om zes uur
v/eer weg om op tijd op de boot te zijn. Dan
werd het 's nachts weer laat.'
GEZELLIG
Mevrouw Van Looff weet daarvan mee te pra
ten. .Als hij om eén uur 's nachts thuis kwsm
v/as ik bezig het café op te ruimen. Met de
kerstdagen hadden we langer vergunning, dan
gingen we om twaalf uur dicht. Dat was altijd
gezellig De mensen, die om tien uur van de
boot kwamen, gingen eerst nog even naar het
café'. Als er weer een boot aankwam, gingen
alle mensen uit het café naar de kaal, naar de
lichtjes kij' en. Dan stond je daar 's nachts ge
zellig. iedereen bij elkaar Dat was heel wat
leuker dan al dat gerij en geraas van nu' Soms
overdreven de mensen de gezelligheid. ,Met die
extra boten tijdens de kerstdagen liep het café
's avonds laat helemaal vol. En dat waren niet
altijd je beste klanten. Die hadden allemaal in
Goes al wat ingenomen. Het koste moeite ze
er om twaalf uur allemaal uit te krijgen Dan
moest je wel eens net doen alsof je boos werd
Soms was ik echt boos. Maar het lukte altijd
Ik heb nooit politie nodig gehad in die 35 jaar'
,Ze luisteren makkelijker naar een vrouw dan
ndar een man', verduidelijkt Jan de Looff.
Jan de Looff deed het café. eerst Havenzicht,
later hotel .Graaf van Buren' er altijd bij .Kwam
je van de boot. dan stond je achter de toon
bank*. Op de veerboot Is hij in 1932 begonnen,
hij bleef er tot 1954. 11 Jaar als conducteur, de
laatste tien Jaar als aflosser. HIJ herinnert zich
de eerste kerstdagen als rustige zondagen. De
twee dagen daarna was het anders, .ledereen
kwam naar Kortgene, In alle cafés v/as muziek
en dansen. De mensen kwamen veel uit Wis-
senkerke en Kamperland Daar was geen dan
sen. die plaatsen waren overwegend rechts.
Kortgene was links'.
NSB-BURGEMEESTER
In de oorlog werd all's anders, ook de uitbun
dige kerstviering. .Alleen in 1940 was er nog
muziek, maar daarna niet meer, dat mocht niet
van de NSB-burgemeeater Het werd allemaal
stil. Er waren heel wat Duitsers op Noord-Beve
land, vooral op Kamperland en Colljnsplaat.
Die kwamen in '40, toen er nog muziek was,
het café binnen. Dan hadden ze al wat gedron
ken en dan had je meteen mot. Toen wes de lol
er al af. De Jaren daarna wilde ik niet eens mu
ziek meer. Ik had het misschien wel kunnen
vragen aan de burgemeest maar zoiets deed
je niet. Aan zo'n man ging je niet iets vragen
als het niet heel hsrd nodig was'
Dit jaar vieren de heer en mevrouw De Looff
voor de tweede maal kerstmis gewoon thuis.
Op stap gaan heeft geen zin, de gezelligheid is
er af. er Is drukte voor in de plaats gekomen.
M. W VAN ARENTHALS
alles Is anders
,Er is', meent de heer M. W. van Aren-
thals, ,door de vaste verbindingen niet
veel veranderd aan de kerstviering op
Noord-Beveland.' De heer Van Arenthals
mogen we op di gebied als een deskun
dige beschouwen, hij woont sinds 1907
in Kats en was tot 1960 dijkgraaf van
Noord-Beveland.
Zeker,' geeft hij toe, ,de kerstviering
veranderd, maar dat is niet typisch voo
Noord-Beveland. Dat komt overal voo
De vaste verbindingen hebben er zeke
toe bijgedragen dat de Noord-Bevelai
ders zich gemakkelijker kunnen ve
plaatsen.'
De grootste verandering is volgens de oud-
dljkgraaf echter de verandering van de mentali
teit van de mensen. Zij durven nu verder te
kijken, en dat komt volgens hem niet In het
minst door de televisie. Dankzij de vaste ver
bindingen konden ook de Noord-Bevelanders
met hun tijd meegaan.
FRIS BLOED
Die snelle verbindingen hebben andere grote
v/ijzigingen »n het Noord-Bevelandse leef
patroon tot stand gebracht. .De jongens vonden
vroeger hun meisje op Noord-Beveland Nu
trouwen ze met meisjes van Walcheren, van
Zeeuwsch-Vlaanderen, van Tholen en overal
vandaan. Dat Is best goed, er komt weer wat
fris bloed bij. Er was hier wel sprake van een
een zekere inteelt'. Nog een verandering ,de
huishoudschool van Kortgene kan niet meer
bestaan omdat er te weinig leerlingen zijn. De
meisjes gaan liever naar Goes'.
Nee. de wijze van kerst vieren heeft op Noord-
Beveland nooit duidelijk samengehangen met
de moeilijke verbindingen over het water. Het
duidelijkste bewijs hiervoor is wel het verschil
tussen de kerstviering in Wissenkerke en Kam
perland en het meer uitbundige feest in Kort
gene, Kats en Colljnsplaat. Dat was vroeger al
zo. toen de mensen nog geen auto's en brom
mers hadden en het enige openbare vervoer op
Noord-Beveland werd verzorgd door het T-
Ford-busje van De Koster van Colljnsplaat.
Toen vierde men de kerstdagen op west Noord-
Beveland al veel vromer dan op het oostelijk
gedeelte .Kamperland en Wissenkerke waren
v/at meer calvinistisch', vertelt de heer Van
Arenthals Hij heeft er ook een verklaring voor:
.de bevolking van Kortgene. Colijnsplaat en
Kats is vanouds meer gemengd geweest.
Er was altijd meer import. Ik ben hier In 1907
gekomen, na de springvloed van 1906. Ik kwam
uit Zeeuwsch-Vlaanderen. veel mensen uit dis
streek en uit andere delen van Zeeland kwamen
toen naar oost Noord-Beveland. omdat ds
grond daar toen gespaard is gebleven'.
VROLIJKE LEVENSSTIJL
Die import bracht een wat vrolijke en liberale
levensstijl mee De Noord-Bevelanders reisden
vroeger weinig over hun eigen eiland ,De we
gen waren heel slecht. Je moest wel eens een
nacht overblijven', aldus de heer Van Arenthals.
Als men op stap ging, dan verliet men het
eiland. De mensen uit het oosten gingen naar
Goes, die uit het westen via Veere naar Middel
burg
,Ach ia', zegt de nog op vele gebieden aktieve
oud-dijkgraaf. ,die besloten samenleving van
vroeger was heel anders dan nu. Alles was
veel intiemer, dat is anders geworden, maar dat
brengt de tijd nu eenmaal mee Wij zijn er al
weer een gewend, wij zijn meegegroeid. Het Is
maar goed. dat onze ouders en grootouders nu
niet meer hoeven rond te kijken Zij zouden
schrikken.
