NEDERLAND REEDS IN
1919 RADIO
WEINIG VERANDERD
'THE ROARING TWENTIES'
we"
In de beginjaren van de radio bouwde men
reeds ijverig aan wat men nu de zuilen
noemt. Snel achter elkaar werden de om
roepverenigingen opgericht die elkaar nu nog
iedere dag beconcurreren. Het medium radio
riep bi] verschillende groepen in ons volk
vele vragen op. In christelijke kringen had
men in 192 Jf de NCRV opgericht, dat het
christelijke tijdschrift voor radio (later de
omroepgids) uitgaf. Hierin werden in die be
ginjaren vele technische vragen beantwoord
en adviezen aan zelfbouwers gegeven. Een
steeds terugkerende klacht was de ontvangst-
van de korte golven. Hen werd het advies
gegeven: .Weg met. de wipschakelaars, zo
min mogelijk draden in het toestel, gebruik
toch niet fantasieschakelgrapjes. U luistert
toch bijna altijd op lampen, zelden op 3
nooit op 2....' Maar er ivoren ook vragen die
de levensbeschouwing diep raakten. Zoals
radio op zondag. Vele abonnees op de NCRV-
gids, vonden het vreemd, dat de zondagspro
gramma, werden vermeld. Het bestuur be
steedde hier grote aandacht aan en gaf als
antwoord: ,Dat velen naar de kerkdiensten
luisterden, de Duitse morgenzangen, de En
gelse avonddiensten en de Duitse morgen-
concerten, die dikwijls een religieus karakter
hadden ende programma's deden dienst
als waarschuwing. Vermeldde het blad dat
Duitsland zondagavonds dansmuziek uitzond,
dan wisten de leden tenminste dat zij er met
op af moesten stemmen. Hetzelfde gold als
Speenhoff voor de HDO optrad of me
vrouw Van Dijk in haar kinderuurtje op
dracht gaf de stoelen en tafels weg te rui
men om de kinderen een nieuwe dans te
leren'. De KRO kampte met ongeveer het
zelfde probleem. Schreef de JU aasbode' van
maart 1929. Jjaat ons aannemen, dat dc
meesten die katholiek zijn, meestal, als op
Huizen de KRO bezig is, hun eigen omroep
horen. Maar de rest van de tijdf Men maakt
geen bestek. Men flaneert maar zowat door
de aether en houdt stil, waar het voor het
ogenblik aannemelijk klinkt. Daar begint een
spreker. AfzettenT Omdat het misschien niet
geheel secundum lucatn zal wezen f Voordat
men het weet luistert men al. Wij zijn niet
tevreden, zolang nog zoveel invloed, dien on
ze levensbeschouwing hebben kon, ongebruikt
moet blijven en de gevaren, die ons volk
in zijn geloof bedreigen, nog niet beter wor
den afgewend. Daar is maar een daad den
KRO in een machtige impuls vooraan bren
gen in het wondere land van de aether'.
Er is niet -'/O jaar geleden heel wat, maar
wat de zuilen betreft, nog maar weinig ver
anderd
m
Wij telden in de jaren twintig mee in de autosport, want dr Sprei
ger van Eyck won de ralley van Monte Carlo (1929) met eer.
Graham Paige. Hij deed over de monsterrit van 2963 kilometer
74 uur 17 minuten. Hier komt een andere Nederlandse deelnemer,
baron Tuyll van Serooskerken met zijn Lancia over de eindstreep.
In 1924 sprak dr Colijn als eerste minister van de kroon voor it
Nederlandse radio.
.The roaring twenties*. De luidruchtige jaren twin
tig. De wilde jaren tussen 1920 en 1930. Toen de
mensen nog in nooit meer oorlog' geloofden. Toen
de welvaart in de meeste landen langzaam steeg, de
massaproduktie op gang kwam. De wereldoorlog
1914-1918 (men wist nog niet dat hij later de eerste
wereldoorlog zou heten) had een nieuw tijdperk in
geluid.
De strijdbare vakbeweging profiteerde van de na
1918 verworven politieke machtposities, vooral tij
dens de korte hoogconjunctuur. De ,luxe' kwam in
het arbeidersbestaan: de bioscoop, de sport, de krant,
het radiotoestel, het boek, de sociale verzekeringen,
de stofzuiger. Men begon te experimenteren met
volkswoningbouw. Het gebruik van vlees en suiker
steeg. Er werd meer gerookt en gesnoept. De posi
tie van de vrouw, haar kleding, haar make-np ver
anderde ingrypend. De seksualiteit ging men anders
bekijken. De reclame richtte rich op de massacon
sumptie. Het afbetalingssysteem won veld. De inte
resse voor onderwijs steeg. Men bracht offers voor
opvoeding en opleiding van zijn kinderen. Men ont
vluchtte de grauwe buurten met de te kleine wonin
gen en zocht rijn vertier buitenshuis. Men had er
geld voor.
Men amuseerde zich hartstochtelijk, men danste met
een ongewone overgave. De vier verschrikkelijke oor
logsjaren moesten worden vergeten. Muziek en vro
lijkheid wilde men. Werkloosheid en oorlog leken
woorden uit een lang voorbij verleden.
Het waren rijke jaren, die twintiger jaren. Rijk aan
literatuur, toneel, muziek, beeldende, schilder- en
bouwkunst. Maar ook de jaren waarin de zaden wer
den gelegde die direct na het einde van ,The roaring
twenties' zouden ontkiemen. Eerst langzaam, maar
steeds sneller. De werkloosheid, het brute geweld, de
chantagepolitiek en tenslotte de tweede wereldoor
log. Maar de enkeling in de jaren twintig die daar
over sprak werd als een onverbeterlijke zwartkijker
uitgekreten. Of beter, men luisterde niet naar hem,
Men wilde leven, gelukkig leven, blij leven.
Hoe men leefde, nieuwigheden bewonderde en ge
bruikte, sport beoefende en bestreed, de emancipatie
van de vrouw begon, streed voor meer loon of tegen
loonsverlaging, reageerde op de beurskrach, of op het
nan de macht komen van Mussolini en het optreden
van Hitier en zijn SA-mannen in een serie artikelen
over ,The roaring twenties'.
prothjcl iuperitïfp «R a a am to d
Hatsft.
Ife®, »>ndt li'lani? in nial
F.N. mator&H naam heeft
cm«edvem»artie!tK^ochl doc de Sal
V«><catalog**
fsMüWi
Uit een krant van 8 oktober 1928.
AL ZOVEEL
Idzerda's experimenten ln het begin
van de twintiger jaren inspireerden
anderen. Vooral de Nederlandse sein-
toestellen fabriek-uitzendingen wa
ren populair. De NSF wilde ook aan
ie jonge KLM, radiotoestellen ver
kopen. Zij stuurde een telegrafist
naar KLM-directeur Plcsman die niet
erg enthousiast was: ,Er zitten al
zoveel Instrumenten in mijn vlieg
tuigen', maar Plesman wilde na lang
aanhouden ,het allemaal wei eens
zien...' De telegrafist Willem Vogt
mocht een vlucht meemaken en daar
op een demonstratie met zijn radio
geven. Het .succes was enorm. Ge
zagvoerder Sillevis bracht een jui
chend rapport uit aan zijn .baas', die
al half gewonnen was. toen hij con
tact met Sillevis kon houden toen
deze ver boven de Noordzee zat.
Willem Vogt, één van de radio
pioniers, senriiver van .Kloris en
Roosje' dat Idzerda uitzond, later
omroeper en dominerende figuur
van de HDO (Hilversumse Draad
loze Omroep) zamelde na korte tijd
reeds gelden van .luistervinken' i£.
Hij geloofde namelijk t het was 1924 i
dat de HDO een nationale omroep
zou worden, zoals de BBC in Enge
land.
VEEL VISITE
De koptelefoons verdwenen lang
zaam, ue radio's waren nu al zo dat
hel© gezinnen tegelijk kunnen luis
teren. Het moderne apparaat garan
deerde de bezitter veel visite. Voor
al wanneer er bijzondere uitzendin-
fen waren, zoals de toespraak van
r. Colijn, die in 1924 als eerste mi
nister van de kroon een radiorede
hield. In '26 stonden er reeds 14.000
radio's in de Nederlandse huiskamers,
maar tegelijkertijd met de enorme
groei begon de radio-oorlog die ja
renlang de gemoederen in ons land
zou verhitten. Willem Vogt werd
zelfs door de directeur-generaal van
de PTT midden ln een radio-toe
spraak afgebroken. Deze maatregel
ontlokte afkeuring, maar ook instem
ming. De concurrentiestrijd tussen
radlomerken begon. Vooral die tussen
Philips en Telefunken, dat een toe
stel op de markt bracht dat 45
goedkoper was 150) dun de radio's
die uit de snel uitbreidende fabrie
ken in Eindhoven kwamen. Maar de
veldslagen tussen VARA., (in 1928:
4.105 leden) AVRO, NCRV en KRO-
aanhangers moesten nog komen, het
spijkers strooien op de wegen die
naar radiofeesten leidden lag nog in
het verschiet. In 1928 sprak ieder
een, die naar het draadloze wonder
luisterde, nog slechts over de gewel
dige Kurhausconcerten en het BBC-
dansorkest van Jack Payne, die bij
de jeugd even populair was als veer
tig jaar later The Beatles.
Gelijk met de radio was de auto
in opmars, Heinrich Heine, die eens
schreef, dat Ln ons land alles 50
jaar later dan elders gebeurde, had
niet ln alles gelijk. Het aantal auto's
in ons land steeg tussen 1924 en
1929 van .10.000 tot 60.000. Een ver
ontrustende groei vonden velen die
op hun rust gesteld waren. Goed,
de stijging was dan wel niet zo
groot als in Amerika, maar daar
voor waren de VS dan ook 't droom
land waar alles mogelijk was. De
groei van de auto was daar inder
daad orkaanachtig geweest. De hoge
Lbdngtons, Briscoes. Templars Max
well's, Dodges, Fords, Chevrolet.-). Ca
dillacs of Hudsons waren daar in
het begin van de Roaring Twenties
reeds ongelofelijk in. De Chryslers
waren nog onbekend Walter P
Chrysler was net benoemd tot vice-
president van General Motors.
ONDERNEMING
De bestuurders en hun medepassa
giers bekeken vanuit hun open
islechts 10 prt was een sedan) ve
hikel hun omgeving. Een rit met een
van de zeven miljoen auto's maken
was echter nog een hele onderne
ming. De bestuurder moest een hele
opstap maken, om via het rechter
portier er zat slechts één deur in
de T-Ford, die het meest populair
was fcchter het stuur te komen.
Daar stelde hij, wanneer hij geen
electrische starter had, over het stuur
gebogen de manchettes voor gas en
ontsteking op tien voor drie. Daarna
stapte hij uit om de motor aan te
slingeren. Met zijn rechterhand
slingerde hij, terwijl hij met zijn
linkerhand aan het ijzerdraadje trok.
dat met de choke verbonden was.
Liep de motor na een paar maal
slingeren, dan sprong de chauffeur
snel weer in zijn auto, om de man
chettes op vijf over half drie te
zetten. Vaak was de motor dan al
afgeslagen, vooral b:j vochtig weer.
en moest hij opnieuw beginnen. Bleef
de motor lopen, dan konden ook zijn
passagiers instappen. De nood-hand
rem ging los. het lage snelheidspe
daal werd met de linger voet inge
drukt en de auto reed schokkerig
weg. Na een poosje schakelde de
chauffeur over in een hogere ver
snelling. De meeste problemen gaven
de hellingen. Het beklimmen ging
nog wel maar bij afdaling moest er
goed op alle remmen tegelijk worden
getrapt, omdat anders de remvoerin-
gen doorbrandden.
Negen jaar later was het beeld vol
komen gewijzigd. 23 121.000 Ameri
kanen hadden hun auto. Twee van de
drie gezinnen was gemotoriseerd
Zestig van de 123 arbeidersgezinnen
hadden een auto. maar van deze 60
woonden er 26 in huizen d'.c beter
krotten konden worden genoemd, en
21 van deze 26 gezinnen had niet
eens een badkuip. De auto was be
langrijker dan het bad geworden.
Dit bleek ook toen Ford in 1927
vijf dagen lang in 2000 dagbladen
een hele pagina adverteerde wat haar
1.300.000 dollar kostte. In de adver
tentie presenteerde Ford een nieuw
model, de oude T-Ford was verdron
gen door de Chevrolet en Ford wil
de het verloren gegane terrein zo
snel mogelijk herwinnen. Een mil
joen mensen wilden in New York
Fords nieuwe vinding zien. In Cleve
land moest bereden politie de straten
rond de showroom ontruimen. In De
troit en Kansas City hetzelfde beeld.
Duizenden bestellingen stroomden
binnen. De nieuwe A-Ford was de
gebeurtenis van 1927, in belangrijk
heid te vergelijken met de moord
zaak Sacco en Vanzetti, het Boks-
gevecht tussen Tunney en Dempsey,
slechts in de schaduw gesteld door
de oceaanvlucht van Charles Lind
bergh.
Bij ons was de auto nog voor de
meer welgestelden. Maar we telden
al geducht mee in de autowereld,
want nog net in de twintiger jaren
werd dr. Sprenger van Eyck, de eer
ste Nederlandse winnaar van de ral
ley van Monte Carlo, de oudste ster-
rit ter wereld (1911). De jeugd had
meer interesse voor motoren (motor
fietsen) vooral de Harley Davidson
en Indians waren ,in' bij de twen-
nerj. In vergelijking met de huidige
leken de motoren uit de twintiger
jaren meer op tanks, vooral wan
neer ze waren voorzien van een zij
span. Er werden betrouwbaarheids-
ritten, grasbaanraces, dirttrackwed-
strijden, terrein- en gezelligheids ril -
ten gehouden. De TT-races in 1925
als nationaal evenement begonnen,
werden in 1927 internationaal.
De wegen zullen over een afzien
baar aantal jaren overvol worden
zeiden enkelen. Eén ervan was ene
A. A. Muiwert (S3 jaar) hoofdinge
nieur hij de provinciale waterstaat
In Utrecht, die in een studie .Vrije
baan voor de toekomst' de ontwik
kelingsmogelijkheden beschreef. Een
paar kranten meldden het in een
paar regels. Vijf jaar later zou de
naam van de hoofdingenieur beken
der. beruchter, worden toen hij zich
zelf opwierp als .leider' van de NSB
(Nationaal Socialistische Beweging).
Maar dat wist in de .Roaring Twen
ties' nog niemand
(Van onze correspondent)
GPD Het leven kabbelde in ons land tamelijk rustig voort In dc. .roaring
twenties* (de luidruchtige twintiger jaren), waarin velen geloofden aan
.eeuwige vrede en welvaart'.
I)e moeilijke onrustige jaren na de eerste wereldoorlog en de Spaanse griep-
periode waren voorbij. Men was dacht men bezig aan een langzame,
maar gestage economische en technische groei. Heel grote problemen waren
er niet. Het aantal werklozen daalde jaarlijks. In de zomer van 1929 waren
er nog slechts 18.000 Nederlanders zonder werk, bijna een volledige werk
gelegenheid dus. Het levenspeil van de loontrekkenden was beter dan rond
de eeuwwisseling, ai behoorde de armoede nog niet tot het verleden. In de
Drentse veengebieden heerste in vele gezinnen nood, de stakingen van de
textiel- en landarbeiders in 1923 en 1929 waarbij 10 procent loon de Inzet
van de strijd was, bewezen dat het niet allemaal pais en vree was In ons
landje. Veel industrieën breidden snel uit. Vooral Philips. In vijf Jaar
groeide het personeel van 10.000 tot 20.000 Ln hoofdzaak door de enorme
raag naar radio's.
Dit apparaat was bijna direct nadat
op 2 nov. 1920 Westinghouse Con-
rads-maatschappij KDKA het
eerste radiostation in Amerika de
verkiezingsstrijd tussen Harding en
Cox had verslagen, het gesprek van
de dag. In de beginjaren noemde
men het draadloze telefonie, maar in
het jaar dat drie reporters een ver
slag van de boksweostrijd Dempsey-
Carpentier gaven, dat via de draad
loze telefonie in tachtig plaatsen in
de VS werd gehoord, burgerde de
naam radio snel in. De vele radio
amateurs die overal in de wereld uit
zendingen hadden voor vrienden en
bekenden, waren niet erg ingenomen
met deze Westinghouse uitzendin
gen. van stroommuziek. zoals men ze
vroeger noemden. Vooral de gram
mofoonuitzendingen stoorden hun ei
gen programma's nogal.
Maar de rage. die startte toen Frank
Conrads in november 1919 in een
schuur bij Pittsburgh baseball-uit-
elagen uitzond, was niet meer te
stuiten. President .Harding kocht
een radio, kranten en tijdschriften
openden radio-rubrieken, die jaar
lijks groter werden. De omzetcijfers
stegen snel In 1922 werd er nog voor
.slechts' zestig miljoen dollar aan
radio's, onderdelen en hulpmiddelen
verkocht, en ondanks dat pessimis
ten zeiden dat het nieuwtje er wel
snel af zou zijn, werden de verkoop
cijfers ieder jaar hoger. In 1925 werd
voor 430 miljoen dollar verkocht, in
1926 voor 506 miljoen en ln 1929
bereikte men de ongelooflijke cij
fers 842.548.000 dollar. In een paar
jaar was de radio m de VS volwas
sen geworden. Ieder derde gezin had
er een. Op de huizen stonden bossen
antennes. Omroepers, zangers, or
kesten werden in korte tijd beroemd.
De reclame -in de VS reeds veel
eerder ontwikkeld dan in Europa
had de radio ook ontdekt. Haydn.
Mozart en Beethoven werden menig
maal ingeleid me: reclame voor
schoonheidsmiddelen of tandpasta.
SUCCES
Eén land kende reeds twe maanden
voor Frank Conrads phonograaf-mu-
ziek de lucht inzond radiouitzendin
gen- Nederland. In Den Haag sliep
ir Hanse Henricus Schotanus A. Sta-
ringa Idzerda niet van de radiolamp.
Na heel wat doorwaakte nachten
had ,Idz', zoals bekenden hem noem
den, het gevonden. Hij reisde naar
Eindhoven en sprak een paar uur
met ir Philips, die een lamp zoals
Idzerda die zich voorstelde ging ma
ken. Het was een succes. Op de
jaarbeurs in 1919 kwam een draad
loos gesprek tot stand tussen het
Lucas Bolwerk en het Vreeburg.
,Idz' was niet meer te houden en
begon een .radio-station' PCGG in
de Beukstraat in de residentie.
Hij had enorm succes. Vooral met
zijn moppen ook wel een zeer
gewaagde en zijn opmerkingen
over openbare figuren. Philips start
te met de produktïe van de Ph-Idz-
lamp. waarvan Idz er heel wat in
zijn zaak verkocht. Zijn winst ging
in zijn uitzendingen. Zijn tekorten
vulden enthousiaste luisteraars aan.
door hem zo nu en dan een tientje te
sturen.
De autoriteiten luisterden ook mee.
Ze gaven .Idz' verschillende malen
een waarschuwing, wanneer hij over
de schreef was gegaan en verzegel
den zelfs een keer zijn toestel, toen
de excentrieke Fries het te bont
maakte. Engeland ontdekte Idzerda,
toen de BBC was opgericht, maar
geen zendvergunning kreeg omdat de
wet nog niet rond was. De .Daily
Mail", die regelmatig zijn concerten
opving, sloot met Idzerda een con
tract voor regelmatige uitzendin
gen. De eerste Engelse uitzending
was op 27 juli 1922. Duizenden ver
drongen zich in hotels en radiowin
kels in Engeland, om het wonder
te horen: muziek helemaal van over
de Noordzee. Na een jaar kwam de
BBC in de lucht en stopte ,Idz' hele
maal met zijn uitzendingen.
Hij bouwde nog een zender voor het
KNMI in De Bilt. In de winter van
1944 lazen de uitgehongerde Ne
derlanders de naam van de dan to
taal vergeten radio-pionier nog eens.
Op een bekendmaking van de V?-
zetter. Idzerda wegens illegale ac
tiviteiten terechtgesteld.
Een zonnige zondag in de jaren twintig op Scheveningen. De auto was in opmars.
