ANTONIO DE FIGUEIREDO
,Hoop op vrije verkiezingen
in PORTUGAL'
RUSSISCHE VLOOT IN
MIDDELLANDSE ZEE
NAUWELIJKS BETEKENIS
n
Franse
generaal
Beaufle:
H
Zaterdag 9 november 1968
LONDEN (GPD) Hef opduiken van de term
politieke liberalisering' in de Portugese pers nog
geen tien dagen nadat dr Marcello Caetano (62,
hoogleraar in internationaal recht) de zwaar
zieke dr Salazar als premier was opgevolgd, werd
door veel waarnemers van de gebeurtenissen in
Portugal al meteen uitgelegd als een teken van
de liberale gezindheid van de nieuwe regerings
leider. Maar de stemming onder Portugese bal
lingen in het buitenland is allesbehalve jubelend.
Een van hen, Antonio de Figueiredo (39, de Lon-
dense vertegenwoordiger van de socialistische Por
tugese oppositiepartij in ballingschap) verklaarde
deze week, dat er volgens zijn ,Accao Socialista'
zeker de eerste tijd wat dat betreft niet op Mar
cello Caetano moet worden gerekend. Caetano
was een van de grondleggers van Salazars tota
litaire staat, het nieuwe' Portugal, dat sinds
1932 weinig nieuws in het strakke dictatorschap
heeft mogen proeven. Caetano maakt zozeer deel
uit van het systeem, dat het bijzonder onwaar
schijnlijk moet worden geacht, dat hij, nu hij pre
mier Is geworden, met opzienbarende vernieuwin
gen naar voren zou komen. Er komt dat is de
vaste overtuiging van groepen Portugezen in bal
lingschap voorlopig beslist geen verzachting
van de perscensuur, geen afschaffing van de zo
genaamde veiligheidsmaatregelenwet, waarbij
iedereen voor onbepaalde tijd achter de tralies
kan worden gezet en geen afschaffing van de re
pressieve wetgeving van de laatste 40 jaar.
Antonio de Figueiredo: .binnen het regime wordt
op het ogenblik druk gezocht naar een com
promis, waarmee Caetano de kleine machts-elite,
die het in de regering voor het zeggen heeft, tevre
den kan stellen. Die aanhangers van een harde
lijn binnen het Portugese kabinet hebben tot op
zekere hoogte al aanzienlijk in moeten binden door
akkoord te gaan met de benoeming van de als
vrij gematigd bekend staande Caetano. We kunnen
overigens nog steeds niet juichen over deze nieuwe
ontwikkeling in Portugal, maar aan de andere kant
moet ik zeggen, dat het nooit beroerder kan worden
dan onder Salazar en ik zou mijn reactie op Caeta-
no's benoeming dan ook willen omschrijven als
voorzichtig. Ik heb een heel klein beetje hoop op
een verzachting van het regime, meer niet'. Anto
nio de Figueiredo is een korte, gebogen man. Hij
heeft het regime Salazar aan den lijve ondervon
den, eerst in de Portugese kolonie Mozambique,
waar hij twaalf jaar woonde en waar hij voor het
eerst kennis maakte met de gevangenis, toen hij
verwikkeld raakte in de oppositiebeweging, die zich
inspande voor de kandidatuur van de later ver
moorde generaal Delgado. Na het uitzitten van een
flinke gevangenisstraf werd De Figueiredo gede
porteerd naar Lissabon, maar hij wist in 1959 te
ontvluchten door ongemerkt mee te reizen met een
Britse handelsdelegatie. Hij is van boerenafkomst
(.zonder enige opleiding", zegt hij zelf), maar wist
zich toch wel zoveel kennis te verwerven, dat hij
in Engeland een goede reputatie als schrijver en
journalist op kon bouwen. Hij is de auteur van het
boek .Portugal and its empire' en schrijft geregeld
voor de Tribune, de Guardian en de Latijnsame-
rikaanse editie van ,The Economist'. Op het ogen
blik is hij ook actief in de Portugese afdeling van
de BBC in Londen.
ntonio de Figueiredo: ,de Portugese oppositie
in het buitenland gaat zich de komende weken
beraden over de nieuwe houding ten opzichte van
het regime. Hoewel er nog steeds aanzienlijke me
ningsverschillen bestaan tussen de verschillende
groeperingen, die in het buitenland de Portugese
oppositie vertegenwoordigen, is onze vastbesloten
heid ten aanzien van de belangrijkste punten ook
na het verdwijnen van Salazar niet veranderd'. De
voornaamste verzetsgroeperingen zoals de .op
positie' zich ook wel noemt zijn de communisti
sche met een hoofdkwartier in Moskou en Praag,
de sociaaldemocratische (nog steeds gebaseerd in
Lissabon met vertegenwoordigers zoals De Fl-
gueriedo in de belangrijkste steden van Europa)
en het nationale bevrijdingsfront met een kantoor
in Algiers. Deze laatste groepering is vooral be
langrijk als contactorganisatie met de verschillende
actieve verzetsgroepen in de Portugese koloniën in
Afrika. De oplossing van het koloniale vraagstuk,
dat Portugal als een molensteen óm de nek hangt,
ls nog steeds een van de belangrijkste stokpaarden
van de Portugezen en ballingschap. De explosieve
situatie in het zuiden van Afrika begint Portugal
zo langzamerhand te benauwen en daarin zou wel
eens het begin kunnen liggen van een verandering
in het tot nu starre koloniale beleid, iets, dat de
ballingen terdege beseffen en dat is de reden voor
hun verhoogde activiteit op dat terrein. Portugal
ziet zich geconfronteerd met drie koloniale oorlo
gen tezelfdertijd en dat drukt niet alleen het ge
weten (voorzover aanwezig) van de verantwoorde
lijke lieden in Lissabon, maar vooral de schouders
van de belastingbetaler, die nog steeds bijna de
helft van zijn belastingcenten (oftewel 6,7 pet van
het nationaal Inkomen) naar het verre Afrika ziet
verdwijnen. Dergelijke zaken hebben zo langza
merhand ook bij veel Portugezen in het land zelf
het besef doen ontwaken dat er iets gedaan moest
worden. De aftocht van Salazar, die zo lang zijn
stempel op de koloniale politiek heeft gedrukt, zou
In principe natuurlijk een goede gelegenheid zijn
om die ontwikkeling in te zetten. Maar Caetano
heeft in zijn eerste toespraak na zijn benoeming al
te kennen gegeven, dat hij de koloniale politiek van
zijn voorganger zal voortzetten.
De Figueiredo: ,Eén ding staat voor mij vast:
Portugal zal voorlopig gebukt blijven onder zware
restricties. De censuur zal blijven bestaan, waar
door elke discussie over het koloniale probleem
onmogelijk wordt. Dat ls een van de meest flag
rante beperkingen van onze vrijheid, vooral om
dat juist die discussie over het koloniale probleem
van enorm belang ls voor Portugal en voor de we
reld. Desondanks kan er sprake zijn van een zekere
ontspanning. Als lk afga op de eerste toespraken
van Caetano, dan merk je wel, dat de zaken nooit
meer helemaal hetzelfde zullen zijn als onder Sa
lazar de afgelopen veertig jaar. Eén van zijn eerste
uitspraken was: ,Tot nu toe is dit land geregeerd
door een genie, van nu af aan zal het worden ge
leid door gewone mensen'. Zo'n opmerking alleen
al wijst erop dat Caetano een meer subtiele fi
guur is dan de botte Salazar, die zich een dergelijke
opmerking nooit gepermitteerd zou hebben'. De Fi
gueiredo ziet één lichtpuntje: de mogelijkheid van
het houden van vrije verkiezingen over veertien
maanden. Die verkiezingen moeten dan volgens de
grondwet worden gehouden, maar de premier is
natuurlijk in staat om die datum te negeren, als
hij bijvoorbeeld vindt dat het volk .psychologisch'
niet aan een stemming toe is. Er zijn allerlei uit
vluchten. Maar Antonio de Figueiredo gelooft dat
er een kleine kans is, dat Portugal onder premier
Caetano de eerste vrije verkiezingen in 40 jaar
zal krijgen. ,Dat wordt de grote vuurproef voor
Caetano's zogenaamde liberale geest: als die ver
kiezingen over 14 maanden niet echt vrij zijn, dan
zien we ons alleen maar geconfronteerd met een
voortzetting van het oude Salazarisme". Als die
verkiezingen inderdaad vrij zijn, bestaat er dan
kans op terugkeer en deelneming van de Portugese
oppositie in het buitenland
De Figueiredo: ,Ja.
We zijn nu al aan het werk om tegen die tijd
geschikte kandidaten te kunnen presenteren. Eigen
lijk zijn we in een heel Interessante periode in de
ontwikkeling van Portugal. U moet me vergeven,
maar ik trek ln dit verband graag de vergelijking
met Tsjecho-Slowakije. Dat land heeft heel lang
onder dictatorschap geleefd, hun ervaring met een
totalitair bewind is bijna net zo lang als de onze.
In Tsjecho-Slowakije zien we desondanks een hele
nieuwe generatie, met een kritische geest, die zich
verzet tegen de gevestigde orde en die naar nieuwe
wegen zoekt. Ik ben ervan overtuigd, dat de Por
tugezen hun regime net zo zat zijn als de Tsjechen
het hunne. En dan: de ontwikkeling van de com
municatiemedia dat duurde heel lang ln Portugal
brengt de discussie op gang, of dat het regime
nu zint of niet. Salazar had soldaten nodig voor
zijn koloniale oorlogen en omdat je een vent nu
eenmaal geen militaire instructie kan geven als hij
analfabeet is, leerde hij ze lezen. Maar nu kunnen
ze ook politieke pamfletten lezen. De dialoog komt
op gang, langzaam, maar zeker. De Portugezen
ontwikkelen zich en gaan politiek denken, ondanks
Salazar. Ieeën, meningen en nieuwe gedachten
dringen tot de bevolking door, ondanks het rigoureu
ze censorbeleld'.
'oe ziet u de toekomst van de Portugese kolo
niën onder de nieuwe premier
De Figueiredo: ,Ik woonde 12 Jaar In Mozambique.
Ik geloof, dat de meest waardevolle bijdrage die ik
aan Portugal kan leveren mijn Inzicht ln de proble
matiek van het zuiden van Afrika ls. Hoe die ont
wikkeling zal zijn onder Caetano Ik durf het niet
te zeggen. De kolonleën vormen het meest trieste
gedeelte van Salazars nalatenschap. De wereld la
zich er nauwelijks van bewust hoe belangrijk dat
probleem is en hoe groot Portugals invloed op de
gang van zaken in dat gedeelte van de wereld nog
steeds ls. Het gaat om gebieden, die van vitaal be
lang zijn voor de toekomst van heel Afrika. Neem
Angola: veertien maal zo groot als Portugal, net
zo groot^als Engeland, Frankrijk en Duitsland te
zamen, rijk aan olie, diamanten, mineralen, koffie,
een enorm land met 250.000 blanken en 4,8 mil
joen gekleurden. Of Mozambique, de belangrijke
schakel tussen de rijke Zuidafrikaanse industriege
bieden en de kopermijnen van Katanga. De ont
wikkeling van de oPrtugese koloniën ls van le
vensbelang voor een groot aantal jonge Afrikaanse
staten. Salazar is meer en meer gaan vertrouwen
op de Bteun 'van Zuid-Afrika in het besturen van
deze enorme gebieden en Zuidafrikaanse militaire
hulp is in toenemende mate noodzakelijk nu da
guerilla-strijders van dag tot dag hun acties uit
breiden'.
Antonio de Figueiredo gaat vervolgens uitvoerig in
op zijn speciale hobby, Mozambique. Hij ontkent
dat de Portugezen in wezen apartheidsaanhangers
zijn, maar gelooft dat gewin op korte termijn de
drijfveer is voor het starre koloniale beleid: ,We
leggen op die manier de toekomst van Portugal vast
op een geweldig stuk dynamiet. Het spreekt vanzelf
dat over die kwestie diepe gevoelens leven onder
de Portugezen, maar de wereld laat de Portugezen
die er naar snakken om erover te praten in de
kou staan. Portugal wordt beschouwd ais een stabiele
schakel ln de NAVO, met een goed leger en zonder
al te veel binnenlandse moeilijkheden. Daarom
zwijgt de wereld en laat de denkende Portugezen
en de analfabeten overgeleverd van een kliek, dis
geen enkele bevoegdheid heeft om het land in een
dergelijk avontuur te storten (Antonio de Figueiredo
wordt voor het eerst tijdens het gesprek emotioneel)
....uw eigen land, Nederland, is een Navo-land
(zwijgt). Portugal vermoordt per slot van reke
ning mensen, en wanneer uw minister van buiten
landse zaken hier dan vrolijk handen schudt met
Salazar(zwijgt, verontwaardigd).
pv aarover ontstond dan ook heel wat beroering
in Nederland, zelfs ln het parlement.
De Figueiredo: ,dat hoop ik dan maar. Maar uw
ministers vertegenwoordigen uw volk nu eenmaal
en omdat het hun goed uitkomt knijpen zij graag
de ogen dicht voor het feit, dat er geen wettige re
gering in Portugal is. Er is immers nooit een re
gering gekozen'.
Begint dan plotseling over Griekenland: ,Wat ln
Griekenland gebeurd is en later ln Tsjecho-Slowa
kije vergeef me de vergelijking kan ln alle
kleine landen gebeuren. Laten we daarom alsje
blieft wakker blijven en ons bezinnen op onze posi
tie en onze taak als klein land. Kleine landen zouden
in zaken als deze het initiatief moeten nemen, het
geweten van de wereld moeten zijn, niet slaafse
pionnen in dienst van de grote mogendheden'.
Antonio de Figueiredovrije verkiezingen
(Door onze Parijse correspondent Frank Onnen
en onze reisredacteur Henk Kolb)
PARIJS Russische vlootdreiging in de Middel
landse Zee: vijftig Sowjet-oorlogsbodems zeer na
drukkelijk aanwezig in een strategisch water, van
oudsher omgeven door politieke en militaire conflic
ten. De NAVO overrompeld door de geruisloze
overmeestering van Tsjecho-Slowakije slaat
ruimschoots alarm. En allerwege breekt zich het be
sef baan, dat de Russen er schijnbaar in zijn ge
slaagd de NAVO vaster te omklemmen dan na de
beëindiging van de koude oorlog het geval is ge
weest. Daarom komt in Napels een NAVO-com-
mando met als speciale taak het gadeslaan van de
Russische vlootbewegingen -daarom ook wordt
onthutsing ontleend aan het bericht, dat Algerije de
comfortabele, door de Fransen gebouwde en zeer
moderne vlootbasis Mersh el Kebir aan de Russen
ter beschikking zou hebben gesteld. Kortom, in
plaats van de traditionele witte en blauwe partijen
der militaire oefeningen, vaart nu ook een zeer rode
partij duidelijk mee op de golven, waarin half Eu
ropa zich des zomers pleegt af te wassen.
TDe Russen", zegt hij, .dragen in het
Middellandse Zeegebied bij aan de
oneven wientigneia, want uie speelt
in hun kaart, vooral in de landen met
een enigszins links gericht regime.
Doch Algerije stelt momenteel juist
in militair opzicht weer pogingen in
het werk Frankrijk te benaderen'.
?r instructie van de betrokkenen
heeft de NAVO zelfs een keuri
ge voordracht met lichtbeelden ge
construeerd, die laat zien hoe in
drukwekkend het gevaar onder meer
is van de vijftig vaartuigen, die via
de Dardanellen, geenszins tersluiks,
een weg naar ruimer sop dan de
Zwarte Zee hebben gevonden. Tegen
deze achtergrond ls het enigszins
ontnuchterend de mening te horen
van een man, die men weieens
Europa's grootste strategische des
kundige heeft genoemd: de voormali
ge Franse generaal André Beaufre.
Zijn boek .Inleiding tot de strate
gie', waarvan in Frankrijk vijfdui
zend exemplaren werden gedrukt,
doch dat in zestien talen werd ver
taald, beschouwen andere deskundi-
als een standaardwerk,
ïze maand spreekt hij in Neder
land ter gelegenheid van het 100-
jarig bestaan van de Hogere Krijgs
school, hij reist de hele wereld af
en is bovendien nog hoofd van het
Franse Instituut voor strategische
studiën. Een instelling die meer
met het Parijse ministerie van bui
tenlandse zaken van doen heeft, dan
met, wat voor de hand zou liggen, het
ministerie van defensie. Bovendien
heeft Beaufre vele strijdtonelen ge
zien en was hij Frankrijks afgezant
jn de permanente NAVO-gróep te
Washington.
De 66—jarige Beaufre windt er geen
doekjes om: ,Er is geen sprake van,
dat Algerije Mersh el Kebir aan de
kussen heeft verhuurd of anderszins
ter beschikking gesteld. Er is geen
sprake van, dat de Russische aan
wezigheid in de Middellandse Zee
een militaire bedreiging voor de
NAVO oplevert. Integendeel, de Rus
sische vloot in haar huidige samen
stelling is een zwakke vloot, die het
met tegen de zesde Amerikaanse
vloot kan opnemen, noch tegen de
Italiaanse marine of de Franse, zo
die zich nog in de Middellandse Zee
zou ophouden'.
Uiteraard, de Russen hebben in Al
gerije enkele havens waar zij hun
wapenprodukten afleveren, doch van
een stilzwijgend onder Russisch he
neer geplaatst Algerije met een Sow-
jet-vlootbasis en zelfs de aanbouw
van raketlanceorplaatsen wenst ge
neraal Beaufre niet te horen.
En de reacties van de NAVO dan?
Beaufre: ,A1 die opwinding van
liet moment over de Midcieiiandse
Zee is een opwinding zonder zin.
Lemnitzer, de commandant van de
Europese NAVO - strijdkrachten,
heeft immers helemaal niets ge
daan. Inderdaad, hij heeft redevoe
ringen gehouden en er komt nu dat
commando in Napels om dingen te
doen, die toch al gedaan werden.
Al deze activiteit is er om het pu
bliek gerust te stellen, terwille van
degenen, die geschrokken als zij
zijn roepen om versterking van
de NAVO.
De generaal had voor de NAVO-
reactie nog een ander woord be
schikbaar: ,een vertoning'.
Volgens Beaufre zijn de Russen af
gestapt van het idee, dat ze hun
Middellandse Zeevloot moeten on
derhouden via bases aan de kust
van bevriende landen. Zij hadden
een maritieme nederzetting in Al
banië, maar door de pro-Chinese po
litieke ontwikkeling daar, hebben ze
die moeten verlaten. ,Deze ervaring',
aldus Beaufre. .heeft de Russen ge
leerd. dat zij op een basis in een
bevriend buitenland niet kunnen re
kenen, aangezien beschikbaarheid er
van varieert met de binnenlandse
politieke ontwikkelingen in die lan
den. Ontwikkelineen. die de Russen
niet in de hand hebben'.
Bovendien hebben de Russen zich
dikwijls met zoveel nadruk verzet
legen de vestiging van Amerikaanse
bases in Middellandse Zeelanden, dat
zij moeilijk eenzelfde politiek kun
nen gaan volgen, zonder zich tegen
over de landen waar het om gaat al
te zeer bloot te geven. Tenslotte:
de bases die de Russen werkelijk
nodig zouden hebben om een macht
van belang varende te houden, kun
nen zij niet krijgen.
Beaufre: ,het is ongetwijeld
waar, dat de Russen hun vloot
heDben ingericht op een langdurig
verblijf ter zee, met bevoorradings
schepen en al. Het is echter even
waar, dat hun smaldeel in de Middel
landse Zee geen reparatieschepen
telt en d&t zij daarom voor herstel
werkzaamheden van enig belang al
tijd terug moeten naar hun thuisha
vens: Odessa en Sebastopol. De Rus
sen hebben dus wel kanonnen, doch
die zijn hoogstens in staat bij te
dragen tot het creëren van incidenten
de vloot is te zwak om als militai
re bedreiging te worden bestempeld.
Voor de Russen is de Middellandse
Zee geen geschikt strijdtoneel zolang
ze de toegang niet in handen hebben.
En die toegang is een Turkse zaak.
Daarom zijn de Turken lid van de
NAVO. Daarom worden zij zwaar
bewapend.
Tijdens het Cyprus-conflict hebben
de Russen geprobeerd de Turkse
sympathie te verwerven door de
Grieken nadrukkelijk te laten vallen.
Het enige doel: Turkije los te we
ken uit net NAVO-verband. Zij zijn
daarin niet geslaagd.
Frankrijk speelt in het Middelland
se zeegebied een zeer ondergeschik
te militaire rol. Men profiteert lil
die zin wel degelijk van de bescher
mende paraplu, die de NAVO en dan
vooral de Amerikanen, in dit gebied
hebben opgestoken. De Franse vloot
is een Atlantische vloot geworden.
De politiek van Frankrijk ten op
zichte van de Arabische landen heeft
ten doel daar een alternatief te bie
den voor de Russische invloed. En
wat de houding ten opzichte van
Israël betreft: de Russen kunnen nu
in elk geval niet zeggen, dat alle
westerse landen pro-joOds zijn en dat
is in dit politieke spel een argument
van enig belang.
.Frankrijk is nog steeds lid geble
ven van de NAVO. Het lijdt volgens
mij geen twijfel, dat het ook na
1969, als het NAVO-verdrag moet
worden vernieuwd, binnen de Atlan
tische alliantie zal blijven. Tsjecho-
Slowakije heeft de noodzaak daar
toe met te veel nadruk aangetoond'.
,Het communisme bevindt zich in
een crisis Van het regime; het wes
ten ln een crisis van zijn bescha
ving. Daaruit dreigen aan beide kan
ten omwentelingen voort te vloeien.
Om die tegen te gaan rukt het con
servatisme aan de teugels. Het ge
beurt in Rusland, waar de politiek
grimmiger is geworden, dat gebeurt
in Frankrijk, waar we het Gaullisme
hebben; het is zojuist in Amerika
gebeurd, waar Nixon werd gekozen'.
,De huidige oost-westtegenstelling
kan pas na de onvermijdelijke om
wentelingen een alliantie worden. De
Russen immers, die nog steeds den
ken dat zij met hun marxisme de
hele wereld kunnen hervormen, ster
ven uit. .Oorlog, een atoomoorlog,
is door de atoombom zelf onmogelijk
gemaakt. Over een tiental jaren ech
ter zal door nieuwe vindingen een
atoomwapen voor ieder land, dat het
hebben wil, te bemachtigen zijn. Dat
ls een gevaarlijk perspectief. Om die
reden geloof ik, zullen ook Frank
rijk en zelfs China tenslotte, in
stemmen met een verdrag, dat oor
logvoering per nucleair wapen uit
sluit en dat de verspreiding tegen
gaat'.
Beaufre tenslotte: ,de oorlog In
Vietnam is in feite afgelopen. Ik
hoop dat uit een overeenkomst over
vrede daar, een globaal akkoord kan
voortvloeien tussen Rusland en
Amerika, waarvan ook het Midden-
Oosten kan profiteren. Ik geloof niet,
dat beëindiging van de strijd in
Vietnam een escalatie teweeg zal
brengen van het conflict aan de boor
den van de Middellandse Zee'.
Dreiging? Beaufre ziet het niet.
