.NORMA
LISERING'
IN
TSJECHO-
SLOWAKIJE
;h y
.HOTELIER DOET NIET MEER MEE'
SIMON VESTDIJK:
Zaterdag 21 september 1968
(Door Ludek Pachman)
PRAAG GPDTsjecho-Slowakije be
leeft thans zijn normalisatie. En als er ooit een
begrip is geweest waarover verschil van me
ning heeft bestaan dan is het wel dit, omdat
het tennaastebij alles kan omvatten: van vol
ledige collaboratie met d ebezettingstroepen
tot het streven hun snelst mogelijke aftocht te
bewerkstelligen.
Normalisatie levert dan ook in het huidige Tsjecho-
Slowakije omstandigheden op, die de mensen na
de uren en dagen van hun hoogste vertwijfeling over
leveren aan de onzekerheid Temidden van alle onge
wisheid vormt het laatste punt van de overeenkomst
die de Tsjechosiowaakse politieke leiders in Moskou
onder dwang moesten sluiten een toppunt van cynisme:
zij hebben zich verplicht de vriendschap met de Sow-
jet-Unie ten eeuwigen dage te zullen koesteren en
verdedigen...
Intussen buigen de Tsjechoslcwaken zich over de mil-
jardenschade die door de Sowjct-invasie is aangericht-
Waarom aanvankelijk de Rucaen bij herhaling ver
klaarden, dat zij al de vernielingen die door de .broe
derlijke hulpverlening" waren ontstaan, zouden vergoe
den is niet erg duidelijk. Tegenwoordig valt uit de
Russische perscommentaren een andere opvatting te
destilleren: de aanspraken op .schadevergoeding zijn
geheel ongegrond; aangezien Tsjechosiowaakse contra
revolutionairen de militaire hulpverlening noodzake
lijk hebben gemaakt, moeten zij de schade ook maar
zelf dragen.
Niettemin vormt het herstel van de schade slechts
een gering deel vande Tsjechosiowaakse economische
vraagstukken. Eén van de belangrijkste voorwaarden
ter bestendiging van de economische toestand was het
verkrijgen van kredieten uit westelijke landen. Aan
andere oostblokstaten is het wel toegestaan die te
aanvaarden, doch aan Tsjeohoslowakije niet. De conse
quente liberalisering van de economie, zoals die door
prof. Ota Sik was ontworpen, wordt teruggedrongen
en binnenkort zaJ van deze hervormingsplannen die
van de hele liberalisering zo'n integrerend deel uit
maakten, noch slechts een gemutileerde romp over
blijven.
De politieke leiders van Tsjechoslowakije zijn niet
eensgezind. Alle schijn bedriegt wat dit aangaat. In
het politieke leven van Praag vallen drie richtingen
te onderscheiden Ten eerste zijn er de realisten, tot
wie men de overgrote meerderheid van de leidende
persoonlijkheden mag rekenen: Svoboda, Dubcek, Cer-
nik, Smyrkowsky bijvoorbeeld Zij erkennen de over
eenkomst van Moskou als een feit, willen aan de voor
waarden voldoen en binnen het raam van het moge
lijke, ook van de tegenpartij eisen dat zij haar ver
plichtingen helaas slechts enkele en dan ook nog
zeer vagenakomt.
In hun opvatting heeft de Sowjet-Unie weliswaar ln
militaire zin een topprestatie geleverd, doch politiek
een zware nederlaag geleden De tegenwoordige situa
tie kan dan ooit slechts als een tijdelijke worden aan
gemerkt, omdat de Sowjet-politiek voor een twee
sprong staat De Sowjets kunnen verder gaan op de
weg van het genadeloze geweld, de huidige Tsjecho
Slowaakse leiders ten val brengen en een volledige be
zetting tot stand brengen Een veroordeling in morele
zin door de rest van de wereld verontrust sedert de
inval de Russen nauwelijks meer Zij kunnen ook uit
zien naar een mogelijkheid om zich eervol terug te
trekken en die is, in de gedachtengang van de realis-
tengroep uitsluitend met steun van Tsjechosiowaakse
De doorgaans goed-geïnformeerde Tsjechische schaker
Pachman schreef nevenstaande ■politieke beschouwing
over de situatie in zijn land.
zijde mogelijk. Het normalisatie-proces kan dus wor
den beschouwd als een politiek die de tegenpartij be
hulpzaam is bij het redden van haar gezicht.
De tweede groep politici zou men de radicalen kun
nen noemen. Zij vormen een .overigens betekenisvolle'
minderheid. Het akkoord van Moskou wijzen zij als
een met geweld afgedwongen voorschrift geheel af
en zijn ook in ,de huidige omstandigheden slechts
bereid voor geweld te zwichten. Elk initiatief in andere
zin beschouwen zij als collaboratie en zij verzetten
zich dan ook ten sterkste tegen de houding van de
Slowaakse partijsecretaris Gustav Husak. Hij betoogt
dat de radicalen geen idee hebben hoe zij hun doel
kunnen bereiken en dat zodoende hun houding uit
zichtloos is.
De radicalen daarentegen stellen vast dat van de
Sowjets, naar de historische ervaring leert, nauwelijks
genade of begrip te verwachten is. Hun voorbeeld is
dan ook de politicus Frantisek Kriegel, die in Moskou,
als enige van de Tsjechosiowaakse delegatie, weiger
de om de overeenkomst te signeren, hoewel de Sow
jets hem praktisch met de dood bedreigden Juist met
het oog op de veranderingen, die zich wellicht ooit
elders in het oostblok zullen voltrekken, menen de
radicalen dat zij nu niet mogen zwijgen. Want zwij
gen betekent een nieuwe duisternis, een lange periode
van veronachtzaming der morele waarden, van angst,
vertwijfeling, aanpassing en triomf der hielenlikkers.
Tenslotte, volledigheidshalve, de groep der collabo
rateurs: lieden bijvoorbeeld, die na een lange va
kantie op de Krim naar Tsjechc-Slowakije zijn terugge
keerd om de draden der vriendschap tussen Tsjecho
slowakije en de Sowjets weer op te vatten. Tot hen
behoort bijvoorbeeld een journalist, die wel hoofdre
dacteur van een in de Tsjechische taal verschijnend
Sowjet-dagblad wilde worden, doch die geen redactie
bij elkaar kan krijgen, hoewei hij tweemaal zoveel
salaris biedt als bij normale kranten wordt betaald.
Naar waarheid moet echter worden vastgesteld dat
deze ombeiangrijke groep niet identiek is met die
der conservatieven uit de periode tussen januari en
augustus Behoudenden uit die tijd hebben in vele ge
vallen uit het Sowjet-ingrijpen hun les getrolcken.
Persoonlijk acht ik het streven van de groep der realis
ten hopeloos. De mensen rond BrezjDev weten precies
wat zij willen Cernik heeft tijdens zijn jongste be
zoek aan Moskou opnieuw een ultimatum voorgelegd
gekregen. Onze regering zal spoedig in een doodlo
pende straat geraken. Of zij vervult alle Sowjetwen-
sen of zij wordt ten val gebracht. In het eerste geval
Is zij niet langer een regering, maar wordt zij door
het volk verlaten en gehaat Toen Cernik's regerings
verklaring aan het parlement werd voorgelegd bleven
niet minder dan 96 leden uit protest thuis. De Tsjecho
siowaakse intellectuelen bevinden zich in een bekla
genswaardige positie Zij mogen en kunnen niet ple-
miseren en moeten zwijgen onder de stroom van
scheldwoorden, leugens en belachelijke argumentatie
in de publiciteitsorganen van de bondgenoten. Deze
anti-humanistische en bijna onmenselijke propaganda
wordt in vijf landen bedreven. Slechts uit Hongarije
klinkt zij nog enigszins gedempt. Maar wat men in
de DDR produceert, laat de conclusie, toe. dat Goebbels
woorden .duizendmaal herhaalde leugens worden ten
slotte waarheid' daar goed verstaan zijn.
Steeds opnieuw proberen de Sowjets hun these
van een .contra-revolutie', gewapenderhand te be
wijzen Er zouden wapenopslagplaatsen in Praag en in
andere steden zijn gevonden Maar die opslagplaatsen
waren geenszins geheim, zij het wel goed afgesloten,
omdat daar de wapens van de volstrekt legale arbei
dersmilitie werden bewaard- Hoe de Sowjet-propagan-
da werkt mag blijken uit nog een voorbeeld: tussen
21 en 28 augustus hebben buitenlandse soldaten in het
gebouw van de academie van wetenschappen te Praag
kisten naar binnen gedragen. Kort daarop werd .in
de nabijheid van het Nationale Theater" dan ook een
.fascistisch centrum' ontdekt.
TORONTO Toon Hermans heeft Toronto niet stormenderhand veroverd met
zijn eerste one man show, maar hij heeft wel een blijvende indruk achtergelaten. De
enige ochtendkrant van de stad, de Globe and Mail', noemde zijn optreden een ab
soluut grootse Hollandse traktatie'. Canadezen, die de voorstelling bijwoonden waren
onzeker over wat Hermans hier en daar bedoelde. De Hollanders die hier wonen,
waren openlijk partijdig enthousiast, maar in privégesprekken betwijfelden zij toch of
,hun' Toon Broadway zou halen.
r1 N Toon zelf? In de kleedkamer, waar na af-
L" loop van de voorstelling een ongedwongen
entourage van een twintig mensen, zei Toon dat
hij niet ontevreden was, maar dat het grootste
verschil met het Nederlandse publiek was, dat
men hier niet zo snel en zo spontaan reageerde.
Zijn pianist, Govert van Oost de begeleider
waar Iedere cabaretier van droomt vond de
reacties uit de zaal traag. Kikl Mol, dochter
van Albert Mol en Toons even aantrekkelijke
als kennelijk talentvol assistente, zei: .de zaal
zit hier lekker te relaxen, ze zijn niet zo be
trokken bij de show als in Holland.' Dan was er
de Canadese journalist, die achter het toneel
na afloop geen goed woord overhad voor Toons
show. Hij had zich geërgerd, zei hij, aan de
titel .American one man show', en vond dat
je dat in Canada niet kon gebruiken. Hij vond
de voorstelling te lang, te subtiel voor een
Noordamerikaans publiek, en Toons gebaren en
mimiek had hij niet kunnen volgen. ,Ik kwam
hier met de verwachting een typisch Europese
show te zien, maar dat was het niet', zei hij.
,Wat hij deed kun je hier iedere dag op de televi
sie zien, en beter.' Twee Canadese Hollanders,
die hem hoorden praten, schoten Toon te hulp:
.waarom moet je hem met Amerikaanse ar
tiesten vergelijken', zei de een .Hij is gewoon
hield voet bij stuk. ,Ik heb beter applaus ge
hoord. Even later stond hij toch lachend Toons
geweldig", zei de ander. Maar de Canadees
hand te schudden
Blaik Kirby, de recensent van de .Globe and
.Mail', kwam woorden te kort. .Laten we het
maar snel vaststellen', schreef hij. Toon Her
mans. die gisteravond zijn Noordamerikaanse
debuut maakte, is absoluut groots Hij Is ook
hartverwarmend, gewoon, heeft veel facetten,
is ontroerend'. En nog meer bijvoeglijke naam
woorden, die critici uiten, die opgewonden zijn
over een nieuw uniek talent. Kirby vergeleek
Toon met een mengsel van Victor Borgc, met
de zangstijl van Maurice Chevalier, met dc mi
miek van Marcel Marceau, en .een glimlach'
die een congres van tandartsen in vuur en
vlam zou zetten'. Kirby schreef dat het onver
mijdelijk was dat Toon uiteindelijk op Broadway
zou eindigen. Klaus Kolmar, van het William
Morris agentschap, dat Toons weg naar Broad-
wat voorbereidt, was er ook wel zeker van dat
Toon Broadway zou halen, maar hij was niet
zonder kritiek. Zijn mening was. dat '60 procent
van tie eerste helft van de show geschrapt of
omgewerkt, en dat het geheel hier en daar her
schreven moest worden. .Het ls wat naïef op
een manier, die het In Europa misschien wel,
maar die het hier aiet altijd doet', zei hij open
hartig, .maar het is zonder twijfel dat er een
publiek is voor Toon in New York. We zullen
hem niet in Carnegie Hall laten optreden, maar
in een klein theater, zoals het Golden Theatre,
waar hij het best tot zijn recht komt'.
/"•arnegie Hall, de levensgrote concertzaal,
was het idee van de Amerikaanse produ
cer, die Toon Hermans één miljoen dollar bood.
Klaus Kolmar zag allerlei voetangels en klem
men ln dit aanbod en maakte de indruk, dat
het niet zonder meer zou worden aangenomen.
De criticus IKrby zei mij, dat Toon naar zijn
mening niet anders dan kón slagen. ,Hij mist
de pointe nooit, hij heeft niet dat tempo van de
Amerikaanse conferenciers en komieken die vin
den dat ze iedere zin met een grap moeten ein
digen, en dat is iets waar men hier aan moet
Maar het is op dit punt dat Ikzelf het
meest twijfelde. De ontspannen Hollandse sfeer
van Toon Hermans, die de indruk wekt van een
onderonsje, ls vreemd aan Amerikanen, die ook
van hun vermaak zakelijkheid eisen. Dat wil
zeggen: waar voor hun geld op Amerikaanse
manier. De Amerikaanse theaterganger, die zijn
geld neertelt voor een avondje uit, wil veel
lachen en weinig nadenken. Dit ls niet wat Toon
Hermans karakteriseert, of wie van de Neder
landse kleinkunstenaars dan ook. De oude goo
chelaar met zijn dode duif, die nog een gooi
doet naar een come-back, is een nummer dat
m Holland ontroering wekt. Hier in Toronto
kwam die ontroering er niet uit, omdat de
Noord-Amerikaan in zulke gevallen niet zo snel
tot medelijden of medeleven komt. En de on
verzoenlijke Canadese journalist, die weinig
goeds voor de show overhad, kon in leder geval
gelijk gegeven worden toen hij zei dat zulke
nummers als imitatie van het Russisch of van
het Frans hier oude koek zijn. Dat was trouwens
ook de mening van Toons vertegenwoordiger in
New York.
pve Nederlandse Canadezen in Toronto en om-
geving, die deze eerste avond min of meer
tot ongenoegen van Toon zelf uitsluitend het
publiek vormden, zullen zijn optreden ln leder
geval lang herinneren. Want Toon kan ook
geen kwaad bij Hollanders, die al jaren geleden
hun moederland verlieten. Of hij kwaad kan
bij ras-Canadezen en Amerikanen, is iets dat
na deze voorstelling onbeslist bleef. Veel zal
in de show in leder geval nog veranderd moe
ten worden, voordat Toon Hermans op Broad
way staat.
Voor Toon Hermans naar Canada vertrok ga] hij nog eerst een persconferentie. Foto: Het is dui
delijk. Toon vraagt zich af: Zit m'n dasje goed f Zit m'n jasje goed T
WANNEER WE de nieuwe roman van S. Vestdijk ,De hotelier doet
niet meer mee enkel n&ar ais acr. divertimento, of een humo
reske zelfs, beschouwer he' ber wo oi vcllo vrede mee Het is,
mogelijk juist doerdet het zo onsercus haast sbsurd is, best een
onderhoudend beek ge vordor. Et.'ge probleemstelling of visie
hebben we e«- niet in kunnen ontdekken. Ontspanningslectuur
dus, niets meet en nietf minder
Men aarzel' evantjes cm de hoofdpersoon aan Ie wijzen, is dal de
ver'6ller WoEgang Linde,Megen, Dui»c student, dc ,ik' o» is hei
niet eerdei Óutave Trublnl, do koopman ui» Crenelle? Trublet is de
hotelier' (letterlijk op Ie vatton, hoewel Trublet ook eigenaar is van
een hólel' oen qrrot herent r) en hc» feit dat hij dus in de titel reeds
aangeduid wordt, 'Tjst op -rijn importantie Wolfgang Lindenhagen
hoewel allesbehalve inaciiet rog'-ireért. Hik 'erg. en dal we1 vanuit
een tijd die mvtens een deriig iaar verdci I gt. naar men uit de leks'
afleider ken H:i is evenwel een led gevrno icngeman. en daarbi,
nog een Duitser aen outsider. Tr Llel >s een apart karaklec een halve
dwaas een doorslaande. no'eve ;dealis' Ve.n kont er niet eens achte>
of hij zichzclt voöf de zo bovdt o< niet. cn dal blijft wel een beetje
intrigeren ii alle koldei die v.ord» opgedist Verder staat letterlijk
alles in d i bock or losse sch.oc cn Nu ir dat in hel werkel jke leven
ook wel hei geval naar i.ist in een heel traoitionele, verhalende ro
man eisen we 'och r.og een 'ekcre structuur en log:ca De laatste boeken
van Vestdijk missen die hij bekommert zich nergens neer om, speelt
maar door volgt 2jn opkomende qrii'er, en inva'Ten Op-ettelijk waar
schijnlijk; maar dit lose, onopgeloste, vage maakt deze boeken beslist
niet beter Een man als Trublet dóet maar, en we zien hem handelen
voor zover Vestdijk niet met zijn bekende geheimzinnige trucjes de
daden wat verdoezelt en mysterieus probeert te maken (achteraf valt
het dan haast altijd tegen, het gaat zelden verder dan padvinders-
fantasie), maar waaróm Trublet zo handelt, wat hem drijft en be
zielt. kortom, wal hem tot een werkelijk boeiende, Balzac-achtige figuur
zou hebben kunnen maken, blijft ongezegd, wordt zelfs niet eens ge
suggereerd Hij plof» daardoor in elkaar tot een dwaas, een absurd
manneke dar geen van zijn beloftes houdt En het eindresultaat is dan
ook dal men denkt: wat heeft Vestdijk een gek boek geschreven, en
niet: wat heeft hij een onvergetelijk dwaas-naïeve figuur gecreëerd
Doch eerst terug tot Wolfgang Lindenhagen en tot tijd en plaats van
handeling He' boek speelt in 1820-1821 in Grenoble Wolfgang
Lindenhagen is student in de rechten afkomstig ui» Freiburg, studerend
in Erlangen Hij wordl als huisleraar uitgezonden naar Grenoble, naar
Truble' die een zakenrelatie s van Wolfgangs erfoom Johann Het
waarom en hoe blijft alles erg vaag Wolfgangs ouders hebben blijk
baar niets in de melk te brokken Te onderv :jzen valt er in het huis
van Trublei ook niet veel, want een drietal in het vooruitzicht gestelde
dochters blijk' intussen volwassen waardoor er alleen nog een zoontje
overblijft dat Wolfgangs zorgen nodig kan hebben
Trublets vrouw is overleden het huishouden wordt bestierd door een
ongetrouwde schoonzuster, een wonderlijk, Vesfdijkiaans wijfje, dat
kort na de kennismaking Wolfgangs kuiten al zit te betasten met het
oog op zijn danscapaciteiten
In 1820 vertoefde, zoals ieder wel weet, Napoleon op Sint Helena en
talrijk zijn de ondernemingen en samer.z- veringen geweest, die tot
doel hadden de keizer uit zijn gevanenschap te doen ontsnappen om
hem weer naar Frankrijk te halen Hoewel er in Trublets huis een
royalistische steer en houding wordt voorgewend, merkt Wolfgang toch
al spoedig dal er iets niet helemaal pluis is.
In de eerste plaats vertoeft er een heel merkwaardig stel lieden in de
woning, die als .handelsreizigers' voorgesteld worden, maar die niet
veel meer dan een soort klaplopers blijken te zijn die geheel door de
schatrijke Trublet worden onderhouden. Met één ervan, een knappe,
onbetrouwbare schavuit, die Wolfgang op een of andere manier fasci
neert zodat hij te veel naar hem kijkt, krijgt Wolfgang hef de eerste
dag en avond al hevig aan de stok na lichtelijk misbegrepen opmer
kingen die als foespèlingen opgevat worden. Deze kerel, die zich voor
een graaf uitgeeft, blijkt een der dochter des huizes verleid te hebben,
met gevolgen, zodat hij moeilijk gehandhaafd kan blijven Waarom hij,
aartsparascet als hij is, het rijke meisje niet trouwt (hij krijgt er de
kans toe) vertelt Vestdijk ons niet. Hij had de man later in zijn verhaal
nog nodig
Daar het onderwijzen van het |ongetje Lindenhagen wel wat vrije tijd
overlaat, krijgt hij, op zijn verzoek nog andere taken, o.m het ordenen
van de volkomen in de war geraakte correspondentie van Trublet.
Wolfgang Lindenhagen koestert voor Trublet een enorme, aan ver
ering grenzende sympathie, hij ziet hem haast als een .heibce'. Bi|
stukje en beetje wordt hem duideEJk dat er in het hotel Trublet iets
gaande is Zelf komt hij met de geheime politie in aanraking, Trublet
wordt ook aan de tand gevoeld en het resultaat is voorlopig dat de
LETTERKUNDIGE KRONIEK
DOOR HANS WARREN
.handelsreizigers' uit het huis verdwijnen Ze worden ondergebrach'
ergens in een spelank in de bergen Daar moeten ze worden verzorgd
en vertroetela wat heel wat werk en reizen met zich meebrengt Meestal
doel Trublet dit zelf met een paar knechten, maar wanneer hij een
keer ziek wordt belast hij Wolfgang met de taak en dan moet hij
hem eindelijk ook wel in vertrouwen nemen Hij, Trublet, is geen
royalist, maar een vurig en actief Bonapartisf en de handelsreizigers zijn
door hem gesteunde Bonapartisten. Hij koestert een haast waanzinnig
idee: met behulp van een Amerikaan, een .duikbootcommandant', wil
hij Napoleon van Sin» Helena laten entsnappen en hi| zal de keizer
dan onderbrengen in zijn refugium in de bergen, waar hij verzorgd
zal worden door een lijfwacht, bestaande uit de .handelsreizigers' Het
is alles zo komisch en onwerkelijk dat Wolfgancs vertrouwen in Trublet
danig wordt geschokt. Hij tracht hem wat redelijker plannen aan te
praten, doch vergeefs. Trublet is listig koppig en Wolfgang blijft c'e
oude heer genegen en behulpzaam, al laat hi| hem eigenlijk toch .val
len' De zaak spitst zich toe wanneer berichten van een landing van
de keizer de ronde doen en wanneer als een echte deus ex machina
de Amerikaan opeens op de proppen komt en ook al een tegenvaller
blijkt, een waardeloze decoratieve figuur, nauwelijks beter dan de
andere parasieten
De hele troep keert nu uit de bergen in het hotel terug en het wordt
daar een waanzinnige beestenboel, een dolhuis, alles loopt uit de
hand Dan, we zijn in 1821 ondertussen komen de eerste ge
ruchten over Napoleons dood Een geestenbezwering-tafeldans, door
de Amerikaan als een voorloper van de spiritistische oproepingen op
touw gezet, geeft als uitsluitsel dat Napoleon nog leeft. Doch hij blijkt
'och wel werkelijk overleden te zijn en dan is er een grens aan Trublets
uithoudingsvermogen gekomen In een verschrikkelijke woedeaanval
stuurt hij, ten einde raad, de hele troep zijn huis uit. de hotelier doet
niet meer mee' Liggen zijn beweegredenen al te zeer voor de hand
Alle mensen zijn min of meer terecht, denkt de lezer, na al waf er
gebeurd is diep verontwaardigd, doch ze verdwijnen in het niet,
behalve onze studen', die wel even twijfelt of hij de wijzende vinger
van de boosaardige dwerg ook dient te volgen, maar die toch nog
mag blijven Later, veel later (tweemaal wordt in het boek het jaartal
1848 genoemd) stelt hij zijn belevenissen uit Grenoble te boek.
A ardig volgehouden in het boek is Wolfgangs afkeer van bergen en
Alpen (en dat juist in een ijd toen men het gebergte toeristisch
ging .ontdekken' hij was dus of niet bij de tijd, of in de contramine);
prachtig zijn ook sommige gesprekken, zoals over de slag bij Waterloo.
Ze zijn met een verrukkelijke, droge humor weergegeven en heel teke
nend, Vestdijk op zijn best Enorm genoten hebben we ook van zinnen
als: .Ik wist niet wa' ik hoorde, en vroeg mij af, of dit nu een geval
was waarin sluwheid zulke bochtige wegen koos, dat men er Teder
ogenblik als een wezentje met grote vraagogen de domheic' tegen
kon komen
Kortom- een vermakelijk, licht boek waarmee men een paar prettige
uren door kan brengen.
S, Vestdijk: De hötener doet nitt meer mee
Uitgeverij Nijgh S Van Ditmar, 's-Gravenhage-Rotterdam
