TWINTIG JAAR KONINGIN JULIANA ZATERDAG 31 AUGUSTUS 1968 PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT 13 Vrijdag 6 september zal het twintig jaar zijn geleden, dat koningin Juliana als vijfde monarch in de oranje-dynastie werd ingehuldigd. Twintig bewogen jaren, in de wereld, in Nederland, in het gezin van Soestdijk'. De democratisering van het koningschap in ons land in de na-oorlogse jaren heeft grondige verandering gebracht in de problemen, waarvoor men komt te staan bij het vervaardigen van een portret van een regerend vorstin, zoals wij dit bij dit jubileum zouden willen doen, om het even of die nu een beeld in steen, brons, olieverf op doek of woorden is. Een halve eeuw geleden stonden voor een dergelijk portret de imposante sok kel of de zwaar vergulde lijst reeds gereed voordat de eerste ruwe vorm ge geven werd aan het portret zelf. Het beeld moest passend gemaakt worden aan de uiterlijke functie, de mythische geladenheid, waarbij de mens zelf op de tweede rang stond of eenvoudig niet meetelde: als er maar wat persoonlijke al of niet historisch-juisteanecdotes door biografische gegevens werden ge roerd was het portret klaar. Het ging immers om de lijst of het voetstuk? Het is een van de grootste verdiensten van de koninginnen van het huis van oranje geweest, dat zij de grote veranderingen in de maatschappij en de evolu ties van de opvattingen over het gezag niet alleen hebben verstaan, maar ook hebben meebeleefd en daarop zelfs hebben geanticipeerd. Koningin Wilhelmina heeft deze revolutie in het denken begrepen in een tijd, dat koningshuizen in Europa aan de lopende band sneuvelden. Zij heeft het be gin van de democratisering van het koningschap in ons land accent gegeven door uit de gouden lijst te stappen, toen zij uit ballingschap in vrij Nederland terugkeerde. Prinses Juliana was haar hier in zeker op zicht voorgegaan, toen zij in september 1936 met haar verloofde prins Bernhard in een open fordje Nederland binnenstormde, maar ook zij moest toen nog het goud en marmer dulden. In de twintig jaren van haar koningschap heeft zij echter bewust die vergulde lijst en die marmeren sokkel op de rommelhoop van de historie gegooid. Zij heeft gehandeld naar het inzicht, dat in de moderne wereld een vorstin haar zeggenschap ontleent aan per soonlijk veroverde waardering, aan persoon lijke, menselijke verdiensten en niet aan een bij de geboorte meegekregen waardigheid zo als in het verleden. Het is uitsluitend op deze basis dat Oranje en Nederland ook in deze tijd nog zo nauw met elkaar verbonden zijn. Meer dan bfl enige Oranje voordien heeft de ont plooiing van de gaven van het hart als instrument voor behartiging van het koningschap van jongs af aan bij de vorming van prinses Juliana een even waardige plaats gekregen naast de voorbereidingen op een onmenselijk zware maatschappelijke taak op ander terrein. Koningin Wilhelmina heeft, mede onder Invloed van de mlld-menselijke geest van koningin-moeder Emma aan haar dochter in haar jeugd een groter vrijheid gegeven en meer gelegen heid tot mens-zijn-onder-de-mensen dan wie van haar voorouders dan ook geboden kregen. Kind met andere kinderen, scholiere in klasseverband bij de grote vooruitziende pedagoog Jan Ligthart, studen te onder de studenten .n Leiden. Het zijn verschijn selen die later gemeengoed voor de Oranjes zijn geworden, voor de prinsessen-van-vandaag, maar die indertijd voor Juliana een revolutionaire vernieu wing in het leven van een prinses betekenden. Dit heeft er in sterke mate toe bijgedragen, dat Juliana meer is kunnen worden dan constitutioneel vorstin, meer dan wat Struycken eens omschreef als het .geweten van de partij regering.' Zij kon worden tot personificatie van het collectief gewe ten van ons volk in al zijn facetten en geledingen. Reeds voor haar studie in Leiden kreeg Juliana ge leidelijk meer deel aan de representatieve plichten van het koningshuis, waarbij zij een opvallend be grip ontwikkelde voor plaatselijke toestanden en verhoudingen. Haar maatschappelijke belangstel ling werd geleidelijk aan zeer groot en daarnaast ontwikkelde zij een wilskrachtig doorzettingsver mogen om vrijwillig aanvaarde meer dan repre sentatieve taken te volvoeren. Wij denken daar bij aan haar werk bij de oprichting van het natio naal crisis comité in de dertiger jaren, aan haar daadwerkelijk en inspannend voorzitterschap van het Nederlandsche Roode Kruis na het overlijden van prins Hendrik, welk voorzitterschap zjj pas kort voor haar inhuldiging neerlegde. Ook tijdens haar Canadese ballingschap bleef zij als bestuurslid deze organisatie trouw, zo trouw zelfs dat zij eens enigs zins schroomde om vergunning te vragen een ver gadering te mogen overslaan toen haar moeder haar voor het eerst m haar Canadese balling schapsoord kwam opzoeken. Verder ts te denken aan haar werk voor de jeugdbeweging, in het bij zonder de padvinderij, haar oecumenische belang stelling en bijdragen, haar werk voor de tuberculose bestrijding welke zozeer gestimuleerd was door haar grootmoeder. In de jaren tussen Leidse studie en Canadese verbanning was na het overlijden van koningin-moeder Emma en prins Hendrik in het zwarte jaar 1934, de achtste september 1936 een glorieuze Oranjedag voor het Nederlandse volk: letterlijk en figuurlijk stormde prins Bernhard on ze samenleving binnen om in de dertig jaren na dien m het Nederlandse gezin een even grote en hechte plaats te veroveren als in het hart van Julia- BALLINGSCHAP tlonaal en nationaal de roes van de menselijke saamhorigheid uit de bevrijdingsperiode reeds uitge slapen. .Praag' was een half jaar tevoren reeds af gelopen als wekker om het westen uit die roes te halen. Wij zijn nu, twintig jaar water, nu .Praag" ten tweede male het wereldnieuws beheerst, die eerste .wekker' alweer bijna vergeten. In Indonesië waren, toen Juliana aan het bewind kwam. reeds tweemaal de wapenen opgenomen tegen burgers van het ko- ninkrijk-oude-stijl om ons nationaal uit de roes te wekken. Nog geen jaar van Juliana's bewind was achter de rug of na moeizame voorbereidingen be gon de ronde tafelconferentie met Indonesië Het zeer onbevredigende slot hiervan, dat de kernen in zich hield voor een volledige afscheiding van 80 van de 90 miljoen rijksgenoten, werd gevormd door de ondertekening van net nieuwe statuut van het koninkrijk op 27 december van dat jaar. de dag na kerstmis. In haar kersttoespraak zei koningin Ju liana dat jaar onder meer het volgende: .Wie be houden wil zal steeds verliezen en wie bereid is te verliezen zal behouden, ook al behoudt hij heel iets anders dan hij zich oorspronkelijk had voorgesteld.' Nimmer heeft een koninklijke handtekening zo zwaar gewogen als deze of het moest zijn de aan vaarding van de Belgische afscheiding ruim een eeuw voordien. Het is ongetwijfeld voor koningin Juliana een bittere teleurstelling geweest dat zij m het begin van haar bewind genoodzaakt was de grondslag te leggen voor wat later inderdaad bleek uit te groeien tot een volledige scheiding tussen twee rijksdelen, tot het conflict over Nieuw-Gui- nea, de strijd tussen volken die eens verbonden wa ren, de nederlaag in die strijd door aanvaarding van internationaal bevel, het verdwijnen na eeuwen van de Nederlandse vlag uit het Verre Oosten. LEED INSTRUMENT Zeer belangrijk voor haar persoonlijke ontwikke ling zijn de Canadese ballingschapsjaren geweest. Ver van representatieve plichten en ver van de .gou den kool', waarin toenmaals het koninklijk gezin toch altijd nog opgesloten was, heeft zjj daar jaren van een normaal leven gekend, ook al ontbrak de echtgenoot vrijwel altijd. Wel heeft zij ook daar zeer veel gedaan voor de verhoudingen tussen Ne derland en andere landen en met name Nederland en de West, voor zeelieden en voor vluchtelingen, maar het gezinsleven had in die tijd een geheel an der, normaler karakter dan in Nederland ooit moge lijk was geweest en voor jaren was zjj telkens weer geruime tijd bevrijd van het als een keurslijf knellende protocol van een koninklijk gezin. Zjj stond toen verder dan ooit van het koningschap- oude-stijl en heeft zich juist daardoor zo voortref felijk weten voor te bereiden op een taak-nieuwe- stijl In een wereld-nieuwe-stijl, waarin wij sinds d< beëindiging van de tweede wereldoorlog leven. Prinses Juliana had reeds tweemaal als regente- het hoogste gezag in ons land bekleed, voor zij op 4 september 1948 koningin werd door de abdicate van koningin Wilhelmina en op 6 september van dat jaar werd ingehuldigd. Twintig jaar zijn sindsdien verlopen. Twintig tumulteuze jaren in een wereld- In-beweging, twee dramatische decennia waarin fu rie en chaos, tempo en heftigheid, conflict en wan hoop de hoofdtoon voerden, maar waarin ook nieu we mogelijkheden, nieuwe wegen en nieuwe uit zichten werden geopend. Toen zij in 1948 haar taak aanvaardde, waa interna- maar tevens van diepe bezorgdheid over wat die mensen elkaar kunnen aandoen, welke bejrorgdheid voor een niet gering deel voortvloeide uit een men selijke teleurstelling. Mïsseliien werd dat door haar het duidelijkst onder woorden gebracht in Juni 195S toen zij sprak tot de studenten van Kopenhagen, woorden die door de gehele wereld zijn gegaan juist omdat zij zo menselijk waren. Zij constateerde toen. dat het een kenmerk van de jeugd is. een heleboel geluk van het leven te verwachten en tevens te ho pen, veel goeds in de wereld te kunnen doen, ja zelfs die wereld ten goede te kunnen veranderen. .Maar zo is het leven niet,' zo vervolgde zij. .Het is, wanneer men gelukkig Is dat men zelfzuchtig en het allerminst tot offer bereid is en wanneer men ongelukkig is begrijpt men de moeilijkheden en het leed van anderen en is men geneigd zijn laat ste tegoed met anderen te delen.' In diezelfde rede pleitte zij met warmte voor een van de oudste Nederlandse idealen: internationale samenwerking op basis van begrip voor onderlinge afhankelijkheid en individuele verantwoordelijkheid: ,Het is een keihard feit. dat een grotore eenheid van Europa en ook van de wereld niet bereikt kan worden zonder offers. Men zou kunnen zeggen: als we Europa opbouwen dan moeten de bouwstenen verbonden worden met het cement van het offer. Dit zal moeten worden bereid met het pu:n van de betrekkelijk kleine huisjes die noodzakelijk moeten worden afgebroken om plaats te maken voor het grotere gebouw. Indien er ook maar enige taak vlak voor de hand ligt en die door uw generatie kan worden aangepakt, dan .s het wel die van het bouwen, van een nieuw, verenigd, vrij Europa. Het is overduidelijk dat die opbouw een dringende zaak is. Binnen een kwart eeuw zullen wij in Europa of al lemaal ln hetzelfde huis wonen of allemaal in de zelfde ruïne ondergaan.' Het koninklijk gezin kreeg ook zLjn aandeel In het zuiver menselijke leed en het zuiver menselijke conflict, waarmee wij allen in eigen sfeer (maar dan niet op een podium zichtbaar voor het gehele volk; worden geconfronteerd. De droefheid over prinses Marijke (nu Christina genoemd), net over lijden van prinses Wilhelmina die zo'n grote rol heett gespeeld in dit Oranjegezin, de gebeurtenis sen rond het huwelijk van prinses Irene, en ook de onthutsende reacties op de verloring en het huwe lijk van prinses Beatrix. Terwijl menselijke controversen zich meestal af spelen binnen de beslotenheid van de eigen kring heeft het .glazen huis,' dat het koningspaar vrijwil lig heeft aanvaard, ook de problemen en moeilijk heden in de grotere kring van de Nederlandse fa milieband heeft geplaatst. iUt de openheid waarmee zelfs het intiemste conflict is behandeld bleek over duidelijk, dat koningin Juliana en prins Bernhard bereid zijn geweest de zwaarste offers te brengen aan de hoge, bewonderenswaardige opvattingen over hun taak, welke zij door deze decennia heen steeds hebben betoond. Misschien nog wel het meest tij dens de perioden van persoonlijke problemen en te leurstellingen bleek, hoezeer dit koningspaar niet alleen functioneel in de staat wil staan maar leven wil en kan in een woning diep in het hart van ons volk. MONARCHIE Neen. het is geen opwekkend beeld dat de wereld geboden heeft in de tijd, dat koningin Juliana het koningschap moest vervullen ln een tijdens haar be wind klein geworden land, de periode waarin zij als koningin de achting van ons volk moe3t verwerven om ondertussen de Liefde, die zij reeds verworven had, te behouden. Te moeilijker is deze taak ge weest doordat de democratische monarchie van on ze dagen haar de macht ontneemt, spectaculaire daden te verrichten, persoonlijk macht uit te oefe nen. Koningin Juliana had slechts één instrument tot haar beschikking: het hart dat zij bij voortdu ring liet spreken. Zij kwam, waar zij buiten verant woordelijkheid van haar ministers mocht spreken (en hoe zelden Is dat het geval?) steeds tot woor den van mens tot mens, en ook in haar officiële functie vond zij steeds gelegenheid te tonen, mee bewogen te zijn met de bewogen wereld waarin wij leven. Zelfs die bewogenheid, die stem van het hart werd ook dikwijls nog constitutioneel gesmoord. Een voorbeeld. Toen zij prins Claus aan ons volk voorstelde via radio en televisie ln de wetenschap dat weerstanden te verwachten waren, merkte zij op .Geloof mij, het is goed zo.' Zelfs dat meest per soonlijke woord over een persoonlijke overtuiging als moeder ten aanzien van het persoonlijk geluk van haar dochter is haar wed euvel geduid: de staten generaal moest nog goedkeuring verlenen en moes ten het nog goed vinden. Zij zou haar boekje te buiten zijn gegaan door een persoonlijke mening te geven over een staatsaangeiegenheid, waarover zij alleen onder verantwoordelijkheid van haar minis ters iets zou mogen zeggen... Zo moeilijk is het. als koningin het hart te laten spreken in onze we reld! Niettemin, er zijn talloze toespraken door konin gin Juliana gehouden, waarin het hart duidelijk sprak, ook wanneer zij onder ministeriële verant woordelijkheid vielen. Wij willen daarvan slechts en kele voorbeelden geven. Voordien echter dit: zij was er als het ware toe voorbestemd In het judicium bij haar erepromotie in Leiden in 1930 spreekt prof. Huizinga ondermeer over geestdrift des harten om toch vooral de dingen waarlijk goed te verstaan. >ver nauwwegende kritiek, van drang tot begrip van de algemene normen en bovenal van .het har: lat steeds deel had aan het oordeel.' Het zou eer >oruitziende karakteristiek blijken te zijn. Het is geen geheim, dat koningin Juliana zich zeer wel bewust is van de veranderende positie van het koningschap. Men kan niet zeggen dat in ons land de monarchie Ls .gedevalueerd' tot de instelling van een erfelijk maar onmondig presidentschap. Integen deel, wellicht heeft de monarchie aan waarde voor ons volk gewonnen sinds zij niet meer een politieke maar een menselijke instelling is geworden. Niet temin ,zit het er in' dat de dagen van de monar chie geteld zijn, wanneer de integratie van staten in een groter geheel inderdaad voortgang zou vin den. Het ls geen defaitisme van een kon r.gin maar juist reahte tszin wanneer deze mogelijke toekom stige ontw.kkeling wordt onderkend De offers waarover koningin Juliana in Kopenhagen sprak waren ook persoonlijke offers, dwz dat een vorst of vorstin bereid moet zijn te accepteren, dat bij de groei van groter eenheden de func: oncie waarde en ook het aureool van de monarchie verflauwen. In het bijzonder in Nederland is steeds naar grotere internationale bindingen gestreefd. Dat Juliana ln vele ontmoetingen en toespraken niet uitging van een eng nationaal standpunt maar van menselijkheid ln breder verband bleek ook uit haar indrukwekkende rede op 18 juni 1955 tot 1200 leden van de Nederlandse gemeenschap en studenten van alle Nederlandse universiteiten en hogescholen m de Le.dse Pieterskerk. Zij sprak toen over de taak van de jeugd van nu in de wereld van morgen en constateerde daarbij, dat het westen nog steeds de rol vervult van bezitter tegenover het oosten als de behoeftige. Toen was de Nederlandse v!ag al bijna geheel uit het Verre Oosten verdreven. .Het westen heeft door het verleden een ereschuld tegenover het oosten. Wfl westerlingen hebben al wat wij hadden over de gehele wereld verbreid, zowel het beste als het slechtste uit onze doos van pandora. Hoeveel verruimde en verrijkende begrippen daartoe ook mogen behoren, wij moeten niet vergeten dat wij de indruk hebben gemaakt, alsof wij de slaaf van de materie zijn. Wij. die ons christenen noemen, heb ben onszelf aan de overige mensheid al te vaak ge presenteerd als barbaren, wien het om stoffelijke welvaart te doen was: het eigene ln de eerste plaats wel te verstaan! Onze ereschuld bestaat hier in, dat wij er met onze beste krachten aan moeten medewerken, dat ook onze andere mede-wereldbur gers onze welvaart deelachtig kunnen worden. Onze Westerse beschaving met haar grote rationele en technische kennis?, die grote macht ontketend heeft, draagt voor de welvaartsspreiding het zwaarste deel der verantwoordelijkheid in de volkerenge meenschap Zal zij deze opdracht kunnen ven-uilen, >f zal zij falen... en daardoor ten onder gaan?' MOEDER iELFDE HUIS Telkens weer heeft koningin Juliana in haar toe spraken getuigd van vertrouwen ln de medemens, Ook in haar persoonlijke leven heeft Koningin Ju liana getoond, haar functie als moeder niet achter maar volwaardig naast haar maatschappelijke func tie te stellen. Bij haar inhuldiging heeft zü dit zelf onomwonden verklaard: Jk wQ hier met nadruk vaststellen, dat voor een koningin haar taak als moeder even belangrijk is als voor iedere andere Nederlandse vrouw...' Het is mede aan deze instel ling te danken, dat Nederland de dynastie thans veilig weet bij prinsessen, die eenzelfde hoge opvat ting van hun eventuele toekomstige taak hebben als Juliana ten toon heeft gespreid ln de afgelopen twin tig jaren van haar bewind.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1968 | | pagina 13