TWINTIG JAAR
KONINGIN
JULIANA
ZATERDAG 31 AUGUSTUS 1968
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
13
Vrijdag 6 september zal het twintig jaar zijn geleden, dat koningin Juliana als
vijfde monarch in de oranje-dynastie werd ingehuldigd. Twintig bewogen jaren,
in de wereld, in Nederland, in het gezin van Soestdijk'.
De democratisering van het koningschap in ons land in de na-oorlogse jaren
heeft grondige verandering gebracht in de problemen, waarvoor men komt te
staan bij het vervaardigen van een portret van een regerend vorstin, zoals wij
dit bij dit jubileum zouden willen doen, om het even of die nu een beeld in
steen, brons, olieverf op doek of woorden is.
Een halve eeuw geleden stonden voor een dergelijk portret de imposante sok
kel of de zwaar vergulde lijst reeds gereed voordat de eerste ruwe vorm ge
geven werd aan het portret zelf. Het beeld moest passend gemaakt worden aan
de uiterlijke functie, de mythische geladenheid, waarbij de mens zelf op de
tweede rang stond of eenvoudig niet meetelde: als er maar wat persoonlijke
al of niet historisch-juisteanecdotes door biografische gegevens werden ge
roerd was het portret klaar. Het ging immers om de lijst of het voetstuk?
Het is een van de grootste verdiensten van de koninginnen van het huis van
oranje geweest, dat zij de grote veranderingen in de maatschappij en de evolu
ties van de opvattingen over het gezag niet alleen hebben verstaan, maar ook
hebben meebeleefd en daarop zelfs hebben geanticipeerd.
Koningin Wilhelmina heeft deze revolutie in het denken begrepen in een tijd,
dat koningshuizen in Europa aan de lopende band sneuvelden. Zij heeft het be
gin van de democratisering van het koningschap in ons land accent gegeven
door uit de gouden lijst te stappen, toen zij uit ballingschap in vrij Nederland
terugkeerde.
Prinses Juliana was haar hier in zeker op
zicht voorgegaan, toen zij in september 1936
met haar verloofde prins Bernhard in een
open fordje Nederland binnenstormde, maar
ook zij moest toen nog het goud en marmer
dulden.
In de twintig jaren van haar koningschap
heeft zij echter bewust die vergulde lijst en
die marmeren sokkel op de rommelhoop van
de historie gegooid. Zij heeft gehandeld naar
het inzicht, dat in de moderne wereld een
vorstin haar zeggenschap ontleent aan per
soonlijk veroverde waardering, aan persoon
lijke, menselijke verdiensten en niet aan een
bij de geboorte meegekregen waardigheid zo
als in het verleden. Het is uitsluitend op deze
basis dat Oranje en Nederland ook in deze
tijd nog zo nauw met elkaar verbonden zijn.
Meer dan bfl enige Oranje voordien heeft de ont
plooiing van de gaven van het hart als instrument
voor behartiging van het koningschap van jongs af
aan bij de vorming van prinses Juliana een even
waardige plaats gekregen naast de voorbereidingen
op een onmenselijk zware maatschappelijke taak
op ander terrein. Koningin Wilhelmina heeft, mede
onder Invloed van de mlld-menselijke geest van
koningin-moeder Emma aan haar dochter in haar
jeugd een groter vrijheid gegeven en meer gelegen
heid tot mens-zijn-onder-de-mensen dan wie van
haar voorouders dan ook geboden kregen. Kind met
andere kinderen, scholiere in klasseverband bij de
grote vooruitziende pedagoog Jan Ligthart, studen
te onder de studenten .n Leiden. Het zijn verschijn
selen die later gemeengoed voor de Oranjes zijn
geworden, voor de prinsessen-van-vandaag, maar die
indertijd voor Juliana een revolutionaire vernieu
wing in het leven van een prinses betekenden.
Dit heeft er in sterke mate toe bijgedragen, dat
Juliana meer is kunnen worden dan constitutioneel
vorstin, meer dan wat Struycken eens omschreef
als het .geweten van de partij regering.' Zij kon
worden tot personificatie van het collectief gewe
ten van ons volk in al zijn facetten en geledingen.
Reeds voor haar studie in Leiden kreeg Juliana ge
leidelijk meer deel aan de representatieve plichten
van het koningshuis, waarbij zij een opvallend be
grip ontwikkelde voor plaatselijke toestanden en
verhoudingen. Haar maatschappelijke belangstel
ling werd geleidelijk aan zeer groot en daarnaast
ontwikkelde zij een wilskrachtig doorzettingsver
mogen om vrijwillig aanvaarde meer dan repre
sentatieve taken te volvoeren. Wij denken daar
bij aan haar werk bij de oprichting van het natio
naal crisis comité in de dertiger jaren, aan haar
daadwerkelijk en inspannend voorzitterschap van
het Nederlandsche Roode Kruis na het overlijden
van prins Hendrik, welk voorzitterschap zjj pas kort
voor haar inhuldiging neerlegde. Ook tijdens haar
Canadese ballingschap bleef zij als bestuurslid deze
organisatie trouw, zo trouw zelfs dat zij eens enigs
zins schroomde om vergunning te vragen een ver
gadering te mogen overslaan toen haar moeder
haar voor het eerst m haar Canadese balling
schapsoord kwam opzoeken. Verder ts te denken
aan haar werk voor de jeugdbeweging, in het bij
zonder de padvinderij, haar oecumenische belang
stelling en bijdragen, haar werk voor de tuberculose
bestrijding welke zozeer gestimuleerd was door
haar grootmoeder. In de jaren tussen Leidse studie
en Canadese verbanning was na het overlijden van
koningin-moeder Emma en prins Hendrik in het
zwarte jaar 1934, de achtste september 1936 een
glorieuze Oranjedag voor het Nederlandse volk:
letterlijk en figuurlijk stormde prins Bernhard on
ze samenleving binnen om in de dertig jaren na
dien m het Nederlandse gezin een even grote en
hechte plaats te veroveren als in het hart van Julia-
BALLINGSCHAP
tlonaal en nationaal de roes van de menselijke
saamhorigheid uit de bevrijdingsperiode reeds uitge
slapen. .Praag' was een half jaar tevoren reeds af
gelopen als wekker om het westen uit die roes te
halen. Wij zijn nu, twintig jaar water, nu .Praag" ten
tweede male het wereldnieuws beheerst, die eerste
.wekker' alweer bijna vergeten. In Indonesië waren,
toen Juliana aan het bewind kwam. reeds tweemaal
de wapenen opgenomen tegen burgers van het ko-
ninkrijk-oude-stijl om ons nationaal uit de roes te
wekken. Nog geen jaar van Juliana's bewind was
achter de rug of na moeizame voorbereidingen be
gon de ronde tafelconferentie met Indonesië Het
zeer onbevredigende slot hiervan, dat de kernen in
zich hield voor een volledige afscheiding van 80
van de 90 miljoen rijksgenoten, werd gevormd door
de ondertekening van net nieuwe statuut van het
koninkrijk op 27 december van dat jaar. de dag na
kerstmis. In haar kersttoespraak zei koningin Ju
liana dat jaar onder meer het volgende: .Wie be
houden wil zal steeds verliezen en wie bereid is te
verliezen zal behouden, ook al behoudt hij heel iets
anders dan hij zich oorspronkelijk had voorgesteld.'
Nimmer heeft een koninklijke handtekening zo
zwaar gewogen als deze of het moest zijn de aan
vaarding van de Belgische afscheiding ruim een
eeuw voordien. Het is ongetwijfeld voor koningin
Juliana een bittere teleurstelling geweest dat zij
m het begin van haar bewind genoodzaakt was de
grondslag te leggen voor wat later inderdaad bleek
uit te groeien tot een volledige scheiding tussen
twee rijksdelen, tot het conflict over Nieuw-Gui-
nea, de strijd tussen volken die eens verbonden wa
ren, de nederlaag in die strijd door aanvaarding van
internationaal bevel, het verdwijnen na eeuwen van
de Nederlandse vlag uit het Verre Oosten.
LEED
INSTRUMENT
Zeer belangrijk voor haar persoonlijke ontwikke
ling zijn de Canadese ballingschapsjaren geweest.
Ver van representatieve plichten en ver van de .gou
den kool', waarin toenmaals het koninklijk gezin
toch altijd nog opgesloten was, heeft zjj daar jaren
van een normaal leven gekend, ook al ontbrak de
echtgenoot vrijwel altijd. Wel heeft zij ook daar
zeer veel gedaan voor de verhoudingen tussen Ne
derland en andere landen en met name Nederland
en de West, voor zeelieden en voor vluchtelingen,
maar het gezinsleven had in die tijd een geheel an
der, normaler karakter dan in Nederland ooit moge
lijk was geweest en voor jaren was zjj telkens
weer geruime tijd bevrijd van het als een keurslijf
knellende protocol van een koninklijk gezin. Zjj
stond toen verder dan ooit van het koningschap-
oude-stijl en heeft zich juist daardoor zo voortref
felijk weten voor te bereiden op een taak-nieuwe-
stijl In een wereld-nieuwe-stijl, waarin wij sinds d<
beëindiging van de tweede wereldoorlog leven.
Prinses Juliana had reeds tweemaal als regente-
het hoogste gezag in ons land bekleed, voor zij op
4 september 1948 koningin werd door de abdicate
van koningin Wilhelmina en op 6 september van dat
jaar werd ingehuldigd. Twintig jaar zijn sindsdien
verlopen. Twintig tumulteuze jaren in een wereld-
In-beweging, twee dramatische decennia waarin fu
rie en chaos, tempo en heftigheid, conflict en wan
hoop de hoofdtoon voerden, maar waarin ook nieu
we mogelijkheden, nieuwe wegen en nieuwe uit
zichten werden geopend.
Toen zij in 1948 haar taak aanvaardde, waa interna-
maar tevens van diepe bezorgdheid over wat die
mensen elkaar kunnen aandoen, welke bejrorgdheid
voor een niet gering deel voortvloeide uit een men
selijke teleurstelling. Mïsseliien werd dat door haar
het duidelijkst onder woorden gebracht in Juni 195S
toen zij sprak tot de studenten van Kopenhagen,
woorden die door de gehele wereld zijn gegaan juist
omdat zij zo menselijk waren. Zij constateerde toen.
dat het een kenmerk van de jeugd is. een heleboel
geluk van het leven te verwachten en tevens te ho
pen, veel goeds in de wereld te kunnen doen, ja
zelfs die wereld ten goede te kunnen veranderen.
.Maar zo is het leven niet,' zo vervolgde zij. .Het is,
wanneer men gelukkig Is dat men zelfzuchtig en
het allerminst tot offer bereid is en wanneer
men ongelukkig is begrijpt men de moeilijkheden
en het leed van anderen en is men geneigd zijn laat
ste tegoed met anderen te delen.'
In diezelfde rede pleitte zij met warmte voor een
van de oudste Nederlandse idealen: internationale
samenwerking op basis van begrip voor onderlinge
afhankelijkheid en individuele verantwoordelijkheid:
,Het is een keihard feit. dat een grotore eenheid
van Europa en ook van de wereld niet bereikt kan
worden zonder offers. Men zou kunnen zeggen: als
we Europa opbouwen dan moeten de bouwstenen
verbonden worden met het cement van het offer.
Dit zal moeten worden bereid met het pu:n van de
betrekkelijk kleine huisjes die noodzakelijk moeten
worden afgebroken om plaats te maken voor het
grotere gebouw. Indien er ook maar enige taak
vlak voor de hand ligt en die door uw generatie
kan worden aangepakt, dan .s het wel die van het
bouwen, van een nieuw, verenigd, vrij Europa. Het is
overduidelijk dat die opbouw een dringende zaak is.
Binnen een kwart eeuw zullen wij in Europa of al
lemaal ln hetzelfde huis wonen of allemaal in de
zelfde ruïne ondergaan.'
Het koninklijk gezin kreeg ook zLjn aandeel In het
zuiver menselijke leed en het zuiver menselijke
conflict, waarmee wij allen in eigen sfeer (maar
dan niet op een podium zichtbaar voor het gehele
volk; worden geconfronteerd. De droefheid over
prinses Marijke (nu Christina genoemd), net over
lijden van prinses Wilhelmina die zo'n grote rol
heett gespeeld in dit Oranjegezin, de gebeurtenis
sen rond het huwelijk van prinses Irene, en ook de
onthutsende reacties op de verloring en het huwe
lijk van prinses Beatrix.
Terwijl menselijke controversen zich meestal af
spelen binnen de beslotenheid van de eigen kring
heeft het .glazen huis,' dat het koningspaar vrijwil
lig heeft aanvaard, ook de problemen en moeilijk
heden in de grotere kring van de Nederlandse fa
milieband heeft geplaatst. iUt de openheid waarmee
zelfs het intiemste conflict is behandeld bleek over
duidelijk, dat koningin Juliana en prins Bernhard
bereid zijn geweest de zwaarste offers te brengen
aan de hoge, bewonderenswaardige opvattingen over
hun taak, welke zij door deze decennia heen steeds
hebben betoond. Misschien nog wel het meest tij
dens de perioden van persoonlijke problemen en te
leurstellingen bleek, hoezeer dit koningspaar niet
alleen functioneel in de staat wil staan maar leven
wil en kan in een woning diep in het hart van
ons volk.
MONARCHIE
Neen. het is geen opwekkend beeld dat de wereld
geboden heeft in de tijd, dat koningin Juliana het
koningschap moest vervullen ln een tijdens haar be
wind klein geworden land, de periode waarin zij als
koningin de achting van ons volk moe3t verwerven
om ondertussen de Liefde, die zij reeds verworven
had, te behouden. Te moeilijker is deze taak ge
weest doordat de democratische monarchie van on
ze dagen haar de macht ontneemt, spectaculaire
daden te verrichten, persoonlijk macht uit te oefe
nen. Koningin Juliana had slechts één instrument
tot haar beschikking: het hart dat zij bij voortdu
ring liet spreken. Zij kwam, waar zij buiten verant
woordelijkheid van haar ministers mocht spreken
(en hoe zelden Is dat het geval?) steeds tot woor
den van mens tot mens, en ook in haar officiële
functie vond zij steeds gelegenheid te tonen, mee
bewogen te zijn met de bewogen wereld waarin wij
leven. Zelfs die bewogenheid, die stem van het hart
werd ook dikwijls nog constitutioneel gesmoord.
Een voorbeeld. Toen zij prins Claus aan ons volk
voorstelde via radio en televisie ln de wetenschap
dat weerstanden te verwachten waren, merkte zij op
.Geloof mij, het is goed zo.' Zelfs dat meest per
soonlijke woord over een persoonlijke overtuiging
als moeder ten aanzien van het persoonlijk geluk
van haar dochter is haar wed euvel geduid: de staten
generaal moest nog goedkeuring verlenen en moes
ten het nog goed vinden. Zij zou haar boekje te
buiten zijn gegaan door een persoonlijke mening te
geven over een staatsaangeiegenheid, waarover zij
alleen onder verantwoordelijkheid van haar minis
ters iets zou mogen zeggen... Zo moeilijk is het.
als koningin het hart te laten spreken in onze we
reld!
Niettemin, er zijn talloze toespraken door konin
gin Juliana gehouden, waarin het hart duidelijk
sprak, ook wanneer zij onder ministeriële verant
woordelijkheid vielen. Wij willen daarvan slechts en
kele voorbeelden geven. Voordien echter dit: zij was
er als het ware toe voorbestemd In het judicium
bij haar erepromotie in Leiden in 1930 spreekt prof.
Huizinga ondermeer over geestdrift des harten om
toch vooral de dingen waarlijk goed te verstaan.
>ver nauwwegende kritiek, van drang tot begrip
van de algemene normen en bovenal van .het har:
lat steeds deel had aan het oordeel.' Het zou eer
>oruitziende karakteristiek blijken te zijn.
Het is geen geheim, dat koningin Juliana zich zeer
wel bewust is van de veranderende positie van het
koningschap. Men kan niet zeggen dat in ons land
de monarchie Ls .gedevalueerd' tot de instelling van
een erfelijk maar onmondig presidentschap. Integen
deel, wellicht heeft de monarchie aan waarde voor
ons volk gewonnen sinds zij niet meer een politieke
maar een menselijke instelling is geworden. Niet
temin ,zit het er in' dat de dagen van de monar
chie geteld zijn, wanneer de integratie van staten
in een groter geheel inderdaad voortgang zou vin
den. Het ls geen defaitisme van een kon r.gin maar
juist reahte tszin wanneer deze mogelijke toekom
stige ontw.kkeling wordt onderkend De offers
waarover koningin Juliana in Kopenhagen sprak
waren ook persoonlijke offers, dwz dat een vorst
of vorstin bereid moet zijn te accepteren, dat bij de
groei van groter eenheden de func: oncie waarde en
ook het aureool van de monarchie verflauwen. In
het bijzonder in Nederland is steeds naar grotere
internationale bindingen gestreefd.
Dat Juliana ln vele ontmoetingen en toespraken
niet uitging van een eng nationaal standpunt maar
van menselijkheid ln breder verband bleek ook uit
haar indrukwekkende rede op 18 juni 1955 tot 1200
leden van de Nederlandse gemeenschap en studenten
van alle Nederlandse universiteiten en hogescholen
m de Le.dse Pieterskerk. Zij sprak toen over de
taak van de jeugd van nu in de wereld van morgen
en constateerde daarbij, dat het westen nog steeds
de rol vervult van bezitter tegenover het oosten als
de behoeftige. Toen was de Nederlandse v!ag al bijna
geheel uit het Verre Oosten verdreven. .Het westen
heeft door het verleden een ereschuld tegenover het
oosten. Wfl westerlingen hebben al wat wij hadden
over de gehele wereld verbreid, zowel het beste als
het slechtste uit onze doos van pandora. Hoeveel
verruimde en verrijkende begrippen daartoe ook
mogen behoren, wij moeten niet vergeten dat wij de
indruk hebben gemaakt, alsof wij de slaaf van de
materie zijn. Wij. die ons christenen noemen, heb
ben onszelf aan de overige mensheid al te vaak ge
presenteerd als barbaren, wien het om stoffelijke
welvaart te doen was: het eigene ln de eerste
plaats wel te verstaan! Onze ereschuld bestaat hier
in, dat wij er met onze beste krachten aan moeten
medewerken, dat ook onze andere mede-wereldbur
gers onze welvaart deelachtig kunnen worden. Onze
Westerse beschaving met haar grote rationele en
technische kennis?, die grote macht ontketend heeft,
draagt voor de welvaartsspreiding het zwaarste
deel der verantwoordelijkheid in de volkerenge
meenschap Zal zij deze opdracht kunnen ven-uilen,
>f zal zij falen... en daardoor ten onder gaan?'
MOEDER
iELFDE HUIS
Telkens weer heeft koningin Juliana in haar toe
spraken getuigd van vertrouwen ln de medemens,
Ook in haar persoonlijke leven heeft Koningin Ju
liana getoond, haar functie als moeder niet achter
maar volwaardig naast haar maatschappelijke func
tie te stellen. Bij haar inhuldiging heeft zü dit zelf
onomwonden verklaard: Jk wQ hier met nadruk
vaststellen, dat voor een koningin haar taak als
moeder even belangrijk is als voor iedere andere
Nederlandse vrouw...' Het is mede aan deze instel
ling te danken, dat Nederland de dynastie thans
veilig weet bij prinsessen, die eenzelfde hoge opvat
ting van hun eventuele toekomstige taak hebben als
Juliana ten toon heeft gespreid ln de afgelopen twin
tig jaren van haar bewind.