Honderd jaar geleden deed de fiets
zijn intrede
Van velocipède tot fiets
BESCHIKT U
OVER EEN
POST- OF
BANKGIRO
REKENING?
PROVINCIALE
ZEFIMSE
COURANT
Massa-proces in
Griekenland
Deens bedrijf in
Zuid-Limburg
Medisch team Rode
Kruis naar Nigeria
ÏFSÏ <l«o, trtosÏÏLdMif"; gS? HAAG (ANP, - H« be.taur
fen burgerbevolking. Welke de stand-.van het landbouwschap heeft zich uit
plaats van het team zal worden is nog gesproken voor een verplichte natio-
r"88 *omt r/? T?*
VRIJDAG 5 JULI 1968 P R O V I N CI A l E Z E E U W S E C O U R A N T
(ADVERTENTIE)
Honderd jaar geleden, in 1868, was men in Pruisen druk bezig aan
de militaire opleiding van kroonprins Wilhelm. Reeds vijf jaar lang
werd er aan zijn militaire vorming gewerkt, maar in dat jaar wel
bijzonder intensief. Het daarop volgende jaar moest het belang
rijkste deel van zijn opleiding voltooid zijn. Want de kroonprins
werd.tien jaar. In Zweden sprak iedereen over de geweldige
uitvinding van Alfred Nobel: het dynamiet, dat enorme gaten in
bergen kon maken en dus leidde tot snellere tunnelbouw. In Lon
den reden in datzelfde jaar 1868 reeds 3431 cabs en 1303 omni
bussen. Het eerste stuk ondergronds tussen Farridonstreet en Pad-
dington werd na 5 jaar in gebruik te zijn geweest opnieuw geschil
derd. De Verenigde Staten herstelden zich moeizaam van de ver
schrikkelijke burgeroorlog, waarin 600.000 doden te betreuren
waren en die 15 miljard dollar had gekost. Zonder veel moeilijk
heden hadden zojuist de negers er burgerrechten gekregen. In
Frankrijk probeerde men de uitvinding die Monier een paar maan
den tevoren had gedaan, het gewapende beton, reeds in een paar
gebouwen. In Duitsland beproefde men met succes de zojuist door
ir Siemens uitgevonden dynamo-motor.
De Nederlandse amateur A. E.
Derkmderen, die in 1879 kam
pioen van Engeland werd over
de vijftig mijl. Hij reed met zijn
rijwiel zonder luchtbanden ge
middeld 16.5 km per uur.
Voor veiligheid ging
hoornblazer voorop
In Deventer werkte in datzelfde jaar
1868 een 26-jarige smid aan een
vreemd voorwerp, waarnaar zijn
buren urenlang stonden te kijken en
zich er alles over lieten vertellen.
De smid heette Hendrikus Burgers.
Hij was hofleverancier, omdat hy het
smeedijzeren hek voor paleis Socst-
djjk had gesmeed. Hjj werkte in 1868
maandenlang aan een verbeterde uit
gave van de velocipède.
Op een tentoonstelt g in Amster
dam had hij een Frans model van
Pierre Michaux gek "ht: een houten
tweewieler. Onder de nieuwsgierige
blikken van zijn stadgenoten, die
maar niet wilden en konden geloven
dat een mens zich op twee wielen
kon voortbewegen zonder om te val
len, maakte Hendrikus Burgers hou
ten spaakwielen met een ijzeren velg.
Het voorwiel van zijn velocipède
maakte hij belangrijk groter dan het
achterwiel en hij zette pedalen aan
de vooras.
Niet eerste
Hendrikus Burgers was niet de eer
ste, die zich met een velocipède be
zig hield. Instrumentmaker Roelof
Hommema uit St. Annaparochie
maakte reeds in 1850 houten drie
wielers, waarmee men een maximum
snelheid van acht kilometer per uur
kon halen en uit Parijs waren reeds
een paar houten tweewielers naar
ons land geëxporteerd.
Toen Pierre Michaux zijn velocipède
op de wereldtentoonstelling in Parijs
exposeerde bleek er n.l. in ons landje
ook belangstelling voor zijn produkt
te zijn. Baron Groenix "an Zoelen
nam de velocipède mee naar Ridder
kerk, waar hij 's-zomers verbleef en
daar maakte smid Van Kooten het
.instrument' na voor zijn dorpsgenoot
Johan Smit
Ook in Leeuwarden keek men de
ogen uit, toen stukadoor Martens van
ADVERTENTIE
Parijs een velocipède meebracht en
daarop rondreed zonder dat hij om
viel.
Gelijktijdig
Pierre Michaux was gelijk met de
Engelsman en de Duitser Fisher be
gonnen te experimenteren met de
loopfiets, die in 1817 door de Mann-
heimer Karl van Dra is was uitge
vonden. Onafhankelijk van elkaar
monteerden zij .trappers' aan het
voorwiel: toen bleek dat men zich
met enig balanceren veel sneller kon
voortbewegen dan op de reeds be
staande loopfiets.
Nadat Hendrikus Burgers zyn ver
beterde uitgave van de Franse velo
cipède had gedemonstreerd, stroom
den de klanten naar zjjn smidse, zo
dat hjj zyn arbeidsdag van 14 tot 16,
ja zelfs wel 19 uur moest opvoeren
om aan de vraag te kunnen voldoen.
Maar 24 arbeidsuren per dag bleken
reeds na een paar maanden onvol
doende om allen, die een velocipède
wilden hebben, te bedienen.
Daarom stichtte Burgers reeds na
een jaar de .eerste Nederlandse fa
briek van velocipèden'. In Deventer,
in de tachtiger jaren van de vorige
eeuw toch al een sportstad bij uit
nemendheid waar om. de eerste
cricket- en voetbalclub U.D. was
opgericht kwam al heel snel een
wielerclub van de grond. Een club
met een wel heel vreemde (Frans-
Engels-Duitse) naam .Velocipède
Club Immer Weiter', waaraan een
maal liefst 41 wielrijders deelnamen.
De snelste reed 150 meter in 12 se
conden precies.
Er werd ook een onderafdeling van
.Immer Weiteri gesticht, ,De Houten
Doordraaiers', die zich bezig hielden
met wielrijden in een zaal. Het club
kostuum van de eerste Nederlandse
wielerclub was ronduit indrukwek
kend: ronde hoed, pandjesjas met
sjerp over de borst, witte rijbroek,
zwarte glimmende beenkappen of
hoge laarzen.
T rompetter
Voor clubtochten moest steeds 'n spe
ciale vergunning bij de plaatselijke
politiekorpsen worden aangevraagd,
zodat deze de nodige veiligheidsmaat
regelen konden nemen. Ter meerdere
veiligheid ging ook een trompetter
of hoornblazer voorop.
Uiteraard reden alleen mannen op
de velocipède. Maar Hendrikus Bur
gers was var mening dat ook hel
.zwakke' geslacht in het zadel moest,
waardoor dan uiteraard zijn verkoop
nog groter zou worden.
Samen met Piet Hoedemaker, die
Burgers' houten velocipèdes schil
derde en biesde, bedacht hij een
.stunt', die het laatste beetje angst
bij de deftige Deventer meisjes weg
nam, zodat spoedig erna ook jonge
dames zich op velocipèdes vertoon
den.
Piel Hoedemaker liet zijn twee zus
jes een lange zwarte sleepjapon op
zijn maat maken, een hoed en een
witte voile. Burgers besprak een ka
mer in Hotel Bloemink in Twello
.voor een Engelse dame. die per ve
locipède uit Deventer naar Twello
zou rijden'. Niet vreemd, want men
had hier reeds in de dagbladen kun
nen lezen dat in Engeland verschil
lende jongedames velocipède reden.
Dame
Een paar dagen later peddelde een
statige ,dame' dwars door de koek-
stad. Een paar meter achter .haar'
reden Hendrikus Burgers en Casper
van der Beid, die ook in het com
plot zat. Beiden gekleed in zwarte
lange jas en hoge hoed op. Duizen
den toeschouwers keken hun ogen
uit, naar de dame. die rustig naar
Twello reed.
In hotel Bloemink vroeg iedereen
zich af, waar de Engelse dame was
gebleven, toen Piet Hoedemaker zich
had verkleed, maar Burgers wist lis
tig alle vragen te ontwijken.
Nog geen dag later had hij de eerste
order van een Deventer dame. Het
was het begin van een stroom be
stellingen. waardoor hij zyn stoom
machine iedere dag tot middernacht
moest laten draaien.
Demonstraties
Na het succes in Deventer werden
overal demonstraties gehouden. In
Den Haag voor de eerste maal in
1869 waar belangstellenden tegen be
taling van een geringe entree-prijs
een demonstratie konden bijwonen.
In Amsterdam kon men toen reeds
velocipèdes huren, voor twee kwart
jes per uur. De nieuwprijs van een
velocipède was in de hoofdstad 80.-,
driewielers kostten 1 85,- en kinder
driewielers 27,50.
Moeilijkheden waren er voor de
velocipèdisten echter nog genoeg. Er
bestonden nergens wetten, die hun
(ADVERTENTIE)
Gaarne maken wfl u dan attent
op de meest eenvoudige wijze
om het abonnementsgeld over
te maken.
U kunt ons namelijk machtigen
het abonnementsgeld per kwar
taal van uw rekening af te
schreven.
Als u voelt voor deze prettige
betalingswijze waaraan voor u
geen kosten zijn verbonden,
schrflft u dan een briefkaartje
aan:
ABONNEMENTEN
ADMINISTRATIE
MARKT 51 - MIDDELBURG
en wfl zenden u het machti
gingsformulier. dat hiervoor
nodig ts, omgaand toe.
status regelden. Het dorp Oldebroek
dacht daar niet lang over en ver
bood iedere velocipède op haar ge
bied. Deventer stelde slechts een paar
straten open voor het nieuwe ver
voermiddel. Verschillende gemeen
ten ontwierpen de vreemdste ver
ordeningen, zoals afstappen wanneer
een paard en wagen naderde.
Wedstrijden
Al heel spoedig werden er ook velo-
cipède-wedstrijden gehouden. Zelfs
internationale. Hierin onderscheidde
onze landgenoot A. E. Derkinderen
zich bijzonder. Hij werd in 1879 zelfs
kampioen van Engeland op de weg
met een tijd van 4 uur 55 minuten
over de 50 mijl. Hij reed dus gemid
deld 16.5 kilometer per uur op een
rijwiel dat zo'n 30 kilo woog.
In 1883 richtten drie verenigingen,
,De Ooievaari uit Den Haag en de
Haarlemse velocipède club en .Immer
Weiter', een landelijke bond op, na
dat de twee eerst genoemde vereni
gingen elkaar tijdens een wielertocht
waren tegengekomen en men dit zo
gezellig vond, dat men besloot tot
nauwer contact. Een briefje naar De
venter en ook .Immer Weiter' deed
mee. ,Het Nederlandsche velocipè
disten bond' ontstand, die zowel de
rensport als het toerisme in zich ver
enigde. Twee jaar later (1885) veran
derde het NVB van naam en werd
de ANWB.
Kampioen
De grote wielrijder uit die dagen was
Pim Kiderlen uit Delfshaven. de
eerste kampioen van ons land, kam
pioen van Europa en Engeland op de
driewieler, die tot zijn 25ste jaar 42
prijsritten won en 24 maal op de
tweede plaats eindigde. Een .knietje'
na een aanrijding met een rijtuig,
schakelde hem uit voor de wieler
sport.
De opmars van de velocipède was
begonen. Het hout frame verdween,
holle stalen buizen kwamen er voor
in de plaats. Luchtbanden - in de
eerste jaren .worstbanden' genoemd
ATHENE (RTR) Twee ex-premiers
en enkle ex-ministers zijn genoemd als
getuigen a decharge in het «oensdag
begonnen proces tegen 21 Grieken die
terecht staan op beschuldiging ran po
ging tot omverwerping van het (door
de strijdkrachten gesteunde) bewind in
Athene. Vijftien van de beschuldigden
zijn jonge matrozen die van plan zou
den zijn geweest oorlogsschepen en waJ-
installaties met tijdbommen op te bla-
Bij de opening van het proces werd be
paald dat twee van de beschuldigden
afzonderlijk zullen worden berecht en
dat nog een verdachte aan de lijst zou
worden toegevoegd. Allen zouden heb
ben behoord tot de organisatie .demo
cratische defensie' dié direct na dc
staatsgreep van april 1967 werd ge
vormd. De verdediging heeft ex-premier
Kanellopoulos en ex-prem;er Stepha-
nopoulos opgeroepen, evenals oud-minis
ter van defensie Pa.paligouras en twee
liberale ministers, Mitsotakis en Rentis.
Van hen staat Kanellopoulos onder huis
arrest en het is niet bekend of hij zal
mogen getuigen.
.Democratische defensie' stond onder lei
ding van vier mannen, die tot de dood
straf of tot levenslange gevangenisstraf
kunnen worden veroordeeld. De recht
bank bestaat uit een rechter van het
hooggerechtshof en vier Iegermajoors.
(Van onze correspondent)
HEERLEN In een van de gebouwen
van de centrale werkplaatsen organisa
tie van de Staatsmijnen-DSM i> de pro-
duktie liegonnen van het Deense be
drijf .Joergen Hoeyér Holland NV', dat
zich toelegt op de vervaardiging van i
fijn-mechanische beveiligingsappara
tuur voor de defensie-industrie. De Ne
derlandse vestiging van dit Deense be
drijf is zojuist opgericht. Er zal met
tertijd werkgelegenheid door worden
geschapen voor circa 450 man. Een
nieuwe fabriek behoeft nog niet te wor
den gebouwd; in de bestaande ruimten
van DSM is voorlopig plaats genoeg.'
De voorkeur voor de vestigingsplaats
van de nieuwe fabriek gaat intussen
reeds uit naar het industrieterrein Ad-
dissenbosch in Nieuwenhagen. Enkele
tientallen omgeschoolde ex-mijnwerkers
hebben reeds bij het bedrijf een plaats
gevonden; de opleiding van personeel
geschiedt, onder leiding van drie Deen
se ingenieurs.
in goedkope, echte liters en nog thuis bezorgd ook
elke tijd
is tijd
voor
VAN
NELLE
thee
Met een trompetter voorop
maakte de Der a iter velocipede
club .Immer lFei ter* haar toch
ten. Omdat plaatselijke politie
verordeningen dit eisten.
- kwamen om de ijzeren velgen, ko
gellagers deden de wielen soepeler'
en sneller lopen. Ook de naam velo-|
cipède verdween.
De Leidenaar Buys bedacht in 1869
de naam .rijwiel' en .wielrijders'. I
Professor De Vries, in datzelfde jaarj
bezig met het (Vries en te Winkel) I
woordenboek maakte er .wieier' van.l
een ander .snelvoeter'. Geen van
deze namen werd het. Het werd
,fiets', een woord, waarvan zelfs
de taalkundigen de oorsprong niet
weten. 1
De fiets veroverde ons land, waar nu
meer dan 7.5 miljoen fietsen rijden
over de duizenden kilometers rijwiel
paden. Een ogenblik leek de fiets
verdrongen te zullen worden, toen de
auto een paar jaar geleden iedereen
in zyn ban leek te krygen. Maar toen
ging de opmars weer voort. Ook van
de broertjes en zusjes: brom- motor
en vouwfiets
Landbouwschap:
nationaliteits
aanduiding op
Pim Kinderlen uit Delfshaven,
eerste wielerkampioen van Ne
derland, kampioen van Engeland
en Europa, op ie driewieler. Hij
moest in 1S88 stoppen omdat hij
een knietje1 kreeg na een aan
rijding met een rijtuig.
DEN HAAG (GPD) Half Juli ver
trekt een team van twee artsen en
drie verpleegsters uit Nederland naar
d^,ar df£JL?f.L. "°(de? facrno" naliteitsaanduiding voor Nederlands®
gewezen door de autoriteiten in Lagos.:
kaas, op de kortste termijn In te voe-
Het team bestaat uit de artsen C. M. i ren. Ontheffing zou moeten worden
Dijkhuis en P. J de Toilenaere, beiden j verieend aan fabrieken die een handels
tot nu toe assistent in het r-k zieken-1
huis te Sittard en de verpleegsters M. merk voeren waaruit de Nederlandse
E. A Joosten en M. P. van den Meulen-1 herkomst al duidelijk blijkt,
graaf van de Rode-Kruiseolonne Eind-1
hoven, aismede zr. M. G. van der Het bestuur stelde een reglement vast
Wal uit het ziekenhuis van de vrije voor de bestrijding van de ziekte van
universiteit te Amsterdam. Johne, een besmettelijke darmontste-
ai. king bij runderen, waarvan de be-
Als de omstandigheden het noodzake- stading bij de huidige stand van de
'i'1 mogelijk mJcen is het Ned.r- wetenschap alleen kan worden tegen-
landsche Roode kruis bereid ook een gegaan door het afslachten van besmet
team naar het afgescheiden B.afra te £e &of verdachte ±eren_ Er komt nu
sturem oorbere.dingen daartoe worden een landelljk bestrydmgssvsteem met
getroffen. Het verzenden van voedsel,siachtpremiès waaraande veehouders
SfïoT' j op^baALs ^van v^wLmgheM
ring, dat deze zendingen rechtstreeks me de overheid aan het landbouw-
naar haar eigen grondgebied moeten,schap geeft voor de dierziektebestrij-
komen, weten in te willigen door een:d;no.
contract te sluiten met een kleine Ame-'
rikaanse chartermaatschappij. De goe- De EEG blijkt veel strenger te zijn
deren worden nu eerst overgebracht voor lintwormen dan de Nederlandse
naar Santa Lsatelie op het Spaanse ei- i veterinaire autoriteiten tot nu toe.
land Fernando Poo voor de Biafraansel
kust en vandaar rechtstreeks doorge-1 Daarom zal de Nederlandse overheid er
vlogen naar een vliegveld in Biafra.j wel niet aan kunnen ontkomen dat
voortaan veel drastischer wordt opge
treden tegen vinnen.
(ADVERTENTIE)
De criminaliteit in West-Dultsland
is de laatste jaren voortdurend toegeno
men.
In het afgelopen jaar werden op de
100.000 inwoners 3465 misdrijven en ver
grijpen gepleegd, een stijging van 7,8
Srocent vergeleken met 1966 en van
5,9 pet. vergeleken met 1963.
Dit blijkt uit een statistiek voor 1967.
i Verder werden in 1967 2.07 miljoen
ernstige en minder ernstige inbreuken
op het Duitse strafrecht gemaakt. De
i Westduitse politie bracht 1.08 miljoen
van deze gevallen (52,2 pet.) tot klaar-
1 heid.
9 De Verenigde S'alen hebben de Bonin-
archJpel in de Stille Oceaan aan Japan te
ruggegeven Sinds het einde van de oorlog
hebben de Amerikanen de Bonin-ellanden
hoofdzakelijk als militaire waarnemlngs- en
weerstations gebruikt Zij zullen ook in de
toekomst een aantal kleine steunpunten op
de eilandeo handhaven.
(ADVERTENTIE)
AFTERNOON
BUILTJES
