Het vermaarde Bauhaus' herleeft in Stuttgart Meer Nederlanders naar Australië 23 BINDINGEN MET ,DE STIJL' In vijftiger jaren emigreerden duizenden W,-[I»G U JUNI 196» - PÜOVINCIAtE ZEEUWSE COUEANT De Duitsers zijn nu weer trots op hun .Bauhaus'. Ze zijn net op alles wat ;:idens de republiek van Weimar en de Hitlertijd door henzelf te gronde werd «richt. En hun goede wil tonen ze graag door middel van uitbundig eer betoon. Het slechte geweten met betrekking tot het befaamde .Bauhaus' pro- teerden men al kort na afloop van de oorlog te sussen. In 1950 reisde een tentoonstelling .Maler am Bauhaus' door het land. later verschenen een aan tal studies over de gedenkwaardige jaren in Weimar en Dessau. In 1964 was een poging tot documentatie in de .Göppinger Galerie' in Frankfort te zien- De tentoonstelling die nu in Stutt gart in de gebouwen van de ,Würt- tembergische Kunstverein' opge bouwd is. betekent min of meer een definitieve uitbeelding van wat het Bauhaus was en wat het voor de ontwikkeling van de moderne vorm geving in de ruimste zin van het woord betekent. Aan de voorberei ding van de tentoonstelling werd ruim een jaar gewerkt. Ze werd ge opend in tegenwoordigheid van bijna" alle nog levende Bauhaus-groothe- den, onder wie natuurlijk Walter Gropius zelf, die 18 mei zijn 85ste verjaardag vierde. De uitvoerige catalogus, waarin geen Bauhaus-steen over het hoofd is ge iden, is aan Gropius opgedragen. Tot eind juli is dé tentoonstelling in Stuttgart, daarna gaat ze naar Lon den. Amsterdam, Parijs, de Verenig de Staten en waarschijnlijk naar To kio. later werden op een tentoonstelling de eerste machinaal gefabriceerde meubelen uit de .Werkstatten' ge toond. Daarna kwam de produktie van standaardonderdelen, het zoge naamde .Typenmöbel'. Dessau ting Walte -ropit Staatlich Het .Staatliche Bauhaus* werd in april 1919 in Weimar geopend. Het siond onder leiding van de toen ruim dertig jaar oude, veelbelovende ar chitect Walter Gropius. De ideeën, <Le Gropius met de vroegere kunst academie van Weimar had, die hij in Bauhaus' omdoopte, waren nieuw en vooruitstrevend. Ze waren overi gens niet van Duitse, maai van En gelse oorsprong. Het was immers de Engelsman William Morris (1834- 1896) wiens esthetische ziel pijnlijk getroffen was door de wanproduk- ten, die de pas opgekomen machinale industrie voortbracht. Hij propageer de als reactie op deze lelijkheid, die vooral opviel door gebrek aan oor spronkelijkheid en eerlijkheid, een terugkeer tot het oude ambacht, een ambacht, dat voorwerpen voortbracht die verantwoord van lijn zouden zijn en voortgekomen uit de inspiratie van hoogstaande kunstenaars. Deze zogenaamde .Arts and crafts movement' bracht weliswaar een her leving van het artistieke .ambacht'. Moitis kon echter hoewel hij zich socialist noemde niet deze in zui ver handwerk voortgebrachte pro- dui;ten nooit concurreren niet. de ge hate industriële produkten. Zij zou den de grote massa dus ooit bereiken. Maar Morris zette zich juist tegen de machine te weer, over de .massa' dacht hjj minder na. Hoewel Morris dus de pionier was van een nieuwe en moderne esthe tiek. hadden zijn volgelingen, die de zelfde principes wilden toepassen, op machinaal vervaardigde voorwerpen, vanzelfsprekend een veel belangrij ker rol in wat komen ging. Het op vallende daarbij was. dat de Brit ten hun rol in de moderne ontwik keling moesten prijsgeven aan de Duitsers, toen het ér om ging vol mondig ,ja' tegen de machine te zeg gen. De beleende kunsthistoricus Ni- kolaus Pevsner verklaart dit hier door, dat de Engelsen weliswaar in staat waren de nieuwe ontwikkeling te verwerken, zolang ze voortleefden in het .ancien regime', waarin scher pe tegenstellingen bestonden tussen de geprivileerde klassen (tot wie Morris zich onvermijdelijk met zijn dure voortbrengselen richtte) en de armen m de armenwijken. Maar zodra deze ontwikkeling alle bevolkingsgroepen en heel spe ciaal de minder eesitueerden ging omvatten, moest ze onmiddellijk overslaan naar landen waar deze scheiding niet zo sterk bestond. De Duitser Hermann Muthesius, die aan de ambassade in Londen verbon den was, bracht de vlam van de .modern movement' over naar zijn land. Hij werd de leider van de gieue Sachlichkeit'. Hij sDrak van een .Maschinenstil'. In 1S99-1900 produ ceerden de .Deutsche Werkstatten' pre-fabricated huizen van twee woon kamers. een slaapkamer en een keu ken voor 400 gulden. Een paar jaar ontwikkeling valt de oprich- Bauhaus in Dessau, is had aam de ene kant iets van de middeleeuwse dromer, die Morris was. Hij wilde een ge meenschap van kunstenaars, leraren en handwerkers, die gezamenlijk een eindprodukt schiepen, zoals de (on bekend gebleven) bouwers van de grote kathedralen dat deden. Aam de andere kant was hij, toen hij in 1919 in Weimar zijn .Bauhaus' kon ope nen een kind van zijn tijd, die als soldaat de oorlog had meegemaakt, in het na-oorlogse Berlijn deel van de Novembergruppe uitmaakte, en hij identificeerde zich met het ex pressionisme. In zijn Bauhaus wilde Grc-*— 9-"—'— Er is geen wezens-verschil tus sen de kunstenaar en de handwer ker, aldus Gropius in zijn mani fest uit die dagen- .Vormen wij daarom een nieuw gilde van hand werkers zonder de aanmatiging van de klassenscheiding, die een hoogmoedige muur tussen hand werkers en kunstenaars wilde op richten'. En hij besloot: .Willen, bedenken, scheppen wij gemeen schappelijk het nieuwe gebouw van de toekomst, dat alles in één zaal zal zijn: architectuur en beeldhouwkunst en schilderkunst, dat uit de miljoenen handen van de handwerkers eens ten hemel zal opstijgen als het kristallij nen zinnebeeld van een nieuwko- mend geloof. Deze taal trok honderden jonge, in de oorlog gedesillusioneerde, man nen aan. Ze kwamen op een schoen en een slof en doken onder in de ge meenschap van het Bauhaus, die geen rangen en standen, geen leraren en leerlingen kende. Deze taal op zijn beurt gaf de brave Duitse burgers van Weimar te denken. Zij vonden haar .communistisch'. Toen in 1924 de conservatieven de socialistische meerderheid in Weimar verdrongen, moest ook het Bauhaus nauwelijks vijf jaar na zijn oprichting uit Wei- mar verdwijnen. Een jaar later kon het na moeiza me onderhandelingen in Dessau wor den heropend. Hier ontstond ook het voor die dagen modernistische ze- bouw, dat later als het Bauhaus* be kend zou blijven. Gropius ontwierp het, overigens was het een ware ge- meenschapsproduktie, een zichtbaar bewijs van de theorieën van haar leider. Maar ook hier ontstonden moeilijkheden. De hospita's in de stad wilden geen .Bauhausstudenten die op klompen liepen of in vreemde kielen gekleed waren. Opnieuw keer den de domheid en het conservatisme zich tegen de hemelbestormers van het Bauhai De Stijl Nazi's In augustus 1932 kreeg de Nazi- partij de meerderheid In de landdag van de provincie Anhalt en In de stadsraad van Dessau. Het met zo veel enthousiasme opgebouwde moest worden gesloten. Walter Gropius was al in maart 1928 afgetreden onder de druk van de politieke problemen. Zijn opvolger Hannes Meyer ver wierf weinig sympathie bij de re genten. Bij de komst van de Nazi's stond Mies ran der Rohe (JDe Stijl') aan het hoofd van het Instituut. Hij verhuisde met zijn staf en zijn leer lingen naar Berlijn en huurde daar een leegstaande telefoonfabriek. Op 11 april 1933 bezette de Gestapo de school en ging er op ziek naar bewi zen voor communistische activitei ten. Na vergeefse pogingen om de school te redden, geeft ook Van der Rohe het op. Het was toen juli 1933- Een staf van geniale kunstenaars ging verloren voor een land, dat haar niet verdiende. De schilder Paul Klee niet verdiende. De schilder Paul Klee ging naar Zwitserland, Wassily Kan- dlnsky naar ParijsiGropius, die aan vankelijk naar Engeland was ge gaan, reisde door naar de Verenig de Staten, waar hij met Bauhaus- collega Marcel Breuer een architec tenbureau opende. Mies van der Ro he bleef tot 1937 in Duitsland, ging toen eveneens naar Amerika. Een van de drijvende krachten van het Bau haus, de Hongaarse schilder, beeld houwer en kunstenaar van de foto montage, Moholv-Nagy opende in Chicago een .New Bauhaus', dat in de Verenigde Staten grote invloed had. De opleiding van de studenten aan het .Bauhaus' was een van zijn be roemdste noviteiten, die op het ogen blik in de hele wereld met tal van andere invloeden uit Dessa, gemeen- oged geworden zijn. De student maakte eerst een .Vorkurs' mee, een zes maanden durende cursus waarin hij werd .bevrijd van alle eerder op gedane conventionele kennis'. Hij leerde er opnieuw zien en kwam vooral In de periode dat de mystiek ingestelde oud-onderwijzer Itten er doceerde, in aanraking met diens speciale kleurentheorieën. Na deze buitenste ring doorlopen te hebben kwam de leerling in de .Ring' van de werkplaatsen. Deze periode duurde drie jaar en werd afgesloten met het diploma .handwerksgezel". Daarop ging de binnenste ring voor hem open, waar architectuur werd onderwezen. Het was onvermijdelijk dat het Bau haus in de korte periode van zijn be staan voor krachtige invloeden van buitenaf open stond. Gropius wilde immers geen dictator, maar een co ordinator zijn. .Aan de expressionis tische periode kwam dan ook een eind bij de komst van een lid van Nederlandse ,Stijl'-groep in Weimar, in de persoon van Theo van Does burg. Ongetwijfeld had Van Does burg grote invloed op de overgang van expressionisme naar constructi visme in het Bauhaus, het begrip dat de .stijl' in haar wapen droeg. Gerrit Rietveld's beroemde stoel uit 1917 droeg niet weinig bij tot de ontwikkeling van een man als Marcel Breuer, toen Rietveld's stoel in het tijdschrift ,De Stijl' in 1922 werd afgebeeld, maakte ze grote indruk op Breuer. De klaarheid van lijn, die Rietveld met hout had bereikt, probeerde Breuer te vinden met behulp van stalen buizen. Hij kwam op het idee tijdens een riétstochtje door Dessau, toen hij werd geïnspi reerd door zijn sierlijk gebogen fietsstuur. Treuer's stoel uit 1925, de eerste stalen stoel die ooit werd geproduceerd, werd zo een Bauhaus-produkt en is nog steeds een van de bekendste Bandels- merken' van deze al meer dan dertig jaar geleden ter dood ge brachte instelling. Stoelen van ünks naar rechts: Breuer 1925), Dieckmann f1915) Breuer 1926, Breuer 1922. Historie Op de tentoonstelling, die nu In Stuttgart te zien is, wordt de histo rie van het Bauhaus en zijn ontwik keling zo volledig mogelijk zicht baar gemaakt. Ze is opgebouwd vol gens het schema van de concentri sche cirkels, en voert van de ,Von- kurs' en de werkplaats naar de vorm geving in de architectuur. Een in drukwekkende verzameling schilder kunst van meesters van het Bauhaus werd bijeengebracht. Jammer dat de Stuttgartenaren, door chauvinistische motieven gedreven, een verkeerd accent hebben gelegd door hun stadgenoot Oskar Schleai mer als de centrale figuur van het Bauhaus voor te stellen. Op de ove rigens zeer verdienstelijke schilder Schlemmer hij leidde de werk plaats voor toneel en beeldhouw kunst wordt men al bij de en tree opmerkzaam gemaakt. Deze om standigheid is in Stuttgart wellicht begrijpelijk. Ze zal echter In Amr- sterdam, Londen en Parijs misver standen doen ontstaan. Verwarrend werkt ook, dat van de nog levende kunstenaars, die eens aan het Bauhaus verbonden waren, ook huidig werk wordt getoond, terwijl men zich bij de overledenen beperkte tot hun Bauhaus-periode. Het ware wellicht verstandiger geweest zich strikt tot de jaren van het Bauhaus te beperken. Een afdeling, die geheel aan Moholy-Nagy's nieuwe Bauhaus in Chicago is gewijd, leidt te gemak- in Bauhaus-trant geschreven zon- Entree van Bauhauatentoonstemng kelijk tot speculaties en interprets- der hoofdletters ls aan Gropius tnet vergrote schets van Oskar ties die onbewezen moeten blijven. opgedragen. Gropius had echter ook Schlemmer, Recht: gsometische do- De cataJlogus van de tentoonstelling opgedragen. Gropius 1 aan het begin van de tentoonstrflln- coratievoortoerpen. Meneer Carel Schreuder f54) uit Dover Gardens btj Adelaide heeft, sijn voornaam aangepast, maar in zijn hart is hij altijd nog een beetje Hollands gebleven. De vroegere zeeman uit Haarlem, nu nachtwaker in een groot verzekeringsgebouw in Adelaide, heeft overdag meer dan voldoen de tijd om .dingetjes' te maken, zegt. hij. Hij zegt zelfs dat hij daartoe speciaal zijn huidige be trekking heeft, gekozen, De re sultaten in zijn woning en zijn voortuintje amy de Hope Street te kijk. De laatste aanwinst, is een manshoge model-windmolen, die voor honderden bexooners van zijn dorp de zonderlinge functie van windwijzer heeft gekregen. ,Ze vinden het gemakkelijk, om dat ze nu onmiddellijk kunnen zien hoe ze hun was moeten ophangen'zegt de bouwer. Dit probleem speelt m Nederland, bij gebrek aan ruimte en der halve ook aan voortuintjes, niet. .Alle schoolkinderen hebben tij dens aardrijkskundelessen ge hoord van Nederlandse windmo lens', zegt. de heer Sclireuder. Jlij mij kunnen ze er nu ook een DEN HAAG (GPD) Minister Denis Winterbottom laat zijn schoen heel even op het lage ta feltje van zijn kantoor in de Australische ambassade in Den Haag rusten. Hij bedenkt zich sneL Een typejuffrouw komt binnen met twee koppen heel sterke thee, een suikerpot en een kannetje melk. ,De nieuw komers uit Europa hebben heel wat veranderd in Australië', zegt hij. .Australië op zijn beurt, verandert de nieuwko mers. Wij leven veel vrijer van conventies. Als hier iemand zijn gasten een glas inschenkt, dan wacht iedereen keurig totdat er een toast wordt uitgebracht. Bij ons drink je gewoon als je dorst hebt'. Het kantoor van mister Winterbot tom heeft in het begin van de jaren 50 tienduizenden Nederlanders de weg gewezen naar een nieuwe toe komst. Die toekomst lag in Austra lië. Zijn public relations officer heeft de .succes'-stories in stapeltjes op zijn bureau liggen. In de jaren zestig liep het aan l al jaarlijkse emigranten naar Australië snel terug. Vorig jaar begon de ommekeer. In de periode '66 tot '67 gingen er 2000 Nederlan ders naar Anstralië. In de periode '67 tot '68 zullen er 3000 personen windmolen voor kangoeroes verwisse len. Die kangeroes zitten de heer Win terbottom trouwens toch nogal hoog .Veel mensen weten over Australië eigenlijk alleen maar, dat er kan goeroes en veel Nederlanders leven'. Dat Australië een duidelijk Neder lands stempel zou dragen; een ge dacht» die bij families van emigran ten wel leeft, is een misvatting. Van de 12 miljoen inwoners zijn er ruim 65.000 die sedert de tweede wereld oorlog de Nederlandse nationaliteit voor de Australische verwisselden. Er kwamen meer Britten, Italianen, ZuidslaviërB en Duitsers in de laat ste acht Jaar. Het teruglopen van het aantal Ne derlandse emigranten naar zijn land heeft volgens mister Winterbottom als directe oorzaak dat de werkge legenheid en de woningnood minder knellende problemen gingen vormen. .Wij hebben altijd geprobeerd om meer Nederlanders naar ons land te halen. Een bezoek van onze minister een nieuwe overeenkomst. die naar ons land willen emigreren hoeven maar honderd gulden voor de reis te betalen, kinderen beneden de 19 jaar reizen zelfs helemaal voor rekening •van mijn regering. Daar uit blijkt wel dat mijn land de mi gratie als één van de belangrijkste problemen vindt'. R}jkdom .Als je bij wijze van spreken een gat in de grond maakt, vind je na tuurlijke bronnen van welvaart', zegt hij. ,Die bronnen zijn nog steeds on derontwikkeld. Tijdens de oorlog had de ontwikkeling vrijwel stilgelegen. In de jaren hierna lagen we op vele gebieden achter. Dat is veranderd dankzij de goede werkkrachten, die we ook uit het buitenland hebben aangetrokken. Van alle werknemer* in onze auto-industrie (Holden van General Motors) zijn ruim de helft emigranten. De mineralen uit onze bodem zijn nog lang niet voldoende ontgonnen. Kort geleden vonden we bij Hammersl.v een van de grootste hnuxiet-voorraden ter wereld'. Elders ln de wereld hoort men re gelmatig de vrees uitspreken dat de automatisering de behoefte aan man kracht zal overtreffen. Voor mister Winterbottom is dat een zaak, die met een kernachtige uitdrukking kan worden afgedaan. .Zolang je de ont-1 wikkeling ook van de automati-1 sering nog door te weinig men- sen tegenhoudt, hoef je je daarover geen zorgen te maken'. ,We zijn geografisch natuurlijk het meest verwant aan Azië', legt mis- aan de Australische samenleving, dan moet je die kans natuurlijk ook voor lief nemen*, zegt de man van bet migration office. Het feit dat Australië vlakbij bet overbevolkte Azië ligt, heeft jaren lang de Australiërs er niet toe kunnen bewegen kleurlingen met open armen te ontvangen. Dat is veranderd. .Het blank-A ustralië-programma, waar over boze tongen wel eens spreken, be staat helemaal niet', zegt mr Winter bottom met nadruk. .Maar ons land is een gemeenschap, zonder encla ves of niet: geïntegreerde groepen en we willen het zo houden. We han teren medische eisen en we stellen vast of de aspirant-immigrant in staat is om een bijdrage te leveren tot onze welvaart en kan opgaan in de gemeenschap'. Dat ls vroeger andera geweest. Tot 1958 gold de in 1901 ingestelde re ge- dat men een dictee in een Europese taal moest kunnen maken. Dat hield de Aziaten automatisch buiten de deur. Nu wordt er gesproken door de regering van .een homogene maat schappij'. De wetgeving bestaat er over vrijwel niet. De minister be sluit naar omstandigheden. ,We Hebben geen rassenproblemen 5n Au stralië en we willen ze ook nooit heb ben', zegt hij. Zijn land heeft geen Europese, maar een eigen sfeer en cultuur gekregen, vindt filister Winterbottom.Onze le venswijze is vrij en gemakkelijk. Al* iemand die lange tija bij ons geleefd heeft in Europa komt. dan zegt hij: zo vreselijk veel conventies heeft, die in Australië vergeten zijn. Waar kan •k in Europa met mijn baas. na het werk, naar de kroeg gaan en hem bij zijn voornaam aanspreken? Ja. de Immigranten hebben ook wel het een en ander veranderd', zegt hij op getogen. ,We drinken tegenwoordig meer wijn (uit eigen land). ,We eten meer verschillende kazen en de sor tering worst als broodbeleg is verf groter geworden'. f ADVERTENTIE) ter Winterbottom geduldig uit. Bat wil automatisch ook zeggen, dat Eu- j ropa er belang bij Leeft dat Austra-1 i sterk niet-communistisch bol-1 werk wordt en blijft op die hoek van de aarde'. Er rijn Nederlanders, die vrezen dat hun zoons in Australië onmiddellijk voor militaire dienst zul- len worden opgeroepen. .Maar 8 pro cent van de johzens uit die leeftijds groep loopt de kans om opgeroepen (ADVERTENTIE)

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1968 | | pagina 23