PROFIEL VAN
GESTROOMLIJND
ZWEDEN
,?.DAG 14 JUNI 1968
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
De machtige KungtUv-vexting«m op de grnui van Noorwegen en Zweden.
Zoals men koffie haast altijd zonder melk drinkt en dikwijls ook
zonder melk geserveerd krijgt, zo is het diner meestal verstoken
van groenten. De hoofdschotel bestaat uit verfijnd klaargemaakte
aardappelen met een flink stuk vlees ln een pittige saus en wat ver
dere liflafjes. Daarbij wordt melk als een nationale drank beschouwd
of men geniet van de tweede biersoort. De Zweedse keuken biedt
trouwens een keur van specialiteiten, die stuk voor stuk om te
watertanden zijn.
USEBERG
Een specialiteit van Göteborg, die geen enkele toerist mag over
slaan en beslist met een bezoek moet vereren, is het grootste amuse
mentspark Llseberg. Door één kroon in de hekkenautomaat te de
poneren kunt u zich zo lang als u maar wilt tot 's avonds twaalf
uur amuseren. Een nooit onontgonnen gebied van plezier en ver
maak ligt er voor de mensen open. Llseberg is een mix van een
super lunapark en het cultureel en uitgaansleven.
Vijvers met regenbooggekleurde lichten en spuitende fonteinen lig
gen centraal tussen de restaurants en cafés voor de chique mensen,
de diverse kraampjes voor de kermisganger en de popclub voor de
tieners. Boven op een heuvel, bedekt met veel struik- en krulpge-
was waardoor klimmende voetpaden slingeren, torent hoog een
reuzerad. Elders vindt de uitgaander ln het amusementspark de
modernste kermisattracties als ,de inktvis', de bergbaan en het
spookhuis.
Direct naast de ingang staat het Liseberg theater, waarin vrijwel
iedere avond toneelstukken worden opgevoerd. Op een openlucht
podium brengen populaire jeugdige Zweedse tienersterren een vlot
programma met zang en dans ten gehore. Massa's Jongelui Btaan
opgepakt te kijken en luisteren naar ,The beat goes on'.
Het kan daar ook heel gewoon gebeuren, dat u op uw schouder ge
tikt wordt en terwijl u zich omdraait een lieflijke Zweedse uitnodi
gend hoort zeggen: ,lk wil niet alleen in de raketjes. Zullen we
samen gaan? Ik betaal wel voor je'. Er steekt verder niets achter,
maar het is een voorbeeld van initiatief, zoals een willekeurige
Zweedse vrouw zonder wees of schaamtegevoel zal nemen.
Een vlucht uit het stadsgewoel van Göteborg kan mij al na enige
kilometers in de ongerepte en woeste natuur laten neerstrijken.
Een strakke vierbaansweg, de rijksweg richting Oslo, verleent een
snelle verplaatsingsmogelijkheid door het dal van Götarivier. Op
warme dagen stuift het stoffige zand, verpulverd rotsgesteente,
hoog op en geeft een onprettig, droog gevoel ln keel en mond.
KUNGALV-KASTEEL
Op de plaats waar het water, genaamd Nordre Alv, zijn intrede in
de Götarivier doet, ligt een machtig fort dat ik de moeite waard
vond eens van dichtbij te bekijken. Was ik vóór 1658 daar langs ge
trokken. dan bevond ik mij terstond op het Noorse grondgebied.
Want tot dat jaartal was de provincie Bohuslan een deel van Noor
wegen. De huidige grens van Noorwegen ligt 250 km noordelijker.
Het eens onverwoestbare fort ligt in het plaatsje Kungdlv. Grote
delen van de muren en een toren staan nog overeind. Men vertelde
mij, dat de inwoners van Kungalv in de loop van vroegere jaren hun
bouwmateriaal van het kasteel hebben gesloopt, teneinde het te ge
bruiken voor het optrekken van hun eigen huizen. Nu is deze goed
kope leverantie afgelopen en resorteert het KungÉilvkasteel onder
monumentenzorg. Voor een gering bedrag kunt u ridder op toren en
kantelen spelen. Zelfs de kerker en de waterput zijn nog intact. Van
het hoogste puntje af heeft u bovendien een fantastisch uitzicht
over de wijde vertes.
Nog meer noordelijker ademt de omgeving steeds meer een speci
fiek Zweedse sfeer uit. Houten kerkjes en huizen zijn daar een nor
maal verschijnsel en doen eigenlijk warmer aan dan de steenklom
pen. Toch verdwijnen de houten huizen meer en meer in Zweden en
komen er stenen woningen en gebouwen voor in de plaats.
Plotseling zag ik boven de kruinen van een groep bomen een spits
van een oud en rustiek kerkje uitsteken. Aan het eind van een
keiig pad was de ingang. Zo eenvoudig en wit de buitenkant er
uitziet, zo imponerend toont de binnenkant. Het altaar is helemaal
van hout en is in felle kleuren, groen, rood en paars, geverfd. Het
houten plafond boven de antiek-groene balken is volgeschilderd met
bijbelse taferelen. Een oud vrouwtje dat haar best doet op het mid
deleeuwse koper, vertelt een paar bijzonderheden. Zij vindt het maar
wat leuk zo midden in de week een sterveling de kerk te zien bin
nenstappen.
,Kijk', wijst zij, ,dit is een heel oud doopvont van de Noormannen
geweest'. Waarschijnlijk door het vele wrijven en de oudheid heb
ben de figuren op de gouden schaal veel aan duidelijkheid moeten
inboeten. Aan lange kettingen hangt ln het schip van de kerk een
twee meter grote vlermaster, voorzien van alle echtheden Haar
verhaal onthult, dat een zeeman op zijn ziekbed Jarenlang aan het
ipodel heeft geknutseld om het uiteindelijk als geschenk aan de
kerkeraad te kunnen geven.
STENUNGSBADEN
Nog verder naar het noorden ligt Stenungsund. een stadje gelegen
aan de voet van de Tjörnbruggen. Ver buiten de gemeente herberg
Stenungsund het magnifieke en welgelegen hotel Stenungsbaden.
Dit hotel wordt voor allerlei doeleinder gebruikt. Het is niet alleen
een heerlijk bad- en vakantieoord maar tevens een bekend confe
rentiecentrum. Net zo goed dat vakantiegangers hun rust er kun
nen vinden, zo zoeken ook delegaties voor hun besprekingen de rust
en vree van hotel Stenungsbaden. De moderne voorgevel van het
hotel dekt het oorspronkelijke en oude hotel Stenungsbaden volko
men af. Intern is de splitsing ,oud en nieuw' bewaard gebleven.
Met een geweldige sprong van ongeveer 350 km kom ik in Malmö
terecht. Springen is trouwens niet zo aan te bevelen, want de trei
nen in Zweden zijn zeer snel Einnen enkele uren kunt u de meeste
grote plaatsen en ook wel plaatsjes ln Zweden bereiken. Op de grote
lijnen rijden de treinen zelfs dag en nacht. Göteborg-Malmö neemt
ongeveer vier uur ln beslag. Göteborg-Stockholm of MalmÖ-Stock-
holm zijn afstanden die niet langer dan een zes uur duren.
De tweede klas in een Zweedse trajecttrein doet niet onder voor
de Nederlandse eerste klas. U zit er op pluche. Een nadeel ztjn de
afschuwelijk hoge prijzen. Een Zweed vindt de kaartjes al onbe
taalbaar, laat staan een Nederlander.
De Zweedse levensstandaard is ln verhouding met de Nederlandse
minstens tweeënhalf keer zo duur. Het vervoer per bussen, trams
en vooral taxi's kost schrikbarend meer geld dan hier. Hetzelfde
geldt voor de tarieven van hotels en restaurants. Het genotmiddel
sigaretten is eveneens een kostbare grap. Om maar niet te praten
over sigaren. Sigaretten zijn ln Zweden ook in pakjes van tien stuks
verkrijgbaar. De lengte is dan korter dan bij ons. Men betaalt
2,50 Skr 1.80 per pakje.
In Malmö ging ik eens op zoek naar echte tienerclubs. Deze zijn al
net zo moeilijk als nachtclubs te vinden. Tenslotte kwam ik ln
,Chez L' terecht. De club is ondergebracht in een hoekpand van een
zijstraatje van de Stortorget, een ruim plein met park ln Malmö's
centrum. Meer donker dan licht komt op mij af. Na een paar mi
nuten zijn mijn ogen aan het flauwe licht gewend en bemerk ik dat
het bijzonder druk is.
Hip of uiterst elegant zijn de Jongelui gekleed. Hun dansstijl op het
ritme van beatmuziek, vooral veel .soul', is toch anders dan die van
de tieners in Nederland. Meer actie en meer individueel. In de dans
trekt geen Zweed zich Iets van de omringenden aan. maar kapselt
hij zichzelf in en kent geen schroom zich te bewegen zoals hij wiL
Deze zelfde tendens is ook bij de volwassen Zweden te bespeuren.
Na een dansbotsing is pardonneren er zelden bij.
In een gesprek met een paar jongeren werd mij verteld, dat club»
even snel verdwijnen als ze uit de grond schieten. De constante wis
seling geeft de constante bevrediging van het iets nieuws willen.
Het gebeurt maar al te vaak, dat ln een zelfde ruimte een nieuwe
club, alleen met een andere naam en Inrichting, verrijst.
De entrees zijn niet goedkoop, maar de Jeugd heeft het er voor over.
De Zweedse jongeren hebben namelijk doorsnee meer geld op zak
dan menig Nederlands meisje of jongen. Toegangsprijs 5 tot 10 kro
nen, garderobe 1 kroon. En dan de drankjes nog, die al gauw va
riëren van 3,50 tot 6 kronen.
In eerste instantie zijn de Zweedse jongeren niet zo happig op bui
tenlandse gezichten. Na kennismaking en introductie valt hun aan
vankelijk masker van terughoudendheid weldra af. En kunnen
zij in korte tijd een geanimeerd gesprek opbouwen.
STAD MALMÖ
In grove trekken lijkt Malmö als stad op Göteborg. Straten, pleinen
en boulevards zijn wijds en berekend op een verre toekomst. De bui
tenwijken van Malmö tellen reeksen flatgebouwen. Sommige flats
aan de zeekant zijn zelfs zo hoog, dat u bij helder weer Kopenhagen
aan de andere kant van de Sont kunt zien liggen.
Het stadsplan wordt over grote oppervlakten onderbroken door uit
gestrekte parken, waarin beelden en nog eens beelden het geheel
een allure geven die verraadt, dat de Zweed zeer gehecht is aan
alles dat met schoonheid heeft te maken. Moderne warenhuizen
lokken met hun keurig aangeklede etalages de adspirant-kopers
naar binnen. Ook de talloze oude gebouwen zijn van alle geweid
aan de buitenkant ontdaan. En u krijgt stellig de indruk, dat Zwe
den zelden of nooit oorlog heeft gekend. Zijn goedbewaarde neutra
liteit heeft het aanzien van Zweden echt geen schade berokkend.
Integendeel het land straalt aan alle kanten een uiterlijke welvaart
uit. Of elke Zweed er inderdaad ook gelukkig mee is, zou ik niet
durven beweren. Want onlangs heeft de minister van financiën nog
een ,stop' gezegd tegen het voortdurend aandringen op loonsverho
gingen. Elke schep meer zou van nu af aan de welvaart kunnen
doen tuimelen en op zijn retour laten gaan. De top is zoetjes aan
bereikt. De Zweden beseffen het en houden zich wat koest, want
de noordeling is niet heet gebakerd, maar ziet na redenering wel
degelijk de billijkheid in.
Medewerking verleenden
Lennart Strandner en Kaya Alander
Elke Zweed kent twee huisjes van liefde'. Het ene
huisje heet ,korv' en kan de passant overal op zijn weg
door stad of dorp langs de kant aantreffen. Het houten
keetje is speciaal voor de liefde door de maag ingericht.
Geen frites maar ,potatismos' (aardappelpuree), geen
aoquetten met mosterd maar langwerpige worsten met
un zoetige, vloeibare picaliUy.
Het andere huisje is de .sommarstuga', een weekendverblijf, waarin
Zweed zodra mogelijk zijn meeste vrije uurtjes wenst door te
tegen. Voor het overgrootste deel van de Zweedse bevolking is de
,rtiga' de persoonlijkste en begeerlijkste liefde op het materiële
dik. Zijn .stuga' is zijn alles en betekent voor hem meer dan zijn
flat of huis. Zeker één op de drie Zweden bezit zo'n houten, soms
wnen, huisje. Dit tweede huis is vaak het resultaat van de som van
d< arbeidzaamheid van man en vrouw.
Meestal ligt de .stuga' tientallen kilometers, zeker dertig tot vijftig,
verwijderd van de woonplaats. De Zweed geeft echter niet om een
pote afstand, want hij weet niet anders en is er aan gewend ette
lijke kilometers af te leggen.
Ï'B auto is daarom onontbeerlijk in een land als Zweden, dat zich
lil volle lengte uitstrekt over globaal 2000 km'-s. Een derde van de
Zweden heeft een auto: een Volvo, een Saab of een ander merk. Het
blijkt dat hun eigen merk beslist ,in' is, toen ik de verkeersstroom
ro «ns gadesloeg, en het duidt er op dat de Zweed van nature zeker
niet is ontdaan van een flinke portie chauvinisme.
Het chauvinisme dat nauw verwand is aan de individuele instelling
ran de Zweed. De indruk bestaat namelijk, dat de Zweed zeer wel
overtuigd is van het kunnen van zijn ,ego'. Deze zelfkennis behoeft
geenszins onvriendelijkheid met zich mee te brengen, indien u de
Zweed benadert. Beslist wel staat hij een coulante gereserveerdheid
Over het algemeen is de Zweed zeer gesteld op zijn vrijheid ln het
dagelijks leven, eveneens in de natuur. Hij wil zodoende nooit
ibrupt worden overvallen door spontane bezoekers. Anders is dit,
wanneer na afspraak een bezoek volgt. Dan is het onthaal overwel
digend en weet hij nauwelijks de grenzen van gastvrijheid in ogen
schouw te nemen.
SOMMARSTUGA
De .sommarstuga' is daarom ook een typisch voorbeeld van behou
dende vrijheid. De huisjes staan niet bovenop elkaar, maar staan
iltijd her en der neergezet. Het liefst niet onder de rook van de
buurman. Deze .bungalows' staan ergens in het ruige bosland
dat overal in overvloed te vinden is weggedoken tussen rots
plateaus en loofbomen. Water van een meer om er te kunnen spor
ten is nooit zo ver uit de buurt. Ik zag .stuga's' ir diverse vormen,
heel dure en heel eenvoudige.
Sommige Zweedse fabrieken laten zelfs voor het voltallige perso
neel op bepaalde plekken hele stugaparken aanleggen om het de
werknemers in hun vrije tijd zo gezond en aangenaam mogelijk te
maken.
Het eiland Tjörn in de westelijke provincie Bohuslan is een geliefd
oord, waar de Zweed uit Göteborg zijn zomerchalet opbouwt. Sinds
1960 is het rotsachtige eiland makkelijk te bereiken via de ranke
Tjörnbruggen. Werkelijk een prestatie van bouwkunst: het over
bruggen dan derlijke steile fjordachtige kloven.
Een i-eis langs de westkust van Zweden levert onophoudelijk een
steeds wisselend beeld op. De vrij vlakke omgeving van Malmö geeft
een hemelsbreed verschil te zien met het oneffen natuurschoon in
de streken rondom Göteborg (450.000 inwoners).
Göteborg, met 25.000 schepen per jaar de belangrijkste havenplaats
van Zweden, is dag in dag uit bezig de resten van .verbrokkelde en
verweerde panden op te ruimen en het centrum steeds meer een
ruimte-ordelijk aanzicht te geven. Vooral in de buurt van het cen
traal station staan een reeks gebouwen op de nominatie binneu-
afzienbare tijd gesloopt te worden. Door een bepaald deel van Göte
borg lopen kanalen. Deze zijn in vroeger tijden nog gegraven door
Nederlanders die in deze stad een tijd lang hebben gebivakkeerd.
De straten en boulevards zijn licht hellend en breed. Buiten de vele
theaters, de kunstgalerij en de concerthal wordt het stadsbeeld van
Midden op een groot plein aan het einde van de Kung Sports Ave
Nyn-boulevard staat tussen drie culturele gebouwen het groenige en
Göteborg, zoals in vrijwel alle Zweedse steden, verfraaid met veel
beelden of beeldengroepen.
spuitende beeld van de zeegod Poseidon. Achter de rug van Po
seidon ligt de ontmoetingsplaats voor veel jongeren, omdat een
groot aantal scholen in de directe nabijheid staat. Is het buiten te
nat dan verplaatst de plek van rendez-vous zich naar de grote stads
bibliotheek, die zich slechts op een steenworps afstand bevindt.
DINER DANSANT
Zoals in de meeste Zweedse steden concentreert het uitgaansleven
zich voornamelijk op de avonduren tot ongeveer middernacht. Veel
restaurants en cafés sluiten zelfs al om elf uur. Vrijwel geen
etablissement heeft een saai en dor interieur. De meeste getuigen
van een zorgvuldig gekozen smaak en dit verklaart ook dat in bijna
ieder restaurant of café het aantal bezoekers stabiel is. Met name
het diner-dansant vindt bij de Zweed veel aftrek. Hiervoor moet -hij
van te voren plaats bespreken.
Het nachtleven wordt beperkt bezocht. De uren die ik op een door
de weekse dag in Klup Karl te Göteborg doorbracht, telden voor
namelijk jongeren.
Opvallend is dat men in Zweden ook aan de roulette mag spelen.
In elke nachtclub staat een speeltafel opgesteld. Het is evenwel
verboden geld in te zetten en daarom speelt men met fiches die voor
een kroon per stuk te koop zijn. De eventuele winst kan niet meer
voor geld worden ingewisseld, wel kunnen de consumpties er mee
betaald worden.
Eigenlijk is het niet toegestaan om met meer dan één fiche tegelijk
te spelen, maar de praktijk leert wel anders en het is ook moeilijk
te controleren. Ook aan boord van de Torboten behoort roulette
spelen tot één van de onmiddellijke attracties. Evenals de rota-
mints, waaraan ik in enkele minuten mensen 150 kronen heb zien
verliezen en winnen.
Een vreemde scheiding in Zweden: de drankzucht wordt onderdrukt,
de gokzucht daarentegen kan men op vele plekken volop botvieren.
Het één lijkt een surrogaat voor het andere. Vast staat dat er veel
van de roulette gebruik wordt gemaakt, ook in huiselijke kringen.
Een aparte vermelding verdient het Zweedse voedsel. Boterhamrnt.
zijn, of u nu in de treinrestauratie of in een restaurant zit. altijd van
een appetijtelijke opmaak voorzien. Elk soort beleg heeft zqn begelei
dende garnering van een blaadje sla, een stukje komkommer of
tomaat,augurk of paprika.
Niet alleen het openbare leven kent deze aantrekkelijke opmaak van
etenswaren, ook binnenshuis maakt de Zweed op de zelfde manier
zijn brood klaar.
