Een gevarieerder menu GEVANGENIS GESELING VERBANNING ROND DE PSALMBERIJMING 1773 Metgezel voor het leven zaterdagnummer KORTGEZEGD mei 1968 Nieuw in West ZeeuwscH-Vlaanderen en waarschijnlijk voor heel Zeeland zijn experimentele zaterdagavonddiensten deze zomer in Oostburg. Ds. T. A. C. van Drunen (hervormd) en zijn kerkeraad vragen zich nog af hoe laat de vier xaterdagavonddiensten twee in juli en twee in augustus moeten be ginnen. Zeven uur? Mogelijk het beste tijdstip, later niet, want een kerk moet rekening houden met de tv. De rooms-katholieken hebben hun zaterdag avondmis ook om zeven uur. Maar het idee van .concurrentie' wil men beslist vermijden. Daarvoor zijn er te opmerkelijke relaties tussen vooral rooms- katholieken en hervormden in de streek. Experimentele kerkdiensten op zaterdag avond. Geen wonderlijk idee, vindt ds Van Drunen, die voor deze diensten alle medewerking en meeleven heeft van zijn kerkeraad. Hij wijst op de zaterdag avondmissen der rooms-katholieken. Geen wonderlijk idee? Voor de rooms- katholieken niet, maar voor protestanten toch (nog) wel? ,Het is vanzelfsprekend, dat de kerk zich aanpast aan de situatie van deze tijd. De traditie van het kerkgaan wordt ge wijzigd. Als je de kerk met een restaurant vergelijkt, dan had de kerk altijd een sober menu. Ook hier in Zeeuwsch- Vlaanderen zijnv nog nauwelijks experi menten in de kerkdiensten te vinden. Maar dat menu moet worden uitgebreid' Dominéé Van Drunen somt de motieven op voor deze zaterdagse experimentele kerkdiensten. Het gaat niet alleen om een plaatsvervangende dienst voor bijvoor beeld de mensen, die 's zondags uit wil len. Het is ook de bedoeling om ver nieuwingen te proberen, nieuwe inspiratie op te doen en om talenten, die bij de gemeenteleden sluimeren te wekken. Daarom zullen de gemeenteleden een na drukkelijke inbreng hebben in deze diensten de relaties met de andere ker ken en geloofsgemeenschappen nauwer worden aangehaald. De zaterdagavonddienst krijgt dus een eigen vorm en karakter. De zondag- morgendienst blijft gehandhaafd voor zowel diegenen, die liever 's zondags morgens ter kerke blijven tijgen als voor diegenen, wie het vaste patroon van de zondagmorgendienst het meest ligt. ,Het is duidelijk ook een tekortschieten van de kerk geweest, dat de kerkdiensten, c'e uren, nooit gewijzigd zijn. En dat ter- wi|l de mensen zoveel meer ontwikkeld en kritisch zijn geworden. De kerk heeft nog vorige eeuwse manieren', zegt ds Ven Drunen. Over vernieuwen en aanpassen: ,Dat is een verrijking voor de kerk. We moeten meer georuik maken van alle talenten, die in een gemeente en daarbuiten leven. Want dat talent is beslist niet alleen bij een dominee aanwezig. In gespreksgroe pen komen bijvoorbeeld al geestelijke, intellecteuele talenten naar voren.' Over het plaatsvervangende' van deze zaterdagavonddienst: ,het gaat er niet om service te bieden aan de mensen, die zondagsmorgens niet kunnen, door werk of gewoon omdat ze wel eens naar hei strand willen. Maar denk aan huisvrou wen, die het eens kalmer aan willen doen op zondagmorgen. Er zijn ook mensen, die, om hun instelling, zich niet meer thuisvoelen in een zondagmorgendienst volgens het geijkte patroon.' Ds Van Drunen ziet deze diensten ook als een service oan de streek. Door deze kerkdiensten, twee in juli en twee in augustus, wordt ook het menu van de kerken in de streek (ook voor toeristen) meer gevarieerd. Ds Van Drunen vindt dat hervormd Oostburg als grootste ge meenschap in de streek de verantwoorde lijkheid heeft om met zulke diensten *e beginnen. De Gereformeerden hebben al een variatiemogelijkheid ('s morgens en 's avonds). Als zij problemen krijgen met de zondagmorgen dan lijkt hem een voorstel om de diensten gezamenlijk te organiseren op zijn plaats. Hoe wordt de vorm en de inhoud? ,Het zal zo'n vijftig, zestig minuten duren. We willen dus inbreng van de mensen uit de gemeente, maar ook van mensen uit andere kerken, zéker van andere kerken. We hebben het aanvankelijk samen met anderen willen doen, maar de rooms- katholieken hebben nu al een hele tijd hun eigen avondmis en dat blijkt een goede vervanging voor de zondag morgendienst. Dus daaraan kan je nog niet veel doen. Je vraagt je wel meer malen af, juist als je iets nieuws begint, of je het nog wel alleen op kunt zetten. Toen de rooms-katholieken op zaterdag avond begonnen hadden we eigenlijk meteen mee moeten doen. De organisatie en de presentatie van deze diensten kan door de kerkeraad worden .uitbesteed'. Eén avond komt het Leger des Heils uit Vlissingen. Het onderwerp zal wel wor den het geloven in de praktijk. In ieder geval wordt het een praktisch onderwerp.' ,U komt dus niet zelf aan het woord in die diensten?' ,lk ga er niet zelf in voor. Ik hoop er wel te zijn. Op de avond van het Leger des Heils doet dat kapitein Jespers en ze zullen die avond ook in hun eigen genre, hun eigen liederen, vullen. Eén van de ouderlingen zal openen en sluiten. De avonden zullen wel het karakter van een dienst met lied, gebed en schriftlezing behouden, want de mensen moeten het gevoel hebben ook echt in een dienst te zijn. We krijgen ook een avond met organist Aria Karreman en violist Kees van Driel, dus meer cultureel gericht. Ons eigen kerkkoor zal ook een avond mee werken en de presentatie hebben. Dan is er een evond op de jeugd gericht met grammofoonplaten: beatmuziek. De mo gelijkheid bestaat ook mat zulke diensten, dat de interkerkelijke gespreksgroepen de presentatie krijgen en er is beslist de kans, dat zo'n dienst een gezamenlijke eucharistieviering wordt onder verant woordelijkheid van de kerkeraad.' Dus een avondmaalsviering van rooms- katholieken en protestanten samen? .Precies. Wat dat betreft is hier nogal wat aan de hand in de streek. De pro testanten, vooral de hervormden en ge reformeerden, worden sterk aangesproken door de vernieuwingen en het élan van de rooms-katholieken. De vernieuwingen worden door de r-k. geïnspireerd en door de protestanten geaccepteerd. Soms zelfs moet je ze wat afremmen. Maar je hoeft hier beslist niet te trekken, zoals in de grote gemeenten.' Ds Van Drunen nam al eens aan een eucharistieviering deel. Dat was een beat mis voornamelijk van jongeren. Kapelaan Gielliet zal al eens aan het hervormde avondmaal in de hervormde kerk van Oostburg aan. Ds Van Drunen.- ,hét kri tieke moment voor die deelname van mij was het feit, of er een aanbidding was, met kussen van het altaar en dergelijke. Maar Gielliet brak het brood en gebruik te precies de instellingswoorden, zoals de bijbel ze heeft. Daarna deelde hij het brood direct uit. Een volgende keer zal een beatmis als onder gezamenlijke ver antwoordelijkheid van hervormden en rooms-katholieken samen staan.' Wat doen de gespreksgroepen hierbij precies? ,Ze hebben twee jaar meer in gesloten kring gewerkt in de streek. Er waren zo'n veertig r.k groepen en daar zijn de pro testanten (veel hervormden, minder ge reformeerden) bijgekomen. Vooral veel jonge gezinnen. Er werden agapès, chris telijke liefdemaaltijden, zoals van de eerste christenen, gehouden. Ze komen nu meer naar buiten, iets meer praktisch. In de strsndkerk te Cadzand zal een ge zamenlijke dienst worden gehouden onder verantwoordelijkheid van zo'n ge mengde groep; in de vorm van een to neelspel, waarin de veranderingen in de kerk worden aangegeven. De bijeenkomst zal uitlopen op een communieviering. Dat is dinsdag 25 juni. Zo'n dienst zal zeker nog wel een keer worden herhaald.' Terug naar de vooralsnog hervormde zaterdagavonddienst. Is er niet de kans, dat de gemeente in tweeën wordt ge deeld: de .behoudenden' zondagsmorgens en de .progressieven' de avond ervoor? ,Dat zou jammer zijn. Het zijn per slot twee facelten van een gemeente. Ik heb wel het gevoel, dat de zondagmorgen diensten sterker theologisch worden en dat de zaterdagavond meer aan prak tische onderwerpen zal worden gewijd. Het is natuurlijk mogelijk, dat de zater dagavond inspirerend op de zondag morgendienst gaat werken. Maar het be zoek is hopelijk wel gemêleerd. Ik ver onderstel, dat men ook wel eens het be zoek zal afwisselen. Er moet veel variatie zijn in de zaterdagdiensten. Zo, dat het niet na een week al weer verveelt.' De raad van kerken in ons land is aan slaande. De constituterende vergadering zat binnenkori plaatsvinden. De raad vervangt de oecumenische raad van kerken. Het belang rijkste punt is dat ook de Gereformeerde ker ken en de r.-k. kerk in ons land lid zijn. Ver der. de hervormden, de oud-katholieken, de lutheranen, de remonstranten, doopsgezinden, evangelische broedergemeente, Genootschap der vrienden en de Ned. Protestantenbond. De nieuwe raad van kerken betekent een verbi eding van de georganiseerde oecumenische arbeid in ons land. De leiding berust bij de bestuursorganen van de deelnemende kerken en geloofsgemeenschappen. De kerken in de raad willen .in getuigenis en dienst' gestalte geven aan de gemeenschap der kerken. Zij doen dit in het geloof in de ene Heer Jezus Christus, het hoofd der kerk en de Heer der wereld. .De r.-k. gelovigen en geestelijken in de wes telijke wereld wachten met wanhoop op leiding van de paus inzake de geboortebeperking', al dus kardinaal Heenan van Westminster. .He den ten dage geven priesters in dezelfde stad en zelfs in dezelfde parochie, bij de biecht tegen strijdige adviezen', aldus de primaat van Groot- Britanniê. R.-k. .leken' mannen en vrouwen zul len op pinksterzondag, 2 juni, in heel Engeland en Wales de preekstoel beklimmen om te pre ken over de wijze, waarop zij de kerk zouden besturen. Deze preekbeurten vormen een on derdeel van de nieuwe pinksterbewegingzoals paus Johannes het indertijd noemde, en die de .leken' opwekt tot deelname aan de verant woordelijkheid voor het kerkelijk werk. De nieuwe psalmberijming is in braille al vervaardigd voor de christelijke blindenbiblio theek in Ermelo. Er worden nu vijftig nieuwe exemplaren gereed gemaakt. Ook de muziek wordt gedrukt. De politie in Portugal heeft een boekje in beslag genomen, waarin kritiek werd geleverd op het Portugese episcopaat. Het boekje, van dr. Paul Rego, en getiteld .Voor een dialoog met de kardinaal patriarch', beschuldigt het episcopaat ervan, dat het systematisch het stil zwijgen bewaart over de verminking van pau selijke documenten door de regering. ,ln Por tugal is orde geen orde, maar louter onbeweeg lijkheid, die aan de staat en het gesveten wordt opgelegd', aldus de schrijver, één van de leiders van het socialistisch verzet tegen dictator Salazar. En in Italië wordt een polemiek gevoerd tussen twee geleerden, pro), Lorenzo Ferri en mgr. Ricci, archivaris van de bisschoppelijke congregatie, over de lengte van Christus. Ricci blijft bij zijn 1,62 lang. Ferri houdt het op 1,85. In Doorn praatten deze week conservatieve opposanten en progressieven der r.-k. kerk, op voorstel van kardinaal Alfrink en onder leiding van dr. W. Goddijn. Er waren veertig priesters en leken. Men is het erover eens geworden, dat de verwerkelijking van de dialoog agendapunt wordt op de volgende bijeenkomst van dit ge zelschap. Wat een inventarisatie van de legen- stelling betreft: genoemd werden plaats en taak van het leergezag in deze tijd; pluriformiteit binnen de geloofsverkondiging, de moeilijkhe den binnen de geloofsverkondiging, de moei lijkheden rond de Nieuwe Katechismus en het mogelijk falen van de pastorale begeleiding bij de op gang zijnde vernieuwing. Enkele deel nemers aan het gesprek wezen erop, dat elk gesprek met het blad Confrontatie(behou dend) onmogelijk is bij voortzetting van de nu gevolgde stijl van spreken in dit blad. Con frontatie" zelf verweerde zich tegen de toon van de publiciteit in de pers over dit blad. De vaderlandse kerkgeschiedenis leert ons dat de psalmberijming van 1773 niet zonder moeite en pijn is ingevoerd. In Vlaardingen en Maassluis en vooral op Walcheren heeft deze tot ongeregeldheden aanleiding gegeven, zó zelfs dat de overheid het leger heeft ge bruikt om aan de oproeren een einde te maken. Deze herinnering deed ons, nu het gebruik van genoemde berijming ten einde loopt (hoewel we er niet aan twijfelen dat er nog heel wat gemeenten zullen zijn waar men het voorlopig althans nog eens wil aanzien) zoeken naar hetgeen er een kleine 200 jaar geleden op Walcheren is geschied en dat tot gevolg heeft gehad dat in onze provincie tot op de dag van vandaag nóg de psalmen van Datheen worden gezongen. Men vertelde ons dat hun aantal terugloopt, maar nog Immer zijn er ge meenten waar men vasthoudt aan hetgeen er sinds 1566, toen de drukken van zijn psalmen uit de pers rolden, in de hervormde, gereformeerde kerk in ons land gezongen is. Het is wel jammer wanneer men nu overgaat op de bundel van 1773. Die heerschappij van de psalmen van Dalheen bleef in de Iwee eeuwen dat zij algemeen werden gebruikt, niet onaongetasf. Alleen reeds in de 17de eeuw heeft men meer dan 40 psalm berijmingen gemaakt en in de 18de eeuw ging men daarmee voort. Hendrik Ghijsen gaf in 1689 zijn psalmberijming uit onder de veelzeggende titel: ,Den Honingraet der Psalmen dichtend ver gadert uit Seventien Psalmboeken', Deze bundel was één der drie waaruit voor de berijming van 1773 mocht worden gekozen. Zo was het bepaald door de Algemene Staten des Lands, toen zij op 25 mei 1762 tot een verbeterde berijming be sloten. Er zouden tien gedelegeerden, uit ieder van de kerkprovincies één, worden benoemd, die uit de drie voorgeschreven bundels hun keuze moesten maken. Veel haast blijkt men overigens niet te hebben gehad, want pas op 12 januari 1773 had de eerste zitting van de tien plaats, die werden bijgestaan door twee gedelegeerden van de Algemene Staten (die het meeste in de melk te brokkelen hadden) en door twee amanuenses (schrijvers). Op de 9e juli van ditzelfde jaar was men met het werk gereed. De overheid besliste dat deze berijming voortaan in de kerk zou wor den gezongen. Deze nieuwe psalmbundel werd begroet met gedenkpenningen, extra kerkdiensten en feestliederen, waarin de lof van de overheid niet zuinig werd bezongen, zoals dat in die re- gententijd gebruikelijk was. De tegenstand tegen deze nieuwe bundel was betrekkelijk gering. Toch was ze er natuurlijk ,omdat alle religie 't constante mint en met name aan de psalmen zich de heilig ste en teedersfe herinneringen hechten'. Toch zou het met die tegenstand zo'n vaart niet zijn ge lopen, ware het niet dat de overheid besloten had (niet overal) tot de z.g.n. korte zangwijze'. De eerste en laatste noot van iedere psalmbundel moesten lang worden gezongen en de daartussen liggende kort. In Middelburg heeft men nog ge tracht om te zingen zoals er in het psalmboek Maar daarmee was deze zaak met afgelopen. Met geweld is nog nooit iets wezenlijks bereikt. Ook wanneer mensen noodgedwongen het hoofd buigen, blijft het verzet tegen wat zij als onrecht gevoelen, leven in het hart. Bovendien krijgt een slachtoffer van geweld altijd medestanders. ,De oud-Zeeuwsche vrijheidszucht reageerde tegen zoo stuitende tyrannie.' Zonder rechtsgeding was dit alles geschied. En dat, terwijl ,het in deze landen altoos als een generaal grondmaxime van regeering en een voornaam bolwerk voor de vrij heid is geconsidereerd geworden, dat zelfs de minste ingezetene niet in persoon of goederen kan worden benadeeld zonder voorafgaande rechtspleging'. En zo ontstond rond dit geval van Westkapelle een grota volksbeweging, die met de eis kwam dat deze onwettige politieke uitzetting ongedaan zou worden gemaakt. Wij zullen het in deze tijd kunnen begrijpen dat een volk niet altijd een gedv/ongen onmondigheid kan verdragen. Een van degenen die zich tot een spreekbuis van de gedachten van velen maakte, was de predikant van de gemeente waar Burggraaf zijn toevlucht had gezocht. Lambertus Bosboom. Op 26 juli moest hij in een vacaturebeurt te Westkapelle voorgaan. Hij preekte over 1 Sam. 2 30: ,Die Mij eerren, zal ik eeren en die Mij versmaden, zullen licht geacht worden.' Hij vroeg in zijn prediking wat de ,Hooge Overheden' anders waren dan smaders van God en vervolgers van Gods volk. ,Of 't geen smaden van God was om liever voor de heer eener plaats (ambachtsheer) op de bloot» knieën te kruipen dan God te eeren' en ,dat men Gods volk liever uitbande en aan da galg hielp, dan hun een behulpzame hand te bieden'. Deze prediking heeft zijn preek en latere bemoeienis met deze zaak moeten bekopen met een eeuwig durende verbanning uit Zeeland. (ook bij da psalmen van Datheen) stond aan gegeven en zoals nu algemeen wordt gezongen. Doch aangezien dit op te veel tegenstand stuitte, gaf men het op en stelde zich tevreden met een ietwat sneller tempo. Het openlijk verzet tegen die korte zangwijze' kwam ta Westkapelle het eerst in een kerkdienst tot uiting. De ouderen vonden de oude trant van zingen ,die hun aan 't golven en ruischen der zee' herinnerde, oneindig veel mooier dan de nieuwe manier van zingen, welke zij uitsluitend oneer biedig' achtten. En zo gebeurde het op zondag 17 maart 1776 dat de ouderen weer de oude psalmen gingen zingen. Als de jongeren een vers ten einde hadden, was oud-Westkapelle nog maar halverwege. Deze gang van zaken, vooral toon ze bleef duren, kon de overheid moeilijk gedogen. De ambachtsheer, samen met de stedelijke over heid, wilde doorzetten, als het moest met geweld en zij lieten bekend maken: ,AI die wanorde in de kerk maken, zal de inwoning voor eenigen tijd worden ontzegd.' Een dreigement met verbanning dus. Toen dit dreigement niet hielp, moest er wel een afschrikwekkend voorbeeld worden gesteld. Eerst besloot men een kleermakerfje weg te jagen als een van de ergste rustverstoorders. Deze ont sprong echter de dans, want hij was maar arm en had een vrouw en vier kinderen, die dan ,van den arme' zouden moeten worden onderhouden, wat de Raad bezwaarlijk achtte. Toen heeft men een timmerman, Isbrand Leinse Burggraaf, oorspronke lijk een Fries, die er vrij warmpjes bij zat en geen kinderen had, in z'n nek gepakt om ten voorbeeld te worden gesteld. Eerst is, onder bedreiging na tuurlijk, met hem gepraat, om hem tot andere ge dachten te brengen. Toen dit niet hielp, besloot de Raad hem ,door politieke uitzetting de plaats te doen ruimen', overwegende dat genoemde Burggraaf ,zich als een tumuftuairen wederhoori- gen burger, niettegenstaande minnelijke inter pellation bleef gedragen'. Binnen 2 maal 24 uur moest hij ,op poenaliteit van zwaarder straffen' het grondgebied van Westkapelle verlaten. Hij week uit naar Zoutelande. Mede door andere gebeurtenissen nam de volks beweging en het verzet tegen de overheid steeds meer toe. In Westkapelle werd toen de eis gesteld tot onmiddellijke opheffing van het banvonnis. De Raad, die meerdere wanordelijkheden vreesde, ging door de knieën. Op 27 oktober 1778 zou Burggraaf weer de vrijheid hebben om als burger te Westkapelle te wonen en hem zou schadeloos stelling worden gegeven. Uit alle delen van Wal cheren was men op die dag toegestroomd en, zit tende op een paard, werd hij als een koning binnengehaald. Dat enkele weken later, toen de overheden een deel van het garnizoen van Bergen op Zoom naar Walcheren had laten komen, de rollen werden omgekeerd, spreekt vanzelf. Ge vangenis, geseling, verbanning waren de midde len die men gebruikte om de schrik er in te jagen en zo heeft men voortaan in de kerken ds statenberijming van 1773 gezongen. De psalmberijming die nu is klaargekomen, is geheel uit de kerk voortgekomen. Eigenlijk moe ten we hier in het meervoud spreken: uit da kerken, want de psalmberijming is een gemeen schappelijke zaak. Zij zal echter nergens met ge weld worden ingevoerd. De synodes van de ker ken do9n niets enders dan deze berijming aan da gemeenten aanbieden'. De gemeenten kunnen er mee doen wat ze willen en nier rust natuurlijk da grootste verantwoordelijkheid bij de kerkeraden, die niet alleen ,'t constante' moeten minnen. Wan neer er echter een nieuwe berijming wordt in gevoerd, is het te hopen dat meerdere psalmen zullen worden gezongen dan nu meestal het geval is. Er zijn er heel wat die men praktisch niet meer hoort en die zeker in nieuwe gestalte waard zijn te worden gezongen. En van de gemeente mag dan worden gevraagd dat zij niet haar mond zal houden als er iets minder bekends wordt op gegeven, maar dat zij zal trachten dit stukje van woord en melodie uit de schat van de kerk der eeuwen, zich eigen te maken. H. Overal ontmoeten wij de an der, onze medemens in deze 20ste eeuw: op straat als vluchtige voorbijgangers; op het werk als werknemers, werkgevers en collega's; thuis in het gezin als ouders en kin deren. De ander doet zich aan ons voor in zijn bonte verscheiden heid van de jonge en de oude, de aardige en de lastige, de charmante en de lelijke, de in telligente en de domme Uit deze allen kiezen wij onze met gezellen. Voor een avondje uit samen uit gezellig! Ja, met hem, de moppentapper en met haar, de charmante. Te snel is de avond voorbij. Uit de velen valt de keuze op de éne: de gezelflin) voor het leven. Het huwelijk, het sa men-zijn totdat de dood ons scheidt. De ander vasthouden ook in zijn lastig zijn, bij ziekte bijstaan en verzorgen, en op zijn zwakke momenten de schande delen. Hoe schiet de liefde tekort en onze vergevensgezindheid is begrensd. Op totaal andere wijze is de Heer, Jezus Chris tus, de Metgezel voor het Leven. Niet kieskeurig op zijn gezelschap. Integendeel, al wie door zijn medemens gemeden wordt, trekt Jezus als een magneet aan. Als de Heiland, de Heler. Door Zijn striemen valt hen genezing ten deel. Zijn liefde houdt vast tot op liet kruis. Op de laatste nipper laat Hij ze niet schieten, maar neemt ze met Zich mee: door de dood heen ten Leven. TER OVERDENKING Als de Opgestane Heer klinkt Zijn belofte tot al toie het horen wil: JZie, Ik ben met u tot de voleinding der wereld'. Geweldig, dat te geloven. Nooit meer zijn wij alleen. Zoals die mijnwerker, dia opgesloten had gezeten onder de grond: Neen, ik was niet bang, want de Herder was in het donkere dal bij mij. Niet meer verweesd, want door Deze ten hemelge- varen Heer zijn wij bij de Vader kind aan huis. Met zo'n Levensgezel aan onze zijde kan het niet anders, of de mens wordt medemens. Kagawa ging in de achter buurten van Japan en liep een oogziekte op. Abbé Pierre werd metgezel van de voddenrapers van Parijs. Toen Von Bodel- schwing een ridderorde ont ving, legde hij de arm van de minister om de schouder van een landloper. Zijne excellen tie schrok, taant immers zo kon hij luizen krijgen. Wel, dan is die luis voor mij een mooiere ridderorde merkte Von B. op Jezus liep er een kruis mee op. Dr. Martin Luther King een kogel. Wiens metgezel bent u 1. Wat zult u ermee op lopen Hontmisse/Hulst. H. B. DS NEE LI NO,

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1968 | | pagina 21