KARL
MARX:
BEROEPSVERVOER
NAAR RECHTER
BALANS UIT
PRAAG
150 JAAR
GELEDEN
GEBOREN
Zaterdagnummer
.ONRECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD'
Wï
•RUKSRECHT
UTRECHT In arrenmoede heeft een groot aantal
Nederlandse beroepsvervoerders de vergunningenmi-
lère bij de Duitse grens voor de rechter gegooid.
2I| vragen in kort geding, voor de president van de
Haagse rechtbank, voorziening in de noodtoestand
dit is ontstaan door de recente beperking van het
wegvervoer op en door de bondsrepubliek. Vol
gens het uittreksel van de dagvaarding vragen zij
e«n verbod van de nieuwe regeling, alhans van de
uitvoering daarvan te hunnen nadele.
rat voor een kans maakt zo'n actie? Deze vraag
Vis alleen al moeilijk te schatten door de internatio-
le kant van de zaak. Dat blijkt reeds uit de ge
daagden tegen wie de vordering zich richt, niet alleen
de staat der Nederlanden en de NIWO (door de minis
ter belast met de afgifte van vergunningen), maar ook
de bondsrepubliek West-Duitsland. West-Duitsland kan
als soevereine staat natuurlijk moeilijk verplicht wor
den voor een Nederlandse rechter te verschijnen, maar
ook los daarvan kan het zeker voorwerp van discussie
zijn in hoeverre een Nederlandse rechter de houding van
«en vreemde mogendheid in een zaak als deze kan of
mag beoordelen. In ieder geval verwijten de vervoer
ders blijkens de dagvaarding West-Duitsland vooral
dat het ingaat tegen letter en geest van de EEG-
afspraken over de vrijmaking van het vervoer. Dit ver
wijt brengt uiteraard ook de positie van de staat der
Nederlanden in het geding. De vordering tegen de staat
is in hoofdzaak gebaseerd op een .onrechtmatige over-
heidsdaad' dat is in onze rechtspraak geen ongebruike
lijke figuur ,de burgerlijke rechter is in de praktijk be
reid gebleken allerlei soorten overheidsdaden te toet
sen op hun rechtmatigheid, van het vorderen van woon
ruimte en het gebrekkig onderhoud van een verkeers
weg tot het slordig toepassen van een douaneregeling.
De burger kan er aanspraak op maken dat de overheid
zijn plichten nakomt, dat de rechten van de particulier
worden ontzien en er is zelfs een neiging om over
heidsoptreden te toetsen aan de zorgvuldigheidsnorm.
Het grote probleem in deze materie is dat de rechter
ervoor moet waken op de stoel van de overheid te
gaan zitten, dat kan bijvoorbeeld betekenen dat hij
terugtreedt wanneer een geschil tussen burger en over
heid ook voor een beroepsinstantie van de overheid zelf
kan worden gebracht (bijvoorbeeld beroep op de kroon,
de raad van state). Nu kent de wet autovervoer goe
deren zo'n beroepsprocedure. De wegenvervoerders zeg
gen echter dat die net niet van toepassing ts op deze
speciale kwestie en al was dat toch het geval, dan kan
een kort geding toch voorrang hebben wegens het
spoedeisend karakter van de vordering (in kort geding
gaat het alleen om een .onverwijlde voorziening bij
voorraad' dat wil zeggen een soort noodmaatregel) het
rechtsgeschil wordt niet ten gronde beslist maar voorlo
pig geregeld.
De rechter mag niet op de stoel van de overheid gaan
zitten, dat betekent ook dat de overheid op een andere
wijze wordt beoordeeld als een particulier, de overheid
kan zich op bijzondere manieren rechtvaardigen, met
name door een beroep te doen op het algemeen be
lang en daarbij geldt dat de beleidsvrijheid van de over
heid gerespecteerd moet worden. Hierdoor kan een
str(jd ontstaan tussen rechtsvragen en beleidsvragen.
Hoe deze uitvalt hangt natuurlijk sterk van de om
standigheid af. Politieoptreden by een rel ligt anders
dan het uitbaggeren van een rivier. Beroemd geworden
is de volgende zaak: bij de ontbinding van het KNIL
wilde de Nederlandse staat de Ambonese oud-militairen
laten afvloeien naar Ambon. Dit was bezet door de re
publiek Indonesië. De militairen vreesden daarom be
dreiging van leven en vrijheid en riepen de tussenkomst
van de rechter in. Hier speelden zowel rechtsvragen
(dreigende aantasting van het recht op leven en vrij
heid) als beleidsvragen (kwesties van internationale
politiek). De eis dat de staat een andere afvloeiings
regeling moest treffen werd toegewezen. Een opmer
kelijke .christelijke oplossing' is de rechtspraak die
zegt dat de overheid in bepaalde gevallen alleen een
beroep op het algemeen belang kan doen als zij de door
haar veroorzaakte schade voor haar rekening neemt.
Het standaardvoorbeeld: de gemeente Tilburg koos uit
financiële nood een rioolinstallatie die uitkwam op de
voorste stroom, waardoor de omwonenden in de stank
kwamen te zitten, haar beroep op het algemeen belang
ging niet op als ze geen schadevergoeding aan deze
gedupeerden gaf.
Tegen deze achtergrond speelt straks de rechtsstrijd
voor de Haagse president zich af. De vervoerders
stellen dat ze recht op en belang hebben bij de
oude vergunningen die voor een deel nog liepen
zij hebben er hun Investeringen op afgestemd en de
Nederlandse regering heeft steeds de indruk gewekt
dat alles goed was. De vervoerders vinden daarom de
onverhoedse beperkingen een onrechtmatige aantas
ting van hun rechten. Van andere zijde kan bijvoorbeeld
worden betwijfeld of hier wel sprake is van werkelijke
rechten. Verder is uiteraard een argument van interna
tionaal beleid denkbaar: deze beperking is afgedwongen
door de afloop van het Nederlands-Duits overleg. In
het belang van de buitenlandse betrekkingen moeten wij
er ons bij neerleggen. Waar gehakt wordt vallen spaan
ders. Kortom deze zaak is goed voor een interessante
juridische gedachtenwisseling, hetgeen overigens niet
doet vergeten dat deze rechtzaak op zijn beurt weer een
onderdeel is van de grote en naar is gebleken:
acute sociaal economische en politieke problematiek van
het Europees v
(Van onze correspondent in Wenen)
Slechts de helft van de 88 uitgenodigde communisti
sche partijen is in Boedapest aanwezig om de confe
rentie van november of december voor te bereiden.
Moskou wil van deze topconferentie geen afstand
doen om zijn eigen positie binnen het communistische
front te versterken, maar het vindt slechts steun bij
een klein aantal partijen. De stemming in Boedapest
is slap, bovendien praten de afgevaardigden liever
onder elkaar dan officieel tijdens de vergaderingen.
De Roemeense delegatie is voor alle zekerheid maar
weggebleven, nadat zij Boedapest tijdens het beraad
in februari, onder protest had verlaten. Afwezig zijn
verder Japan, Vietnam, Korea, Cuba, China en Alba
nië.
'T'sjechoslowakije echter is wel verschenen, maar de
delegatie heeft de opdracht om Boedapest onmid-
oefend op de nieuwe koers van Praag. Er valt een ze-
oefend op de nieuwe koers van Praag. Er valteenze-
kere toenadering te bespeuren tussen Tsjechoslowakije
en Bulgarije, dat tot nu toe een trouwe volgeling was
van Moskou. Ook andere delegaties nemen particuliere
contacten met de Tsjechen op, terwijl de Oostduitserse
de Pölen en de vertegenwoordigers uit Moskou in een
soort Isolement geraken. Moskou wil de agenda voor de
topconferentie opstellen en noemt twee punten, nl de
veroordeling zowel van het imperialisme als van Pe
king. Geen van deze twee punten vindt algemene on
dersteuning, want voor velen is het veroordelen van
het imperialisme een niets-zeggende leuze, terwijl een
uitspraak tegen Peking het gevaar met zich brengt
dat de pluriformiteit binnen het communisme wordt
aangepast. Het wordt steeds duidelijker dat vroegere
eenvormigheid van opvatting en van beheer in het com
munisme verouderd is géwordén. Vooral Praag vindt
veel gehoor, want het verkondigt dat het Russische mo
de] niet meer klakkeloos kan worden overgenomen door
andere communistische partijen of landen. Daarom
hoort men hier en daar de mening, dat de topconfe
rentie in Moskou voor november of december waarde
loos is en wanneer Moskou er toch aan vasthoudt, dat
er dan gesproken zou moeten worden over de duide
lijke structuurveranderingen in de communistische we
reld.
Tn Tsjechoslowakije zelf Is de toestand verre van
overzichtelijk. Vooreerst vertoont de vooruitstre
vende groep rondom Dubcclt twee vleugels, nl de ge
matigde en voorzichtige. Daarnaast echter zijn er voor
al onder jonge intellectuelen, technocraten en studen
ten, doordravers, die van geen voorzichtigheid willen
weten en die een radicale koers verdedigen. Maar Dub-
cek heeft nog veel meer echte tegenstanders, die hij
slechts langzaam en moeilijk voor zijn beleid zal kun
nen winnen. Daartoe behoren vooreerst de arbeiders on
der de leiding van hun vroegere vrijgestelden. Nu er in
de topleiding een grote zuivering heeft plaatsgehad,
vrezen de lagere functionarissen dat ook zij hun par
tybaantjes zullen gaan verliezen. Een andere groep van
tegenstanders vindt men op het platteland. Van nature
zyn de boeren toch al meer conservatief en zij worden
in hun houding gesterkt door de gewestelijke functio
narissen, die moeilijk kunnen omschakelen. Dat weet
de nieuwe regering in Praag maar al te goed, en men
verwacht daar dat het nog vel maanden zal duren,
voordat men het platteland voor de nieuwe koers heeft
gewonnen. Na het eerste enthousiasme hoort men nu
reeds hier en daar het stille verwflt, dat alleen de top
is veranderd, maar dat voor de rest alles bij het oude is
gebleven.
In deze situatie blijft Novotny nog steeds actief en
zoekt hij steun bij de Russen, die het experiment
van Dubcek vanaf het begin hebben gewantrouwd. Aan
gezien Novotny geïsoleerd is van de arbeidersorgani
satie zoekt hij de laatste tijd opvallend veel contact
met de Russische ambassadeur in Praag: Tsjerwonenko.
Hieraan heeft Dubcek nu onbarmhartig een einde ge
maakt. Dat is ook de reden, waarom de Tsjechische
delegatie in Boedapest zo weinig contact opneemt met
de vertegenwoordigers uit Moskou.
(Van een medewerker)
Over de wereld van vandaag valt nog steeds de schaduw van Karl Marx.
Men kan er over van mening verschillen of deze schaduw nog scherp om
lijnd, duidelijk van contour is, of dat zij aan het vervagen of zelfs al meer
of minder vervluchtigd is. Men kan zeggen dat er van de persoonlijke
denkbeelden en theorieën van Karl Marx niet eens zoveel meer over is.
Noch in die delen van de wereld waar men zich orthodox noemt en waar
men de maatschappelijke orde tooit met zijn naam; noch daar waar de
oorspronkelijke revolutionaire actie heeft plaats gemaakt voor een meer
geleidelijke, democratische ontwikkeling. Maar onbetwistbaar is dat
al of niet vervaagd of vervagend internationaal achter de ideologische
strijd tussen Oost en West in al zijn aspecten, nationaal achter de dagelijk
se politiek in de parlementsgebouwen, nog steeds de gestalte staat van
Marx. De gestalte is daar, en zij straalt uit. Sterk zelfs, ook nog na hon
derd jaar.
Karl Marx is begroet als de Messias. Dat was hij zeker niet. Hij is uitgekre
ten voor een duivel. Dat was hij nog minder. Verering en verguizing is het
deel van alle groten. Het is bij zijn honderdvijftïgste geboortedag nuttig
te bedenken dat hij nóch een engel uit de hemel, nóch een door en door
.zerfressene Seele" was, maar een mens onder andere mensen. Ja, een
menselijk mens in een harde, meedogenloze maatschappij. Een mens ook
die ziin leven heeft gewijd aan de strijd voor een betere. Dat is eveneens
onbetwistbaar, onverschillig of men zijn ideeën en methoden verwerpt of
aanvaardt.
Trier was de plaats waar Karl
Marx ter wereld kwam, op 5 mei
1818. Hij was een telg uit een oude
rabbijnenfamilie, van beide zijnden
Dat Hirsckel Marx en Henriette Pres
burg - nog vóór Karls geboorte -
overgingen tot het christendom, was
ln hoofdzaak berekening, namelijk
met het oog op "s vaders juridische
carrière. En op die van zijn kinderen.
In een harmonisch gezin had Karl
een onbezorgde, vrolijke jeugd. Het
enige waar zijn burgerlijke vader -
een weke natuur - bang voor was.
was Karls .demon', zijn hardheid,
zijn onscrupuleus oordeel en het
geniale in de zoon dat later ook zou
lelden tot een breuk met zijn familie.
Na het gymnasium en een jaar Bon
ner universiteit, verloofds de acht
tienjarige zich met Jenny von West-
phalen, een gevierde, intelligente,
zeer welgestelde Trierse schone, die
qua klasse veel .meer' had kunnen
krijgen, doch welbewust de onzekere,
altijd moeilijke, gevaarlijke toekomst
koos van een genie - en dat nimmer
zou berouwen. Zij zijn altijd gelukkig
geweest, ook in de hen kwistig toe
bedeelde misère. Te Berlijn, aan de
door Hegels filosofie beheerste
universiteit, stortte Marx zich niet
alleen in de wijsbegeerte, maar was
hij ook lid van de Jong-Hegelianen,
de avant-garde die op religieus ge
bied zeer radicaal en op het ter
rein der politiek gematigd liberaal
was. In de autoritaire, monarchis
tische Pruisen was dit laatste in
tussen ook radicaal. Bruno Bauer,
een van de leiders, die Marx als do
cent ln Bonn wilde hebben, ervoer
aan den lijve toen hij om zijn
atheïsme werd ontslagen. Voor Marx
was dit het rode licht dat hem de
weg naar een academische carrière
- hij promoveerde in 1841 - in Prui
sen afsloot. Ook een korte journa
listieke loopbaan als redacteur van
de gematigd liberale .Rheinische
Zeitung" brak aan het Pruisisch con
servatisme.
Hoewel vanuit Frankrijk socialis
tische ideeën begonnen door te
sijpelen, had Marx zich tot dan toe
niet rechtstreeks met sociale vraag
stukken beziggehouden. Dat gebeurde
pas nadat hij intussen met Jenny ge
huwd - naar Parijs was verhuisd om
op uitnodiging van Ruge mee te wer
ken aan~ de .Deutsch-Franzèsische
Jahrbücher" en daar in direct contact
te komen met de Franse socialisten
onder andere Proudhon - maar ook
Duitse, in de eerste plaats Mozes
Hess. Hier kwam Marx, via de
kritiek op het Hegelse staatsrecht,
via Feuerbach - dus vanuit de filo
sofie, beslist niet vanuit het gevoel -
tot het communisme. Het belangrijk
ste moment uit de Parijse periode
was Intussen de ontmoeting met de
Barmense fabrikantenzoon Friedrich
Engels, eveneens, maar vanuit de
praktijk, op weg naar het communis
me.
De ontmoeting groeide, zich subli
merend. uit tot een der klassieke
voorbeelden van vriendschap der
geschiedenis. Zij vulden elkander
aan - Marx, de theoreticus, Engels,
de man van de praktijk, maar ook
psychologisch: Marx, zeer zwaar,
pas na grondig onderzoek, uitend,
Engels, direct een probleem door
ziend, luchtig, elegant, toch juist
en treffend. Het belangrijkste wat
Engels Marx voor het ogenblik deed
was zijn aandacht vestigen op de
economie. Dit zou de basis van hun
operaties worden. Spoedig bleek te
Parijs hoe ver de Pruisische arm
reikte. Marx werd uitgewezen en
verhuisde naar Brussel, waar hij de
hem ook daar achtervolgende arm
alleen maar ontkwam door zijn na
tionaliteit prils te geven. Hier ook
begonnen de financiële moeilijkheden
die het - intussen uitgebreide - gezin
De laatste opname van Marx Algiers, april 1882.
Marx voorgoed zouden vergezellen.
Dit laatste deed echter ook levens
lang de altijd reddende Engel(s).
Hier in Brussel werden Marx en
Engels beheerst door de drang tot
handelen. Geen woorden, maar da
den. Anders gezegd: de filosofen
hebben de wereld alleen maar ver
schillend geïnterpreteerd, doch het
komt erop aan haar te veranderen.
En wereldverandering betekent:
politiek. Ze waren intussen lid van
net communistische corresponden
tie comité, namen deel aan het werk
van de communistenbond. Radi
caal rekenden zij af met alle andere,
utopische of burgerlijke stromingen.
Zeer scherp wendde Marx zich af
van Proudhon in zijn beroemde ge
schrift .Misère de la Phllosophie'.
Niets zou de samenleving verande
ren dan het wetenschappelijk inzicht
ln de economische structuur van de
burgerlijke maatschappij. Snel rijpte
hier te Brussel de nog niet geheel
bewust geworden idee van het his
torisch materialisme, kernstuk van
Marx' denken. Op korte, suggestieve
wijze werd zij geformuleerd in het
in februari 1948 in duizend exem-
door Marx en Engels In opdracht
van de Londen se communistenbond
opgesteld als een catechismus voor
de arbeiders. In dit fameuze jaar.
waar in vele Europese hoofdsteden
de gebinten kraakten onder de re-
volutlestorm, werd de familie Marx
nogal hardhandig uit Brussel ver
wijderd. Marx en Engels betrokken
met de oprichting van de ,Neue
Rheinische Zeitung' te Keulen hun
post tot stimulering van de Duitse
revolutie. Hun hoop en geloof bleken,
als later nog dikwijls het geval zou
zijn, een Illusie. In plaats van uit
te groeien tot een algemene prole
tarische revolutie, verebde het getij.
Daarmee was ook het lot van hun
en van hun aanwezigheid bezegeld.
Via Parijs vestigde Marx zich te
Londen en voorgoed. Al werd
Engeland dan ook bewoond door het
hebzuchtigste koopmansvolk ter
wereld', de verdraagzaamheid bleek
er groter te zijn dan die van de con
tinentale regeringen. De Engelsen
hebben Marx levenslang verdragen
en op hun bodem geduld. De eerste
fase van de Londense ballingschap
ontwikkelde zich tot een dieptepunt
De door Marx direct opgerichte com
munistenbond ging snel ln allerlei
gekrakeel ter ziele. Na het bedaren
van de revolutiestorm volgde een
tijd van meer welvaart - ongunstig
klimaat voor nieuw revolutiegeluid
Marx en Engels raakten geïsoleerd.
Marx stortte zich ln teruggetrokken
wetenschappelijke arbeid, overdag
in het Brits museum, 's nachts thuis.
Niemand wist wanneer hij eigenlijk
sliep. Over het kleed ln zijn armoe
dige kamer liep een kale streep, van
het raam naar de deur, als een pad
ln de wei. Voortzetting van de ;Neue
Rheinische Zeitung* te Londen was
geen succes.
Geschriften uit deze tyd waren on
der meer ,Der 18. Brumaire', ,Zur
Kritik der politischen Oekonomie'.
,Herr Vogt'. Zeer tegen zijn zin - om
den brode - moest Marx aan journa
listiek werk doen, .Das Zeitungs-
schmieren'. Hij werkte mee aan een
aantal Britse bladen, aan de .Wiener
Presse', aan de linkse liberale .New
Vork Tribune' van Richard Dana.
die zijn artikelen verdraaide en
slecht betaalde. Daarbij kwam over
stelpende aanvankelijk stoüsch ge
dragen - huiselijke misère. Marx' le
ver en gal kwaal bezorgden hem zware
hoofdpijn. Slapeloosheid dreef hem
op den duur tot overspannen prikkel
baarheid, cynisme, niets en niemand
ontziende kritiek. Ondanks het ver
bod at hij sterk gekrulde spijzen,
rookte hij als een stoomboot goed
kope, slechte sigaren. Financieel
schoof het gezin constant langs de
rand van de afgrond. Dikwijls had
Marx niet eens geld voor schrijfpa
pier, kon hij niet naar bulten omdat
zijn kleren in de lommerd hingen.
Schuldeisers bonsden op de deuren.
Volkomen juist Is Mehrings woord,
dat Karl Marx ln de volslagen on
zekerheid van zijn bestaan het lot
van het moderne proletariaat heeft
gedeeld. Hieraan kwam pas ln 1869
een einde toen Engels deelgenoot
was geworden in de fabriek van
zijn vader en Marx een jaarlijkse
toelage verzekerde. Daarbij kwam
dat de Marxen geen bohémiens
waren, maar burgerlijk. Zij deden
het graag voorkomen alsof zij het
goed hadden. Op den duur was Jenny
Marx niet tegen de misère bestand.
Marx schreef over .Hysterische aan
vallen' en .nachtelijke tranenbeken'
Zij konden ook niet met geld omgaan.
Als er opeens geld was - verscheide
ne keren erfden zij zeer aanzienlijke
bedragen - verdween het in een bo
demloze put. De dood van hun eigen
zoon Edgar was daarbij een klap,
harder dan alle andere samen. Maar,
dwars door alles heen werkte deze
Prometheus. Het was zware, diep
gravende geestelijke arbeid, ook
- sinds 1857, steeds weer aangezet
door Engels - aan zijn uiterst moei
zaam groeiend wetenschappelijk
hoofdwerk .Das Kapital'. Aan deze
sombergekleurde medaille was, na
tuurlijk een keerzijde: de vriend
schap. van Engels, Liebknecht,
Freiiigrath en anderen, de harte
lijke verhoudingen binnen het gezin-
Voor de kinderen was Marx hun gro
te kameraad. Zij noemden hem
.Moortje'. Heerlijk waren de wande
lingen op zondag naar de heide van
Hampstead, waar men, gezeten aan
de tafel van het stokoude kroegje
.Jack Straws Castle' een prachtig
uitzicht had over de schilderachtige,
met bomen en stekelbrem begroeide
heuvelstreek.
De grote revolutie hebben Marx
en Engels steeds verwacht, erop
gerekend. In grote spanning ver
keerden zij bij het uitbreken van de
ernstige handelscrisis van 1857. Ook
aan de opeenvolgende oorlogen in de
tweede helft van de negentiende eeuw
knoopten zij grote verwachtingen
vast, die later evenwel illusies ble
ken te zijn geweest. Belangrijker
was, dat omstreeks 1860 de arbeiders
in Europa opnieuw roerig werden.
Na Las alles dood - Lasalle, die
Marx en Engels nooit hebben ver
trouwd, maar wiens naam ln de
geschiedenis van het socialisme
steeds naast de hunne zal worden
genoemd - ontstond in 1864 uit
het contact van verscheidene ar
beidersorganisaties ter gelegenheid
van de wereldtentoonstelling te Lon
den, de internationale arbeiders-
associatie, de zogenaamde eerste
internationale. Marx trad hierin op
als een der leidende koppen. Jaren
lang verzette hij als secretaris ber
gen werk. Hij trachtte steeds te
beïnvloeden, niet uit machtsbegeerte,
maar om zijn en Engels' ideeën
- de enig juiste! - de doorslag te
doen geven. De eerste Internationale
nale is een huis geweest voor alle
gezindten, van utopisten tot anar
chisten. Op den duur bleek het
niet bestand te zijn tegen het strijd-
tumult van de twee reuzen Marx en
de anarchist Bakoenin, vooral naar
aanleiding van Marx" zeer omstreden,
overigens schitterend, maar toch
de werkelijkheid aan de idee opof
ferend geschrift over .de Parijse
commune. Op het congres ln Den
Haag ln 1872, in de .nacht van Ba-
koerin', werd deze anarchist uitge
stoten. De betekenis der eerste
internationale was niettemin groot,
vooral omdat zij de bewustwording
en solidariteit der arbeiders op
Internationaal niveau zeer heeft ver
sterkt.
Samen met de ontbinding der eerste
internationale viel ook de afsluiting
van Marx' politieke activiteit, al
thans praktisch. Ondertussen was ln
1867 het eerste deel verschenen van
,Das Kapital', waarin Marx zich
voornamelijk bezighield met de
produktie, de vraag naar het ge
heim van de kapitalistische ver
rijking. Dit deel is het enige wat
Marx zelf geheel heeft voltooid.
De andere delen zijn door anderen,
onder wie Engels en Kautaky, sa
mengesteld uit een afschrikwekken
de berg fragmenten, aantekeningen
en studies. De eerste vertaling van
.Das Kapital' was de Russische
(1872)!
Hoewel het werk zeker niet onop
gemerkt bleef, kregen Marx' eco
nomische theorieën - van de meer
waarde, concentratie, accumulatie,
crises, enz. - pas na zijn dood In
vloed. Na 1872 werd Marx meer
en meer de geleerde. Zijn dochters
Jenny en Laura huwden, respectie
velijk met Charles Longuet en
Paul Laf argue, vooraanstaande
Franse socialisten. De leeftijd deed
zich gelden. Er kwamen uitspra
ken als: er is meer dan één weg
tot het socialisme. En: wat mij
betreft, ik ben geen marxist!
De dood van zijn vrouw Jenny, op
2 december 1881, was een slag die
hij niet meer te boven ls gekomen.
Ontroerend vertelt Eleanore Marx
over één van hun laatste dagen
samen: .In de grote voorkamer
lag ons moedertje, ln de kleins
kamer daarnaast lag Moor. En die
twee zo aan elkaar gewend, zo
met elkaar vergroeid waren, konden
niet meer ln dezelfde ruimte samen
zijn... Moor overwon de ziekte nog
eenmaal. Nooit zal ik de morgen
vergeten waarop hij zich sterk ge
noeg voelde om in moeders kamer
tje te gaan. Zij waren samen weer
jong - zij een verliefd meisje en
hij een verliefde jongen die samen
het leven intraden - en niet een
door ziekte gebogen oude man en
een stervende oude vrouw, die af
scheid van elkaar namen voor het
leven!'
Langzaam verbleekte toen deze
soevereine geest, al bleef hij ook
de rest van zijn leven een veel-
gezochte raadgever. Na kuren te
Algiers. Karlsbad, ln Zwitserland,
na een lange slag die het harde lot
hem toedeelde, de plotselinge dood
van zijn dochter Jenny, enkele
maanden voor de zijne, overleed
eindelijk ook deze geweldenaar kalm
ln zijn leunstoel, 14 maart 1883, na
een zware bronchitis. Bij zijn graf
stonden oude, grijze, door de strijd
getekende makkers uit de com
munistenbond, en Engels die da
sobere grafrede hield. Marx' in
vloed ls enorm geweest. Tot van
daag toe is geen bewust leven mo
gelijk zonder confrontatie met deze
gestalte. De tot heden voortduren
de levendige discussie om deze
figuur en zijn ideeën is het beste
bewijs van zijn grootheid en bete
kenis. Generaties lang ls Marx, hoe
wel zy hem nauwelijks kenden, laat
staan hem begrijpen, voor de ar
beiders het symbool geweest van
bevrijding uit knechtschap en uit
buiting. En moge de dynamiek van
de tijd de noodzaak hebben gebracht
van herziening en aanpassing, re
touchering en modificatie, en ook
het Inzicht in de relativiteit van
de mens en zijn theorieën - wia
is volmaakt? - Marx blijft de figuur
die levenslang - betaald met smaad,
misère, in een meedogenloze tijd -
op de bres heeft gestaan voor een
menselijker maatschappij. Als zo
danig zal hij een symbool blijven,
ondanks alles.
.Moeilijkheden voor het vrachtverkeer aan de Duits-Nederlandse grens.