KARL MARX: BEROEPSVERVOER NAAR RECHTER BALANS UIT PRAAG 150 JAAR GELEDEN GEBOREN Zaterdagnummer .ONRECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD' Wï •RUKSRECHT UTRECHT In arrenmoede heeft een groot aantal Nederlandse beroepsvervoerders de vergunningenmi- lère bij de Duitse grens voor de rechter gegooid. 2I| vragen in kort geding, voor de president van de Haagse rechtbank, voorziening in de noodtoestand dit is ontstaan door de recente beperking van het wegvervoer op en door de bondsrepubliek. Vol gens het uittreksel van de dagvaarding vragen zij e«n verbod van de nieuwe regeling, alhans van de uitvoering daarvan te hunnen nadele. rat voor een kans maakt zo'n actie? Deze vraag Vis alleen al moeilijk te schatten door de internatio- le kant van de zaak. Dat blijkt reeds uit de ge daagden tegen wie de vordering zich richt, niet alleen de staat der Nederlanden en de NIWO (door de minis ter belast met de afgifte van vergunningen), maar ook de bondsrepubliek West-Duitsland. West-Duitsland kan als soevereine staat natuurlijk moeilijk verplicht wor den voor een Nederlandse rechter te verschijnen, maar ook los daarvan kan het zeker voorwerp van discussie zijn in hoeverre een Nederlandse rechter de houding van «en vreemde mogendheid in een zaak als deze kan of mag beoordelen. In ieder geval verwijten de vervoer ders blijkens de dagvaarding West-Duitsland vooral dat het ingaat tegen letter en geest van de EEG- afspraken over de vrijmaking van het vervoer. Dit ver wijt brengt uiteraard ook de positie van de staat der Nederlanden in het geding. De vordering tegen de staat is in hoofdzaak gebaseerd op een .onrechtmatige over- heidsdaad' dat is in onze rechtspraak geen ongebruike lijke figuur ,de burgerlijke rechter is in de praktijk be reid gebleken allerlei soorten overheidsdaden te toet sen op hun rechtmatigheid, van het vorderen van woon ruimte en het gebrekkig onderhoud van een verkeers weg tot het slordig toepassen van een douaneregeling. De burger kan er aanspraak op maken dat de overheid zijn plichten nakomt, dat de rechten van de particulier worden ontzien en er is zelfs een neiging om over heidsoptreden te toetsen aan de zorgvuldigheidsnorm. Het grote probleem in deze materie is dat de rechter ervoor moet waken op de stoel van de overheid te gaan zitten, dat kan bijvoorbeeld betekenen dat hij terugtreedt wanneer een geschil tussen burger en over heid ook voor een beroepsinstantie van de overheid zelf kan worden gebracht (bijvoorbeeld beroep op de kroon, de raad van state). Nu kent de wet autovervoer goe deren zo'n beroepsprocedure. De wegenvervoerders zeg gen echter dat die net niet van toepassing ts op deze speciale kwestie en al was dat toch het geval, dan kan een kort geding toch voorrang hebben wegens het spoedeisend karakter van de vordering (in kort geding gaat het alleen om een .onverwijlde voorziening bij voorraad' dat wil zeggen een soort noodmaatregel) het rechtsgeschil wordt niet ten gronde beslist maar voorlo pig geregeld. De rechter mag niet op de stoel van de overheid gaan zitten, dat betekent ook dat de overheid op een andere wijze wordt beoordeeld als een particulier, de overheid kan zich op bijzondere manieren rechtvaardigen, met name door een beroep te doen op het algemeen be lang en daarbij geldt dat de beleidsvrijheid van de over heid gerespecteerd moet worden. Hierdoor kan een str(jd ontstaan tussen rechtsvragen en beleidsvragen. Hoe deze uitvalt hangt natuurlijk sterk van de om standigheid af. Politieoptreden by een rel ligt anders dan het uitbaggeren van een rivier. Beroemd geworden is de volgende zaak: bij de ontbinding van het KNIL wilde de Nederlandse staat de Ambonese oud-militairen laten afvloeien naar Ambon. Dit was bezet door de re publiek Indonesië. De militairen vreesden daarom be dreiging van leven en vrijheid en riepen de tussenkomst van de rechter in. Hier speelden zowel rechtsvragen (dreigende aantasting van het recht op leven en vrij heid) als beleidsvragen (kwesties van internationale politiek). De eis dat de staat een andere afvloeiings regeling moest treffen werd toegewezen. Een opmer kelijke .christelijke oplossing' is de rechtspraak die zegt dat de overheid in bepaalde gevallen alleen een beroep op het algemeen belang kan doen als zij de door haar veroorzaakte schade voor haar rekening neemt. Het standaardvoorbeeld: de gemeente Tilburg koos uit financiële nood een rioolinstallatie die uitkwam op de voorste stroom, waardoor de omwonenden in de stank kwamen te zitten, haar beroep op het algemeen belang ging niet op als ze geen schadevergoeding aan deze gedupeerden gaf. Tegen deze achtergrond speelt straks de rechtsstrijd voor de Haagse president zich af. De vervoerders stellen dat ze recht op en belang hebben bij de oude vergunningen die voor een deel nog liepen zij hebben er hun Investeringen op afgestemd en de Nederlandse regering heeft steeds de indruk gewekt dat alles goed was. De vervoerders vinden daarom de onverhoedse beperkingen een onrechtmatige aantas ting van hun rechten. Van andere zijde kan bijvoorbeeld worden betwijfeld of hier wel sprake is van werkelijke rechten. Verder is uiteraard een argument van interna tionaal beleid denkbaar: deze beperking is afgedwongen door de afloop van het Nederlands-Duits overleg. In het belang van de buitenlandse betrekkingen moeten wij er ons bij neerleggen. Waar gehakt wordt vallen spaan ders. Kortom deze zaak is goed voor een interessante juridische gedachtenwisseling, hetgeen overigens niet doet vergeten dat deze rechtzaak op zijn beurt weer een onderdeel is van de grote en naar is gebleken: acute sociaal economische en politieke problematiek van het Europees v (Van onze correspondent in Wenen) Slechts de helft van de 88 uitgenodigde communisti sche partijen is in Boedapest aanwezig om de confe rentie van november of december voor te bereiden. Moskou wil van deze topconferentie geen afstand doen om zijn eigen positie binnen het communistische front te versterken, maar het vindt slechts steun bij een klein aantal partijen. De stemming in Boedapest is slap, bovendien praten de afgevaardigden liever onder elkaar dan officieel tijdens de vergaderingen. De Roemeense delegatie is voor alle zekerheid maar weggebleven, nadat zij Boedapest tijdens het beraad in februari, onder protest had verlaten. Afwezig zijn verder Japan, Vietnam, Korea, Cuba, China en Alba nië. 'T'sjechoslowakije echter is wel verschenen, maar de delegatie heeft de opdracht om Boedapest onmid- oefend op de nieuwe koers van Praag. Er valt een ze- oefend op de nieuwe koers van Praag. Er valteenze- kere toenadering te bespeuren tussen Tsjechoslowakije en Bulgarije, dat tot nu toe een trouwe volgeling was van Moskou. Ook andere delegaties nemen particuliere contacten met de Tsjechen op, terwijl de Oostduitserse de Pölen en de vertegenwoordigers uit Moskou in een soort Isolement geraken. Moskou wil de agenda voor de topconferentie opstellen en noemt twee punten, nl de veroordeling zowel van het imperialisme als van Pe king. Geen van deze twee punten vindt algemene on dersteuning, want voor velen is het veroordelen van het imperialisme een niets-zeggende leuze, terwijl een uitspraak tegen Peking het gevaar met zich brengt dat de pluriformiteit binnen het communisme wordt aangepast. Het wordt steeds duidelijker dat vroegere eenvormigheid van opvatting en van beheer in het com munisme verouderd is géwordén. Vooral Praag vindt veel gehoor, want het verkondigt dat het Russische mo de] niet meer klakkeloos kan worden overgenomen door andere communistische partijen of landen. Daarom hoort men hier en daar de mening, dat de topconfe rentie in Moskou voor november of december waarde loos is en wanneer Moskou er toch aan vasthoudt, dat er dan gesproken zou moeten worden over de duide lijke structuurveranderingen in de communistische we reld. Tn Tsjechoslowakije zelf Is de toestand verre van overzichtelijk. Vooreerst vertoont de vooruitstre vende groep rondom Dubcclt twee vleugels, nl de ge matigde en voorzichtige. Daarnaast echter zijn er voor al onder jonge intellectuelen, technocraten en studen ten, doordravers, die van geen voorzichtigheid willen weten en die een radicale koers verdedigen. Maar Dub- cek heeft nog veel meer echte tegenstanders, die hij slechts langzaam en moeilijk voor zijn beleid zal kun nen winnen. Daartoe behoren vooreerst de arbeiders on der de leiding van hun vroegere vrijgestelden. Nu er in de topleiding een grote zuivering heeft plaatsgehad, vrezen de lagere functionarissen dat ook zij hun par tybaantjes zullen gaan verliezen. Een andere groep van tegenstanders vindt men op het platteland. Van nature zyn de boeren toch al meer conservatief en zij worden in hun houding gesterkt door de gewestelijke functio narissen, die moeilijk kunnen omschakelen. Dat weet de nieuwe regering in Praag maar al te goed, en men verwacht daar dat het nog vel maanden zal duren, voordat men het platteland voor de nieuwe koers heeft gewonnen. Na het eerste enthousiasme hoort men nu reeds hier en daar het stille verwflt, dat alleen de top is veranderd, maar dat voor de rest alles bij het oude is gebleven. In deze situatie blijft Novotny nog steeds actief en zoekt hij steun bij de Russen, die het experiment van Dubcek vanaf het begin hebben gewantrouwd. Aan gezien Novotny geïsoleerd is van de arbeidersorgani satie zoekt hij de laatste tijd opvallend veel contact met de Russische ambassadeur in Praag: Tsjerwonenko. Hieraan heeft Dubcek nu onbarmhartig een einde ge maakt. Dat is ook de reden, waarom de Tsjechische delegatie in Boedapest zo weinig contact opneemt met de vertegenwoordigers uit Moskou. (Van een medewerker) Over de wereld van vandaag valt nog steeds de schaduw van Karl Marx. Men kan er over van mening verschillen of deze schaduw nog scherp om lijnd, duidelijk van contour is, of dat zij aan het vervagen of zelfs al meer of minder vervluchtigd is. Men kan zeggen dat er van de persoonlijke denkbeelden en theorieën van Karl Marx niet eens zoveel meer over is. Noch in die delen van de wereld waar men zich orthodox noemt en waar men de maatschappelijke orde tooit met zijn naam; noch daar waar de oorspronkelijke revolutionaire actie heeft plaats gemaakt voor een meer geleidelijke, democratische ontwikkeling. Maar onbetwistbaar is dat al of niet vervaagd of vervagend internationaal achter de ideologische strijd tussen Oost en West in al zijn aspecten, nationaal achter de dagelijk se politiek in de parlementsgebouwen, nog steeds de gestalte staat van Marx. De gestalte is daar, en zij straalt uit. Sterk zelfs, ook nog na hon derd jaar. Karl Marx is begroet als de Messias. Dat was hij zeker niet. Hij is uitgekre ten voor een duivel. Dat was hij nog minder. Verering en verguizing is het deel van alle groten. Het is bij zijn honderdvijftïgste geboortedag nuttig te bedenken dat hij nóch een engel uit de hemel, nóch een door en door .zerfressene Seele" was, maar een mens onder andere mensen. Ja, een menselijk mens in een harde, meedogenloze maatschappij. Een mens ook die ziin leven heeft gewijd aan de strijd voor een betere. Dat is eveneens onbetwistbaar, onverschillig of men zijn ideeën en methoden verwerpt of aanvaardt. Trier was de plaats waar Karl Marx ter wereld kwam, op 5 mei 1818. Hij was een telg uit een oude rabbijnenfamilie, van beide zijnden Dat Hirsckel Marx en Henriette Pres burg - nog vóór Karls geboorte - overgingen tot het christendom, was ln hoofdzaak berekening, namelijk met het oog op "s vaders juridische carrière. En op die van zijn kinderen. In een harmonisch gezin had Karl een onbezorgde, vrolijke jeugd. Het enige waar zijn burgerlijke vader - een weke natuur - bang voor was. was Karls .demon', zijn hardheid, zijn onscrupuleus oordeel en het geniale in de zoon dat later ook zou lelden tot een breuk met zijn familie. Na het gymnasium en een jaar Bon ner universiteit, verloofds de acht tienjarige zich met Jenny von West- phalen, een gevierde, intelligente, zeer welgestelde Trierse schone, die qua klasse veel .meer' had kunnen krijgen, doch welbewust de onzekere, altijd moeilijke, gevaarlijke toekomst koos van een genie - en dat nimmer zou berouwen. Zij zijn altijd gelukkig geweest, ook in de hen kwistig toe bedeelde misère. Te Berlijn, aan de door Hegels filosofie beheerste universiteit, stortte Marx zich niet alleen in de wijsbegeerte, maar was hij ook lid van de Jong-Hegelianen, de avant-garde die op religieus ge bied zeer radicaal en op het ter rein der politiek gematigd liberaal was. In de autoritaire, monarchis tische Pruisen was dit laatste in tussen ook radicaal. Bruno Bauer, een van de leiders, die Marx als do cent ln Bonn wilde hebben, ervoer aan den lijve toen hij om zijn atheïsme werd ontslagen. Voor Marx was dit het rode licht dat hem de weg naar een academische carrière - hij promoveerde in 1841 - in Prui sen afsloot. Ook een korte journa listieke loopbaan als redacteur van de gematigd liberale .Rheinische Zeitung" brak aan het Pruisisch con servatisme. Hoewel vanuit Frankrijk socialis tische ideeën begonnen door te sijpelen, had Marx zich tot dan toe niet rechtstreeks met sociale vraag stukken beziggehouden. Dat gebeurde pas nadat hij intussen met Jenny ge huwd - naar Parijs was verhuisd om op uitnodiging van Ruge mee te wer ken aan~ de .Deutsch-Franzèsische Jahrbücher" en daar in direct contact te komen met de Franse socialisten onder andere Proudhon - maar ook Duitse, in de eerste plaats Mozes Hess. Hier kwam Marx, via de kritiek op het Hegelse staatsrecht, via Feuerbach - dus vanuit de filo sofie, beslist niet vanuit het gevoel - tot het communisme. Het belangrijk ste moment uit de Parijse periode was Intussen de ontmoeting met de Barmense fabrikantenzoon Friedrich Engels, eveneens, maar vanuit de praktijk, op weg naar het communis me. De ontmoeting groeide, zich subli merend. uit tot een der klassieke voorbeelden van vriendschap der geschiedenis. Zij vulden elkander aan - Marx, de theoreticus, Engels, de man van de praktijk, maar ook psychologisch: Marx, zeer zwaar, pas na grondig onderzoek, uitend, Engels, direct een probleem door ziend, luchtig, elegant, toch juist en treffend. Het belangrijkste wat Engels Marx voor het ogenblik deed was zijn aandacht vestigen op de economie. Dit zou de basis van hun operaties worden. Spoedig bleek te Parijs hoe ver de Pruisische arm reikte. Marx werd uitgewezen en verhuisde naar Brussel, waar hij de hem ook daar achtervolgende arm alleen maar ontkwam door zijn na tionaliteit prils te geven. Hier ook begonnen de financiële moeilijkheden die het - intussen uitgebreide - gezin De laatste opname van Marx Algiers, april 1882. Marx voorgoed zouden vergezellen. Dit laatste deed echter ook levens lang de altijd reddende Engel(s). Hier in Brussel werden Marx en Engels beheerst door de drang tot handelen. Geen woorden, maar da den. Anders gezegd: de filosofen hebben de wereld alleen maar ver schillend geïnterpreteerd, doch het komt erop aan haar te veranderen. En wereldverandering betekent: politiek. Ze waren intussen lid van net communistische corresponden tie comité, namen deel aan het werk van de communistenbond. Radi caal rekenden zij af met alle andere, utopische of burgerlijke stromingen. Zeer scherp wendde Marx zich af van Proudhon in zijn beroemde ge schrift .Misère de la Phllosophie'. Niets zou de samenleving verande ren dan het wetenschappelijk inzicht ln de economische structuur van de burgerlijke maatschappij. Snel rijpte hier te Brussel de nog niet geheel bewust geworden idee van het his torisch materialisme, kernstuk van Marx' denken. Op korte, suggestieve wijze werd zij geformuleerd in het in februari 1948 in duizend exem- door Marx en Engels In opdracht van de Londen se communistenbond opgesteld als een catechismus voor de arbeiders. In dit fameuze jaar. waar in vele Europese hoofdsteden de gebinten kraakten onder de re- volutlestorm, werd de familie Marx nogal hardhandig uit Brussel ver wijderd. Marx en Engels betrokken met de oprichting van de ,Neue Rheinische Zeitung' te Keulen hun post tot stimulering van de Duitse revolutie. Hun hoop en geloof bleken, als later nog dikwijls het geval zou zijn, een Illusie. In plaats van uit te groeien tot een algemene prole tarische revolutie, verebde het getij. Daarmee was ook het lot van hun en van hun aanwezigheid bezegeld. Via Parijs vestigde Marx zich te Londen en voorgoed. Al werd Engeland dan ook bewoond door het hebzuchtigste koopmansvolk ter wereld', de verdraagzaamheid bleek er groter te zijn dan die van de con tinentale regeringen. De Engelsen hebben Marx levenslang verdragen en op hun bodem geduld. De eerste fase van de Londense ballingschap ontwikkelde zich tot een dieptepunt De door Marx direct opgerichte com munistenbond ging snel ln allerlei gekrakeel ter ziele. Na het bedaren van de revolutiestorm volgde een tijd van meer welvaart - ongunstig klimaat voor nieuw revolutiegeluid Marx en Engels raakten geïsoleerd. Marx stortte zich ln teruggetrokken wetenschappelijke arbeid, overdag in het Brits museum, 's nachts thuis. Niemand wist wanneer hij eigenlijk sliep. Over het kleed ln zijn armoe dige kamer liep een kale streep, van het raam naar de deur, als een pad ln de wei. Voortzetting van de ;Neue Rheinische Zeitung* te Londen was geen succes. Geschriften uit deze tyd waren on der meer ,Der 18. Brumaire', ,Zur Kritik der politischen Oekonomie'. ,Herr Vogt'. Zeer tegen zijn zin - om den brode - moest Marx aan journa listiek werk doen, .Das Zeitungs- schmieren'. Hij werkte mee aan een aantal Britse bladen, aan de .Wiener Presse', aan de linkse liberale .New Vork Tribune' van Richard Dana. die zijn artikelen verdraaide en slecht betaalde. Daarbij kwam over stelpende aanvankelijk stoüsch ge dragen - huiselijke misère. Marx' le ver en gal kwaal bezorgden hem zware hoofdpijn. Slapeloosheid dreef hem op den duur tot overspannen prikkel baarheid, cynisme, niets en niemand ontziende kritiek. Ondanks het ver bod at hij sterk gekrulde spijzen, rookte hij als een stoomboot goed kope, slechte sigaren. Financieel schoof het gezin constant langs de rand van de afgrond. Dikwijls had Marx niet eens geld voor schrijfpa pier, kon hij niet naar bulten omdat zijn kleren in de lommerd hingen. Schuldeisers bonsden op de deuren. Volkomen juist Is Mehrings woord, dat Karl Marx ln de volslagen on zekerheid van zijn bestaan het lot van het moderne proletariaat heeft gedeeld. Hieraan kwam pas ln 1869 een einde toen Engels deelgenoot was geworden in de fabriek van zijn vader en Marx een jaarlijkse toelage verzekerde. Daarbij kwam dat de Marxen geen bohémiens waren, maar burgerlijk. Zij deden het graag voorkomen alsof zij het goed hadden. Op den duur was Jenny Marx niet tegen de misère bestand. Marx schreef over .Hysterische aan vallen' en .nachtelijke tranenbeken' Zij konden ook niet met geld omgaan. Als er opeens geld was - verscheide ne keren erfden zij zeer aanzienlijke bedragen - verdween het in een bo demloze put. De dood van hun eigen zoon Edgar was daarbij een klap, harder dan alle andere samen. Maar, dwars door alles heen werkte deze Prometheus. Het was zware, diep gravende geestelijke arbeid, ook - sinds 1857, steeds weer aangezet door Engels - aan zijn uiterst moei zaam groeiend wetenschappelijk hoofdwerk .Das Kapital'. Aan deze sombergekleurde medaille was, na tuurlijk een keerzijde: de vriend schap. van Engels, Liebknecht, Freiiigrath en anderen, de harte lijke verhoudingen binnen het gezin- Voor de kinderen was Marx hun gro te kameraad. Zij noemden hem .Moortje'. Heerlijk waren de wande lingen op zondag naar de heide van Hampstead, waar men, gezeten aan de tafel van het stokoude kroegje .Jack Straws Castle' een prachtig uitzicht had over de schilderachtige, met bomen en stekelbrem begroeide heuvelstreek. De grote revolutie hebben Marx en Engels steeds verwacht, erop gerekend. In grote spanning ver keerden zij bij het uitbreken van de ernstige handelscrisis van 1857. Ook aan de opeenvolgende oorlogen in de tweede helft van de negentiende eeuw knoopten zij grote verwachtingen vast, die later evenwel illusies ble ken te zijn geweest. Belangrijker was, dat omstreeks 1860 de arbeiders in Europa opnieuw roerig werden. Na Las alles dood - Lasalle, die Marx en Engels nooit hebben ver trouwd, maar wiens naam ln de geschiedenis van het socialisme steeds naast de hunne zal worden genoemd - ontstond in 1864 uit het contact van verscheidene ar beidersorganisaties ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling te Lon den, de internationale arbeiders- associatie, de zogenaamde eerste internationale. Marx trad hierin op als een der leidende koppen. Jaren lang verzette hij als secretaris ber gen werk. Hij trachtte steeds te beïnvloeden, niet uit machtsbegeerte, maar om zijn en Engels' ideeën - de enig juiste! - de doorslag te doen geven. De eerste Internationale nale is een huis geweest voor alle gezindten, van utopisten tot anar chisten. Op den duur bleek het niet bestand te zijn tegen het strijd- tumult van de twee reuzen Marx en de anarchist Bakoenin, vooral naar aanleiding van Marx" zeer omstreden, overigens schitterend, maar toch de werkelijkheid aan de idee opof ferend geschrift over .de Parijse commune. Op het congres ln Den Haag ln 1872, in de .nacht van Ba- koerin', werd deze anarchist uitge stoten. De betekenis der eerste internationale was niettemin groot, vooral omdat zij de bewustwording en solidariteit der arbeiders op Internationaal niveau zeer heeft ver sterkt. Samen met de ontbinding der eerste internationale viel ook de afsluiting van Marx' politieke activiteit, al thans praktisch. Ondertussen was ln 1867 het eerste deel verschenen van ,Das Kapital', waarin Marx zich voornamelijk bezighield met de produktie, de vraag naar het ge heim van de kapitalistische ver rijking. Dit deel is het enige wat Marx zelf geheel heeft voltooid. De andere delen zijn door anderen, onder wie Engels en Kautaky, sa mengesteld uit een afschrikwekken de berg fragmenten, aantekeningen en studies. De eerste vertaling van .Das Kapital' was de Russische (1872)! Hoewel het werk zeker niet onop gemerkt bleef, kregen Marx' eco nomische theorieën - van de meer waarde, concentratie, accumulatie, crises, enz. - pas na zijn dood In vloed. Na 1872 werd Marx meer en meer de geleerde. Zijn dochters Jenny en Laura huwden, respectie velijk met Charles Longuet en Paul Laf argue, vooraanstaande Franse socialisten. De leeftijd deed zich gelden. Er kwamen uitspra ken als: er is meer dan één weg tot het socialisme. En: wat mij betreft, ik ben geen marxist! De dood van zijn vrouw Jenny, op 2 december 1881, was een slag die hij niet meer te boven ls gekomen. Ontroerend vertelt Eleanore Marx over één van hun laatste dagen samen: .In de grote voorkamer lag ons moedertje, ln de kleins kamer daarnaast lag Moor. En die twee zo aan elkaar gewend, zo met elkaar vergroeid waren, konden niet meer ln dezelfde ruimte samen zijn... Moor overwon de ziekte nog eenmaal. Nooit zal ik de morgen vergeten waarop hij zich sterk ge noeg voelde om in moeders kamer tje te gaan. Zij waren samen weer jong - zij een verliefd meisje en hij een verliefde jongen die samen het leven intraden - en niet een door ziekte gebogen oude man en een stervende oude vrouw, die af scheid van elkaar namen voor het leven!' Langzaam verbleekte toen deze soevereine geest, al bleef hij ook de rest van zijn leven een veel- gezochte raadgever. Na kuren te Algiers. Karlsbad, ln Zwitserland, na een lange slag die het harde lot hem toedeelde, de plotselinge dood van zijn dochter Jenny, enkele maanden voor de zijne, overleed eindelijk ook deze geweldenaar kalm ln zijn leunstoel, 14 maart 1883, na een zware bronchitis. Bij zijn graf stonden oude, grijze, door de strijd getekende makkers uit de com munistenbond, en Engels die da sobere grafrede hield. Marx' in vloed ls enorm geweest. Tot van daag toe is geen bewust leven mo gelijk zonder confrontatie met deze gestalte. De tot heden voortduren de levendige discussie om deze figuur en zijn ideeën is het beste bewijs van zijn grootheid en bete kenis. Generaties lang ls Marx, hoe wel zy hem nauwelijks kenden, laat staan hem begrijpen, voor de ar beiders het symbool geweest van bevrijding uit knechtschap en uit buiting. En moge de dynamiek van de tijd de noodzaak hebben gebracht van herziening en aanpassing, re touchering en modificatie, en ook het Inzicht in de relativiteit van de mens en zijn theorieën - wia is volmaakt? - Marx blijft de figuur die levenslang - betaald met smaad, misère, in een meedogenloze tijd - op de bres heeft gestaan voor een menselijker maatschappij. Als zo danig zal hij een symbool blijven, ondanks alles. .Moeilijkheden voor het vrachtverkeer aan de Duits-Nederlandse grens.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1968 | | pagina 15