Zó brengt Dodewaard
water aan de kook
De
offertes
zijn
binnen
EERSTE NEDERLANDSE KERNCENTRALE
KOMT BINNENKORT IN PRODUKTIE
zaterdagnummer
Zaterdag 20 april 1968
KOPPELSTATION PPODUKTIE
ONDERSTATION
n. ONDERSTATION IN AANBOUW
OF GEPROJECTEERD
tremtPLArn
GPOWWWA
'OPACHTCN
wwum
OAssa/c)
OOStEA
iHUIUt-
;KAHAAL
f MAPS-
I O-JK
uini*c-4tt.
'EISEH
^IMEtO
\baaite
AHSTEPOAH\
ÏHAPKPWJ*
[Mlnoatf.
EIBEPOEHJ
B'JSWJK
.onrn
EUPo-
pooRTp
OOCriNCHEH
krihpeU
-KERTOOE*
mosremo
BREDA
S1TEM
VLISSIHGEK
KEIMOHO
Bl ERICA
'buGoehum
^JPOEPHOHO
IHÉPAKBIS
WEERTHEIQE,
HAASBPACHl'f
LUTTEPAOEj
EISDEN
TEPwiHSELErfi
ZUKUNFT
^CHXNBPOM
MAASTRICHT
llOkV ISOkV 120 kV 300kV
GEREED
IB R. VAN ERPERS ROYAABDS
(Van een onzer redacteuren)
ARNHEM Afgelopen week zijn tn Arnhem
bij de Samenwerkende Electriciteits Produc
tiebedrijven (SEP) zeven offertes binnenge
komen voor de volgende kerncentrale i» Ne
derland, de eerste op werkelijk commerci
ële basis. Er zijn twee kandidaten voor
de plaats van vestiging: opnieuw Dodewaard
of het Sloegebied (Vlissingen-Oost). Het zal
nog ongeveer een half jaar duren eer daar
over een definitieve beslissing valt. Of deze
centrale in werkelijkheid m het Sloegebied
komt zal afhangen van de kilowattuurprijs
"oor de afnemer, die uit de aantrekkelij leste
offerte rolt. ,ls die prijs zo interessant dat er
industrieën mee kunnen worden aangetrok
ken, dan maakt Zeeland een goede kans, zei
ons onlangs ir R. v. Erpers Roy aards (H)i een
van de directeuren van de Arnhemse instel
lingen van de elektriciteitsbedrijven in Ne
derland. Onder zijn leiding o:ok is m Dode
waard aan de Waal de kernenergiecentrale ge
bouwd.
De eerste in Nederland, waarin naast een
vermogen van 50 megawatt ook een flink
«tuk fundamentele kennis en ervaring is ge
ïnvesteerd. Binnenkort wordt de centrale in
Dodewaard .kritisch'. Een van onze redacteu
ren bracht er een bezoek. Zijn conclusiehet
wordt menens met de kernenergieproduktie
•n Nederland. Zijn bevindingen op deze pagina.
,Voordat we ons er in het groot mee gaan bezig
houden, willen we zoveel mogelijk detailkennis op
doen. Het is een leerschool; we hebben er een
sterk wetenschappelijke inslag aan gegeven.' Een
paar flarden van een gesprek, nog geen uur eerder
gevoerd in het wetenschappelijke centrum van Ne
derlands elektriciteitsproducenten te Arnhem, krij
gen strakke, scherpe contouren als we over de
noordelijke Waaldijk rijden. Daar in de Hiensche
uiterwaarden, dichtbij het dorpje Dodewaard, staat
dan de eerste kernenergiecentrale van ons land.
Drie jaar geleden begonnen zuigers een haventje
te graven en het vrijkomende zand tot een eilandje
op te spuiten. Op het plateau dat daarmee ont
stond is in die tussentijd de centrale in het stadium
van de afbouw gekomen. Om het meteen maar
even exact te stellen: een centrale met een kokend
water reactor voor een elektrisch vermogen van
50 megawatt (50.000 kilowatt). Voldoende om
een stad als Arnhem van elektrische energie te
voorzien.
Inmiddels begint het daar in Dodewaard spannend
te worden. Kort na de jaarwisseling hebben een paar
forse kranen het 12 meter hoge reactorvat het
hart van de centrale, waarom alles draait door het
dak in het gebouwencomplex laten zakken. Op dit
moment is ook de .brandstof', 156 splijtstofelementen
bestaande uit totaal 5616 uraniumstaafjes, in het
reactorvat gebracht. En nu gaat het erom dat de
reactor kritisch wordt gemaakt, zoals dat heet. Ont
werpers en bouwers van de kerncentrale gebruiken
daarvoor de vakterm .opstarten'. Lang heeft men in
Nederlandse energielfringen tegen dat moment aan
gekeken. Het is zover: we hoeven niet langer meer
jaloers naar het buitenland te kijken. We hebben
zelf een kernenergie-(produktie)centrale.
Dodewaard, een nietig dorpje, weggekropen achter
de dijk van de rivier De Waal, heeft sinds een paar
jaar naam gemaakt in binnen- en buitenland. De
boeren uit de streek hebben eerst wat argwanend
naar de bouwactiviteiten gekeken. Kernenergie was
voor velen een nogal geladen begrip, dat snel allerlei
gissingen over stralingsgevaar via lucht en water
in de hand werkte. De bouwer van de centrale, dc
NV Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Neder
land (GKN) heeft onzekerheden en foutieve of voor
barige veronderstellingen ondervangen met open
hartigheid en goed gerichte voorlichting. Toen de
bouw een stvig eind gevorderd was. kreeg de be
volking uit de omliggende dorpen een uitnodiging
voor een kijkmiddag. Het is er verbluffend druk ge
weest...
De GKN heeft Dodewaard als plaats van
vestiging van deze zeer bescheiden kerncentrale ge
kozen. omdat men daar in het hart van het lande
lijk elektriciteitskoppelnet zit. De energieproduktie
kan er dus op het koppelnet worden gezet en mocht
de centrale in de eerst komende jaren eens uitvallen,
dan is er nog geen man overboord. Er waren nog
een paar andere redenen. De ligging aan de Waal
garandeert de aanwezigheid van voldoende koelwa
ter (nodig: 21.500 kubieke meter per uur). Het Be-
tuwse dorpje ligt bovendien niet ver van Arnhem,
waar de gezamenlijke elektriciteitsproducenten hun
zo belangrijke research- en controlerende instellin
gen hebben.
Het moderne, gestyleerde complex op een eilandje
heeft het beeld van de rivieroevers in Dodewaard en
wijde omgeving grondig veranderd. Vooral de 100
meter hoge ventilatieschacht een schoorsteen is
het niet, want rook komt er niet uit eist al
van ver de aandacht voor zich op. Ook financieel
is het project nogal een blikvanger. De Vereniging
van Electriciteitsproducenten in Nederland (SEP),
Euratom en de Nederlandse regering hebben voor
deze eerste kerncentrale de lieve som van 100 miljoen
gulden op tafel moeten leggen. Van dat bedrag zal
driekwart niet rendabel te maken zijn. Men moet
dat niet zien als een tegenvaller het stond tevoren
vast. Nederland beschouwt dat namelijk als .school
geld'. Om voor de toekomst van de kernenergie als
produktiebron voor elektriciteit binnen eigen gren
zen een brok kennis en ervaring te deponeren was
het nodig dat eigen mensen bij het ontwikkelings
werk zouden worden ingeschakeld. De bouw van een
kerncentrale werd dus niet uitbesteed bij een van de
grote Amerikaanse of Europese ondernemingen met
veel ervaring op dit gebied. Nee. uitsluitend de theo
retische" kennis én de praktische ervaring werden
aangekocht van de Amerikaanse firma General
Electric. Het ontwerp dus, waarbij bovendien een
groep Nederlandse ingenieurs werd ingeschakeld.
Industrieën uit eigen land zijn nadien ook betrokken
bij de fabricage van de onderdelen voor deze kern
centrale. Voor de levering van nucleaire en half-
nucleaire elementen moest de industrie nogal wat
ontwikkelingswerk verrichten. Opnieuw een prijsver
hogende factor. Vandaar dat de beslissing verstan
dig was geweest om het vermogen van deze eerste,
toch min of meer experimentele kerncentrale, zo
klein mogelijk te houden en niet uitsluitend op de
produktie te richten. De verliespost zou namelijk in
deze cijferopstelling ook beperkt gehouden kunnen
worden.
We zeiden het al: als energiebron voor de Dode
waardcentrale werd een kokend-water reactor geko
zen. In Amerika wordt met dit type al veel gewerkt
Het reactorvat gebouwd bij de Rotterdamse
Droogdok Maatschappij is twaalf meter hoog.
heeft een middellijn van drie meter, wanden van
acht centimeter dik en is voor driekwart gevuld
met water. In dat water staan de 156 splijtstofele
menten metalen buizen, gevuld met uraniumoxyde i
Zodra de reactor kritisch is gemaakt en het splij
tingsproces op gang is gekomen, wordt een grote
hoeveelheid energie in de vorm van warmte vrijge
maakt. Het water wordt aan de kook gebracht,
zodat het vat boven de waterspiegel gevuld wordi
met stoom, die b(j een druk van 70 atmosfeer naai
de turbine van de centrale wordt geleid. En op dat
punt zijn we eigenlijk al weer bij het principe van
de conventionele (met kolen, olie of gas gestookte)
centrale terechtgekomen. De turbine gaat draaien
(3000 toeren per minuut) en brengt op z(jn beurt
een generator in beweging. De stoom, die de tur
bine verlaat, wordt onmiddellijk afgekoeld in de
daaronder opgestelde condensors, die aan de biuten-
zijde door het Waalwater worden afgekoeld.
In de condensors wordt de stoom weer
water en een pomp zorgt ervoor dat dit water van
een gesloten systeem opnieuw naar het reactorvat
gaat om daar bij herhaling aan de kook te worden
gebracht voor de volgende reis in het produktie-
proces. Een gesloten kringloop van het water dus.
Het wordt niet afgevoerd. En dat is meteen de
veiligheid, dat eventueel in dit water aanwezige
radioactieve stoffen buiten de installatie raken.
Het koelwatersysteem staat van dit alles dus apart.
Om de reactor te koelen is heel wat water nodig. In
enorme hoeveelheden zal het langs de condensors
worden gevoerd. Vandaar ook dat deze eerste Ne
derlandse kerncentrale op een eilandje in de Waal is
neergezet. Wanneer het water zijn koelende functie
heeft vervuld, stroomt het weer terug in de rivier.
De inbouw van de veiligheidsvoorzieningen in een
kerncentrale is een aspect dat hoge investeringen
en bijzonder uitgebreide voorbereidingen heeft ge
vergd. De veiligheidsrapporten zijn complete boek
werken met een gezamenlijke rug van 20 centi
meter dik.
De reactor zal nooit kunnen exploderen. Mocht h(j
wat te hard gaan koken, dan staan ernaast altijd
nog twee vaten, vol koud water, om lekkages en
overdruk van stoom op te vangen. Het reactorvat
is met staal ommanteld en daaromheen staat nog
weer een bijna twee meter dikke betonnen muur.
Dat alles moet het personeel in de reactorhal tegen
radioactieve straling beschermen.
We schreven al dat het water van de Waal geen
last van radioactiviteit zal ondervinden. Ook uit
een oogpunt van luchtverontreiniging is de kern
centrale eer .schoon bedrijf'. Wat in het totale com
plex op een opvallende schoorsteen lijkt is het eigen
lijk niet. Het gaat hier om een venilatieschacht
Voordat de lucht uit de geïsoleerde ruimten ze
wordt daar constant afgezogen - via de ventilatie-
toren verdwijnt wordt deze eerst gefilterd. Wat er
dan nog aan radioactiviteit overblijft is nog maar
eeu fractie van de straling, die gebruikelijk is in de
Umosfeer. Meetinstrumenten'in de schoorsteen hou
den het allemaal nauwkeurig in de gaten. Mocht
r iets mis gaan. dan kan onmiddellijk worden in
begrepen.
De bouwers noemen hun kerncentrale in Dodewaard
volkomen veilig. Het ontwerp is met experts van
arbeidsinspectie en stoomwezen grondig doorgespro
ken.
Nederland maakt zijn entree in de kernenergie. Vlak
voordat de technici van de GKN in Dodewaard
begonnen aan het laatste onderdeel van het karwei
de reactor kritisch maken hebben we op twaalf
meter hoogte nog even in het vat mogen kijken. ,U
bent een van onze laatst bezoekers hier', zei onze
begeleider. En daarmee was de fase van de overstap
ussen bouw en produktie wel getypeerd.
2 Ruimt* voor
water sloom
scheiding
6 Montol
7 Splijtstofelement
8 Regelstaof
9 Valkanaal
10 Motorhuis mat
Regelstoafmolor
4,
Het reactordrukvat (opengewerkt) voor de
kerncentrale in Dodewaard. Het is twaalf me
ter hoog en enkele maanden geleden door het
dak in het hart van de centrale gehesen. Onder
in de splijtstofelementen, die in bundels in bui
zen op elkaar zijn getast. Het reactorvat is
voor driekwart gevuld met water. Met één gram
kernbrandstof kan eenzelfde hoeveelheid stoom
worden gemaakt als met 3 ton kolen. Zo is dus
de inhoud van vijf wagons kolen of 2400 liter
olie of 1500 kubieke meter aardgas gelijk aan
48 gram kernbrandstof.