NEDERLAND: EEN
ANDER KLIMAAT
BIDDEN
Zaterdag 13 januari 1968
Mevrouw Neve-Menu:
democratisch
De eerste dag hielden de niet-theologen leken'bescheidenlijk een tafel
vrij voor de bisschoppen en overige hooggezetenen toen de maaltijd voor de
deelnemers aan het pastoraal concilie in Noordwijkerhout zou beginnen.
Maar dat was maar één keer. Bij de volgende maaltijd zat alles door elkaar,
de bisschoppen ongedwongen tussen het ,volk Gods'. (Vroeg het door de bis
schoppen benoemd concilielid Jules de Corte later in de vergadering: ,Wat
zijn dan de andere mensen?'). Alleen de pauselijke pro-nuntius mgr Angelo
Felici een diplomatiek vertegenwoordiger van Rome in Den Haag) zocht de
eetzaal van de bisschoppen. De Romeinse visie op het eten van rooms-katho-
lieken in ons land verschilt kennelijk nog enigszins met de gedachte daar
over in de Nederlandse kerkprovincie. Of zoals rector P. J. W. Boeren van
het Janseniuslyceum in Hulst het noemt: ,dat vond ik machtig. Daaruit bleek
de hele mentaliteitsverandering in de Nederlandse kerk'. Mevrouw J. Neve-
Menu, tandartsvrouw uit Sint-Jansteen zegt: ,De strak geordende hiërarchi
sche structuur is er uit in Nederland. De bisschoppen waren niet in het paars
maar in het zwart. Ook dat is een typering'.
De bisschoppen winnen meer en meer aan ge
zag naarmate ze zich minder daarop beroepen
(want het gezag la ln discussie) en meer luis
teren naar de mede-kerkleden, naar de andere
kerken en de buitenkerkelijken. Het bleek ook
weer duidelijk op het pastoraal concilie, dat
108 bisschoppen en .leken', deskundigen en
waarnemers uit andere kerken naar Noord
wijkerhout haalde. Daarbij waren uit het
Zeeuwse deel van het bisdom Breda mevrouw
Neve-Menu en de heer Boeren. Dat pastoraal
beraad ,kan een uiterst kostbare Informatie
bron zijn', zei kardinaal AlfrlnR bij de opening.
Verder: ,Ik bedoel te zeggen dat dit concilie
niet gezien kan worden als een parlement dat
beslissingen neemt, die bisschoppen hebben uit
te voeren. Maar anderzijds neem ik aan dat
dit pastoraal beraad conclusies naar voren
brengt die de bisschoppen gezien hun eigen
verantwoordelijkheid ln grote bereidwilligheid
tot uitvoering willen brengen'. De bisschoppen
blijken meer en meer bereid of men het al
niet wist hun gezag uit te oefenen op de
w|jze van de dialoog. ,En daarmee maakten zij
op dit pastoraal concilie als het ware ook aan
schouwelijk op welke wijze een gezagscrisis
kan worden overwonnen', aldus prof. Bronk-
horst. Rector Boeren: ,Toen mgr Moors van
Roermond sprak over het stuk over het gezag
was dat wel een .ouderwetse aanval', maar hij
won aan gezag door zijn eerlijkheid'.
Hoe kwamen mevrouw Neve-Menu en de heer
Boeren op het pastoraal concilie?
Hulst heeft, zoals men weet, een dekenaal be
raad, een beieidsberaad. De heer Boeren is
voorzitter. Van het dekenaal beraad uit gingen
vertegenwoordigers naar het pastoraal be
raad ln et Disdom Breda, het diocesaan be
raad dat het eerste in Nederland was. En vla
die vergadering kwamen zij ln Noordwijker
hout. Totaal gingen daarheen uit het bisdom
zeven leken en drie priesters.
Waarom niet meer uit Zeeland. Het dekenaat
Hulst Is natuurlijk wel een .zwaartepunt' van
het rooms-katholiclsme in Zeeland, maar waar
bleven bijvoorbeeld Walcheren en Beveland
Rector Boeren meent, dat het vooral ligt aan
het dekenaal beraad ln Hulst, waarmee men
al vroeg bezig .was en al goede ervaringen
heeft. ,Ze kenden ons misschien. Mevrouw Ne
ve heeft zich onderschelden door haar Ijveren
voor de radiocursus van aalmoezenier Huy-
bregts over de nieuwe catechismus. We zijn
belden echt niet deskundiger dan anderen ln
Zeeland'.
De priesters uit het bisdom, die naar Noord
wijkerhout zijn geweest komen niet uit de
parochiële zielzorg. Hoofdredacteur Frans Ou-
dejans van het bisdomsblad Onderweg wees
er onlangs op, dat er ook een slechte priester-
spreiding was over het hele bisdom. Dat lag
echter aan de keuze van het diocesaan pasto
raal beraad. ,Een slechte afvaardiging Is het
overigens ln geen geval. En ook zy weet zich
voor de taak gesteld, te spreken namens een
héél bisdom en zich daartegenover te verant
woorden', zo schreef Oudejans. (Wees mgr
Ernst er onlangs in Vlissingen niet op dat het
Zeeuwse deel van het bisdom Breda er hele
maal bljhoort?) Wat vinden de Zeeuwse con
ciliedeelnemers ervan
Zowel rector Boeren als mevrouw Neve achten
het niet zó erg, dat er geen parochiepriesters
uit het bisdom naar het pastoraal concilie z|jn
geweest. Priesters kunnen op alle niveaus
werkzaam z|jn. Het nieuwe priesterbeeld is
geheel verschillend van het oude, h|J kan wer
ken onder arbeiders, ln het maatschappelijk of
P. J. W. Boeren:
humor bevrijdend
Kardinaal AUrink:
Rome is een gecompliceerde zaak
Jules de Corte:
volk Gods?
vormingswerk. Er zijn vele taken voor hen,
meer nog dan er in de parochie mogelijk kun
nen liggen.
Er is inspraak geweest b|j het noemen van wat
men verwachtte van een nieuwe bisschop van
Breda, evenals die er was bij die voor een
deken ln Hulst en ln West-Brabant.
Over inspraak is ook gepraat op het pastoraal
concilie. Vinden de belde Zeeuwsvlamingen de
Inspraak zoalB die momenteel functioneert vol
doende?
Mevrouw Neve-Menu: ,Ja. De mensen hebben
er voor de rest toch nog te weinig zicht op.
Ik geloof niet, dat we een priester of een bis
schop zouden kunnen kiezen'. Lyceumdirec
teur Boeren: ,Neem eens die moeilijkheden
rond de burgemeestersbenoemingen. Ze hebben
zich er niets, maar dan ook niets van aange
trokken. Al die zogenaamde inspraak van ge
meenteraden, waar bleef die? Vlissingen bij
voorbeeld, Maastricht, Amsterdam. Aan de
andere kant, het feit, dat gemeenteraden be
kend laten worden dat zij niet geporteerd zijn
voor een bepaalde burgemeester legt zo'n
nieuwe burgemeester wel verplichtingen op.
De R-K Kerk is momenteel b|j die benoemin
gen democratischer dan de burgerlijke maat
schappij'.
Op het ogenblik zouden ln Rome op het bureau
van de Romeinse congregatie van de geloofs
leer ruim 20.000 aanvragen van priesters lig
gen, die willen trouwen en dispensatie vragen
van het huwelijksverbod. Het aantal uitgetre
den priesters over de hele wereld is zeker het
dubbele. Dat verplichte celibaat. Wat vinden
mevrouw Neve en de heer Boeren daarvan
Het celibaat moet 'os komen van het ambt.
maar of er alleen maar gehuwde priesters
moeten komen?' zegt rector Boeren. .Het moet
een vrije keuze zijn, er z|jn banen voor pries
ters. waarbij hun gehuwd z|jn beslist goed kan
doen. Priester-arbeiders, priesters voor zee
varenden. Dat doet hen niet meer belanden
in een uitzonderingspositie'. Mevrouw Neve Is
het volkomen met hem eens.
Zou z(j de vrouw van een priester willen zyn?
Er komt geen definitief antwoord op. Wel:
.Het kan een verbetering zijn voor een pries
ter, het klimaat van een gezin, maar het hangt
helemaal af van de persoon wat dat betreft'.
En de hulshoudster op de pastorie. Wat vinden
ze daarvan?
De leraar: ,Dte is een noodzakelijk kwaad.
Tegen een gehuwde priester op een gewone
parochie hoeft niet het minste bezwaar te be
staan Maar: als op het ogenblik priesters
mochten trouwen dan zouden ze allen onmid
dellijk noodlijdend zijn. Ik zag die mannen
graag eerder volwaardig mannenwerk doen,
niet alleen biecht horen, lof houden, en derge
lijke. Er is het gevaar dat ze door dit soort
werk onwezenlijke mensen worden. Er is véél
meer te doen voor priesters. Huisbezoek en
ziekenbezoek, dat kunnen vrouwen ook doen,
dacht ik'.
Terug naar het concilie. Is zo'n vergadering
niet te veel een papierwinkel. Wat kan daar
van terecht komen op het plaatselijke vlak?
Mevrouw Neve: ,We z|jn echt overladen met
papieren, maar dat is een gevolg van de de
mocratie. Iedereen kon wijzigingen indienen op
en praten over alles. Iedereen kwam aan het
woord. Het is één van de nadelen, maar boven
dien vóórdelen van de democratie'.
Rector Boeren: ,Er kan echt praktisch verder
gewerkt worden. De bisschoppen weten zich
gesteund door de resoluties die zijn aangeno
men, zélf stemden ze ook mee (en vóór). Ze
weten nu in ieder geval, dat er wordt meege
leefd en wat gevraagd wordt. Er waren na
tuurlijk de eerste ziekten van zo'n concilie.
Te veel en te lang praten misschien. Het was
wel eens Irritant, maar bovendien hartverhef
fend'.
En de taal. Ook voor .leken' begrijpelijk? Niet
te theologisch, te vaktechnisch?
De twee Zeeuwse rooms-katholieken geven toe,
dat daaraan nog wel iets was te doen. Het
rapport over het gezag van de commissie
Loeff feitelijk inderhaast tot conciliestuk
gepromoveerd, aanvankelijk alleen bedoeld
voor de bisschoppen krijgt daarom een lees
baarder uittreksel. Vooral de jongeren snak
ten op het concilie af en toe naar gewoon
Nederlands, naar een hanteerbare taaL Maar
deskundige formuleringen kunnen heel belang
rijk z|jn als uitgangspunt. En dat daarbij
.Rome' (.Rome is een zeer gecompliceerde
zaak', zei kardinaal AJfrink) op de achter
grond meespeelt mag worden verondersteld.
Tot slot rector Boeren: ,De humor was zo
bevrijdend op dit pastoraal concilie. Je had
niet de indruk dat als een protestant aan
het woord was er iemand uit ,een andere
wereld' sprak?' En mevrouw Neve: .Die men
taliteitsverandering is belangrijker dan een
structuurverandering'.
Kardinaal Ottaviani, ,de waakhond van het Vaticaan', 77 jaar oud. is,
zoals men heeft gelezen, afgetreden en voor zijn belangrijke functie
bij de curie is reeds een ander benoemd, de aartsbisschop van Zagreb.
Dit bericht kwam zeer kort na de sluiting van de eerste officiële zit
ting van het pastoraal concilie van de Nederlandse r-k kerkprovincie.
In zijn program ,de lachende kerk' vertelde Fons Jansen van deze
Ottovïani, die tot de meest behoudensgezinde leden van de curie in
Rome behoorde dat, wanneer men hem vroeg hoe oud hij was, hij
steevast antwoordde: 40 jaar. Als de vrager opmerkte dat dit niet
mogelijk was, kreeg hij te horen: je kunt toch niet ieder jaar op
dezelfde vraag een ander antwoord geven. Zijn devies was dan ook:
.semper idem', altijd hetzelfde.
Dat aftreden van Ottaviani heeft na
tuurlijk niets te maken met het Ne
derlandse concilie, maar toch la er in
breder verband een zekere samenhang,
want het gaat er om dat men in de
R-K Kerk op het ogenblik weet dat
men op dezelfde vragen menigmaal wél
een ander antwoord móet geven. In de
Nederlandse kerkprovincie beseft men
dit ter dege. Je leest er wel eens iets
over dat men er hier meer van door
drongen Is dan in andere kerkprovin
cies waaruit deze wereldkerk is sa
mengesteld.
De vorige week is dan het pastoraal
concilie (beraad) in ons land gehou
den. Volgens de berichten was daar
voor een grote binnenlandse en buiten
landse belangstelling. Zelfs op het con
gres van de Communistische Partij Ne
derland hebben ze er al bij voorbaat
over gesproken. Dit is het eerste con
cilie in een kerkprovincie, nadat door
het tweede Vacitaans concilie daarop
was gewezen als een van de mogelijk
heden om de gedachten van die grote
bijeenkomst in Rome verder uit te wer
ken. Ruim twee Jaar geleden kondig
den de bisschoppen aan dat er in ons
land ,op korte termijn' een provinciaal
concilie bijeengeroepen zou worden
en kort daarop werd door hem een
voorbereidingscommissie benoemd,
waarvan de te vroeg gestorven bis
schop van Breda, mgr De Vet de man
was, die hier leiding moest geven.
Ruim een jaar geleden werd dit pasto
raal concilie, zoals het Inmiddels ge
doopt was, in de zeven bisschoppelijke
kerken plechtiglijk geopend. Kort te
voren was er een werknota versche
nen over de opbouw, enzovoort van
zulk een concilie, welke nota later aan
allerlei veranderingen onderhevig ls
geweest. Wie moesten deel uitmaken
van dit concilie en op welke wijze
moesten ze worden gekozen?, be
noemd? Een hele vraag in een kerk
waar men nu niet direct aan kerkelijke
verkiezingen gewoon ls. In januari van
het vorige jaar werd in Rotterdam een
vergadering bijeengeroepen, welke
meer een formeel karakter had en
waar een zeventiental commissies zijn
benoemd die rapporten zouden moeten
voorbereiden, welke dan op het con
cilie zelf in behandeling zouden ko
men. Nadien is het ontwerp-statuut
voor het reeds begonnen concilie we
derom veranderd, aangepast en verbe
terd, opdat het waarlijk zou wezen een
gezamenlijk beraad van zoveel moge-
jk alle lagen waaruit de R-K Kerk in
ons land Destaat. Wie enigszins be
kend is met de gang van zaken in een
synode van een protestantse kerk ln
ons land, waar men ook veel met com
missies werkt en deskundigen aantrekt,
ruikt hier dezelfde sfeer. Alleen is het
verschil dat de kerken van de synodes
hieraan reeds lang gewend zijn en de
kerk van de concilies dit alles als iets
geheel nieuws moet ondergaan. Eeu
wen lang heeft men hier Immers ge
leefd in de traditie van de hiërarchie.
De parochianen behoefden zelf niet te
denken; er werd voor hen gedacht.
Dan wordt het geen gemakkelijke
zaak.
Het pastorale concilie is dan gehouden
van 3-5 januari. In de dagbladen is er
voldoende aandacht aan geschonken,
zodat ieder op de hoogte kan zijn van
het vrij magere resultaat. Feitelijk was
het enige agendapunt het rapport: ge-
zagsopvatting en gezagsbeleving, maar
dit rapport is van de tafel geveegd als
onbruikbaar. Wel is er een nieuwe
commissie benoemd, die, uitgaande
van het besproken rapport en de ge
maakte opmerkingen, een nieuw rap
port moet opstellen waarin moet wor
den aangewerkt op een zekere sprei
ding van het kerkelijk gezag. Het was
misschien beter geweest dat een ander
rapport het eerst in bespreking was
genomen, maar die»van de zestien an
dere commissies hadden hun eindfase
nog niet bereikt. Dat men met dit rap
port over de kerkelijke gezagsverhou
dingen heeft durven starten, getuigt
van de moed waarmede men het aan
vaard heeft dat ook de eigen kerk in
een andere tijd is beland. Het is nog
slechts ruim tien jaar geleden dat hel
zogenaamde mandement werd uitge
geven als een herderliik schrijven van
de gezamenlijke bisschoppen, waarte
gen toen heel wat verzet is losgebro
ken. De bespreking van een rapport
over het kerkelijk gezag geeft aan dat
de R-K Kerk in ons land een andere
koers gaat varen wat betreft het amb
telijk gezag, ook al is de waarschu
wende stem gehoord dat een concilie
feen parlement is waar beslissingen
nnnen worden genomen.
De oogst van dit concilie is, dat er
een aantal resoluties, stellingen, zijn
aangenomen, waarmee men verder wil
gaan. Daaronder zijn er enkele inte
ressante. JDe gezagsdragers plegen niet
alleen overleg met de gelovigen, maar
schakelen ook deskundigen in voor ad
viezen, die zij niet zonder motivering
naast zich neerleggen'. ,In iedere pa
rochie moet door verkiezingen een pa
rochieraad worden opgericht'. .Aanbe
volen wordt om bij ae aanstelling van
op alle
gezagsdragers deel te nemen aan de
gewone zielzorg, bijvoorbeeld in ge
spreksgroepen'. Doch een resolutie is
slechts een resolutie. Men kan er iets
mee doen, maar men kan deze ook
naast zich neerleggen. Doch in het al
gemeen gesproken geven zij toch wel
aan in welke richting men gedacht
heeft dat het ambtelijk gezag zich zal
moeten ontwikkelen en dit geeft toch
wel een koerswijziging aan, zowel in
een bisdom alsook in een parochie.
De directe oogst van deze eerste zitting
van het pastoraal concilie mag dan
niet groot zijn, dat wil allerminst zeg
gen dat wij deze gebeurtenissen niet
van het grootste belang achten. De
R-K Kerk in ons land heeft nu een or
gaan van beraad gekregen, een soort
synode, waar openlijk gezegd kan
worden wat er ln de kerk leeft. De bis
schoppen die deze ontwikkeling ten
zeerste hebben bevorderd, zullen in hun
episcopale praktijk, alleen en geza
menlijk, hiermee rekening moeten hou
den. Het betekent toch iets dat dit con
cilie werd voorgezeten door een leek
en dat de bisschoppen als gewone le
den aan deze vergadering deelnamen,
zij het dan ook dat zij op de eerste rij
werden gezet. En toen de mannelijke
voorzitter verhinderd was om de ver
gadering te dirigeren, werd zijn plaats
ingenomen door een vrouwelijke vice-
STEMMEN UIT
DE KERKEN
voorzitter. Alle titulatuur, waaraan de
R-K Kerk nog al rijk is, werd aldaar
afgeschaft. I«iereen was meneer en
mevrouw. Bij de bisschoppen werd het
.meneer de bisschop'. Het betekent
toch wel iets dat heel zo'n vergade
ring er getuige van was (en wij via
de pers) dat twee bisschoppen het niet
met elkaar eens bleken te zijn en dat
de verhouding tot Rome zo openlijk ter
sprake kwam als hier gebeurd is. ,Hoe
zeggen we daar wat ons bezielt. Er
heerst daar een ander kerkelijk leef
klimaat dan hier'. Al kreeg dan het
voorstel een delegatie naar Rome te
sturen geen meerderheid van stem
men, de gedachte alleen al is beteke
nisvol. Het zegt ook weer iets dat het
priestercelibaat hier zo aan de orde
kon komen, ook al ging men er niet
verder op in, aangezien in Rome hier
over de beslissingen moeten vallen.
Merlcwaardig was ook wel dat nie
mand minder dan prof. Van Holk, de
waarnemer van de Remonstrantse
Broederschap meende een waarschu
wend woord te moeten laten horen toen
de tongen al te zeer los zaten: .Het
rapport (namelijk over het gezag) is
iets te optimistisch. U komt uit een
wereld waar te veel van bovenaf werd
geregeld: ik uit één waar dit te wei
nig gebeurde. Onze ervaring is. dat te
veel vrijheid de gelijkheid én de broe
derschap ondermijnt'. En professor v.
d. Woude (Gereformeerde Kerken)
voegde er aan toe: .Het ambt heeft
ook een gezag dat niet aan de per
soon van de ambtsdrager, maar aan
Christus is ontleend'. In de R-K Kerk
stuit men telkens weer op de verhou
ding tot Rome en de conservatieve
theologen aldaar. Het gezanik over de
r-k nieuwe catechismus hangt velen
de keel uit (intussen hebben de zes
kardinalen die het boek zouden onder
zoeken op dwalingen, de nieuwe cate
chismus goedgekeurd). De tiid van
Ottaviani is voorbij en ook de tiid van
het onfeilbare weten. In de toekomst
zal dit wel blijken.
H.
TER OVERDENKING
Luc. 11 2-4
Waarom leert Jezus om toch, alt Hij hel heeft over hel bidden, eerst vragen om de heiliging
van de naam van zijn vader en de komst van zijn koninkrijk, vóórdat wij met onze voor de
hand liggende persoonlijke vragen bij Hem aankomen? It dat om ont te leren onze eigen
vragen achter te stellen bij de grote dingen von God?
Voor een deel: ja. Maar er zijn meer redenen, Alle dingen, die wij werkelijk nodig hebben,
zijn opgenomen in de heiliging van Gods naam en de komst van zijn rijk, zoals de genezing
van ziekte, de overwinning van de dood, de komst van vrede en gerechtigheid. Slechts als deze
zaken een bijzondere persoonlijke toespitsing krijgen, bijvoorbeeld in de zorg voor hel
dagelijks brood, is het zinvol, dit nog eens afzonderlijk onder woorden Ie brengen.
Belangrijker is dat Jezus zijn gemeente oproept Ie roepen om de heiliging van Gods naam
én de komst van het rijk. Om het erg vereenvoudigd te zeggen: door het gebed moeten wij
als gemeente van Christus bij de vader onderstrepen dat het belangrijk is dol hij de grote,
goede, rechtvaardige God blijkt te zijn, en dot zijn plannen uitgevoerd worden. Ten diepte
hierom verricht de kerk hoar voorbeden, bijvoorbeeld voor zieken, moar ook voor de volkerent
God moet de ware God van gerechtigheid en liefde blijken te zijn.
In 1968 zal de bede om heiliging von Gods naam een bijzondere toespitsing krijgen in het
gebed van Christus' gemeente dat er vrede kome, dat de rassentegenstellingen verdwijnen,
cfat er echte gerechtigheid zij. Maar daarvoor hebben wij dan ook te slaan, in die zin, dat wij
die vrede, die gerechtigheid waarmee Gods naam geheiligd en zijn rijk voorbereid wordt von
harte hebben te begeren; afziende van een onvruchtbaar verheerlijken van het verleden, dat zo
dikwijls ten onrechte christelijk geacht wordt.
Bidden is vooral: vragen om de heiliging van Gods naam, dat wil zeggen beseffen dal zijn
majesteit en gerechtigheid niet voldoende erkend worden, en mei heel de ziel begeren dat God
zich openbaart als de God waarop zijn gemeente hoopt.
HAAMSTEDE G. HUIZING
