Luchtmachtfotografen
over op helikopters...
VAN MOZAÏEK
TOT KAART....
HAND- EN SPANDIENSTEN AAN
WATERSTAAT, POLITIE, VERKEER
Klant
Onvolledig
Zaterdag 6 januari 1968
zaterdagnummer
DEELEN De zes Harvards van de fotovlucht op de
luchtmacht-vliegbasis Deelen bij Arnhem zijn laatst
•«n keer met veel ouderwets propellerlawaai opge
stegen om te poseren. Het moest er eindelijk van ko
men; er was geen uitstel meer mogelijk. De trouwe
kistjes stammend uit de periode rond de laatste we
reldoorlog komen binnenkort voorgoed aan de grond.
De camera's worden eruit gesleurd en verhuizen met
de fotografen naar de basis Ypenburg, waar Alouet-
te-helikopters de dienst overnemen.
Een afscheid dus van de Harvards. Om de gestroom
lijnde luchtmacht van de toekomst toch ook nog de
gelegenheid te geven met een glimlach terug te kijken
op de historie van de pruttelaars in het wolkendek
dus een prentje vaD de fotovliegtuigen in formatie. In
het archief was zo'n negatief niet voorhanden. Want
zoals negen van de tien beroepsfotografen bij een
eigen jubileum tot de conclusie komen dat zij nergens
een redelijk gelijkend zelfportret kunnen vinden, zo
moest de fotovlucht van Deelen er ook echt op uit
gestuurd worden om dat gelegenheidsplaatje te ma
ken. Het is er nu, Toen we de vaalgroene barakken
aan de baan van Deelen binenstapten om een
praatje te maken met de commandant van de foto
vlucht, kapitein J. de Witt (37) en fotograaf ser
geant-majoor A. W. Kraak (36), stond ~de straks
ongetwijfeld historische opname van het zestal in
formatie bij de verhuisboel.
De fotovlucht van de koninklijke luchtmacht in Dee
len is zo'n typisch stukje van het militaire bedrijf
dat met een vanzelfsprekende regelmaat hand- en
spandiensten doet voor de civiele sector. Er komt
op Deelen een telegram binnen van het bureau op de
luchtmachtstaf in Den Haag. Een paar kaarteoördina-
ten staan er op. Genoeg om het object, dat op de
gevoelige plaat moet worden vastgelegd, te lokaliseren
en een vluchtje voor te bereiden. Als het weer even
meezit gebeurt dat zo snel mogelijk en prompt daarna
levert de fotovlucht zijn produkt af.
Soms komen de fotograaf en vlieger van een missie
terug zonder dat ze er ook maar enige notie van
hebben, waarvoor hun werk bestemd is. ,'t Zal wel
voor rijkswaterstaat zijn', denkt Kraak hardop als
hij een kaart voor de dag haalt met daarop als onder
werpen voor een verticaalfoto aangegeven: Ellewouts-
dijk en de haven van Hoedekenskerke. Op onze ver
onderstelling dat het Iets te maken kan hebben met
de voorbereidingen voor het tracé, dat moet worden
uitgezet voor een vaste oeververbinding Westerschelde,
reageert hij met een schouderophalen.
voorbeeld van. Tegelijk met de hulpverlening versche
nen ook de fotofliegtuigen boven het verwrongen stuk
spoorbaan met daarop de verongelukte treinen.
Natuurlijk zijn dit soort van .mysterieuze' opdrach
ten uitzonderingen. Rijkswaterstaat is voor de kleine
staf luchtfotografen op Deelen een nogal vaak terug
kerende klant. In de archiefbunker is een uitgebreide
en apart gehouden collectie opnamen over waterbouw.
Eigenlijk begint die bij de ramp van 1953. In dat jaar
werden alle dijkbreuken In het zuidwesten van het
land gefotografeerd. Daarna waren het de deltawer
ken. ,We hebben alle werken tot nu toe vóór en na de
sluiting van een bepaalde stroomgeul genomen', somt
Kraalt op terwijl hij achteloos een foto op tafel legt
van het moment, waarop de laatste doorlaatcaisson
in de dam door het Veerse Gat werd geplaatst. En niet
te vergeten het fotoregistratiewerk van zee- en getij-
stromingen. golfbeloop en nog veel meer.
Iets anders: ,we hebben dit jaar voor oudheidkundig
bodemonderzoek grafheuvels gefotografeerd, in de
buurt van Eindhoven moesten we oude urnen hebben.'
En dan de ramp met de windhoos van Tricht. Foto
graaf Kraak vertelt graag over het interessante spoor,
dat daar met de luchtcamera is gevolg. ,Het leek alsof
een bulldozer er in een baan van vijftig meter alles
aan kant had geschoven. Bomen, kassen, boerderijen.
We hebben de verniellngsbaan in kaart geplot. Vooral
voor de meteorologen was het leerzaam, onze foto's
te bestuderen. Men heeft er zelfs de intensiteit van
de kolk uit kunnen afleiden....'
Als het om rampen gaat is de fotovlucht van Deelen
eigenlijk operationeel. Zodra er iets gebeurt maakt
een Harvard zich los van de baan om te gaan foto
graferen. De treinramp bij Harmeien Is er een
De opsomming is onvolledig. Kapitein De Witt en zijn
mannen hebben nog heel wat meer contactpunten
met de civiele sector. Ze helpen op de Veluwe bos
branden lokaliseren. Ze assisteren de rijkspolitie
bij regelen van het verkeer op overstelpend drukke
wegen. Zo zijn er nog een handvol soorten van op
drachten. Sinds 1954 hebben de Harvards hun 600 pk
motoren al vaak op toeren gebracht om voor de meest
uiteenlopende missies op weg te gaan. Maar nu
is het op Deelen gebeurd. Op het moment dat wij
dit schrijven is dit opvallende luchtmachtbedrijfje ver
huisd naar Ypenburg. De Harvards zijn ln principe
bestemd voor de schroothoop. Misschien weet de lucht
macht er nog een nuttiger bestemming aan te geven:
men overweegt namelijk enkele van deze toestellen
beschikbaar te stellen voor het onderwijs. Leerlingen
van een technische school zouden er met genoegen aan
willen sleutelen.
Op Ypenburg staan de Alouettes klaar. Het Is een
overgang, maar het zal wel wennen. De fotovlucht stapt
af van de gemoedelijke toestellen. Harvard: een naam,
die historie heeft gemaakt. Ze dateert al van vóór de
tweede wereldoorlog (1938). In totaal zijn er meer
dan 10.000 gebouwd. In 1954 werd de produktie ge
staakt. Drie jaar later werd een nieuwe versie, de
Super T-6 ontworpen, die is voorzien van een Intrek
baar neuswiel, een cockpit zonder stijlen en een krach
tiger motor. De toestellen (spanwijdte ongeveer 13
meter, lengte 8.80 meter) konden een maximumsnel
heid bereiken van ruim 300 km per uur
Met de verhuizing volgt de fotovlucht van Deelen ln
feite de weg van het bekende 306-fotoverkennings-
squadron, dat op Deelen destijds was gestationeerd
met RF-84 Thunderflash vliegtuigen en in 1963 ver
trok naar de basis Twenthe om van daaruit te gaan
opereren met de nieuwe F-104 Starfighter. Opnieuw
wordt een stukje geschiedenis dichtgeslagen.
De luchtmachtfoto-
grafen beschikken
over extravagante
apparatuur: hier een
Klinsch-camera,
waarmee vergrotin
gen en verkleiningen
kunnen worden
gemaakt.
Het apparaat
produceert
negatieven van 80
bij 80 cm.
Zeewater waaiert
door een dijkgat de
aolder binnen: een
beeld uit 1953. De
'uchtfotograaf kon
de waferstaatsman
via zo'n opname in
één oogopslag het
>ffect van de bres
laten zien.
Voor sergeant-majoor A. W. Kraak een routinekarwei.
Hij begint met de gebruikelijke voorbereiding van een
fotovlucht, zoals er in de afgelopen jaren al duizen
den zijn gemaakt.
Carteringsxoerk: een van de belangrijkste elementen
uit het werk van de luchtmachtfotografen. Kraak: JZo-
dra er een kaart van de drukpers komt Is ie eigenlijk
al weer verouderd'.
Daarom maakt men vanuit de Harvard een nieuxce
kaart. Een lappendeken of wat meer vaktechnisch:
een mozaïek van detailopnamen, die in een reeks
van tevoren uitgezette banen zijn genomen. Er wordt
een film van 60 meter lengte in de ingebouwde camera
van de Harvard gezet. Op het celluloid kunnen Z00 op
namen van 22,5 cm in het vierkent worden gemaakt.
,Op een hoogte van zo 10.000 voet vliegen we met
een snelheid van 180 km per uur over die banen', legt
s-m Kraak uit. fiiafragma en tijd worden tevoren inge
steld. Eigenlijk ia het een kwestie van instrument-
vliegen. Ki)k, we kunnen met de hand afdrukken of
de sluiter op automatisch instellen'.
Onder het lichtkoepeltje hebben vlieger en fotograaf
voor de zogenaamde verticaalfoto's maar betrekkelijk
weinig uitzicht. Het is dus een kwestie van het vooraf-
gemaakte vliegprogramma voor zo'n fotovlucht nauw
keurig uitvoeren en goed reageren op over en weer
gegeven aanwijzingen. ,Wat we nodig hebben ts een
goed samenspel tussen vlieger en cameraman. Aj en
toe is het eerst even ivennen aan elkaar. Na verloop
van tijd levert dat overigens geen moeilijkheden meer
op
De vlucht over het stukje Veluwe, waar de artillerie
wil gaan oefenen is een carteringsvlucht. Zodra de
Harvard op de basis is teruggekeerd gaat. sergeant-
majoor Kraak naar de sectie, waar hij zijn opnamen
afwerkt. Dat is de gewoonte. Rij het cartertnasvierlc
worden de verschillende verticaalopnamen volgens een
systeem van overlapping tot een groot mozaïek aan elk
aar geplakt en daarna wordt van de je zou kun
nen zeggen collage een reproduktie gemaakt. In
het atelier van de luchtfotografen van de luchtmacht
staat daarvoor een camera van manshoge afmetingen
(een Klinsch), die tegelijk als vergrotings- (en verklei-
nigs-J apparaat kan worden gebruikt en daarbij nega
tieven produceert van maar even 80 bij 80 cm. Vrij
snel daarna ligt de nieuwe .kaart' met de natuurlijke
markeringen op tafel.
Carteringsxoerk ra een belangrijk onderdeel van net
werk ran Doelens fotovlucht. Het wordt veel voor de
landmacht gedaan. Daarnaast zijn er nog verschillen
de andere typisch militaire facetten. Zo fotografeert dil
unieke lucht macht bedrijf je bepaalde oefenterreinen, dit
»p verschillende plaatsen in het land van boeren wor
den gehuurd. En dat. gebeurt dan vóór en na de oefe
ning. Op deze manier kan de schade exact worden
vastgesteld. En die schade vergoedt zoals men weet
het ministerie van defensie aan de betrokkenen.
De fotografen klimmen ook in de kist om allerlei mili
taire objecten te knippen, zoals depots. Dat moet dan
met het oog op de hinderwet.
Een modern arsenaal van fotografische apparatuur
staat de luchtmachtafdeling ter beschikking. Daarbij
zijn enkele mobiele eenheden. Want, hoe dan ook: ook
deze fotografen moeten zo beweeglijk mogelijk zijn.
(Van een onzer redacteuren
DEELEN Gegeven: vier kaarfcoördinaten van een
stukje Veluwe. De artillerie moet daar enkele weken
later een oefening houden. Opdracht voor de foto
vlucht Deelen van de koninklijke landmacht: breng het
oefengebied binnen de uitgezette lijnen in beeld.
Een mozoiekfoto von een itukje land on watei op do grens van
Zuid-Holland en Zeeland: de kop van Gaeree mei bovenin dr
bouwput van de Horingvlielspuisluizen en middenin hel Brouwer
havense Gal (Grovelingon) mol nog juist rechtsonder een pun!
van Schouwen en daarop de imolslad Brouwershaven.
