o&n
JAN VAN DE PLASSE: ,Van zandbak naar zandbank'
MARINUS DE MUNCK: Liever de cel dan de zee'
over ,de boot'
THEO SLUIS: Nog steeds praten
KO DOOMS: Van werf naar verzekeringen
OUD-&-NIEUW-OUD «■-NIEUW
OUD - NIEUW - OUD - - NIEUW
Veranderen en ontwikkelen, omschakelen
en aanpassen: er is de afgelopen jaren in
Zeeland veel veranderd, veel tot ontwikke
ling gebracht, veel omgeschakeld en veel
aangepast. Deze pagina heeft de .omscha
keling' tot thema: vier gesprekken met
Zeeuwen, die zich in de voorbije periode
soms noodgedwongen moesten
omschakelen. Hoe zij zich hebben veranderd
en aangepast zetten de vier in hun eigen
woorden uiteen.
,Als ik er nu voorstond zou ik er niet meer aan beginnen'. Dat
zegt Jan van de Plasse uit Goes, sinds vier jaar eigenaar van
een sportvissersvaartuig, waarmee hi: 's zomers met henge
laars de Oosterschelde opvaart en boven zandbanken de vis
opzoekt. ,Niet dat het nou niet goed gaat hoor, maar toen wé
begonnen was het echt zo van lukt dit of lukt dit niet. We
hebben een paar moeilijke jaren gehad, waar we nou wel
overheen zijn en het werk doe ik ook wel met plezier, maar
er weer helemaal van voren af aan mee beginnen; nee, dat
zou ik nu niet meer doen denk ik'.
Van de Plasse woont in Goes, is geboren in Yerseke, voer de mos-
selkotters, op de Rijnvaart en later op de binnenvaart met
zand. Vier jaar geleden wilde hij het dag en nacht varen
wel eens opgeven. En 's winters zat hij zo nu en dan zonder
werk, omdat het weer tegenzat. .Niet dat ik iets had aan te
merken om mijn baas. dat zeker niet want ik heb het goed bij
hem gehad hoor, maar ik wou op een gegeven moment dit
proberen en mijn vrouw zei: ,als je het nu niet doet,
dan komt er nooit wat van'. Van vrachtschipper bij de
firma C. Faasse in Goes werd hij schipper op een eigen tjalk,
waarop voortaan doorgewinterde hengelaars en amateurtjes zou
den meevaren de Oosterschelde op. De tjalk, ,De Hoop' werd
opgeknapt en aangepast aan de nieuwe eisen die eraan werden
gesteld. De boordluiken zakten een eind. waardoor het schip
een hoge railing kreeg. .De Hoop' werd zo gemaakt, dat er
in de nieuwe recreatievorm iets mee te verdienen viel.
Van de Plasse moest zo worden, dat hij in de nieuwe recreatie-
vorm, die hem aantrekkelijk leek iets kon verdienen. Van schip
per op een vrachtschip werd hij eigenaar van een sportvissers
boot, waarop vrolijke en minder vrolijke, prettige en veel
eisende klanten meevaren.
,Het is een kwestie var geven en nemen en je moet eraan
wennen met zoveel mensen aan boord te varen', zegt Jan van
de Plasse er zelf van. .Weet je, je krijgt echt wel eens mensen
aan boord, waarvan je zegt: nou nou nou. moet dat nou
echt'. ,Maar evengoed maak je veel vrienden. Werkelijk,
het gaat nu heel goed allemaal na die eerste paar jaar
toen ik wel eens dacht de hele zaak er maar bij neer te gooien,
tn de periode, dat Van de Plasse met zijn ,Hoop' van de stei
ger van Katseveer afvaart zijn er heel wat sportvissers bij
gekomen en niet allemaal hebben ze het hoofd boven water
kunnen houden
Hij vaart elke dag als het even kan; dat wil zeggen als er
vissers zijn en 's winters uiteraard niet. Met zeven man
neemt hij al genoegen, hoewel er plaats is voor zo'n man of
25. In de weekeinde vaart zijn vrouw Ina mee, die door
de week een kantoorbaan heeft. En dan is er in het
weekeinde ook hulp aan boord voor het serveren van koffie en
warme worst en zo.
Wat door het gemeentebestuur van Tholen als een probleem
dat dringend om een oplossing vraagt aan gs is voorgelegd:
het gebrek aan controle op de vakbekwaamheid van de
schipper en de verkoop of in teder geval het gebruik van
drank aan boord; het s voor Jan v d Plasse niet zo'n
probleem. ,In de eerste plaats moet je kunnen varen en
Ik ben er ook hard voor, dat er een soort examen wordt af
gelegd voor schippers, die met zoveel mensen de Oosterschelde
opgaan. En dan moet je schip in orde zijn en er moet red
dingsmateriaal en een brandblusapparaat aan boord zijn.
Je moet rekenen, je bent verantwoordelijk voor heel
wat mensen en die verantwoording komt helemaal en
dan ook helemaal voor rekening van de schipper. Wat
die drank aan boord betreft; natuurlijk drinken ze bij
ons een pilsje of een borrel, maar het wordt niet aan boord
verkocht. En als er teveel gedronken wordt draai ik zo de
kar en ze kunnen aan de wal verder gaan. Dan kan ik gaan
vissen met de mensen, die d&érvoor gekomen zijn'.
Moeilijkheden bij het begin doordat binnen verordeningen moesten
worden gebleven zijn er niet geweest. .Wij zijn zomaar begon
nen en hebben gekeken wat ervan kwam en volgens mij kan
iedereen hier zomaar aan beginnen als Ie een schip heeft en
kan varen'.
De toekomst van de sportvisserij op de Oosterschelde: ,als
het water dicht gaat moet je afwachten of er vis blijft. Vol
gens mij zal dat wel zo zijn. In het Veeree Meer ls ook nog
vis en de Oosterschelde wordt een veel groter meer na de
afsluiting.
Vier jaar varen met mensen na een jaar of 25 varen aan
boord van een mosselkotter of om zand te vervoeren. Het
gaat allemaal goed en met de vestiging zijn er geen
moeilijkheden geweest. Na een moeilijke start vaart Jan van
de Plasse als het kan elke dag uit met sportvissers en toekij
kende of meevissende ega's..—
Als Marinus de Munck in hef voorjaar van 1963 hef rijtje
voorlichtingsavonden over nieuwe mogelijkheden voor getrof
fen Yersekse oesferkwekers achter de rug heeft, is een keus
niet moeilijk: het wordt champignonteelt. En nu aan het eind
van 1967, na drie jaar cel, zou De Munck niet meer terug
willen naar de zee. ,Als ik voor de keuze zou worden gesteld,
nam ik de champignons. Een prachtige teelt en je ziet
iedere wéék geld'.
De Yersekse oesterkwekers, die na de strenge vorst in 1962-
1963 de teelt niet meer- opnieuw hebben opgebouwd, maar in
Beveland de champignonkweek introducaerden, zijn met recht
.omgeschakeld'. Oesters, dat betelcent: vissen, wind door je
haren, de zee, de ruimte Champignons dat houdt ln: een cel
van vijftien bij zes meter, vier enge muren, vochtig
broeierige sfeer, witte stippen in de mest, die om de
drie weken rijp zijn.
De Munck: .de kweek stond me meteen aan, een prachtige
teelt. Elce dag leun je leveren, komt er een auto langs uit
Horst. Het is ook onregelmatig werk, net als de oesters,
maar daar moest je de buit tussen november en april binnen
halen. Risico zit er zowel aan de champignons als aan
de oesters: als je ziekte krijgt ben je met allebei
snel een eind weg, lk heb het met de champignons
tot nu toe een paar keer gehad, één verkeerde schimmel en
je hele vlucht kan worden afgeschreven'.
Vier jaar geleden merkte De Munck hoe groot het risico van
de oesterkweek was. De vorst laat in net begin van 1963 ca
tastrofaal gedecimeerde oesterpercelen achter De Munck vindt
met vele andere kwekers in het vroege voorjaar duizenden,
honderdduizenden dode oesters. En met de afsluiting van de
Oosterschelde op de achtergrond was het wel duidelijk: er
moet worden uitgezien naar een ander beroep.
Hoe ls de medewerking geweest, oij de omschakeling? De
Munck: ,m'n broer en ik. we hebben allebei cellen in hetzelfde
champignonhuis, hebben het voor een groot deel op eigen kracht
moeten doen. De gemeente kon financieel niets doen, maar
organiseerde wel die voorlichtingsavonden Toen het over de
champignonteelt ging. hebben we met een groepje onmiddellijk
besloten een excursie te maken naar Horst, het centrum van
deze cultuur. Diezelfde week nog hebben we een stukje grond
Ld de Steeweg gekocht en hebben we vergunningen aangevraagd
in Middelburg. En wat waar is, ls waar: die zijn vlot afgeko
men'.
,In het najaar zijn we met bouwen begonnen: op 7 oktober
1963 legden we de eerste steen, op 2 januari 1964 werd
de eerste mest in de cellen gereden om met de teelt te begin
nen, die data zijn eigenlijk Historisch je vergeet ze nooit en op
20 februari plukten we de eerste champignons'.
,U begrijpt, dat er voor de bouw van zo'n champignonhuls hee3
wat ge'd nodig is. En bet rijk heeft ons. tot nu toe, lelijk
laten zitten. We hebben alleen wat voorschotten gehad,
verder hebben we over een definitieve schaderegeling volgens
artikel 8 Yan de deltawet nog niets gehoord Ze laten ons lelijk
in de steek. Die schadevergoeding dat staat toch in de
wet. Je begint er een beetje bang voor ie worden....'
Maar niettemin; Marinus de Munck beeft het gevonden, bij
/le champignons. Hij neemt de temperatuur ln een van de
vluchten champignons, het ls 20 graden G. 5 graden warmer dan
ln het looppad Het zal er straks weer druk zijn. als er moet
worden geplukt, en daarna als er weer broed in de mest moet
worden gebracht. De Munck- 't ls druk en ongeregeld, maar
geregelder dan de oesterkweek En je ziet je produkten groei
en, de jesters gingen overboord en je moest een seizoen wach
ten. En 't was zo'n vochtig werk met die natte kleren-
Nee. geef mij maar champignons'
Laatste vraag: .wat ls ie prettigste herinnering aan uw oester
periode?' Antwoord: .het leveren'.
op Kruimngen-Perkpolder, maar lk wilde ei
genlijk in Zierikzee blijven, eigen huisje'.
.Toen kwam ik bij de PTT. En nou zou je
denken, wat is er eenvoudiger dan brieven in
een bus gooien, maar die eerste maanden Ls
dat heleinaal zo eenvoudig niet. Het is vreemd,
je hebt met adreswijzigingen te maken en je
wilt je coch zo snel mogelijk aanpassen. Maar
ik heb het hier goed naar m'n zin. Het is
onregelmatig werk, zeker met al die feest
dagen. Ben je van 's morgens half vijf tot
's middags één uur bezig en van halverwege
de middag tot 's avonds toe Maar dat had je op
de boot ook. En nu ben je de kerstdagen
bijvoorbeeld thuis, m'n vrouw wist niet wat 'r
overkwam, vorig jaar. Op de boot had je een
vrij leven, maar ergens heb je dat hier ook'.
,Kijk als -ie was blijven varen, dan was ik er
65 op geworden. Ek was er niet afgegaan,
t Was een gezellig bootje, we hadden een
gezellige ploeg. Als ze me zoudeD vragen of
ik er nu weer bij wou komen, tussen Zierikzee
en Kats, zou 't een zware tweestrijd worden,
"k Heb het hier ook naar m'n zin'.
Theo Sl'iys heeft de boot verwisseld voor de
post. Hij .praat' geen auto's meer in open hoek
jes aan dek van de .Koningin Emma' of de
Noord-Beveland'JMe kant op, meneer, naar
links draaien, nee, naar links dat stuur, niet
naar rechts, ja rijdt u maar op m'n handen,
rechtdoor nu, nog een klein stukje, goed zo,
remmen vast,' kan je aan de veerhavens van
Kats of Zierikzee soms noren, als er een boot
goed was bezet. Dat hoor je, een enkele keer
nog in Hoedekenskerke of Terneuzen. Maar
niet uit de mond van Theo Sluys. Hij heeft de
Oosterschelde verwisseld voor het Zierikzeese,
voor het Schouwse land, het dek, de kombuis,
het vooronder voor een postroute, die dagelijks
ettelijke kilometers lopen vraagt.
Er is geen Kats-Zierikzee meer over water.
Maar voor Theo Sluys gaan .post' en boot
een beetje samen, zolang hij. brieven bestel
lend, op Schouwen reizigers ontmoet, die hem
zeggen: .tjonge, waar is de tijd naar toe, dat
we een uitsmijtertje bij je bestelden
overzien En voorlichting was er toen nog niet
over zuikt «aken overigens is hij dankzij de
kadercursussen van het NW in de gelegenheid
geweest zijn kennis uit te breiden .Ze gaven
daar tes in een uiteenlopeno aantal vakken.
Wat je daar leert, kun je altijd goed gebrui
ken'.
Het vakbondswerk zelf is voor Doorns .voor
lopig verleden tijd. Je hebt daar veel tijd
voor nodig. Door mijn vakbewegingswerk was
Lk vroeger ai nooit thuis. En lk kan niet zeg
gen dat mijn vrije tijd er sindsdien op voor
uit ls gegaan' Het werk als verzekeringsagent
maakte trouwens ook een verhuizing naar een
wat grotere woning noodzakelijk .In mijn
vroegere huis was niet voldoende plaats om
het administratieve werk af te doen'.
auto soms door acht stevige handen op het
laatste stukje opengebleven dek werd ge
wrikt en geschoven. Theo Sluys doet denken
aan kaartjes, die ln een rokerig vooronder
werden verkocht en aan geurige dampen van
snert en soep in de kombuis, aan een tuffend
scheepje over een gladde Oosterschelde en aan
een stampende lijnboot over een woedende
zeearm.
Sluys: ,een maand of drie, nadat de Emma uit
de vaart wa3, ben ik bij de PTT in Zierikzee
terecht gekomen, als brievenbesteller. Acht
jaar ben ik op de boot geweest, lk heb het
nog een paar maanden meegemaakt, dat we
bij 't Luitje meerden en dat het daar 's avonds
lekker druk was van mensen, die de laatste
boot wilden zien aankomen. We zouden, met
z'n allen van de Emma en de Noord-Beveland
de voorkeur krijgen als er tolgaarders voor de
brug moesten worden aangetrokken, maar dat
ls niet gebeurd. En ja, toen zat ik, want lk
had intussen niet naar wat anders gesolliciteerd.
Nog een paar maanden heb ik dienst gedaan
Van de overstap van het microwerk naar de
verzekeringspolis neeft Doorns, 39 Jaar, 3 kin
deren, nog geen seconde spijt gehad. Toch
was de verandering vrij ingrijpend. Op de
scheepswerf werkte hij al bijna 20 Jaar, om
precies te zijn vanaf zijn zeventiende. De term
.vergroeid met het bedrijf' leek op zijn plaats,
maar was het bep&alo met. Dooms; ,De laat
ste Jaren werkte lk niet meer naar mijn zin.
Ik vond mijn beroep veel te eenzijdig. Ik voel-
de me voortdurend opgesloten. Contact met
anderen had lk weinig bij mijn werk. Een an
der had ln zo'n geval misschien al veel eer
der een andere baan gezocht. Maar ik veran
der nu eenmaal niet zo gemakkelijk. Ik hou
van vastigheid. Ik moet weten waar lk aan
toe ben. Toen lk voor De Centrale ging werken
wist ik precies wat ik deed. Je kunt het een
principiële beslissing noemen om juist voor
deze maatschappij te gaaD werken. Als er
een mogelijkheid was geweest bij een andere,
dan had lk dat vrijwel zeker niet gedaan'
Zoals gezegd: Doorns neeft van de verandering
geen spijt gehad. Wat hem aantrekt tn het
verzekeringsvak is voorai het werk ln het vlak
van de sociale voorlichting En men kan rus
tig stellen dat hij alle oelangstelling voor zijn
vroegere beroep neeft verloren: .lk voel er
niets meer voor Dit ïebrek aan belangstel
ling voor technische zaken (behalve als het
Iets te maken heeft met zijD hobby fotogra
fie), maakt, dat Dooms nu zonder meer spijt
heeft van zijn ambachtsschoolopleiding. ,Ik
had veel liever mulo gedaan Weliswaar heb
ik indertijd zelf mogen kiezen, maar je kimt
op die leeftijd de mogelijkheden maar slecht
Theo J. Sluys (38) is nu op een paar maan
den na, twee jaar bij de Zierikzeese PTT.
Twee jaar geleden: toen verdween een histo
risch, romantisch stukje Zeeuws vervoer tus
sen Kats en Zierikzee om plaats te maken
voor strakke, zakelijke betonnen bogen. De
brug over de Oosterschelde hoort intussen bij
Zeeland, het beeld van ,de boot', waar ieder
een een half uur tijd voor iedereen kon heb
ben, is vervaagd.
Maar als Theo Sluys brieven bestelt, ln Zie
rikzee, in Renesse soms of in Scharendijke,
springt er vaak iets over, wordt hij vaak staan
de gehouden en vragen ze hem: ,Wat kom
jij me toch bekend voor? Waar ken ik jou
toch van?' .Ben je soms weieens met de boot
mee geweest?' vraagt Sluys dan. .O ja, na
tuurlijk, de boot,' krijgt hij dan steevast te
horen.
De verbinding is gelegd. Theo Sluys, dat roept
herinneringen op aan de .Koningin Emma', waar
je soms uren voor moest wachten en waar je
Bijna twee jaar geleden zette J. M. Doorns
IKo voor zijn vrienden) zijn draaibank stil
en werd verzekeringsagent. Het werk als
precisie-metaaldraaier bij een Terneuzense
scheepswerf zinde hem niet meer. Hij wilde er
uit, mensen zien, contacten leggen. Dat het
verzekeringen werd, was bepaald geen toe
val. In zijn vrije tijd was Doorns al 14 jaar
lang een actief vaksbondsman (NVV), zo
actief dat hij in de gelegenheid werd gesteld
tot het volgen van eerst plaatselijke en later
landelijke kadercursussen. Het leek de richting
•uit te gaan van een job als full-time vakbonds
bestuurder. Maar toen kwam het rayon Ter-
neuzen van de verzekeringsmaatschappij De
Centrale een zusje van het NW be
schikbaar En Doorns greep die gelegenheid
met beide handen aan.
