,VOOR Mij HOEFT
HET NIET.../
o&n
M. J. BIJ DE VAATE:
Graag wat meer fantasie'
PIET W. BULTHUIS:
.Rustreservaten...'
WILLEM ENZINCK:
Culturele aanvulling...'
F. DE GROENE:
.Inspraak op de lijnen'
OUDNIEUW-OUD k- NIEUW
OUD k NIEUW - OUD - k - NIEUW
provinciale Zeeuwse courant
MIDDELBURG Voor Zeeland is het jaar 1967 een etalage van toekomstvisies geweest. In een uiteen
lopend assortiment werden ze uitgestald: een ontwikkelingsschets van het provinciaal bestuur, een rapport
over havenontwikkeling in de komende tientallen jaren van het bekende overlegorgaan, rapporten van de
landbouw, inrichtingsplannen voor het Veerse Meer. We doen maar een greep. Het is misschien nog maar
een fractie van het totaal.
Planologen, economen en bestuurders bogen zich over dat alles. Deden er hun zegje over. Stapelden hun ar
gumenten op en wapenden zich tegen kritiek. Bezwaren en uitingen van instemming wisselden elkaar af.
Maar het speelde zich voornamelijk op officieel niveau af. En de krant gaf vaak van die discussies een
weerspiegeling.
Overigens is dat beeld niet compleet. Ook het individu in de gemeenschap heeft over het toekomstbeeld van
Zeeland zijn denkbeelden. Zijn visie komt echter maar zelden naar buiten. Eén van onze redacteuren heef!
vier willekeurig gekozen .particuliere Zeeuwen' opgezocht en met hen gesproken over wat volgens de toe
komstvisies komen gaat en moet verdwijnen. Het verhaal, dat hij uit hun mond optekende vindt de lezer op
deze pagina. Een bespiegeling bij de jaarwisseling onder het motto: ,Voor mij'hoeft het niet..-........'
ZIER1KZEE
De journalist M. J. bij de Vaate (47) is een regionalist van
het zuiverste water. Sinds 1945 is hij verbonden aan de Zie-
rikzeesche Nieuwsbode, waar hy een driemansredactie aanvoert.
Geboortig van Schouwen-Duivelana (Nieuwerkerk) bezocht de
heer Bij de Vaate in Zierikzee de rhba. Na wat omzwervingen
In de oorlog kwam hij op het eiland terug om er niet meer
te vertrekken. Via de kolommen van sstjn' vier maal in de
week verschijnende krant volgt en begeleidt deze autochtoon
met een bijzonder nog voor historische rijkdom en natuurlijke
gegevenheden de ontwikkeling op Schouwen-Duiveland. Af en
toe spuit hij in een commentaar opvattingen, die lijnrecht in
gaan tegen wat planologen, economen en bestuurderen met
fiijn' stad, ,zyn' eiland en .zijn' provincie voor hebben.
,Er wordl veel I* veel gereguleerd. En dal gebeurt mei veel te weinig fantasie. Ik zou me
sterk vergissen als ik niet vri| algemeen zou kunnen vaststellen, dat bi) veel mensen ergens
op de bodem een hang naar het ongrijpbare te vinden Is. Op een gegeven moment ook
eens durven zien waar je uitkomt. Een zekere tolerantie, zou ik het willen noemen. Plano
logen en economen, ze denken alleen maai In cijfers en ze geloven daarin zó hecht,
dat ze alternatieven, andere mogelijkheden al la gemakkelijk uitsluiten Cijferen en lijnen
trekker it misschien de eenvoudigste methode. Maar ook de weg van dt minste weerstand.
Niet alles laat zich daarin passen Er Is zoveel in het leven dat zich niet laat carteren.
Liggen wi niet teveel op de knieën voot de wetenschap? Die vraag durf ik echt wel stellen,
als ik ze eens rond me kijk wal er allemaal over de ontwikkeling var Zeeland op papier
wordt gezet. Wordl et niet een te zwaar accent gelegd op dat woord .ontwikkeling' Be
grijp me goed, ik wil echt niet twijfelen aan de deskundigheid, de eerlijkheid en de po
litieke bedoelingen van economen, planologen en bestuurders. Maar het is me allemaal te
veel dooi milieu en vakmatigheid bepaald. Je hebt zo vaak hel gevoel, dat men doorslaat.
Waarvooi ik pleit is: genuonceerdei denken en meer gevoelsmatige benadering.
Antwoord op deze vraag Is voor mij bepalend: .Worden w er gelukkig mee?
Ik Heb laatst een gesprek gehad met iemond, die de industriële ontwikkeling in Twente van
nabij had gevolgd. Zeker, we begonnen beter te verdienen, zei hij, we kregen een solied
bestaan Maar in dat proces werd zoveel meegesleurd aan oude waarden. En dat moet
je dan maai accepteren zonder opstandig te worden.
Het deltapion. We zitten hier op Schouwen-Duiveland midden tussen de uitvoering. Ik heb
de ramp van 1953 zeer intens beleefd en de herstelperiode daarna niet minder. De delta
wet Is met algemene stemmen aangenomen. En nu moet die eenmaal genomen beslissing
worder waargemaakt. Ik begrijp dal heel goed. Moor Ik durf toch wel stellen, dat er o
deltaplan en consequenties genuanceerder gedacht
nó, op dit moment genomen zou moeten worden.
Het is en wordt allemaal teveel vastgelegd. Neem
lingenbekken. Is men daar nu niet heerlijk aan hi
tegenover de recreatie, om het moor eens zo i
het Nederlandse bevolkingsaccres hebben ertoe geleld. Zeker,
egoïstisch te worden, we moeten sociaal begrip opbrengen
werden, wonneer dezelfde beslissing
u de visie ap dat toekomstige Greve-
fraseren? O ja, we hebben een laak
aar te zeggen. De recente historie en
i moeten oppassen niet
de recreant, de toorist.
Na dc opening van de Grevelingendam hebben we alle- wat daarmee samenhangt c
Schouwen zien komen. Als ik het eerlijk mag zeggen: bij de bevolking (behalve dan wie er
direct bij betrokken Is) wekt die zomerse stroom van mensen een afweerhouding op, hel
irriteert. Zierikzee is Zierikzee niet meer ledereen is opgelucht als het weer voorbij Is.
Alles bij elkaat toch wel wal om over na te denken Recreatiemogelijkheden? Akkoord.
Maar nie' ten koste von olies Een voorbeeldje: ik vind het best als er voorzieningen wor
den gemaakt om met auto's zo dicht mogelijk bij de duinen Ie kunnen komen, maai laten
we de onverharde overgangen behouden. Een ander: Zierikzee heeft nieuwe wijken nodig,
maar waarom nu toch drie puisten aan zo'n historische kern? Dat plan-West bederft het zo
eigen silhouet. Daar koop |e niks voor en heb je alles voor.
En don Is er nog iets. De toekomstvisies in het zogenaamde breder kader, de revolutionaire
ontwikkelingen, men kan het mentaal vaak niet bijbenen, niet overzien. Dal kun je
niemand kwalijk nemen. De bevolking niet, leden van gemeenteraden niet. Kwalijk nemen
kun je het de lieden, die hel wél kunnen overzien en verzuimen die wetenschap door te
geven; die vergelen de burger erop te attenderen, dat ook hij In dat alles inspraak heeft.
Liefde voor hel oude, hang naar geborganheid, de wens naar wat meer fantasie: het zijn
dingen, die je niet zomaar onder de voet mag lopen. Plannen en vooruitzien? Best. Maar
niet verder dan vijf of tien jaar. Tenslotte is 2000 maar een raar rond cijfer en meer nief.
Een futuristisch imago van Zeeland, van Schouwen mag de kleine, karakteristieke dingen
niet verdoezelen. Er moet nog iets te exploiteren overblijven!'
MIDDELBURG
Schilder-beeldhouwer Plet W. Bulthuis (69) is een man, die
in zijn werk twintig jaar lang Zeeland vanuit de sfeer van de
romantische school' heeft benaderd. Uit Gouda geboortig, kwam
hij onmiddellijk na de laatste oorlog naar deze provincie. In
Zierikzee werd hij tekenleraar aan de rijks hbs, later het
Prof. Zeemanlyceum. De oude, gave toen nog niet door
het toerisme overspoelde stad inspireerde Bulthuis bijzonder.
Wanneer de onderwijsuren volgemaakt waren trok hy erop uit.
Bulthuis tekende en schilderde Zeeland, zoals het zich herstelde
van de oorlog. In 1954 verhuisde hy naar Middelburg om er toe
te treden tot het lerarenkorps van de rijks hbs, die hem twee
jaar nadien tot onderdirecteur benoemde. Opnieuw was er
een omgeving, waarin deze kunstenaar zich thuisvoelde en pret
tig kon werken. Bet pensioen kwam (n 196S. Maar nog steeds
is in zijn atelller de ezel nooit onbezet Alleen: de onderwerpen
verleggen zich: het oude Zeeland van Bulthuis wordt schaars.
,0, natuurlijk, natuurschoon heb je hier en daar
nog wel wat. Maar als ik echt landschappen wil
schilderen dan ga ik om maar een voorbeeld
te noemen naar de Dolomieten. Daar is het
nog rustig. Hier steeds minder. Zeker, zeker,
de economische ontwikkeling van Zeeland is niet
tegen te houden. Ik zou niet graag de pretentie
voeren, dat ik dat wlL Wat hier overal gebeurt
ls boeiend en Interessant. Neem non zo'n fabriek
als van Hercules in Middelburg Fascinerend om
te zien-, vooral s avonds. Maar zo'n fabriek wordt
door my niet geschilderd. Al geef ik onmiddellijk
toe, dat de moderne schilderkunst en de moderne
poëzie aast op dit soort onderwerpen De schildei
van Zeeland groeit naar een ander plan. En zo
goed als een stad Brugge artistiek een juweel
is, zo geloof k dat ook een moderne stad, een
modern landschap zijn aantrekkelijkheden kan heb
ben voor de kunstenaar.
Wanneer de architecten' van dat moderne land
schap maar met zorg te werk gaan. Wanneer er
naast de hoogbouw maar veel werk wordt gemaakt
van de recreatie. Want ieder mens heeft zyn portie
rust nodig. Anders wordt het een zenuwentoestand.
Het landschap van vroeger gil die rust. Laten
we ons best doen er nog wat van over te houden.
Naast alle industrie ui havens hebben we hier
in Zeeland, zou ik zo zeggen, een mooi, groot
park nodig. Creëer je geen plaatsen, waar rust te
vinden is voor wie het hebben wil, dan moet je
op de duur nog overgaan tot distributie van rost.
Reservaten, waar mensen, die hard aan rust toe
rijn, een paar weken kunnen verblijven
fk zei het al, het landschapsschilderen gaat ver
dwijnen. De jongeren zoeken liet in een andere
richting. En dat is misschien maar goed ook, want
als je onderwerpen rondom je ziet afbreken, dan
doet dat je wat. Het Veere van vroeger bij
voorbeeld. Dat had een sfeer, die je kon ruiken.
Ck heb de dat- voor de haven zien dichtgaan. Dat
doet je kunstenaarshart pjjn. Ot weet het, mis
schien klinkt het wat kinderachtig. Maar in
zo'n geval als dat van Veere was ik echt een
tijdje gewoonweg van de kaart. Nu komen er
veel mensen naar Veere, die zien liever
een bikini dan de architectuur en de havens van
dat middeleeuwse stadje met zjjn typische, rust
gevende leven aan de ene kaal en de bedrijvig
heid van de vissers als tegenhanger.
Op Walcheren is al héél wat landschn.psschoooi
verdwenen. En het wordt nog steeds minder. Op
het strand wonen 's zomers meer mensen dan In
de stad. Het komt allemaal In gTote vaart op Je
af. Het ls niet tegen te 'ïouden.
Echt, ik ndi het niet veroordelen. Dat kan lk niet.
We zitten in Nederland met twaalf miljoen men
sen op een kluitje en moeten er wat van maken
zonder egoïstisch te zijn. En nu hoop ik maar
dat de deskundigen het evenwicht tussen het oude
en het nieuwe in een provincie ais Zeeland zo goed
mogelijk weten te bewaren. Ik heb er zelfs ver
trouwen In dat ze dat kunnen en willen. Je kan
niet tegen alles .jakkes' zeggen zonder er Iets po
sitiefs tegenover te stellen. Alleen: ik zou graag
nog zestig Jaar willen teven om te zien wat er
werkeljjk terecht is gekomen van alle ontwik
kelingsplannen, Industrievisies en nog zoveel
meer, dat Je tegenwoordig bijna dagelijks in do
krant krijgt opgediend.'
OOSTBURG
Willem Enzinck (47), een in het West-Zeeuws-Vlaamse Oost
burg ,gedomicüieerde nomade zoals hij zichzélf noemt is
sen produktiej prozaschrijver, dichter essayist, voordrachtgever
en vertaler. Bij reist veel Zijn voorliefde gaat daarbij uit naar
het onbekende Griekenland. Bet reisboek JAcht van Bellas' is
een weerslag van rijn bevindingen daar Enzinck verwierf er
deze zomer de ANWB-prijs mee. Bet was er één. Andere
werken over het land van zijn voorkeur: Griekenland, Europa's
laatste paradijs', Jdaria met de houten jurk. Willem Enzinck
bleef in zijn reislitteratuur ook dicht bij huis. Van zijn hand
verscheen een reisboek over West-Zeeuwsch-Vlaanderen. Zijn
zeer eigen kijk op zijn woongebied en de provincie Zeelana
staat dus tegen een duidelijke achtergrond van kennis van zaken.
.Kijk, al* nou door het oostelijk deel van Zeeuwsch-Vlaanderen rljdl en je moet de
raampjet von do auto 's corners stevig dichtdraaien omdal hel zo slinkt; als je nou leest dat
daar overo1 konijnen sterven en koeien moeten worden afgemaakt, omdat ze worden ver
giftigd, dan kan hel toch nooit gezond zijn om daar Ie wonen. En voor zover |e daarvoor
don niet geïmmuniseerd benl moei je dus om te wonen we' naar het westen trekken, waar
lenmlnstz nog frisse zeelucht te vinden i*. Persoonlijk ben Ik heel gelukkig dal er hier
in het westen van Zeeuwsch-Vlaanderen ondanks allerlei pogingen geen Industrie zal komen.
Dot Is een zegen. De mens is hel woonklimaat met die stinkende industrieën al aardig voor
zichzelf aan het verpesten. Het komt er nog «an. dat op de duur de pure industrie
gebieden als grote stinkende werkplaatsen gaal beschouwen, waar vandaan de meeste
mensen 's avonds wegtrekken.
Een verschijnsel als de randstad Holland? Voor mij is het een verschrikking. Zoiets moet bij
velen wel een groot geestelijk onbehagen wekken. Je merkt het aan de trek naar buiten,
aan de revolutionaire bewegingen hier en daar. Ik zou het een soort van irritatie willen
noemen. Er. die werkt overol In door. In het gezin, op de kleine kinderen, op de op
groeiende |eugd. Je lijdt er soms aon, ronder dat |e Het je goed bewust bent. Het Is de
irritatie var te dicht op elkaar wonen.
Of ik voor mezelf al eens naar een oplossing heb gezocht? We zoudon oen beetje de
goede kan> opgaan, wanneer we de mens wal meer geestelijke afleiding zouden kunnen
bezorgen. Gemeenschapshuizen, vrije academies. Ik noem nou maar wot. Plaatsen, waar
je je opgepropte vitaliteit kunt uiten. Je moet de mens gelegenheid geven om te spelen,
hem tot activiteit brengen. Als er maar ergens een gebied is, waar |e voor die dingen
heen kunt gaan.
Zelf ben ik zeventien |aar geleden hel dorp Maarssen bij Utrecht ontvlucht. We woonden
daar op een aardig buiten. Maar toen kwomon de chemische fabrieken. Maarssen groelda
tegen Utrecht aan. Ik moest er uit. Het is Oostburg geworden. Heerlijk tond, vooral met de
kust zo vlakbij.
Toch wordt jo als bewonor ook hier In je vrijheid beperkt. Al: je nu naar het strand gaat
kun je al niet moer achtor een duindoorn je zwembroek aanschieten zonder dal een ander
het ziet. Maar ik wil niet egoïstisch redeneren: Zeeland voor de Zeeuwen. Dat Is onhoud
baar. Er dient zich een nieuwe generatie van spelende mensen aan. Die moet daarvoor
gelegenheid krijgen.
Zeker, do Industrie ls niet weg te cijferen. Anders zou |e misschien de helft van de
Nederlandse bevolking moeten laten emigreren. Ook niet alle Industrie bederft een land
schap. Hel zijn de elementen van hot dagelijks werk. De kunstenaar moet er oog voor
krijgen. Bekijk de schilderkunst maar, de poëzie. Maor waarvoor Ik zo bong ben is,
dot er geen evenwichtige verdeling komt. Als hel mogelijk is om naost Industriegebieden
natuurreservaten en streken, woor een ment zich echt kan recreëren, te scheppen, dan
kan lk er nog wel vrede moe hebben. Uit een kustgebied zijn ook holols en pensions niet
weg te denken. Het gaal et alleen maar om, hoe ze worden geplaatst.
Voor westelijk Zoeuwsch-Vlaanderen zie ik de toekomst in de echte recreatie. Ontspanning,
aangevuld mei culturele manifestaties. De Belgen hebben het In Knokki bijvoorbeeld goed
bekeken met de .verademingsweekenden' in de winter Daar wordl wat gedaan. Zo zit er
voor de exploitanten een zinvol bestaan In, het hele jaoi door En juist met dio binding
recreatie-cultuur zouden we veel meer over de grens heen moeten werken.
Een Beneluxgedachto moet niet in papier blljvon steken, maar in zoiets gestalte krijgen.
Zeeland biedt inspiratie genoeg. In twee jaar hebben zich hier zo'n zeventien kunstenaars
van elders gevestigd. Je zou het een aanwijzing kunnen noemen
WILHEIMINADORP
Bet grootste landbouwbedrijf van Nederland, de koninklijke
maatschappij ,De Wilhelmmapolder bij Goes heeft hem 44 laar
in dienst gehad, specialist in het kweken en veredelen van
Landbouwgewassen V. de Groene (68j. ulnkele laren geleden
is hy er als bedrijfsleider met pensioen gegaan Geen reden
overigens voor deze man om de landbouw en dus ook de
mtwikkelmg van Zeelana verder -naar t.t laten oom wat
ze zyn. Op verschillend gebied is de heer De Groene nog bij
zonder actief. By treedt nog steeds op als voorzitter van
ie kring 'Zuul-Beveland- V/ est van de Zeeuwse Landbouw Maat-
schappy (ZLMj en heeft als zodanig ook zitting in hel dage-
jks best iur van deze laudbouwstanUsoTganisatie. iti du- kwaliteit
heeft hij nogal wat bemoeienis met de vraagstukken rondt de
mtwikkeling en de verdere toekomst van dt landbouw in Zee
land. Interesse daarin komt hem ook te pas in de gewestelijke
■aad Zeeland van het landbouwschap. En naast de officiële
formulering van het standpunt van de landbouw geeft de heer
De Groene ook graag zijn eigen visie.
,Het steekt Je als landbouwer, wanneer Je telkens
opnieuw toi de conclusie moet komen dat nu juist
de beste agrarische grond in Zeeland voor een
industriële ontwikkeling moet worden gereser
veerd. Hei steekt Je en het verwondert Je. En
dan is het toch wel logisch, dat je je gaat af
vragen: zyn er nu echt geen andere mo
gelijkheden Y Als tandbouwprovlncie ls Zeeland
een prachtig gebied. Qua grond en ook klimato
logisch gezien heeft het veel voor op andere land
bouwstreken. In het öloegehiea, de omgeving van
Borssele ugi kwaliteitsgrond Datzelfde is hel
geval in Je hals van Zuid-Beveland, omgeving
KrabbendijKe en Waarde, (la 00b eens kijken in de
nieuwe Quarlespolder Na een serie moeilijke ja
ren worden daar au uitstekende resultaten be
reikt. De fxierem daar leveren de hoogste opbreng
sten uit de hele provincie.'
En wat oe Je au: de industrie moet zich van
het Sloegebied ait ontwikkelen langs de Wester-
scheldo. De hals van Zuid-Beveland wordt hele
maal omgewroet voor steeds weer een andere
bulsLeiding: aardgas, waterleiding, afvalwaterlei
ding van Brabant, pijpleiding voor Dow Cliemical.
Ik kan me levendig voorstellen dat Je als boer
wat agressief wordt, wanneet je dat allemaal
rond je heen ziet gebeuren
Dan ga je vveleens denken, waarom nu zo'n be
drijf aIs Fëehiney naar Zeeland halen? Een be
drijf dat veel aardgas nodig heeft hoort toch eigen
lijk bij de bron. Anders blijkt straks de aardgas-
buis weer te klein en moet er nog een nieuwe
leiding door het landbouwgebied
Zeker, zeker, industrie mogen we niet tegen hou
den. Voor de verdere ontwikkeling heeft 'Zeeland
net nodig. !k geloot dat de doorsnee landbouwer
daarvoor we) oog heeft en het ook wel accepteert.
Maar hjj vraagt zich af: moet het in alle plannen
nu wel M massaal oprukken tangs de Wester-
schelde? Kalm aan kan het ook wel. Industrie
vestiging met mate en met selectie. En bij hel
gesprek daarover moet de landbouw inspraak
bebben. Ruimtelijke ordening is niet alleen een
zaak van planologen en economen
Ik begrijp best dat niet iedereen volledig
aan zijn trekken kan komen Maar met meer sa
menwerking tussen provinciaal bestuur, land
bouw en planologen zou misschien toch wel kunnen
worden bereikt, dat er wat beter begrip komt
voor eikaars belangen We moeten er als land
bouwers 'iteeds in een vroeg stadium bij zyn. An
ders worden er lynen getrokken zonder dat er
een poging wordt gedaan om ons daarvan het nut
aan te tonen.
Van onze kant is er al een suggestie gedaan:
gebruik ,iet Land van Saeftinge als toekomstig
industriegebied, want vele krachten hebben in het
verleden de inpoldering van dit gebied steeds
weten te voorkomen. Maar nu zou daardoor het
Huidige landbouwgebied intact kunnen blijven. En
ik zou er (tersoonlyk aog één aan toe willen voe
gen: industrie langs een gemoderniseerd kanaal
door Zuid-Beveland. Daar ligt namelijk de slechtste
landbouwgrond van Zeeland
De laatste ruilverkaveling ,lïe Poei-Heinkenszand'
is een voorbeeld van hoe het wel kan Daar heb-
oen landbouw, waterschap en wegenbouwers
aangetoond wat men dooi «en gezamenlijke aan
pak voor elkaar kan krjjgen. Een moeilijk te be
werken landbouwgebied wordl daar aan de mo
derne eisen aangepast. En net zo goed als de
landbouwer daarvoor gevoelig is net zo beseft hjj
dat Zeeland in de oude vorm niet meer mee kan.
Maar don behondt diezelfde boer zich toch
wel graag net recht voor om tijdig ingelicht te
worden over wat er in zyn gebied staat te ge-
benren en daarby tegelijk zyn eigen inbreng te le-
