OPBOUW
ONRUST
ONDER
DE
VRIJGEMAAKTEN
CRISIS VAN
HET GEZAG
TEKEN VAN
IMMANUËL
Zaterdag 16 december 1967
WJj hebben gesproken met
enkele leden der Gerefor
meerde Kerken 'vrijgemaakt)
in Zeeland. Zij blijken be
zorgd over de huidige situatie
van hun kerken (236 predikan
ten in 305 kerken met 107.674
zielen. In Zeeland, inclusief Ber
gen op Zoom, bijna 3500 leden
met 7 predikanten in 11 ker
ken).
Er zijn problemen te over. De
bekendste is wel de ,zaak-ds v.
d- Ziel', de afgezette Groningse
predikant, die thans de tehuis
gemeente heeft in Groningen-
Zuid. Ds v. d. Ziel kwam onder
andere in moeilijkheden met zijn
kerkeraad omdat hij samen-
sprekingen voerde met leden
van de Gereformeerde Kerken
(synodaal)-
Vierentwintig vrijgemaakte
predikanten zonden onlangs een
open brief aan de tehuisge
meente. waarvan de kern is een
adhesiebetuiging aan Gronin-
gen-Zuid dat zij niet alleen staat
■in de strijd voor waarheid en
recht'; de open brief bevatte
voorts een waarschuwend ge-
uid voor wat wordt genoemd be
paalde absolutistische tenden
sen in de vrijgemaakte kerken.
De innerlijke strijd binnen deze
kerken manifesteert zich in vrij
wel alle delen van ons land en
kreeg als recentelijk vervolg de
ze week het besluit van de se-,
naat van de theologische hoge
school in Kampen, dat de recto
raatsoverdracht niet zou door
gaan. De verwachting was. dat
professor C. Veenhof in ziin re
de een zeer duidelijke mening
zou geven over de innerlijke
spanningen van zijn kerk.
EXTRA EDITIE
Hit* k O r O r O it o U W V a N h r C ÉREfORMlER O LEV f U
De synode Van de Gereformeerde Kerken
zond september jl een brief aan de Gerefor
meerde Kerken (vrijgemaakt) die een
schuldbekentenis inhield en waarin om ver
geving werd gevraagd voor het handelen
van Je synodale kerk ten tijde van de vrij
making in 1944.
Er is nog geen antwoord gekomen van de
vrijgemaakte synode. Het sanienspreken, toe
nadering, is niet in de geest van de toon
aangevende figuren in de vrijgemaakte ker
ken. Wél in de geest van nogai wat. vrijge
maakte predikanten, die juist dóór de wens
tot 8amenspreking in moeilijkheden kwamen
met hun kerkeraad. Omstreeks vijftig pre
dikanten zijn tot nu toe teruggekeerd naar
de Gereformeerde Kerken ot zijn thans voor
ganger van een tweede vrijgema'akte kerk.
naast de bestaande kerk in hun woonplaats.
In de diensten van de .tweede vrijgemaakte
kerk gaan dikwijls voor hoogleraren en pre
dikanten van de .echte vrijgemaakte ker
ken. Dat is één van de tegenstellingen.
Een andere die ermee verband houdt is. dat
men het in de vrijgemaakte kerken niet
eens Is over' de .doorgaande reformatie':
moeten de vrijgemaakten eigen scholen, poli
tieke partijen, vakorganisaties en verenigin
gen hebben? De tegenstanders van de .door
gaande reformatie' wijzen ei op dat de vrij
gemaakte kerken op deze wijze van kerk een
sekte dreigen te worden. Zij vragen de
vrijheid om bijvoorbeeld AR te kunnen
stemmen m plaats van GPV Zij willen niet.
dat een bepaalde mening wordt opgelegd.
Wij vroegen de mening van onder andere mr
W. M. Westerhuis, leraar geschiedenis,
staatsinrichting en reent aan het christelijk
lyceum voor Zeelanó in Goes en medewer
ker aan het blad .Opbouw', dat een belang
rijke oppositionele groepering in de vrijge
maakte kerken vertegenwoordigt, en in welks
redactie ondermeer professor C. Veenhof zit.
Hij zegt: .Binnen de kerk moet kerkelijke
vrijheid bestaan. Het -natekent, dat bezinning
en kritiek mogelijk moeten zijn op hetgeen
indertijd, met de vrijmaking is gebeurd De
daad van de vrijmaking was naar mijn me
ning noodzakelijk en ik zie hierin ook hel
werk van de Heilige Geest maai we moeten
niet vergeten dat het ook een daad was
waaraan vee! mensenwerk zat Er zat ont
zettend veel zonde bij. Als je dat niet wil
zien. dan zijn die bezinning en kritiek ook
niet mogelijk Men moet de vrijmaking niel
absoluut stellen- Er zijn in onze kerken men
sen die een opgelegd strak confessionslisme
voorstaan, waaruit bij sommigen voortvloeit
een vergaande onverdraagzaamheid
Het moet mogelijk zijn predikant ot lidmaat
te zijn in de vrijgemaakte kerken, zo stellen
Je opposanten zonder officieus te worden ge
jond en aan een gedragspatroon, dat tendeert
laar sektevorming, waarbij het kerk-zijn
Je verkondiging van het evangelie op de
ichtergrond raakt door de interne strubbelin
gen.
Verscheidene van hen zijn blij met de hou-
iing van de Gereformeerde Kerken ten op
zichte van de moeilijkheden bij de vrijge
maakten. Aan gereformeerde kant ziet men
soms met verbijstering toe op de ontwik
kelingen bij de vrijgemaakten, aldus stelt
net eeD ander Zeeuws vrijgemaakt kerklid,
dat blij is met deze afwachtende houding,
.terwijl zij ons toch in hun bladen kolommen
verwijten voor de voeten zoudeD kunnen wer
pen: verwijten, die dezelfde, zo niet erger
zouden zijn als die van 1944Dit kerkLid
noemt het aangrijpend, wat verschillende ge
reformeerde synodes hebben gezegd, waarbij
vooral die uitspraak, dat als een vrijgemaak
te predikant zou willen terugkomen bij de
synodaien, men hiermee akkoord zou gaan.
ais dit via de geordende weg zou gebeuren
en waarbij <nen voor zijn brood en water zou
zorgen. Het verdriet deze Zeeuw dat hij
daarop van de vrijgemaakte hoogleraar
Kamphuis als antwoord moest horen, dat dc
eerste oecumenische daad aan de kant van
de synodalen zou zijn geweest wanneer zij
dit niet zo gemakkelijk zouden doen. Ed
over de laatste uitspraak van de gerefor
meerde synode, waarin om vergeving werd
gevraagd zegt deze Zeeuwse vrijgemaakte.
,als je zoveel Doter op je hoofd hebt als
vrijgemaakte kijk je toch wel even op als
iemand ovei vergeving spreeKt. Wat kun je en
durf je dan nog eigenlijk terug te zeggen?'
De tegenstanders van wat wel wordt ge
noemd de Kamphuislijn, de lijn van de door
gaande reformatie in de vrijgemaakte ker
ken, zijn in de onlangs gehouden vrijge
maakte synode niet herbenoemd in diverse
deputaatschappen en ook verder kwamen zij
met meer aan bod; ds Schoep, een Noordhol
lands predikant, werd heengezonden. Er komt
een steeds duidelijker scheiding van de par
tijen, tegenstanders in de .officiële lijn' wor
den geweerd en soms nauwgezet in de gaten
gehouöer.
De Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) ko
men in een isolement te verkeren door deze
interne problemen, di* uiteraard hun weer
slag vinden op de verhouding met de andere
kerken. .Elk isolement waar je in komt uit
echte gehoorzaamheid aan Christus betekent
vrijheid elk isolement dat je zelf maakt
wordt een duidelijke verstikking', zo stelt
een Zeeuws lid van de vrijgemaakte kerk
het. Dat isolement geeft de indruk, dat dc
vrijgemaakte kerker krachtig en geoefend
zijn om overal neen op te zeggenSommige
opposanten vinden, dat men de blik meer
naar buiten, op de problemen In de wereld
moet ichten, dat uit de liefde tot God de
liefde tot de naaste groeit, dat het hoog
tijd wordt om die naastenliefde nu eens in
praktijk te gaan brengen. Bovendien om
contact te zoeken met andere kerken, te
zien wat samen kan. wat samer moet, zonder
de geschiedenis te bagatelliseren.
.Generen om vrijgemaakt te zijn? Je kunt
zeker meemaken dat je er-gens komt en dat
je je niet helemaal op je gemak voelt als
je moet zeggen dat je vrijgemaakt bent. Het
is voor een belangrijk deel te wijten aan
het extremisme in onze kerken. Dan krijg je
gauw het odium van de ,neen-zegger', van
de kerk, die zich apart wil houden, met nie
mand iets te maken wil hebben, de kerk,
die te sterk overtuigd is van de eigen
rechtvaardigheid dan om naar anderen te
kunnen luisteren', zegt mr Westerhuis. Hij
wijst op een voorbeeld van dat te ver doorge
voerd extremisme: het kandidaatstellen van 't
GVP .die in bepaalde opvattingen conserva
tief is bijvoorbeeld wat betreft de koningssoe-
vereiniteit'. Voor de Zeeuwse statenverkiezin
gen:
.Ze hebben geen schijn van kans. maar toch
doen' Over dat ,neen zeggen' heeft hij overi
gens ook deze mening: ,een vals odium, ak
koord. We zullen ook neen moeten zeggen,
als dat nodig is. De kerk heeft een eigen
taak en de staat heeft dat. Daar moet dus
een scheiding worden gehouden, wat dat be
treft ben ik in dat geval voor het .neen'. De
tendens bij sommige synodes om politieke
boodschappen te laten uitgaan vind ik niet
juist. Wél het geluid over de jaarbeurs, die
open zou zijn op zondag, niet een boodschap
over de Vietnam-strijd. De kerk moet zich
niet met politiek bemoeien'.
De kerk moet wél het Woord bedienen en de
kerkmensen moeten daarme
Kerkmensen moeten daarmee werken op ver
schillende terreinen des levens. Zoals momen
teel in onze kerken de situatie zich toespitst
op interne bijzaken is het gevaar vrij groot,
dat het Woord in het gedrang komt'.
De universiteit von Aberdeen
in Schotland heeft dr Th. van
leeuwen, directeur van Kerk en
Wereld in Driebergen uitgeno-
"tigd de Gifford lectures te hou
den. Deze gastcolleges, die al
«inds 1S87 worden gehouden in
Schotland, moeten aan godsdien
stige of theologische onderwerpen
cijn gewijd. Dr Van leeuwen is
de tweede Nederlander die hier
voor is uitgenodigd. Voor hem
gaven deze colleges onder ondere
Barth Brunner, Tillich, Niebuhr.
Bultman, Bergson en Gabriël
Mar
el.
In Bussum en Noorden is,
in plaats van de al jaren be
staande plaatselijke oecumenische
•aad, een gemeenschap van ker-
<en gevormd. De gemeenschap
tal warden geleid door een raod
waarin leidinggevende personen
jil diverse deelnemende kerken
rullen zitting nemen.
De gemengde werkgroep, die
beter begrip wil kweken tussen
de Rooms-Kolholieke Kerk en de
Wereldraad van Kerken zal wor
den versterkt en gereorganiseerd.
,Tot nu toe waren de bespre
kingen vooral informatief. De tijd
is nu gekomen dat onze groep
een meer positieve functie krijgt',
aldus de officiële verklaring. De
werkgroep maakte verder bekend
dat de gezamenlijke interkerke
lijke hulpverlening in het afge=
lopen jaar .belangrijk is uitge
breid' omdat .sociale zorgen,
christelijke aangelegenheden zijn'.
December 1968 zal de res
tauratie van de Grote of Sïnt-
Lourenskerk in Rotterdam waar
schijnlijk klaor zijn. Op een za
terdagmiddag zal een plechtige
bijeenkomst de afsluiting van de
bouwperiode vormen. Er zal een
Te Deum worden uitgevoerd, ge
componeerd door de nestor van
de Nederlandse kerkmuziek-com-
ponisten prof. Hendrik Andries-
sen. Er zal ook een introda voor
orgel en bozuinen worden uitge
voerd eveneens gecomponeerd
door prof. Andriessen. Het Rot
terdams conservatorium koor en
orkest onder leiding von George
Stam zal medewerking verlenen.
Mgr Bluysse, bisschop van Den
Bosch, heeft er in toegestemd,
dat per advertentie een nieuwe
studentenpastoor wordt gezocht
voor de studentenkerk van de
katholieke universiteit in Nijme
gen. Als speciale voorwaarde
wordt in de advertentie gevraagd,
dot de gegadigde extra aan
dacht zal besteden aan de li
turgische vormgeving. Tot deze
teer ongebruikelijke stap is be
sloten om meer mensen Ie be
reiken, die voor de functie in
aanmerking kunnen komen. De
geestelijke verzorging van de sti^
denten in Nijmegen is in handen
van oen vijfmansteam. Namens
de protestantse kerken maakl
hiervan deel uit ds G. W. de
Jong, gereformeerd predikant.
.Het gezag staat op de beurs van onze tijd niet hoog genoteerd. Ze
zeggen dat er een crisis van het gezag is. De één zegt het spottend,
de ander benauwd en angstig\ Aldus dr J. J. Buskes in een artikel
van zijn hand in ,Tijd en Taak' waarin het gaat over de ware de
mocratie. Er moet gezag zijn. maar de gezagsdragers moeten on
der controle staan. Hij wijst de dictatuur af waarin één enkel
mens, de dictator, wordt vergoddelijkt. Hij wijst óók de anarchie
af, die niet wil weten van enig gezag en opkomt voor de volstrekte
vrijheid van de individuele mens, met het gevolg ,dat we allemaal
kleine Stalins en Hitiers worden'. De dictatuur en de anarchie
maken tenslotte echt menselijk leven onmogelijk. Aldus dr Buskes
in ,Tijd en Taak' van 9 december, waar hij pleit voor een gezond
democratisch bestel.
Al gaat het ds Buskes om een ver
antwoorde maatschappij, toch liggen
er in zijn artikel allerlei raakpunten
met de kerk. Van hem is ook moei
lijk anders te verwachten Geldt ook
hier niet dat er ten opzichte van het
gezag ,een sterk wantrouwen en on
behagen' is? Het kerkelijk ambt en
de geestelijke leider staan ln dezen
gelijk met de overheid, de politie en
de rechterlijke macht. Wanneer het
gezag wordt gezien als .dwang van
buitenaf', gaat men zich tegenwoor
dig verzetten, waar men vroeger ge
neigd was het hoofd te buigen. Men
weigert doodeenvoudig iets aan te
nemen op gezag van anderen. .Men
wil voor eigen risico leven en niet
voor rekening van anderen. Men weet
misschien heel goed hoe groot het
risico is, maar rnen neemt het'. En
zo gaat mer. zijn eigen gang. In de
R-K Kerk heeft men hiermee heel
wat te stellen, waar het lekenele-
ment zich steeds meer gaat roeren
en zo kan het hier gebeuren dat de
ene bisschop te maken krijgt met
een pastoor die zijn eigen vooruit
strevende weg gaat en die daarbij
gesteund wordt door zijn parochianen
en een andere bisschop moeilijkhe
den heeft met een pastoor die uiterst
conservatief is ingesteld, zodat zijn
parochianen over hem gaan klagen
en hij uit zijn gemeente moet ver
dwijnen. Doch is het in de protestant
se kerken anders gesteld? We zijn
hier wat meer vrijheid gewend en het
valt hier niet zo op wanneer de een
of andere predikant een eigen weg
gaat, los van hetgeen er in zijn kerk
orde geschreven staat. Dit gevoelde
hij als een band die verbroken moest
worden. We leven nu in een andere
tijd dan toen de kerkorde is opge
steld. Er is zoveel veranderd in die
15 jaar sinds we de kerkorde als
een geheel nieuw begin konden be
groeten. We denken hier aan de
kerkorde der Ned. Hervormde Kerk.
Wanneer men met jongeren praat,
kan het gebeuren dat achteloos de
schouders worden opgehaald wanneer
d:e kerkorde ter sprake komt. Toen
115 jaar geleden) dacht men nog bij
na uitsluitend aan eigen kerk, alsof
deze het allerbelangrijkste was in
ons land en in heel de christenheid.
Doch nu liggen de zaken anders.
Nu hebben we over de kerkmuren
heen leren zien en we zijn daarover
alleen maar dankbaar. Het is nog
maar een jaar geleden dat er vooral
van rooms-katholieke zijde enig ru
moer werd gemaakt rondom de ze
gen van de agapèvieringen van Sja-
loom, de lïefdemaaltijden, waarin de
een zijn Avondmaal herkende en de
ander zijn mis. Sjaloom is hiermee
doorgegaan en het lijkt wel of het
sindsdien de gewoonste zaak van
de wereld is geworden. Je hoort er
eigenlijk niets meer over.
In het nummer van 9 december van
.Hervormd Nederland' werd in een
hoofdartikel: .Oecumenisch ongeduld'
herinnerd aan wat ,de zaak-Venhui
zen' wordt genoemd, in welke plaats
een hervormde predikant en een pas
toor samen het Avondmaal hebben
gevierd aat toegankelijk was voor
leden van verschillende kerken. We
hebben in ons land sinds de laatste
wereldoorlog een oecumenische raad
van kerken, welke instantie heeft
gezocht naar onderlinge samenwer
king. Hierin verenigd waren die ker
ken" van ons land. welke waren aan
gesloten bij de Wereldraad van Ker
ken, de Nederlands hervormde en
een aantal kleinere kerken. Deze
raad wordt nu omgebouwd tot de
raad van kerken in Nederland. Dit
geschiedt niet de uitgesproken be
doeling dat in het oecumenisch ge
sprek ook kunnen meespreken die
kerken, welke geen lid zijn van de
wereldraad (R-K Kerk en Gerefor
meerde Kerken bijvoorbeeld). Maar
ook dit gaat menigeen veel te lang
zaam en ook hier zal men wel weer
te bedachtzaam zijn en te zeer ge
bonden aan het oude. Zo zullen die
pastoor en die dominee in Venhui
zen hebben gedacht en zo hebben zij
samen met "christenen, het deed er
niet toe uit welke kerk deze stam
den, het Avondmaal gevierd. Wanneer
Hervormd Nederland hierover
schrijft, gaat het onder de titel:
.oecumenisch ongeduld', welke woor
den zijn overgenomen uit de verkla
ring welke de bisschop van Haarlem
over deze zaak had uitgegeven en
waarin hij. .uitgaande van de con
crete situatie' de redelijkheid van
het oecumenisch ongeduld erkende
en zelfs billijkte. .Niemand mag den
ken dat hij reeds volledig verant
woord is indien hij niets anders doet
dan zich houden aan de kerkelijke
bepalingen.' De Volkskrant tekent
bij deze verklaring aan dat zc van
veel meer dan oecumenische bete
kenis is. ,Het stuk maakt duidelijker
dan ooit tevoren, een nieuwe wijze
van beleidsvoering in de Rooms-Ke-
tholieke Kerk zichtbaar. De tijd dat
vanaf de bisschopstroon uitsluitend
geboden en banvloeken klonken, be
hoorde reeds tot de geschiedenis'
Daarop is gevolgd aldus ging het
commentaar van de Voikskrant ver
der, de periode van de dialoog. On
danks een reeks bisschoppelijke bij
dragen, maakte dit gesprek ,te vaak
de Indruk dat aarzeling van de ge
zagsdragers zelf, onnodig extra on
zekerheid schiep'. ,ln de Haarlemse
verklaring spreekt het gezag, zonder
een bepaalde oplossing als de enig
zaligmakende dwingend voor te schrij
ven, toch richtinggevend en ruimte
scheppend.' En dan wordt gesproken
over de redelijkheid van het oecume
nisch ongeduld, over de onmogelijk
heid om vanuit het leerstellige vlak
de vragen die hier liggen afdoende
te beantwoorden en over de grenzen
waarbinnen intercommunie verant
woord kan zijn. Er kan een meerdere
ruimte mogelijk wezen dan de offi
ciële kerkelijke bepalingen toelaten.
Intercommunie kan .niet slechts be
kroning van. maar ook middel tot
oecumene zijn.'
Het is alweer een hele tijd geleden
dat we in ons land voor het eerst
hoorden van een oecumenisch huwe-
STEMMEN UIT
DE KERKEN
lijk, waarbij een dominee en een
priester waren betrokken. Daarop
volgde een oecumenische doop en
nu hebben we te maken met een
oecumenisch Avondmaal. Steeds ver
der wordt er iets losgeslagen van
hetgeen eeuwenlang heeft vastgeze
ten en steeds meer worden kerke
lijke bepalingen en kerkordes door
broken. We zijn begonnen met het
pleidooi van ds Eüskes voor een
waarachtige democratische regering.
Dictatuur en anarchie wees hij af.
Gezag en gezagsdragers moeten er
zijn. Ze staan echter onder controle,
ais het goed is. ,Er is een persoon
lijke verantwoordelijkheid, maar geen
absolute vrijheid. Gezag en vrijheid
worden op elkaar betrokken en wor
den zo beide bewaard voor verabso
lutering.'
Wanneer we zien wat er kerkelijk
zoal gebeurt, bekruipt ons weieens
de vrees laten we het maar eer
lijk zeggen dat we heengaan naar
een kerkelijke anarchie, waar aan
alle gezag wordt voorbijgegaan en
eenieder doet wat goed is in zijn
ogen.
Vrees is echter altijd een slechte
raadgeefster geweest. Het ergste
wat er voor de kerk denkbaar is,
is wel dat het er zo rustig is. Dat is
dan meestal de dood in de pot. In
de kerken is het aan alle kanten in
beweging: in de R-K Kerk wel het
meest van al. Er zijn acties en er
worden tochten georganiseerd, men
weet zich in te zetten wanneer het
gaat om interkerkelijke activiteiten
en bij dit alles laat de jeugd zich
niet onbetuigd. Zij staat nog al eens
in het voorste gelid. Er wordt in
de kringen der jongeren nogal eens
gespeeld met de gedachte van .voor
trekkers' te zijn en men denkt in
ieder geval over de kerk van de toe
komst. We geloven niet dat deze
kerk hen klaar en duidelijk voor ogen
staat in alle delen en we hebben
zo weieens kunnen opmerken dat
het nest waaruit men zelf is voort
gekomen, toch medebeslissend is voor
de toekomstverwachtingen. Doch, al
mag men dan niet weten hoe de
toekomstige kerk er zal uitzien, van
één zaak is men hartgrondig over
tuigd, namelijk dat dé scheidingen
welke er in de loop der tijden zijn
opgetrokken tussen de nu bestaande
kerken, doorbroken zullen moeten
worden en in ongeduld wordt eraan
toegevoegd: hoe eerder, hoe beter.
H.
\m
TER OVERDENKING
Je*. 7 -.
In zijn boek getiteld: .Twaolf engelen uit de hel' verteld Oove Wilkerson een geschiedenis
over een meisje dat verslaafd is aan verdovende middelen, die, nadat zij het verhaal hoorde
von Gideon die een teken vroeg en ontving, bad: ,Heer, indien u mij ook een teken geeft,
zal ik proberen uit mijn verslaving te komen door mij onder behandeling te stellen'.
Hier komt een heel menselijk trekje naar voren, want velen zouder graag een teken,
een zichtbare blijk van de aanwezigheid van God en Zijn bedoeling willen ontvangen
soms stellen we dit als voorwaarde eer wij willen geloven. In de bijbel lezen wij over een
man die een teken aon God mocht vragen al was hel .diep in het dodenrijk of boven in
den hoge'.
Het is de bange weifelende koning Achaz, die de vrede van zijn land bedreigd weet en
door de profeet wordt aangemoedigd om op God te vertrouwen, want ook deze dreiging goot
voorbij. Achaz antwoordt heel vroom dat hij God niet wil verzoeken. Waorom? Hij heeft
allang zijn eigen oplossing bepaald en is bong dat Gods plannen en de zijne niet porollel
lopen.
Toch geeft God hem een teken nl er zal een kind geboren worden dat de naam Immanuël zal
drogen, hetwelk betekent: .God met ons'. Dit kind zol het lijden von het volk delen en
straks als representant van Gods heerschappij de troon besfijgen.
Don zal de betekenis von die noam aan het licht komen.
In deze adventstijd denken wij aan iemand in Wien deze profetie werkelijk bewacrheld
werd nameli|k Jezus Christus, in Hem kunnen wij zeggen dot God werkelijk met ons is.
God geeft door Hem blijk van Zijn grote liefde, door Hem naar deze wereld te zenden.
allee
lijden, maar Hem
imaol elke knie
s gegeve
alle
Hij heerst als
