PZCzaterdagnummer
EILAND BOVEN
DE WIND
Valentijn Lahan zwaait roekeloos met het beulszwaard .Scherp als een scheermeshier voel maar*. De no
vemberwind rukt aan de luiken, die als grote, dwaze oogkleppen het goed geconserveerde stadhuisje van
Tholen een aanzien van authenticiteit geven. Het beulszwaard. Hoogtepunt van de bezichtiging. Een klei
ne man is voorgegaan dooi hel halfduister. Hij heeft zijn voeten voor de zoveelste maal in het uitgesleten
steen van trappen en trapies geplaatst, die omhoog en omlaag voeren, een voortreffelijke eigenschap, an
ders wordt het zo vol boven.
,Het is geoorloofd geweld met geweld te keren', staat er in de bloedgleuf van het zwaard. Laban: .Merk
waardig. maar bijna iedereen wil weten of het vaak tot dat doel werd aangewend. Ik zeg dan maar: het
werd gerégeöld gebruikt. En dan wil men ook weten voor wie het het laatst werd gebruikt. Ik vertel dan
van de onthoofding van Cornelius Schot, die vrouw en vier kinderen had vermoord. Er zijn hier zoveel
Schotten, dat is toch niet të controleren
Een Schot meer ot minder dat Kan de Kop niet Kosten. Toch
wel wat slordig. Blaam over het huis Schot. Hoe rymf die klei
ne. Kalende Laban dat, hij Kent toch wel :tjn verantwoordeiyk-
heden als gemeentesecretaris, de derde LabaD In lijn, die de
administratie van het stadje regelt V
Laban Kan het zich permitteren. Omdat iedere Schot zal be
grijpen. aat het laatste hoofd, dat onder het beulswaard rolde
een echt Thools hoofd moet zijn. En omdat men op Tholen
leeft in het beseL dat net niet de mensen zijD die de blaam
taxeren Dat maakt streng in de leer en verdraagzaam In de
omgang laban draagt d> sporen van iie l'hoolse ernst op het
gezicht, geen loodzware ernst, maar een bezonkenheid, waarin
plaats is voor lichtvoetigheid, een bedaagd optimisme, dat past
in de lokale sfeer. Men moet even door dat gezicht van Tholen
heenkeken. Het is wat streng en In de nerfst trekt de wind die
pe rimpels in de Eendracht, smal water, maar een onneem
bare gracht, waarvoor de lol van Brabant al eeuwen geleden
tot staan is gekomen. Het land ligt wijd, maar ook grimmig
en troosteloos onder de regen, een kille vlakte, waarin de lach
voorgoed verstorven ïykt. Dat is het uiterlijk van Tholen. Land
van de orthodoxie, onverzettelijk bolwerk van een tanig pro
testantisme.
Men vergist zich zo snel. Achter dat gezicht dc blijmoedigheid
van een bescheiden levend volk met een stoet van negentigersEi
en een respectabele lyst van mensen, die het eeuwfeest hebben
g.-. a En denk niet. dat men dat niet weet te vieren. Een
jaar o' wat geleden tiet zo'n honderdjarige zich ver na het mld-
dernachtel jk uur de verlof ruimt^ uitdragen, waar net feest
had gewoed. Hij zat, kraaiend van plezier, op de schouders van
twee zoons, die al aardig naar de- tachtig liepen. Toen ze hem,
eenmaal buiten, voorzichtig neerzetten, zei hij: .Niet onaardig,
maar toen ik negentig werd, ging dat jullie toch beter af.
Ook dat is Tholen. Laban (57) ia enkele weken geleden afge
treden als voorzitter van de streek-VVV. Hij wilde tijdig te
rugtreden. Eens hoorde hij een bestuurslid van 85 tegen een
collega van 88 zeggen: .Flip, Flip, wat moet er van terecht
komen als wij er niet meer zijn.'
,Je moet er tijdig mee op Kunnen houden' vindt Laban.
Een VVV op Tholen. Wat een optimisme. Ais Laban in een
provinciale bijeenkomst het Thoolse VVV zal vertegenwoor
digen, en iemand iets zegt over een ontbreken van attracties
op Tholen, veert hij op: .Wat, geen attracties? Om te begin
nen hebben we het smidsklokje...'
Niemand is er eigenlijk ooit achter gekomen, hoe Laban dit
bedoelde. Ernst, zelfspot, oi een gesublimeerde vorm van ironie,
In een listige, quasie-argeloze presentatie
Wy hebben het smidsklokje. En een VVV, die eigenlijk zou moe
ten stimuleren én toch kan het ons geen bal schelen of ze naar
dat klokje Komen kijken of niet.
Het hoeft niet zo voor Tholen. Aan een lawaaierig, opdringerig
toerisme heeft men er geen behoefte, vooral niet op zondag.
Hier plaatst Laban één van zjjn terloops, ln alle rust gelanceer
de stellingen: .Als je ergens gast bent, moet je de gastheer niet
de wet willen voorschrijven.'
En als Laban hij is na de tweede wereldoorlog samen met
oesterkweker Bal de oprichter van de VVV een folder moet
samenstellen voor het eiland, zet hy daar oreeduit in, dat het
een orthodoxi streek is, waar men prijs stelt op zondagsrust.
Laban is by die oprichting weer de man van het evenwicht, van
de bezonkenheid: ,We moesten tot elke prys proberen niet als
een olifant door de porseleinkast te lopen. Het eiland behoeft
een apart soort recreatie. Rustig. Geen tam-tam en geen poeha.
Ons standpunt was ideëel: de mensen op de schoonheid van het
eiland wijzen, de verschillende aardige oude plaatsen, de monu
menten, het bescheiden kunstbezit.'
Eén van die rustige vormen van recreatie, die Tholen zonder
schokken verdroeg, werd de sportvissery. .Tien jaar terug is
daarvoor de stoot al gegeven. We kregen twee sportvissers uit
Bergen op Zoom op bezoek om de eerste zeehengelwedstrya
op te zetten. Daaruit is een grote organisatie gegroeid.' En als
net waterschap ten aanzien van de voor de sportvi3serij nood-
zakeiyke .dykrecreatle' beperkingen moet stellen, is dat. niet de
schuld van de sportvissers.
.Niet van de sportvissers, maar van deaanhang. Die gingen
bazaltkeien omdraaien om alikruiken te zoeken: Legden ze ze
dan maar weer precies terug. Nee hoor. ze gaven er een schop
tegen.
is op Tholen, Laban gaat dat nog eens na, naast de sport-
visserij plaats voor een bescheiden toeristenverkeer. Er is de
botvisserij, nel kreerienpark, de mosselindustrie, de schuon-
neid van de verstilde dorpjes Geen attracties om volie campings
mee te trekken. Dat is juist, wat beslist niet hoeft: ,Ik' geloof,
dat we dat niet in de hand moeten werken.
Het lijkt wel of Laban ook zijn nobby s neeft willen aanpassen
aan de sfeei van Thoien, want achtereenvolgens houdt nij
postduiven, bijei en Krielkippen. Hij heeft ons ontvangen w de
kamer, waar ook zyn grootvader en vader secretaris van Tho
ien zaten te zyn: fraai, halfrond bureau onder een balken zol
dering. die by de recente restauratie ln een vaai, bestorven
rood Is geschilderd, ,'t ls een plezierig ambt deen hy mee, .maar
over myn persoon is hoegenaamd mets te zeggen.
Later babbelt hy oemlnneiljk over zijn bijen en krielkippen, het
karakter van het eiland en toont hy .de mens achter de amb
tenaar', een formulering, die ln dit vertrek tot elke prys ver
meden wordt: hij zou er, met dezelfde oeminnelykheid, maar
ook met listige distantie om moeten glimiacnen.
Drie generaties Laban secretaris van Tholen. .Grootvader ijverde"
voor de Thoolse brug, onaer vader ls le er gekomen en ondei my
gaat le weg. Trouwens, in mijn tyd is le ook twee keer de
lucht ingegaan, ln 1940 en 1945' Er komt. zoais bekend, een
nieuwe brug, lets ten noorden van het stadje.
In mijn abtsperiode ls ie twee maal de lucht ingegaan. Er ligt
in z'n coon iets badinerends, een gevoel voor relativiteit, dat
prettig overkomt. Upgaan, blinken en verzinken in drie genera
ties. Dat ls natuurlijk met waar, maar het impliceert een ple
zierige vorm van goedmoedige zelfspot. Een man met een derge
lijke instelling houdt van de geschiedenis, een liefde zonder
fanatisme: als hij naar Schotland reist om daar achter het dorp
van herkomst van zyn voorvaderen te komen en het spoor dood
loopt, wordt hy daar koud noch warm van. Jammer, maar
het is niet anders Dagenlang brengt hy zoek ln de National
Library in Edinburgh, speurend naar Loaban, die in 1629 om duis
tere redenen in Stavenisse landde en er om duidelijke rede
nen bleef hangen: de ondertrouwakte vermeldt jonge
man, afkomstig uit Schotland'. Maar ln Schotland vindt hy niet
de juiste aanknopingspunten. Wel de correspondentie tussen het
gemeentebestuur van Tholen en de regimentscommandant van
de Schotten, die in de tyd. dat Loaban eenmaal op Tholen. die
o maar wegliet, ln Bergen op Zoom gelegerd waren. Touwtrek
ken om het onderhoud van een tn Tholen wonende weduwe van
een Schotse k
i-aban heeft zo langzamerhand al verschillende van zyn neven
functies neergelegd. Zonder pyn: je moet er tydig mee-op
kunnen houden' Laban heefi richting gegeven aan het VW-
werk, dat er op gericht was het karakter van het eiland niet
te verstoren. Nu breekt een nieuwe periode aan, het tijdperk
van de immigranten Laban kent het eiland, kent de ontwikke
lingen, die ten zuiden en ten zuidoosten daarvan aan de gang
zyn. Het Reimerswaalplan het industriegebied van Bergen op
Zoom. .Het zal een enorm aantrekkelijk woongebied worden'
meent hy, ,want Tholen ligt boven de wind.'
