DEALOUDE EENDRACHT' IS
VAN RECENTE DATUM
ZEELAND NU
VRIJDAG 21 OKTOBER 1966
Wie de ontwikkelingen in het huidige Zeeland plaatst tegen wat men plechtig pleegt te noemen ,Het decor van de
historie krijgt een hoeiend totaalbeeld. Men ziet de langzame eenwording van een eilandenprovincie', een eenwording
die haar grote stimulansen vooral de laatste jaren krijgt door een duidelijke economische groei. Het Zeeuwse landschap'
wordt een economisch landschap'.
IN HET ZEEUWS VOLKSLIED staat over
Zeeland, dat er .steeds d'aloude Eendracht
woont'. Een fraaie zin, die suggereert dat er
door de eeuwen heen een onverdeeld Zeeland
heeft bestaan, een gewest, dat tot op de
huidige dag dezelfde trekken zou vertonen. Ie
dat wel zo? Nu wij in deze bijlage van de
Provinciale Zeeuwse Courant pogen de ont
wikkeling in Zeeland nu door te lichten, zou
het onjuist zijn er niet tegelijkertijd op te
wijzen, dat deze ontwikkeling van de laatste
jaren een groter eendracht tot stand brengt
dan in het verleden eeuwenlang het geval is
geweest. Als het over de ontwikkeling van het
Westerscheldebeldcen gaat, spreken de econo
men graag over ,een economisch landschap'
een gebied dat zich als een eenheid begint
af te tekenen, in dit geval een gewest rond
de Westerschelde deze uiterst belangrijke
zeearm een gewest ook tussen twee andere
.landschappen', de randstad Holland en het
Belgisch-Noordfranse industriegebied. Dit
Westerscheldebekken nu valt ongeveer samen
met de staatkundige eenheid, die de provincie
Zeeland vormt: het Zeeuwse .landschap' wordt
één economisch .landschap'. Daardoor worden
eindelijk de onderdelen van deze provincie
zodanig samengevoegd dat er eigenlijk eerst
nu met recht over Zeeland-als-geheel kan wor
den gesproken.
Drie momentopnamen van de provincie Zee
land zijn nodig om deze groei naar een gro
tere eenheid te illustreren, drie momentop
namen uit de Zeeuwse geschiedenis, die tege
lijkertijd de overigens goed bedoelde woorden
over .d'aloude Eendracht' uit het volkslied
van Poldermans logenstraffen. De opnamen
dateren uit de zestiende-, de negentiende- en
de twintigste eeuw. Zij zien er uit als de
.opeenvolgende plattegronden van een oud kas
teel: elke eeuw hebban generaties er bijge
bouwd, hoeveel en waar wordt echter pas
duidelijk door de plattegronden naast elkaar
te leggen. Hier de eerste opname.
ZESTIENDE EEUW
Het Zeeland van de tweede helft van de
zestiende eeuw had nog lang niet de uiterlijke
trekken van de provincie nu. Toen was het
nog helemaal een eilandengebled, een .balkon'
aan het graafschap Vlaanderen', zoals het
wel eens werd genoemd. In die woelige dagen
de opstand tegen Spanje was zojuist be
gonnen hadden enkele Zeeuwse steden
(VHsslngen, Veere, Zterikzee) voor de prins
gekozen maar voor het overige was men de
Spaanse kroon trouw. In 1574 veranderde de
situatie, doordat Oranje kans zag Middelburg
lm te nemen na een vrij langdurig beleg, waar
na enkele jaren later ook de overige gebie
den (Tholen en Goes) naar Oranje overgin
gen. Het tegenwoordige Zeeuwsch-Vlaande-
ren was nog Spaans, tevens nog een eilanden-
gebied wat de geografische vorm betreft. In
die dagen krijgt Zeeland staatkundig gestalte
als één van de zeven Verenigde Nederlanden.
Men kan echter niet zeggen, dat dit proces
van een leien dakje is gegaan: er waren felle
tegenstellingen in dit gewest, waarbij met
name Middelburg er heel andere opvattingen
over de toekomst van Zeeland op na hield
als de overige delen,; er was hier sprake van
de aloude tegenstelling stad-platteland. Mid
delburg wilde op grond van haar eigen belan
gen namelijk aansluiting zoeken bij het ge
west Holland, wilde geen zelfstandig Zeeland,
dit tot grote verontwaardiging van de andere
delen. Dank zij het werk vooral van de Be-
velandse dijkgraaf van de Brede Watering,
Jacob Blanckx, bleek het mogelijk een eigen
gewest te stichten, een aangelegenheid waar
bij die van Middelburg zich slechts met grote
tegenzin en morrend aansloten. Zo zag het
beeld van Zeeland - toen er uit:
een eilanden- en schorrengebied, dunbevolkt
met mensen die men moeilijk als eendrachti
ge Zeeuwen kon beschouwen; zelfbewuste Mid
delburgers, op het platteland Ingestelde Goe-
senaren, Inwoners van Zierlltzee en Tholen, al
lemaal mensen met individuele opvattingen
en zeker niet met een hang naar eendracht.
Deze momentopname nummer één (tweede
helft zestiende eeuw) toont geen hecht Zee
land, maar slechts een zeer verdeeld eilanden-
gebied met een weinig eensgezind denkende
bevolking.
NEGENTIENDE EEUW
TWINTIGSTE EEUW
belang voor de provincie als geheel. Op dSe
momenten klinkt een Zeeuws geluid er is
sprake van een groeiende eenheid. Een zelfde
situatie in 1953: de ramp en rampherstel
dwingen tot steeds hechtere samenwerking
tussen de onderdelen van Zeeland. Weliswaar
is er sprake van een groei met horten en
stoten (moeilijkheden over de veertarieven
doen het Zeeuws-Vlaamse isolationisme weer
oplaaien, Zeeuwsch-Vlaanderen voelt zich met
bij het deltaplan betrokken), maar over het
algemeen begint er langzamerhand een wer
kelijke eenheid, een feitelijke Zeeuwse een
heid te ontstaan.
TOEKOMSTBEELD
Die laatste foto nu, de momentopname van
de twintigste eeuw, is de overgang naar het
beeld van morgen. Of is het toch al het
beeld van vandaag? De foto van het economi
sche landschap ,het Westerscheldebekken'.
Terneuzen geïsoleerd in Zeeland? Geen sprake
van. Er is daar een spectaculaire ontwikke
ling aan de gang, waarbij rijk, provincie en
gemeente eendrachtelijk samenwerken, een
ontwikkeling voor een groot deel te danken
aan de gunstige ligging van dit gebied aan
de Westerschelde. Maar geldt dat niet precies zo
voor Vldssingen-Oost? De gedachten gaan al
uit naar een gezamenlijk overlegorgaan (mis
schien in een verdere toekomst zelfs een
De tweede momentopname komt al meer naai
onze tijd toe, de negentiende eeuw. Bij d<
inrichting van het Koninkrijk der Nederlan
den kreeg Zeeland de grenzen, die tot van
daag de dag nog geldigheid hebben. Staats-
Vlaanderen, tijdens de republiek der Verenigde
Nederlanden bestuurd door de staten-gene-
raal werd Zeeuwsch-Vlaanderen, maar mer
kan niet zeggen dat daar het accent oj
.Zeeuws' sterk werd gevoeld. In de eerste
Jaren van het koninkrijk werd zelfs een ver
zoek tot de regering gericht of men niet
beheersorgaan) waarbij ock Rotterdam wordt
betrokken. De Oosterscheldebrug heeft Schou-
wen-Duiveland duidelijk binnen de Zeeuwse
horizon gebracht. Het ontstaan van Zeeland-nu
doet oude, vaak zeer schrijnende tegenstel
lingen verdwijnen, men herkent gemeenschap
pelijke belangen, men ziet dat het samen
doen belangrijker is dan het elkaar vliegen
afvangen, men herkent ook ieders specifieke
taak ln een groter geheel.
Er zou een nieuw couplet geschreven moeten
worden voor het Zeeuwse volkslied. Daarin zou
niet gerept mogen worden over een aloude
eendracht' want de geschiedenis geeft geen
grond voor de veronderstelling dat de provin
cie Zeeland een hechte eendracht zou hébben
gekend. Tot voor kort was deze provincie een
gewest met heel kleine verhoudingen, de
.schaal' van elk der samenstellende delen was
zo klein dat ze eikaar niet raaikten: Zeeland
was de provincie van overkanten, die alleen
maar een naam gemeenschappelijk hadden.
Maar op dit ogenblik moet men erkennen dat
de .schaal' is vergroot. Jawel, daar is het
modewoord van deze tijd weer: schaalvergro
ting. Maar het past nu eenmaal op Zeeland,
het past op meer dan één manier. Nu einde
lijk kan Zeeland zich een eenheid noemen:
,Waar eindelijk nu de eendracht woont'. Tegen
dit decor, het éénwordende Zeeland, moet men
de huidige ontwikkeling van en in deze pro
vincie beschouwen: een spectaculair totaal
beeld!
aansluiting kon krijgen bij de zuidelijke pro
vincies Oost- en West-Vlaanderen (de latere
Belgische provincies). Men kon immens veel
malckelijker in Gent en ln Brugge komen
dan bijvoorbeeld in Middelburg. Bovendien
viel men er kerkelijk onder de Gentse bis
schop. Het verzoek werd evenwel afgewezen:
Den Haag had blijkbaar toen een vooruitziende
geest. Indien het verzoek zou zijn ingewilligd,
dan zou het nog zeer de vraag zijn geweest
of Zeeuwsch-Vlaanderen bij de opstand wel
helemaal Nederlands zou zijn gebleven. Toen
enkele jaren latei* de opstand in België uit
brak, bleek namelijk in menige Zeeuws-Vlaam
se plaats neiging om ,mee te doen'. Weliswaar
ls dit deel van Zeeland toch Nederlands ge
bleven, maar achteraf gezien is het hier en
daar een dubbeltje op zijn kant geweest. Deze
tweede momentopname toont alweer geen
Zeeland ,waar d'aloude Eendracht woont", inte
gendeel. Maair er zit nog een vergeeld kiekje
in het Zeeuwse familiealbum: de jaren zestig
en zeventig van de negentiende eeuw. Was het
toen al beter? Ach nee, in die tijd immers
kwam de Zeeuwse spoorlijn tot stand, over het
Kreekrak naar Goes, over het Sloe naar
Middelburg en VHssingen. Midden-Zeeland
kreeg aldus de langverbeide aansluiting op
het landelijke spoorwegnet en dat men met
name im Vlisslngen en Middelburg ln een
gouden toekomst ging geloven. ,Sire, Zeeland
gaat een verblijdende toekomst tegemoet',
telegrafeerde een opgewonden kamer van
koophandel naar Willem HL Met die verhlij-
dende toekomst is het achteraf gezien niet
zo best gegaan, maar wel werden Walcheren
en Beveland aan elkaar verbonden, het mid
dengebied groeide aaneen en de verbindingen
met overig Nederland waren er aanzienlijk
beter dan in de rest van Zeeland. Deze situ
atie betekende voor Noord-Zeeland en voor
Zeeuwsch-Vlaanderen echter in feite een re
latief achterblijven, de tegenstelling tussen
Midden-Zeeland en het noorden en het zuiden
werd niet overbrugd. Ook op dat moment geen
sprake van .Eendracht', niet aloud' en niet
nieuw.
Het begin van de twintigste eeuw ziet er ech
ter iets beter uit. Midden-Zeeland ontdekte
in die Jaren, dat Zeeuwsch-Vlaanderen ook
Zeeland is: tegen het einde van de eerste
wereldoorlog werden de annexatieplannen
van België békend, men wüü er Limburg en
Zeeuwsch-Vlaanderen. Nederland reageert
echter feh Overal wordt het nog altijd be
faamde lied gezongen „Van d'Ee tot Honite-
niisse, van Hulst tot aan Oadzand, dat is hum
eigen landje, maar deel van Nederland'. Er
worden protestbijeenkomsten gehouden en ln
Middelburg worden proclamaties voorgelezen,
waarin wordt betoogd, dat het .volk Zeeuwsch-
Vlaanderen is Zeeuws volk'. Eindelijk begint
er iets te ontstaan van een .eenheidsgevoel'.
In diezelfde dagen dicht D. A. Poldermams,
hoofd ener school in 's-Gravenpolder, zijn
Zeeuws volkslied, maar hij slaat te ver door:
hij dus, heeft het over .d'aloude Eendracht'
In feite was die eendracht maar heel erg
jong. Maar het begon te groeden!
Nog een plaatje uit de twintigste eeuw: een
heel trieste foto. De oorlogsjaren. De oorlogs
machine is over Zeeland gedaverd en met
name West-Zeeuwsch-Vlaanderen en Walche
ren hebben onnoemelijk geleden. Het oorlogs-
herslel komt moeilijk op gang, menigmaal
klinkt in de vergaderingen van Zeelands pro
vinciale staten ongeduld en is er sprake van
ontstemming over allerlei moeilijkheden. Me
nigmaal ook worden moties aangenomen, van
Bij de foto's
een reeks opnamen uit een steeds meer tot
een eenheid uitgroeiende provincie. Van boven naar bene
den: stadhuis te Tholenstadhuis van Goes, de watertoren
van Terneuzen. Hiernevens: torens van Zierikzee en Mid
delburg. Hieronder de wapens van de vroegere stemheb
bende steden van Zeeland uit de dagen van de republiek
alsmede van de provincie. V.l.n.r. Vlissingen, GoesMid
delburg, Zeeland, Zierikzee, Tholen en Veere. Deze wa
pens bevinden zich in de statenzaal te Middelburg. Foto
onderaan de pagina: Oosterscheldebrug.