ZELANDICA
September 1939: Polen
overrompeld en verdeeld
Brieven aan Kennedy onbeantwoord
Oorlogs
verklaringen
van Engeland
en Frankrijk
Tweede wereldoorlog brak
25 jaar geleden uit
II - Blitzkrieg in het oosten
Kennedy zag geen
heil in „dialoog
tussen doven"
WOENSDAG 9 SEPTEMBER 1964
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
r\e Duitse generale staf had bij
de voorbereiding van de
aanval op Polen waartoe Hit-
Ier op 23 mei 1939 reeds de be
slissing had genomen de zaak
grondig voorbereid. Op 1 sep
tember 1939 beschikten de Duit
sers over 109 divisies, waaron
der 9 pantserdivisies en een
luchtmacht van plm. 300 vlieg
tuigen. Hoewel op 1 september,
toen Duitsland Polen overviel,
Engeland en Frankrijk zich nog
niet met Duitsland in oorlog be
vonden, waren er niettemin
toch, eerst 35, later 43 Duitse
divisies in de Westwall opge
steld, over een frontbreedte van
ongeveer 375 km. Het gehalte
dezer divisies was voor een
groot deel zeer matig. Het
grootste deel der troepen be
stond uit oudere lichtingen, die
alleen nog ervaring hadden uit
de eerste wereldoorlog. Zij had
den dan ook de strikte opdracht
zich alleen tot de verdediging te
beperken.
De troepen die Hitier tegenover Po
len concentreerde waren v\jn best ge
trainde eenheden. In totaal 62 divi
sies, waarbij alle pantserdivisies, die
van ultra modern materiel waren
Het Poolse oorlogslegcr telde 40 di
visies, 11 cavaleriebrigades en 38
losse tankcompagnieën, met tanks
van verouderd type. De luchtmacht
omvatte nog geen 500 vliegtuigen. Om
Duitsland niet te prikkelen had Po
len op 1 september 1939 nog niet ge
mobiliseerd, zodat het met maximum
30 divisies de eerste stoot moest op
vangen. Van de mobilisatie en verde
re concentratie der troepen kwam
niet veel terecht, als gevolg van de
Duitse luchtbombardementen, die het
verkeer zwaar ontwrichtten.
Cannae-manoeuvre
Het Duitse operatieplan berustte op
de z.g. „Cannaegedachte". Een Can
nae-manoeuvre is een omsingelings
beweging, ook wel dubbele omvatting
of operatie op de buitenlijnen ge
noemd. Deze manoeuvre wordt zo
genoemd naar de slag bij Cannae in
het jaar 216 voor Chr. In die slag
vernietigden de Cartagers onder lei
ding van Hannibal het Romeinse le
ger. In die slag werd voor het eerst
in de geschiedenis een omsingelings-
mahoeuvre te velde toegepast. Een
geslaagde Cannae-manoeuvre is bij
na altijd een vernietigingsslag. Im
mers bij een geslaagde omsingeling
valt men de vijand in zijn zwakste
punten flank en rug - aan, men
snijdt hem af van zijn verbindingen
en men dringt hem op een steeds
kleiner oppervlak samen.
Het Duitse leger onder bevel van ge
neraal Von Brachitsch paste in de
Poolse veldtocht de Cannae-manoeu-
vuurkracht zeer geschikt daartoe als
volgt opgesteld.
De legergroep Von Bock in het noor
den, bestaande uit het 4e leger on
der Von Kluge in West-Pruisen en
het derde leger onder Von KUchler in
Oost-Pruisen.
Het 4e leger had opdracht om de
„Corridor" naar Dantzig binnen te
vallen, om zodoende de verbinding
met het 3e leger tot stand te bren
gen Tevens moest het 4e leger in
de binnenbocht van de Weichels naar
Warschau oprukken. Het 3e leger
moest eveneens in de richting van
Warschau aanvallen, maar met het
grootste deel in de richting van
Brest-Litowsk.
Een tweede legergroep, onder Von
Runstedt, stond opgesteld in het
OOSTZEE
DANTZIG
IITHAUEN /-
J-J
Lo^N 7
/-L.
I
warschaus-
jeRESTUTOVSli^
/e
v' h-
LEMBER<y UJ
w /sloWKkue ,-'Afy 00
H HONGARIJE
roemenie
kopstelling en aanvalsrichtingen
der duitse legers
4opmars der russische troepen
Robert Kennedy als
een Beatle
in het nauw
Tjjdens zijn verkiezingscampagne op
Long Island in de staat New York werd
Robert F. Kennedy zondag omstuwd
door duizenden enthousiaste zonneba
ders. Op een bepaald moment moest hi)
zelfs op handen en voeten kruipen, ren
nen en springen om aan een grote groep
tieners te ontsnappen.
Hij had zojuist staande op een trap door
een toeter tot de verzamelde mensen
massa gesproken. Na deze toespraak
poogde de voormalige minister van jus
titie langs het strand te lopen om daar
op Amerikaanse wijze de mensen de
hand te schudden, maar ongeveer 10.000
mensen drongen samen en allen schenen
hem tegelijkertijd te willen groeten.
Waar hij ook verscheen, tienermeisjes
drongen zich naar voren en riepen: „Hij
is lief.... hij is verrukkelijk".
De senator moest, of hij wilde of niet,
in een kring van politiefunctionarissen
op de grond gaan zitten, buiten het be
reik van al de toegestoken handen
bangzaam kroop hij binnen de cirkel
van zijn beschermers over het zand weg
van ae menigte om te zorgen dat hij
;-r zonder kleerscheuren afkwam. Toen
hij en de politiemannen dicht genoeg bij
bij een badhuis gekomen waren, rende
Kennedy van de politie weg, vloog door
de gang van het gebouw, langs het
ïwembassin en sprong ten slotte over
:en schutting. Hij verborg zich daar in
2en kamer die op slot kon en wachtte
ot de politie zijn auto voorgereden had.
rtobert F. Kennedy zal nu wel weten
wat de Beatles moeten voelen als zij
door hyysterische tieners belegerd wor
den.
VOOR FREGATTEN
De koningin heeft aan de laatste twee
van de zes voor de koninklijke marine
\e bouwen fregatten van de „Van
ipeyk"-klasse de namen „Isaac Sweers"
■n „Evertsen" toegekend.
De „Isaac Sweers" is genoemd naar de
vice-admiraal van Holland en Westfries-
and by de admiraliteit van Amsterdam
geboren 1 januari 1622, gesneuveld op
13 augustus 1673 in de slag bij Kijkduin,
n mede ter herinnering aan de torpe-
lobootjager Hr. Ms. Isaac Sweers, die
)p 13 november 1942 in de Middellandse
Zee ten noordwesten van Algiers tijdens
!e operatie „Torch" (landing in Noord-
\frika) met twee torpedo's tot zinken
verd gebracht door de Duitse onderzee-
joot U 431, waarbij 98 opvarenden het
even verloren.
De „Evertsen" is genoemd naar het
oemvolle Zeeuwse zeeheldengeslacht,
lat met 13 leden, waarvan er 7 gesneu
veld, de Staat der Nederlanden heeft
gediend, en waarvan de belangrijkste
i waren luitenant-admiraal van Zeeland
.jan Evertsen, geboren 1600, gesneuveld
In augustus 1666 in de tweedaagse zee
slag, en luitenant-admiraal van Zeeland
Dornelis Evertsen, geboren 1610, gesneu
veld 11 juli 1666 in de vierdaagse zee
dag, en mede ter herinnering aan de
.orpedobootjager Hr. Ms. Evertsen, die
op 28 maart 1942 in Straat Soenda door
ccn Japanse overmacht werd vernietigd.
Zoals bekend krijgen de vier overige
fregatten van deze klasse de namen
Van Speijk, Van Galen, Van Nes en
Tjerk Hiddes.
DE GAULLE EN DE ANGELSAKSEN (12)
(Door David Schoenbrun)
Het jaar 1961 was al goed over
de helft, toen De Gaulle besloot
het front van zijn Angelsaksische
tegenstanders af te tasten op
zwakke plekken. Hij heropende
zijn al lange tijd sluimerende!
correspondentie met een eerste i
geheime brief aan Kennedy. Hij
bespeelde in dit schrijven de
oude thema's van de vier gehei
me brieven aan Eisenhower,
maar met enige variaties. Voorts
kwam hij terug op hetgeen hij tij
dens zijn eerste persoonlijke ont
moeting met Kennedy besproken
had. Maar president Kennedy
was niet als zijn voorganger. Hij
las de brief, sloot hem weg en
antwoordde niet.
De briefwisseling was hiermee ech
ter niet ten einde, zij werd deze keer
slechts anders gevoerd. In december
nam Kennedy zijn pen op en schreef
z ij n eerste brief aan De Gaulle. Een
Amerikaanse president nam het ini
tiatief in de strljd-per-brief op het to
tale front van de „Uncivil War"; en
het was voor het eerst, dat dit ge
beurde.
Kennedy stond uitvoerig stil bij de
crisis om Berlijn en het geschil over
de kernpolitiek. Hij maakte duidelijk,
dat hij De Gaulles „krachtige stand
punt" inzake Berlijn waardeerde,
maar hij maakte ook duidelijk dat
vastberadenheid het doeltreffendst is
wanneer er aanzienlijke macht ach
ter staat en er voorts bereidheid is
om de tegenstander tegemoet te ko
men zonder vitale posities op te ge
ven. De verwijzing naar „aanzienlij
ke macht" was een discrete maar
niet mis te verstane referentie aan de
betrekkelijk kleine Franse bijdrage
geallieerde dekkingsonderdelen
Duitsland. Maandenlang waren
Amerikaanse autoriteiten getrakteerd
op Franse waarschuwingen toch voor
al vastberaden te zijn, zonder een
evenredig aandeel van Franse troe
pen ter ondersteuning van het advies.
President Kennedy zat vooral in
over het nucleaire geschil. Hij sym
pathiseerde met De Gaulles wens om
zuiden. Deze legergroep bestond uit
het 8e leger onder Blaskowitz, het
10e leger onder Reichenau, beide in
Silezië en het 14e leger onder Von
Liszt in Slowakije.
Het 8e leger moest evenals het 4e
leger in de binnenbocht van de
Weichsel oprukken naar Warschau.
Deze legers voerden dus samen een
Cannae-manoeuvre uit ten westen van
de Weichsel en omsingelden op deze
wijze alle Poolse troepen in de grote
Weichselbocht.
Het 10e en 14e leger moesten opruk
ken in de richting Lemberg en Brest-
Litowsk. In samenwerking met het
gros van het 3e leger, voerden zij dus
een Cannae-manoeuvre uit ten oosten
van de Weichsel.
Poolse defensie zonder diepte
Het Poolse leger onder bevel van
maarschalk Smigly-Ridz had in feite
geen afgerond ope'ratiepian. De Pool
se maarschalk had zijn troepen langs
de gehele grens van Polen zowel
tegenover Duitsland, als tegenover
Rusland opgesteld. Het was wat
men noemt een „cordon opstelling".
Er zat geen diepte in. De Polen
speelden daarmee de Duitsers enorm
in de kaart. Zij nodigden als het ware
om een dubbele omvatting.
De gevolgen bleven niet uit. De Duit
se pantserdivisies sneden door de
Poolse opstellingen heen als een
mes door de boter. Zeker, de Polen
vochten dapper en met de moed der
wanhoop. Maar hun cavalerie
brigades werden weggevaagd door
de Duitse tanks en de overmachtige
OPSTELLING DER NEDERLANDSE TROEPEN NA DE
CONCENTRATIE OP 3 SEPTEMBER 1939
STELLING W
DEN HELDER
BELGIË
TB.F. TERRITORIALE BEVELHEBBER FRIESLAND, GRONINGEN EN DRENTE
TB O. OVERIJSSEL EN GELDERLAND
T.B.N.&.R= NOORD-BRABANT EN NOORD-LIMBURG
T.B.XL. ZUID-LIMBURG
C.2 COMMANDANT ZEELAND (MARINE AUTORITEIT)
OPS~ELLU\
-DERLANDSE TROEPEN
Duitse Luftwaffe. Die Luftwaffe had
bovendien door zijn verrassende over
vallen niet alleen het verkeer in het
achterland gedesorganiseerd maar
ook door aanvallen op Poolse com
mandoposten en stafkwartieren
waarvan de Duitsers goed op de
hoogte waren de bevelsvoering
ontwricht.
De Poölse troepen In de Corridor van
Danzig werden reeds op de eerste
oorlogsdag vernietigd. Op 8 septem
ber stonden de Duitse pantserspitsen
reeds voor Warschau. Op 14 septem
ber bezette het 3e leger van Von
Kuchler Brest-Litowsk. Op 17 sep
tember viel Lemberg. (zie schets I).
Dolkstoot in de rug
Om d emaat van ellende helemaal vol
te maken en de laatste hoop te ver
nietigen, viel de Sowjet-Unie op 17
september de Polen in de rug aan.
Deze laffe aanval op het ogenblik,
dat Polen al bezig was te sterven
was het resultaat van het akkoord
tussen Hitler en Stalin van 23 augus
tus 1939.
De Poolse regering wist nog naar
Roemenië te ontsnappen. De in War
schau ingesloten Poolse troepen ble
ven nog weerstand bieden. Maar on
der het toenemend geweld van de
Luftwaffe en de Duitse zware artil
lerie, brak ook hier de weerstand.
Op 28 september capituleerde de
zwaar geteisterde Poolse hoofdstad.
De volgende dag tekenden Stalin en
Hitier het Poolse verdelingsverdrag.
In een veldtocht van 4 weken was
het lot van een volk van 35 miljoen
zielen beslist. Het was 'n „Blitzkrieg
een bliksemoorlog geweest, zo
als de wereld nog niet had meege
maakt.
Oorlogsverklaring
Na het bekend worden van de Duitse
overval op Polen, stelden Engeland
en Frankrijk aan Hitler de eis zyn
troepen terug te nemen. Het ultima
tum liep op 3 september af. Indien
niet aan die eis zou worden voldaan
zouden Engeland en Frankrijk zich in
oorlog met Duitsland beschouwen.
Hitler was by de ontvangst van het
ultimatum inet stomheid geslagen.
Hü zat als versteend achter zijn bu
reau. Hy had er vast op gerekend
dat de volgens hem „verrotte demo
cratieën" het ook dit keer wel weer
zouden slikken. Dat bleek nu niet
bet geval. Het was de eerste keer,
dat zyn verwachtingen niet uitkwa
men en zyn plannen gedwarsboomd
werden door twee van de grootste
wereldmachten.
Toch vond hij er iets op. Engeland
en Frankrijk moesten dit „formeel"
wel doen vond hy. Maar zouden daar
na wel weer spoedig vrede willen
sluiten
Hitier reageerde niet op het gealli
eerde ultimatum. Maar ondanks het
feit, dat Engeland en Frankrijk zich
nu in oorlog met Duitsland bevonden,
ondernamen zij geen enkele actie om
de vernietiging van Polen te voor
komen. Het Franse leger bleef in de
Maginot-linle zitten. De Engelse ex
peditiemacht kwam pas eind septem
ber in Frankrijk aan. Maar behalve
het zingen van liederen als „Wij han
gen onze was aan de Siegfriedlyn",
gebeurde er niets. Geen Duits batal
jon werd tijdens de Poolse oorlog
van het Poolse front naar het westen
gestuurd. De Fransen zaten met hun
tactische gedachten nog vast in de
ervaringen van de verschrikkelijke
stellingoorlog 1914-1918. De Franse
opperbevelhebber generaal Gamelin
verklaarde later, toen gevraagd
werd waarom hij in het westen niet
ot de aanval was overgegaan, dat
hem daarvoor de nodige middelen
ontbraken.
Inderdaad had Frankrijk na 1918 al
les op de verdediging gezet. De „Ma-
ginot-linie" het meest ingenieuze
vestingsysteem ter wereld had alle
aandacht opgeëist. Eén man had te-
i endeze Maginot-mentaliteit gewaar
schuwd de toenmalige brigade-gene
raal dc Gaulle, met zijn slagzin ,,As-
sez de beton, plus d'ailles": genoeg
beton, meer vliegtuigen. Maar naar
zijn stem werd niet geluisterd.
Er is een uitspraak van 1778, die de indruk p
wekt, dat het Gemenebest „eerlang uit wei-
nig meer bestaan zou, dan uit renteniers en be- S
deelden, de twee soorten van lieden, daer het
land het minste nut van trekt." Hoewel deze op-
merking overdreven is, blijft het een feit, dat S
in de 18e eeuw Nederland als zeevarende mo
gendheid in een staat van verval verkeerdeze
ker als we letten op de marine en de Oost Indi
sche Compagnie.
Dit jaar zijn de referaten gebundeld, die gehouden werden op de
conferentie van Engelse en Nederlandse historici in 1962, (Bri
tain and the Netherlands, II). Bovenstaande opmerking vinden
we terug in het opstel van C. R. Boxer: „Sedentary workers and
seafaring folk in the Dutch Republic." Deze voor ons land weinig
vleiende opmerking geldt voornamelijk de provincies Holland en
Zeeland. Uit een memorandum van Van de Oudermeulen is be
kend, dat Zierikzee in 1760 als thuishaven nog altijd 60 of 70 koop
vaardijschepen telde, maar een kwart eeuw later slechts vijftien.
En dan te weten, dat in 1645 de Deense gezant te Den Haag het
succes van de Hollandse en Zeeuwse reders toeschreef aan hun
economisch bestier en aan hun schrielheid ten opzichte van de
rantsoenering der bemanning. Een Nederlands schip kon met een
bemanning van 6 koppen toe, tegenover meer dan tien man op een
schip van de Oosterlingen (bewoners van de Oostzeekusten). Deze
verhouding is een eeuw later omgekeerd: de Hollanders en Zeeu
wen blijken niet met hun tijd te zijn meegegaan.
Ook op een ander gebied, dat nauw met de scheepvaart verband
houdt, het vervaardigen van atlassen en kaarten n.l., komt
dit naar voren. Dit beschrijft de te Middelburg wonende kapitein
Johan Splinter Stavorinus, die jarenlang kapitein bij de marine en
in dienst van de Oost-Indische Compagnie is geweest. Enkele ja-
van zijn beschrijvingen van reizen naar Oost-Indië zijn door zijn
zoon uitgegeven, terwijl ook een Engelse vertaling is verschenen.
Hij beschrijft hoe de atlassen en kaarten van Blaeu, Janssonius,
Van Keulen en anderen eens tot de besten in de wereld behoor
den; in zijn tijd echter was het kaartmateriaal weinig accuraat
en stond het ver ten achter vooral vergeleken bij de Engelse kaar
ten. Stavorinus wijt het verval van de zeevaartkunde aan de bu
reaucratie en traagheid van de leiding van de Oost-Indische Com
pagnie. Er zijn nog andere factoren, die tot dit verval aanleiding
gaven. Slechts met grote moeite kreeg men de schepen bemand,
wat weer verband houdt met de karige beloning van het „varend
volk". In de 17e eeuw voeren veel buitenlanders op Nederlandse
schepen, maar de toeneming van de zeevaart in eigen land, deed
hen daar emplooi vinden. Psychologische factoren spelen hun rol.
„Er wordt veelal een kleinachting, zoo geen verachting aan de zee
dienst gehegt." Zonen van respectabele ouders mochten niet naar
zee. In de 17e eeuw waren veel schippers tevens eigenaar of mede
eigenaar van hun schip, maar dit was een eeuw later anders.
Aan het voorbeeld van Zierikzee hebben we gezien, hoe snel het
verval toenam; de havensteden rond de Zuiderzee waren aan het
einde van de 18e eeuw nog slechts dode steden.
En zo moesten Frankrijk en Enge
land met lede ogen de ondergang
van een vrij volk aanzien. Zij ble
ven zitten in hun kazematten. Terwijl
in Polen de „Blitzkrieg" hoogtij vier
de. maakte het westen kennis met
een andere vorm van oorlog „de
Sitzkrieg", de oorlog van „blijf zitten
waar je zit".
Er was ook nog een andere vorm
van oorlog die zich aankondigde, n.l.
de duikbootoorlog. Op de eerste oor
logsdag de beste, torpedeerden de
Duitsers de „Athenia". het eerste
handelsschip, dat in de genadeloze
strijd op de Atlantische Oceaan als
slachtoffer viel.
Nederland
Ondertussen had ook Nederland
maatregelen getroffen. Na de mobi
lisatie, die zich eind augustus in alle
rust had voltrokken, begon op 1 sep
tember de concentratie, d.w.z. het
vervoer der gemobiliseerde troepen
naar hun oorlogsopstelling. Die con
centratie duurde twee dagen. Op het
einde van die periode stonden de Ne
derlandse troepen, onder bevel van
de opperbevelhebber van land- en
zeemacht, generaal Reijnders als
volgt opgesteld.
Het veldleger onder bevel van luite
nant-generaal baron Van Voorst tot
Voorst in de Grebbelinie tussen IJsel-
meer en Rijn met het IVe en He le
gerkorps, in de Betuwe en het land
van Maas en Waal met de brigades
A en B en ten zuiden van de Maas
Lot de Belgische grens, de Peei-
Raamstelling, het ine legerkorps en
de halve lichte Brigade. Aan de kust
stond het Ie legerkorps. Vóór het
veldleger stonden als waarschuwings-
en dekkingseenheden de grenstroe
pen, strategische voorposten, onder
bevel van de z.g. territoriale bevel
hebbers. Achter het veldleger bevond
zich de „Vesting Holland" met zijn
inundatiën en forten. De bezetting
daarvan werd gevormd door resei
regimenten (zie schets II).
Het geheel was een „neutraliteits-
opstelling". Dekking naar alle kan
ten, om geen enkele partij een argu
ment in handen te geven, dat naar
zijn kant te weinig of te veel werd
gedaan. Strategisch gezien, d.w.z.
met het oog op een verantwoorde
krachtenverdeling, was deze opstel
ling onjuist. De krachten waren veel
te veel gesplitst en uitgerekt, waar
door het veldleger zelfs geen reserve
had. Voorlopig evenwel kon de in
genomen opstelling worden gehand
haafd. omdat er nog geen directe
aanvalsdreigingen waren. En der
halve begon men nijver aan de stel-
lingbouw.
het atoomwapen te bezitten dat het
zinnebeeld van macht was geworden,
maar Kennedy was oprecht bezorgd
over de verspreiding ervan. Hij legde
dit met zoveel woorden aan De Gaul
le uit en deelde mede dat de Verenig
de Staten altijd bereid waren naar
voorstellen te luisteren om op een of
andere wijze aan de Franse nucleaire
wens te voldoen met vermijding van
het scheppen van precedenten die
zouden leiden tot verspreiding.
Op een van de geheime onderhan
delingen in deze periode werd een
speciale Amerikaanse „formule" ont
worpen om De Gaulle van een atoom
wapen te voorzien, als hij erin zou
toestemmen alle verdere Franse
proeven te staken. De Gaulle wees
het voorstel zonder meer af. Voor
het eerst begon Kennedy te geloven
dat de theorie van de „grandeur"
waar was, want het begon erop te
lijken dat De Gaulle meer geïnteres
seerd was in de explosie dan in de
bom.
Generaal De Gaulle zond zijn twee
de geheime brief naar Kennedy in ja
nuari 1962. Hij deed een nieuw voor
stel, deze keer voor een permanente
politieke driemogendheden plancom
missie en een gecombineerde militai-
-e staf ter voorbereiding van „geza-
nenlijke besluiten en gezamenlijk op
deden", te beginnen op het gebied
/an de „niet-gebonden landen". Hij
geloofde een memorandum met uit
gewerkte mogelijkheden voor
dergelijke politiek.
Dit was een van de opvallendste
>rieven uit de reeks. Het was voor
iet eerst dat De Gaulle zijn aandacht
ïad verlegd naar de „derde Wereld",
en het was het eerste voorstel voor
'.uiver politieke en economische plan
ning. De bijzondere nadruk op het
permanente karakter van het comité
:oonde ook aan dat zijn doel was: op
wat langere termijn publiek de erken
ning te krijgen van grote mogend
heid.
Hoewel president Kennedy kritiek
had gehad op het falen van De Gaul
le aangaande zijn voorstellen voor ge
zamenlijk handelen met betrekking
tot Berlijn en Laos, had hij niette
min een niet te onderdrukken bewon
dering voor De Gaulles koppige, een
zijdige streven naar verwezenlijking
van zijn eigen doelstellingen; boven
alles bewonderde Kennedy De Gaul
les onverstoorbare indiening van
nieuwe voorstellen na niet verder te
zijn ingegaan op welke van de
afgaande ook. De belofte van een me
morandum over hoe te handelen met
de niet-gebonden landen, na voortdu
rend te zijn aangespoord te komen
met een memorandum over reorga
nisatie van de NAVO, is moeilijk te
begrijpen. Overigens werd het nieuw-
voorgestelde memorandum ook nooit
verzonden.
Het is waard op te merken dat de
brief van De Gaulle van januari 1962,
technisch niet een initiatief was van
De Gaulle, maar veeleer een ant
woord van De Gaulle op Kennedy's
brief van december 1961. Het was
een compleet omdraaien van het ge
vestigde ritueel in de lange onderhan
delingen per brief. Vanaf de eerste
brief aan Eisenhower op 17 septem
ber 1958, was elk initiatief aan De
Gaulle geweest. De Gaulle was de
schrijver; Eisenhower antwoordde.
Dit paste niet in de Kennedy-stijl.
Kennedy was niet opzettelijk onbe
leefd, hij speelde ook geen spelletje,
maar, volgens hem, bevatte de eer
ste brief van De Gaulle niets nieuws.
Hij zag geen heil in een antwoord en
kel en alleen om de ontvangst te be
vestigen, of, zoals hij het eens onder
vier ogen zei, „een dialoog van doven
te voeren".
Opnieuw: geen antwoord
Kennedy had in december 1961 ge
schreven omdat hij meende dat be
sprekingen op ander niveau niet erg
hadden bijgedragen tot oplossing van
de kwestie-Berlijn en het kerncon
flict, en hij vond dat een verstand
houding op presidentieel vlak drin
gend nodig was. Hij was evenwel van
mening dat De Gaulles brief van ja
nuari 1962 geen antwoord verlangde
zolang het erin beloofde memoran
dum niet gevolgd was.
Na De Gaulles brief van januari
1962 waren er geen nieuwe brieven
tussen De Gaulle en Kennedy. De
Gaulle had begrepen dat toen Ken
nedy voor een tweede keer niet te
rugschreef, het brievenschrijvers-
front van de „Uncivil War" afge
grendeld was.
Generaal De Gaulle had zich met
vasthoudendheid bewogen tussen de
vertrouwelijke en publieke vormen
van contact, telkens wanneer hij van
President Kennedy op bezoek bij de
Franse staatsleider; een vroege ont
moeting waarin de tweekamp nog ge
heel open was.
mening was dat openlijke druk op het
geheime doodspoor nodig was. Nooit
eerder had hij in de kettingbrieven
gedurende lange tijd een gaping toe
gelaten. Een volledige breuk in de
relaties per brief kwam nadat Ken
nedy de rollen had omgedraaid. Een
briljant politiek schaakspeler als De
Gaulle gebruikt niet dezelfde openin
gen en ontwikkelingen wanneer hij
aanvoelt dat zijn tegenspeler van
tactiek verandert. Eisenhower had
een passief spel in de verdediging ge
speeld; Kennedy was een actief, of
fensief speler. Zijn stijl overtuigde De
Gaulle van de noodzaak tot een nieu
we aanpak. Hij brak de strijd-per-
brief af en veranderde ook het hele
patroon van de tweekamp.
Na januari 1962 streed generaal De
Gaulle de strijd van de „Uncivil
War" de harde kamp tussen bond
genoten op een nieuw front, als
antwoord op de nieuwe politiek van
Kennedy. Hij deed een „breed plan"
herleven dat hij al vele jaren in zijn
hoofd had: groepering van de West-
europese landen in een „organisatie
die een van de drie machten op deze
planeet" zou worden. Dit brede plan
ontlook gelijk met een even groots
Amerikaans project: Kennedy's voor
stel voor een Atlantisch deelgenoot
schap met Europa.
Tussen beide in lag Groot-Brittan-
nlë, apart gezet door tegenstrij
dige verplichtingen jegens Ameri
ka, Europa en haar eigen Gemene
best.
De „Uncivil War" tussen De Gaul
le en de Angelsaksen stond op het
punt zijn bitterste fase in te treden,
die van „de strijd van de brede plan
nen".
(Copyright 1964 Opera Mundi)
(WORDT VERVOLGD)
Vanaf 1 October in de winkel
v A
NIPKOIVSCHRIJVEN VOOR
BRANDPUNT-STAF EN
KEES VAN LANGERAAD
De Stichting Prijs van de Televisiekri
tiek, opgericht door het gezelschap van
televisiecritici, zal op maandag 28 sep
tember aanstaande om half vier in De
Kastanjehof" in Lage Vuursche voor' de
vierde niaal twee zilveren Nipkowschy-
ven uitreiken aan televisiemedewerkera
die zich in het afgelopen jaar bijzonder
verdienstelijk hebben gemaakt door
creatieve arbeid.
Dee prijzen worden dit jaar toegekend
aan de gehele staf van medewerkers aan
de K.R.O.-actualiteitenrubriek „Brand
punt" en aan de N.C.R.V.-regisseur-pro-
ducer Kees van Langeraad. De jurv-
rapporten zullen worden uitgebracht tij
dens de uitreikingsplechtigheld.
