Vilhjalmur
Stefansson en de
vriendelijke pool
D
zaterdagnummer
llllllllllllllllllll
Muggen zijn talrijker in de buurt van de
noordpool dan in de tropen. Dit was een
van de ontdekkingen van Vilhjalmur Ste-
fansson, de laatste grote poolvorser-te-voet.
Hij is nu de tachtig gepasseerd, maar werkt
nog steeds hard aan de vervulling van z'n
levenstaakbekendheid te geven aan de
noordpoolgebieden, ja, propaganda te maken
voor de gastvrijheid van die vroeger als
dodelijk" beschouwde sneeuw- en ijsregio-
nen.
Foto's links boven: als er een slede kapot ging, moest Stefansson
die ter plaatse repareren. Rechts boven: in de poolgebieden was
,,Stef" een jager zonder weerga. Links onder: een der „caches",
opslagplaatsen van Old Stef in de poolstreken. Een slede met etens
waar en andere benodigdheden op een verhoging van stenen.
Rechts: mevrouw Stefansson, die haar man laat proeven van haar
pemmikan-hachee. Pemmikan is gedroogd vlees, dat vermengd met
vet een soort vleeskoeken oplevert.
HET waren Vikingen, mannen van Scandinavischen bloede dus, die Amerika
ontdekten. Figuren als Bjarni Herjulfson, Leif Erikson en anderen waagden
etappegewijs via IJsland en Groenland de gevaarlijke reis van Noord-west-
Europa naar de Amerikaanse oostkust. Zij waren pioniers in de beste zin des
woords: Vrij en onverveerd.
Ruim negen eeuwen na de ontdekking van Amerika door de Vikingers maakte
een in Canada uit Zweedse ouders geboren nazaat van die wakkere ontdekkers
zich op om in hun spoor verder te gaan. Hij trok niet westwaarts, doch noord
waarts. Hij ging naar gebieden, die nooit in kaart waren gebracht. Hij ontdek
te nieuwe landen en eilanden. Zijn naam is Vilhjalmur Stefansson. Hij is nu de
tachtig gepasseerd en een der weinige mannen, die reeds bij hun leven tot legen
darische en historische figuren werden.
TTij ontdekte niet slechts nieuwe landen en eilanden, maarook een groep Eskimo's op
Fl Victoria Island, waarvan niemand voordien ooit had gehoord. Stefansson noemde
hen ..Blonde Eskimo's", omdat hun gelaatstrekken doen denken aan de gezichtc-n der
Scandinaviers. Er is over deze Eskimo's veel geschreven en getheoretiseerd. Hoe is
hun „blondheid" te verklaren? Velen nemen aan, dat zij die blondheid danken aan
het feit, dat in lang voorbije eeuwen Vikingers zijn doorgedrongen tot Victoria Is
land en toen niet meer terug konden keren. Het gevolg was, dat zij zich vermengden
met de Eskimo's. Is deze theorie juist, dan ontdekte Stefansson dus heel verre neven
en nichten op Victoria Island.
Legendarisch was „Old Stef" reeds, toen hij nog betrekkelijk jong was. Enige malen
vertrok hij in de richting van de noordpool. Men hoorde niets van hem. Men waande
hem dood. Doch tweemaal, in 1912 en in 1918, keerde hij opgewekt en springlevend te
rug in Canada. Nog schept hij er behagen in om grapjes te maken over de geruch
ten, die met betrekking tot zijn dood in omloop waren. Onzin zei hij eens ik heb
het erg prettig gehad in de poolstreken! De jonge Stefansson boeide de fantasie van
de gehele wereld. Ja. hij deed zulks meer dan andere poolvorsers. Waarom?
Stefansson was namelijk poolwaarts getrokken zonder leeftocht mede te nemen. Ver
maarde en ervaren poolreizigers hadden hem gezegd, dal het beslist onmogelijk was
om op het pakijs uitsluitend te leven van de jacht. Kapiteins ter walvisvangst met veel
dienstjaren hadden beaamd, dat pooltochten zonder voldoende voorraad pogingen tot
zelfmoord waren. Zelfs de Eskimo's weigerden om Stefansson op die tochten te verge
zellen! Edoch. ..Old Stef" had zijn eigen mening en theorieën omtrent het leven in de
poolstreken. En hij ging toch met ais enige voorraad een geweer en munitie! Ge
ruime tijd hoorde men niets van hem. Toen keerde hij terug als triomfator. Hij had
bewezen, dat de men? op het. poolijs kan leven, jagen en trekken. En passant had hij
enige eilanden ontdekt en belangrijk kartografisch werk gedaan.
IIIIIUHIHII
illllllllllll'lllliiliiinn
Stefansson publiceerde zijn ervaringen en opvattingen in 1921 in boekvorm. Zijn werk
droeg de titel „The Friendly Arctic". Mede door deze titel sloeg het boek in als een
bom. Hij toonde namelijk aan, dat de poolzee en het poolijs „gastvrij", „goedgunstig"
en „vriendelijk" zijn. Hij vertelde, dat hij vrijwel steeds alleen zijn expeditiegenoten
van vlees had voorzien. Hij was een uitstekend jager. Eens legde hij 27 kariboes met
27 schoten neer. Hij was gegaan waar geen Eskimo zich ooit had durven wagen. En
hij bewees, dat er op het ijs ver van het vasteland dieren leven!
Zijn boek was zowel een kolossaal succes als een mikpunt van scherpe kritiek. Beroem
de poolreizigers als de admiraal Robert E. Peary (ontdekker van de noordpool) en de
generaal A. W. Gre^z (commandant van een internationale poolexpeditie naar Elles-
mere Island) hadden ae grootste lof voor Stefansson. Anderen vielen hem aan. De pool
zee en het poolijs gastvrij en vriendelijk.' vroegen zij. Voor wie of voor wat? Stefans
son antwoordde ongeveer: De poolstreken zijn even vriendelijk voor de wezens die er
bij passen als de tropen voor tropische dieren en planten. Beren en walvissen vindt
men meer in het hoge noorden dan bij de evenaar. Dit geldt ook van muggen of mus
kieten! Ja, en het is even moeilijk om een Eskimo op Victoria Island duidelijk te ma
ken, dat het klimaat van Los Angeies aangenaam is ais om een Californiër te doen ge
loven, dat het klimaat op Victoria Island prettig is.
Een der scherpste aanvallers van „Old Stef" was Amundsen, de ontdekker van de
zuidpool. Amundsen zei: Wat Stefansson beweert, is onzin. Wie zich zonder leeftocht
alleen met zijn geweer en wat munitie in de arctische regionen waagt, is een kind
des doods. Niemand kan daar, al is hij nog zo'n goed jager, van de opbrengst van
het land leven. Ja, Amundsen wilde er zelfs zijn hele hebben-en-ho-wen onder verwed
den, dat Stefansson binnen acht dagen zou sterven als hij op die manier uitgerust
naar de poolstreken zou gaan. Amundsen meende namelijk, dat Stefansson een fan-
last en een ophakker was.
e storm om „The Friendly Arctic" bleef woeden tot
een onderzoek instelde omtrent het voorkomen van
leider
staf op nog
vóór zij hun
af te drijven,
ten vogels en
nalen in het
dus Stefansson
verschillende
op een diepte
de Russen dus
Stefansson had
stond het vast,
retische
seren voor
en om
opgericht en de lefcrlinger.
Stefansson's
ten. De „Wilde
overladen poolde
Russische poolexpeditie
leven in de poolstreken. De
panin. In 1937 zetten vliegtuigen Papanin en zijn
'kilometer van noordpool op het pakijs af. Kort nadien, nog
opgeslagen en met het pakijs in zuidelijke richting begonnen
r_ (aldus Stefans on in een geschrift in 1943) verscheidene soor-
zij bezoek van een ijsberin met haar kroost. Zij zagen veel gar
en robben, die éf garnalen gretig opslokten. Dat hadden wij (al-
;ook .wafTj^ïomen. Toen de Russen hun netten en vallen op
ontdekten zij dierlijk en plantaardig leven tot
verschillen met andere zeeën constateerden
:om tevreder te zijn. want na deze Russische rapporten
gelijk &d gehad en Amundsen ongelijk. En bij dit theo-
en zich i n militaire en marinekringen sterk ging interes-
faringen «rt opvattingen. De mogelijkheid van een oorlog in
den doemde immers op! Er werden „Schools of Survival"
moesten :h verdiepen in de ervaringen en adviezen, die
l«rt tijdschriftartikelen over het leven in de poolstreken bevat-
'Lvan welef- werd een gerespecteerde en met eerbewijzen
Tlfat ging de
v stelde zijn
ganda". In 1941
de Stefansson
gordijn. Evenals
houdt zij van die
Een paar jaar n
curatoren van he
ver, woont hij
één ding staat
den steeds geleef
zond en
buik.
I „Pooi.vórser-t s-Voet" doen na zijn grote ontdekkingen? Hij
in dienst van v at wij zouden willen noemen de „Pool-Propa-
hsj. Zijn vrouv. Evelyn Stefansson, is nu bibliothecaresse van
de best- voorziene „poolbiliotheek" ten westen van het ijzeren
m.3n heef', zij; gereisd in het hoge noorden, evenals haar man
rlog kreeg „Old Stef" een leeropdracht van de
te Hanover (New Hampshire). Daar, in Hano-
ottage. Hij is geen lastige echtgenoot, maar op
tafel! Op vlees alleen heeft hij in de poolgebie-
ch wel bij. Ja zegt „Old Stef" vlees.is ge-
;es een uitstekend geneesmiddel tegen scheur-
is Vilbjalmuf
