PUZZEL- rubriek
HET VERLOREN STEVENSBOS
Uitslag kerstpuzzel
Afscheid van vogeleiland ,De Beer'
HERINNERING IN
SAS VAN GENT
Zaterdag 18 januari 1964
zaterdagnummer
Tegen de verwachtingen in blijken onze lezers met de puzzel van vorige week
geen enkele moeite gehad te hebben. Er waren zelfs meer oplossingen dan
normaal, en, wat zwaarder telt, bijna geen foutieve.
De prijzen zijn deze week als volgt toegekend: eerste prijs, waardebon van
ƒ5,mejuffrouw J. Maas, J. J. Sandersestraat 10, Oost-Souburg; tweede
tot en met vierde prijs, waardebon van 2,50, de heer C. Oosse, Varremarkt
22, Zierikzee, mevrouw T. W. Blaakman-van Luijck, Boulevard 52, Bres-
kens en mevrouw W. A. v. Velzen-van Dongen, Nw. Kerkstraat 33, Yerseke.
Zoals gebruikelijk verwachten wij de oplossingen van de nieuwe puzzel weer
vóór donderdag aan redactie P.Z.C., Walstraat 58-60, Vlissingen. Vergeet
U vooral niet in de linkerbovenhoek van brief of briefkaart te vermelden
„Puzzelrubriek". Wij wensen U veel succes bij het oplossen. De oplossing
van vorige week vindt U ten slotte links onder.
HORIZONTAAL
1. bordspel. 6. dorp van kaffers. 11.
stad, streek, land. 12. verward. 14. in
houdsmaat, afk. 15. drietal. 16. lucht in
de longen. 17. rijksduiker, afk. 19. kle
dingstuk. 21. touw om iets vast te leg
gen. 22. stad in Noord-Afrika. 23. voch
tige kou. 25. onbewerkte. 26. nakroost.
28. noodsein, afk. 30. iemand uit een der
Baltische staten. 31. bovennatuurlijke
hulp. 33. graag spelende. 34. tijdperk.
35. dierentuin, afk. 36. bewijsvoering.
40. bep. hoeveelheid. 44. afkerig van in
spanning. 45. koudbloedig dier. 47. Alg.
Nederl. Persbur. afk. 48. Griekse oor
logsgod. 49. gebaar. 50. Intern. Verdedi
gingsorgaan, afk. 51. kloosterzuster. 54.
Nederlands, afk. 55. knokploeg, afk. 56.
boom. 58. niet oud. 61. muzieknoot. 62.
doodsstrijd. 64. edellieden. 66. houten
klepper. 67. koninkrijk in Azië.
VERTICAAL
1. uitroep. 2. hoofd van een abdij. 3.
Ital. munteenheid. 4. maand. 5. beeld
schone man! 6. mineraal. 7. wiel. 8. hal
men. 9. behoeftig. 10. Chin, afstands
maat. 11. roem, luister. 13. afschuw, af
grijzen. 14. niet levendig, niet nat. 18.
Middelnederlands. 20. vat om boter tc
maken. 21. dun doorzichtig weefsel. 24.
bestemming. 27. naam v. opera- of con
certgebouw. 29. schim. 32. in hevige ma
te. 33. reinigingsbad. 36. licht, cn glan
zend. 37. werelddeel. 38. hoofdtelwoord.
39. vordering. 41. bederfwerende verf
stof. 42. inwonend. 43. lyrisch gedicht.
45. specerijachtig zaad. 46. voor- of ach
terdeel van een schip. 52. verblijfplaats
van textiel. 53. krip. 56. halsbont. 57. af
korting van Maria. 59. gein. o.d. Veluwe.
60. groente. 63. bep. gewicht, afk. 65.
lengtemaat.
Honderden kerstpuzzel
oplossingen zijn op de
redactie binnen ge
stroomd. Het was soms
verbluffend te zien hoe
vindingrijk sommige le
zers geweest zijn om
een maximaal aantal
punten te behalen. He
laas bleek in een groot
aantal gevallen dat men
de opgave niet met vol
doende opmerkzaam
heid gelezen had.
Onder de voorwaarden was
duidelijk vermeld, dat er
geen eigennamen gebruikt
mochten worden. Tientallen
inzenders gebruikten ze
toch, verder waren er inzen
ders die Franse, Engelse of
Duitse woorden invulden,
alweer in strijd met de voor
waarde dat alleen Neder
landse woorden, die te vin
den moesten zijn in een van
de grote Nederlandse woor
denboeken, mochten worden
ingevuld. Ten slotte was er
nog de groep die zelfbe
dachte of dialectische woor
den gebruikte, die uiteraard
eveneens niet goedgekeurd
konden worden.
Dit alles had tot gevolg dat
er nogal wat uitvallers wa
ren. De uitslag, waarover
geen correspondentie moge
lijk is, werd ten slotte als
volgt:
Eerste prijs, 25,aan
waardebonnen: de heer PI.
J. SchouwenaaiNieuwe
Vlissingseweg 248. Middel
burg; tweede prijs, 15,
de heer A. A. Kotvis, Boule
vard 67, Breskcns; derde
prijs: 5,de heer P. J. de
Kam Noordwal 5, Oostburg
en vierde prijs: ƒ5.dé
heer L. Davidse. Noord'weg
165, St.-Laurens De prijs
winnaars behaalden resp.
996, 948, 904 en 847 punten.
Advertentie
nieuwe
Amsterdam
tentoonstelling
mechanisatie en
rationalisatie
in land en tuinbouw.
20 t/m 25 januari 64
Geopend: 9.30- 18.00 uur-
vrijdag 24 januari ook 's avonds 19.30-22.30 uur.
sluiting zaterdag 25 januari 17 uur.
Toegang f. 2.50- t jjg
„Ik woon in de Kanaalstraat," zegt Frantz Stevens
(71te Sas van Gent, terwijl hij bedachtzaam
de vingertoppen tegen elkaar plaatst alsof hij het
nog eens goed overdenken moet.
„Op nummer vier. Enfin, je zult het wel gezien heb
ben. Maar op mijn post zet ik altijd „Stevensbos
nummer vier". Gek hé? De meeste brieven, die ik
ontvang zijn derhalve gericht aan het adres Stevens-
bos. Voor zover ik het kan nagaan is er nooit één
brief onbestelbaar retour gegaan. Vraag het iedereen
in Sas van Gent. De oudste grijsaard tot de jongste
leerling op de lagere school. Zij allen weten, waar
hef Stevensbos is. Stevensbos is een begrip in Sas
van Gent meneer. Misschien is het een tikkeltje ijdel
van me, dat ik op mijn brieven eenvoudig weiger te
erkennen, dat ik in de Kanaalstraat woon, maar ik
geloof, dat je het meer moet zien als een herinnering
aan iets, dat er eens was en dat nu verdwenen is,
verloren is gegaan, veranderd, of hoe je het ook
wilt noemen. Voor mij is het Stevensbos".
De man, die dit zegt, Frantz Stevens, is een telg uit
een oud en bekend Sas' geslacht. De Stevens heb
ben bijna een eeuw lang het grote huls in het bos aan
de oostelijke rand van Sas van Gent bewoond. Jaren ge
leden al is het huis afgebroken, maar nog altijd woont
er een Stevens in Stevensbos. Alleen dit verschil is er
nu: Frantz Stevens woont in een aardige woning in een
aardige wijk van Sas van Gent. Maar nog niet zo lang
geleden stonden op dezelfde plaats hoog opgeschoten
bomen. Zij vormden het Stevensbos.
De vriendelijke ogen achter de goudomrande brille-
glazen lachen mee als Frantz Stevens zich in jeugd
herinneringen verdiept. Het bos. Stevensbos, vormt het
middelpunt van zijn overpeinzingen. Het was dan ook
de moeite waard zo'n veertig, vijftig jaar en langer ge
leden. Ruim vier hectare groot was het Stevensbos, een
park met hoge bomen en dicht struikgewas op het ei
land tussen de eerste en
tweede kanaalarm, gelegen
ook op een historisch en
strategisch punt van het
oude vestingstadje. Weinig
is er overgebleven van Ste
vensbos: een smalle strook,
nauwelijks vijftig meter
lang en twintig meter diep.
De brede, overschaduwde
lanen hebben voor de oorlog
r een moderne woonwijk met
riante middenstandshuizen en na 1945 is er nog meer
gebouwd. Waar eens decimeters dikke bomen tientallen
meters hoog in de lucht reikten, staan nu moderne lan
taarnpalen, die de slingerende straten markeren.
Geen Sassenaar of hij heeft in zijn jeugd het (verbo
den) domein van de Stevens' betreden. „Er was
een boomgaard en meer van dergelijke fraaie dingen...."
zei ons een Sassenaar, die met kennelijk veel genoegen
terugdacht aan zijn jeugd, toen hij met zijn kornuiten
de avontuurlijke tocht naar Stevensbos maakte. Overi
gens werd ook uit de kring der familie Stevens een en
kele maal medewerking verleend. Frantz Stevens
weet zich nog goed te herinneren, dat hij meer
malen vrienden mee nam om samen in de schaduw van
de hoge bomen indiaantje te spelen. En ook de kermis
achtige fancy-fairs in het bos zullen hem altijd bijblij-
Het verhaal van het Stevensbos begint omstreeks
1800 een duidelijke lijn te vertonen. Daarvoor bestond
het bos ook al en weet men, dat de commandant van het
garnizoen te Sas van Gent in het fraaie huis woonde,
dat erbij hoorde.
De volksmond heeft altijd gesproken van majoors%vo-
ning. Vlak bij de bezitting lagen de bolwerken, die het
vestingstadje eertijds zijn faam gaven. Daar ergens in
de buurt moet ook het cafeetje hebben gestaan met de
schoon klinkende naam „De Maagd van Gent". Hoe het
ook zij, feit is, dat het monumentale buitenverblijf in
1800 in bezit kwam van burgemeester Van Franken
berg en Proschlietz. De grootmajoorswoning met stal
len, wagenhuis en regenbak inhoud 60 kubieke me
ter alsmede het vier hectare grote park om pre
cies te zijn: de bezitting was kadastraal 4 hectare, 14
are en 10 centiare werd verkocht voor de „Indruk
wekkende" som van 2725.In de roerige dagen van
de dertiger jaren wapperde nog gedurende korte tijd
de Belgische vlag van de grootmajoorswoning. Dat was
toen de „rebel" Ernest Gregolre met zijn ongeregelde
troepen Zeeuwsch-Vlaanderen binnentrok. Maar veel
meer wetenswaardigs is uit die tijd niet te vermelden.
In 1850 kocht de graanhandelaar Joh. Stevens, grootva
der van de heer Frantz Stevens, het bezit voor 3435.
Sedertdien spreken de Sassenaren van Stevensbos.
In de dertiger jaren van deze eeuw kwam het bos op
nieuw in het nieuws, toen de moeder van de heer
Frantz Stevens, mevrouw N. M. P. Stevens-Malotaux
de brug over de spuikom afsloot, die door velen werd
gebruikt. Er was namelijk een kwestie over het eigen-
dom van een over de bezitting lopende weg gerezen, die
mevrouw Stevens stelling deed nemen tegen de gemeen
te. Het geschil liep hoog op. vooral was dat het geval,
toen de gemeente tegenmaatregelen nam en de brug
weer „opende". Deze maatregel werd prompt gevolgd
door een brief van mevrouw Stevens, waarin zij aan
kondigde op die-en-die dag op dat-en-dat uur de weg
over de brug weer te zullen afsluiten. Enfin, de „kwes
tie" was spoedig tot ieders tevredenheid opgelost. Om
zien in wrok door de familie Stevens was er bepaald
niet bij, want aan het eind van de dertiger jaren bood
mevrouw Stevens de gemeente haar woning aan om in
Sas van Gent, het bedrijvige industriestadje in
de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone, was enkele
tientallen jaren geleden een fraai bos rijk,
waarin twee monumentale huizen stonden (foto
boven). De twee huizen zijn echter inmiddels
afgebroken en het bos is grotendeels gerooid
om plaats te maken voor'een nieuwe woon
wijk (foto onder)
te richten als bejaardentehuis. De oude majoorswoning
was al eerder afgebroken. Rond 1920 had de familie
Stevens zijn intrek genomen in een enkele tientallen me
ter noordelijker gebouwde woning, die aan een familie
lid had toebehoord. Inmiddels echter is ook deze woning
met de grond gelijkgemaakt. De bosgrond is de laatste
decennia gedeeltelijk gebruikt als bouwgrond voor wo
ningen. er is een pottenbakkerij gekomen en een siga-
renfabriekje. Tussen nog enkele overgebleven bomen
worden langzaam de contouren zichtbaar van een monu
mentaal gebouw: de nieuwe boerenleenbank. Stevens
bos is onherkenbaar geworden. Nog grotere verande
ringen staan te wachten als straks de werken ter ver
breding van het Kanaal TerneuzenGentSas van
Gent naderen. Over het vroegere bos komt nu een hoge
brug, die twee kanalen zal overspannen.
Maar tochStevensbos leeft voort in de herinne
ring van de Sassenaren, jong zowel als oud. Ste
vensbos is de sleutel tot een gesprek met Iedere wille
keurige inwoner uit dit grensstadje. De sleutel ook om
te worden toegelaten in de woning van het vriendelij
ke oude heertje Frantz Stevens, die met jas aan en hoed
op juist naar buiten stapte, toen wij op de bel drukten.
Natuurlijk had hij even tijd voor ons. nétuurlijk wilde
hij wel wat zeggen over Stevensbos. Over het bos, dat
geen bos meer is.
plaats moeten maken
r\p één van de laatste zondagen
van het oude jaar hebben we
afscheid genomen van het „vogel
eiland" De Beer. Weemoed verge
zelde ons op de wandeling over de
slikvelden, langs de plassen, door
de duinen met hun dicht struweel
van de duindoorns, nu oranje, be
spikkeld door de overvloed van
kleurige vruchtjes.
Boven de zee, achter het zogenaamde
groene strand in het milde sei
zoen een weelde van slijkgras en
zulte, zeebies en zeepostelein straalde
het blauw van de vrieslucht en ergens
waren nog ganzestemmen en de rauwe
roep van zilvermeeuwen. Onverwacht
viel. alsof ergens de hopen uitgerukte
struiken nog brandden, een grauwe, dik
ke dampmassa omlaag; een flskoude wa
sem slokte de verten van slikken en
plassen, duinen en opslag op.
De draglines, die de laatste weken met
geweld de vegetatie van dichte duin
doorns hadden" aangevallen, uit de grond
hadden gerukt met speciaal voor dat
doel geconstrueerde grijpers, doemden
als gigantische monsters uit de nevel op.
Monsters, die het einde van het vogelei
land voorbereidden. De grote havenstad
Rotterdam sloeg zijn expansieklauwen
uit naar het dorado, dat ter hoogte van
Hoek van Holland, ten zuiden van de
Nieuwe Waterweg ligt, op de kop van
Rozenburg.
De Stichting Natuurmonument De Beer,
die het 1300 hectare grote gebied van
duindoomvalleien en slikvelden, plassen
en vlierbossen in beheer had, sloot op 31
december dit unieke vogel- en plantendo-
rado voor het publiek. Te lang reeds
tastten cutterzuigers en draglines de
OORSPRONKELIJK
EEN ZANDBANK
ongereptheid van de duinenrijen en het
zogenaamde groene strand aan om de
vogels op De Beer nog een veilige thuis
haven te doen vinden. Wél was het doel
van deze naar een climax groeiende ac
tiviteiten juist het aanleggen van nieu
we havens, maar nu voor de reusachtige
olietankers. Ook nieuw industrieterrein
moest er komen
Daarom hebben we afscheid genomen
van De Beer, één van de bekendste re
servaten van West-Europa, één van de
weinige ongerepte natuurgebieden, die
de overbevolkte randstad Holland nog
restten.
i lyrische beschouwingen meer
van natuurliefhebbers over dit vo
gel- en' plantenparadijs op de kop van
Rozenburg. Dragline en cutterzuigers
grommen hun woeste wijs. Het is ge
beurd met De Beer!
De Beer was oorspronkelijk een zand
bank, die tegen het einde van de zestien
de eeuw aan de Hoek van Holland vast-
>eide. Bij het graven van de Nieuwe
gescheiden. Ruim negentig jaar geleden
kwam een verbinding met het eiland Ro
zenburg tot stand.
In 1935 viel het oog van de regering op
dit unieke gebied, dat ondertussen, meer
dan dertienhonderd hectare groot, een
belangrijk broedgebied was geworden
voor duizenden grote sterns, kokmeeu
wen, visdiefjes, bergeenden, kluten, grut
to's kemDhanen, scholeksters, ture
luurs, kieviten en ook allerlei kleinere
vogels.
De Stichting Natuurmonument De Beer
werd in helleven geroepen. Opzichters
werden aangesteld, die rondleidingen or
ganiseerden naar de broedkolonies. De
i kwamen met tienduizenden.
In 1950 begon men aan De Beer te knab
belen. De afsluiting van de Brielse Maas
deed de resterende rietgors aan de mon
ding verloren gaan. In 1956 verschenen
de eerste Rotterdamse „onweersbuien"
boven De Beer. Het Europoortproject
werd bekend en bracht grote ontsteltenis
bij de natuurliefhebbers. In 1959 begon
nen die plannen vorm te krijgen. Bijna
200 hectare van het mooiste deel werd
opgespoten ten behoeve van een uitbrei
ding van de Hoogovens, welke uitbrei
ding nog steeds niet werd gerealiseerd.
Begin van vorig jaar was toch nog ne
genhonderd hectare van De Beer onge
rept. Nu schuiven bulldozers door het
landschap, waar ofgelopen voorjaar nog
een kolonie van 2000 paar grote sterns
was gevestigd.
'eg gaat nu het zo geliefde groene
strand, de buitendijks gelegen be-
J strandvlakte met hier en
W'
weg de met duindoorns en vlieren en een
enkele meidoorn begroeide duinen achter
de dijk, weg de zeldzame vegetatie van
zeewolfsmelk en blauwe zeedistel.
Weg de slenken, waar breedbladige,
vleeskleurige en moeraswespenorchis.
Sarnassia en slanke gentiaan in het
oogseizoen glorieerden. Nu branden de
hopen uitgerukte duindoorn. 31 decem
ber was de laatste dag. Nu is De Beer
niet meer.
