Tikt zoals het nerqens tikt KLOKJE VAN LEIDSCHENDAM Het jaar 1963 was dat van de moord op president Kennedy. Het was ook een jaar van andere opzienbarende gebeurtenissen zo als de rassenrelletjes in Birmingham, het Profumoschandaal in En geland, de staatsgreep in Zuid-Vietnam, de verkenning van de ruim te, de verkiezing van een nieuwe paus en de geboorte van de eerste vijfling van de Verenigde Staten. januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december •fwali |LMM4| 4iHMifti Wie er op staat, geen tiendui zendste seconde te lang het jaar 1963 te beleven, wie van 1964 niets héél letterlijk niets wil missen, zou kunnen proberen voor Oudejaarsavond een intro ductie te krijgen voor het Dr. Ne- herlaboratorium van de P.T.T. in Leidschendam. Daar weten ze de tijd met een zo griezelige nauw keurigheid, dat daarbij vergele ken onze brave aarde in haar dagelijkse omwentelingen een goedkoop bazaarhorloge is. Wanneer we zelf een horloge hebben, dat per dag niet meer dan een tiende seconde afwijkt, vinden we het een best klokje. Maar het klokje in Leid schendam is tot op één-tienmiljard- ste seconde nauwkeurig dat wil dus zeggen goed voor negen nullen achter de komma en als men het nooit zou corrigeren, dan zou na tien jaar een afwijking genoteerd worden van één seconde. Zoiets is echter ondenkbaar, want al veel eerder zouden allen, die zich met deze klok bezig houden van schaam te de hand aan zichzelf hebben ge slagen. Omdat deze mensen hun tijd ver kopen, hoeven we niet op Oude jaarsavond naar Leidschendam maar kunnen we ook op een andere ma nier de juiste tijd te weten komen, en wel met een nauwkeurigheid die in de buurt van de één-tiende milli seconde ligt. Bijvoorbeeld door heel goed op een stationsklok te kijken of door op Oudejaarsavond ons eigen klokje gelijk te zetten op de zesde „tuut" van het radio-precisietijdsein van acht uur. Als ons eigen klokje niet al te slecht is, zitten we er om mid dernacht niet zo verschrikkelijk ver naast. Het „klokje" in Leidschendam, de standaard kwartsklok, die iedereen in Nederland, die daarvoor betaalt, continu van de juiste tijd voorziet, heeft weinig ge meen met een klok, het zijn in to taal een zaal en drie kelders volge stouwd met elektronische appara tuur. En wat er behalve een heleboel an dere gegevens uitkomt is een stroomstoot, een zogenaamde „puls", elke seconde, waarmee men overal in het land weer andere klokken aandrijft of die men, zoals onze ra diozenders dat om twaalf en acht uur doen, direct hoorbaar maakt. Ofschoon het er wel enigszins op lijkt of men in Leidschendam en op vele andere plaatsen ter wereld, waar men ook zulke kwartsklokken heeft, de tijd zélf maakt, is dat toch niet het geval. In feite maakt de aarde haar eigen tijd. Alleen: zij doet dat nogal gebrekkig. De juiste tijd is altijd zeer belang rijk geweest, vooral voor de zee vaart. En al heel lang geleden is men begonnen de tijd zo nauwkeu rig mogelijk te bepalen. Het klassie ke instrument daarvoor is de zoge naamde meridiaancircel, een sterre- kijker, die uitsluitend in het meri diaan vlak kan draaien en waarmee Boven: de ruimte, waarin de „standaard", zoals men op het Dr. Neherlaboratorium in Leid schendam de kwartsklok noemt, is opgesteld en waar alle me tingen en aflezingen worden ge daan. Het hart, de kwartskris tallen zitten diep onder de grond in kelders met een air conditioning en in het souter rain bevinden zich ook nog de generatoren en de batterijen voor de voeding. En in deze ruimte staat dan de onvolmaak te klok, die Moeder Aarde heet, in verkleind facsimile Rechts: Zomaar een mooie klok groter contrast met de kwartsklok is niet denkbaar! (Franse empire-klok waarvan de versiering wordt toegeschreven aan Pierre Prudhon. De derde wijzer op de klok is niet een secondenwijzer maar een da tumaanwijzing). men, elke avond opnieuw, vaststelt op welk tijdstip een of meer vaste sterren de kruisdraad van het in strument passeren. Nu lijkt dit heel eenvoudig, maar zo'n kijker staat nooit helemaal stil en ofschoon het waarnemen van een vaste ster en het daarna berekenen van de afwijkingen ten opzichte van de erbij gebruikte klok, op zichzelf niet zo moeilijk is, bestaat de tech niek voornamelijk uit het voortdu rend controleren en elimineren van fouten. Dit werk wordt nog steeds op een aantal sterrewachten verricht. Uit gaande van de onfeilbaarheid van de schepping heeft men lang ge dacht, dat de afwijkingen in de waarnemingen het gevolg waren van de onvolkomenheden van de methode en van de gebruikte instru menten. Maar al vroeg heeft men zich inderdaad verbaasd over het feit, dat de intervallen tussen de metingen voortdurend schommel den. Eigenlijk pas omstreeks 1930 kon men zeggen, dat de gebruikte uur werken steeds drie of meer, waarvan men de onderlinge afwij kingen „middelde" zo betrouw baar waren geworden, dat de uur- werkfout geëlimineerd was. En toen ontdekte men, wat al eeuwenlang was vermoed: de aarde draait niet regelmatig. Want reeds in de zeventiende eeuw was men gaan zoeken naar betrouwbaarder navi- gatiemethoden voor de zeevaart en daartoe gebruikte men de zoge naamde maantafels, met behulp waarvan de zeeman zeer nauwkeu rig de tijd kon bepalen. En uit die maantafels bleek al spoedig dat de maan ten opzichte van de vaste sterren te grote afwijkingen ver toonde, dan dat die konden worden verklaard uit waarnemingsfouten alléén. De astronoom Brown heeft een mensenleven lang gewerkt aan dit probleem, dat aanvankelijk alleen kon worden verklaard door: „onze berekeningen deugen niet" of „on ze theorie is fout". Maar toen een maal gevonden was dat niet alleen de maan maar ook andere planeten steeds verschillen vertoonden ten opzichte van vaste sterren, moest men wel concluderen: De aarde draait niet regelmatig. Met andere woorden: „Eeuwenlang hebben we onze tijd ontleend aan een object, dat niet regelmatig draait De leek zou misschien verslagen zijn door deze conclusie, de wetenschapsman zo bijvoor beeld Fotheringham ging zoeken in oude geschriften. Men probeerde gebeurtenissen in een ver verleden bijvoorbeeld het juiste tijdstip van een zonsverduistering ten tijde van Alexander de Grote te ana lyseren en kwam dan vaak tot de conclusie: die zonsverduistering vond toen plaats op een ander tijd stip dan zij volgens onze huidige berekeningen had moeten plaatsvin den. En ook dat was weer een bevesti ging van het „vreselijke" vermoe den, dat de aarde onbetrouwbaar was. Zo ging voorb|j 1963 In 1963 grepen de volgende internationaal be langrijke gebeurtenissen plaats: 8 Premier Moise Tsjombe van Katanga maakt een einde aan de afscheiding van Katanga en vliegt later naar Parijs. 13 President Sylvanus Olympio van Togo wordt door oproerlingen voor de Amerikaanse am bassade in Lomo vermoord. 29 Frankrijk spreekt zijn veto uit tegen de toe treding van Engeland tot de E.E.G. 5 Kabinetscrisis in Canada. Lester B. Pearson wordt minister-president. 8 Premier Abdul Karim Kassim van Irak sneu velt bij een door Nasser opgezette staats greep. 12 Een straalvliegtuig van een Amerikaanse binnenlandse luchtvaartmaatschappij veron gelukte in Florida waarbij 43 personen om het leven komen. 20 Op Cuba gestationeerde vliegtuigen van het type „Mig" doen voor de kust van Florida een aanval op een Amerikaanse garnalen- kotter. 25 Davey Moore, de 29-jarige bokskampioen in het vedergewicht, overlijdt aan hersenbles- sures, opgelopen tijdens zijn titelgevecht met Sugar Ramos die hem k.o. sloeg. 31 De Newyorkse krantenstaking eindigt na 114 dagen. 5 Rusland stemt toe in de zogeheten „hot line"- verbinding tussen Moskou en Washington. 10 Atoomonderzeeër „Thresher" vergaat in de Atlantische Oceaan met 129 man aan boord. 13 Negers demonstreren tegen de rassenschei ding in Birmingham. 23 President Jitzak Ben-Zvi van Israël overlijdt op 78-jarige leeftijd. 23 Westduitse vïce-kanselier, dr. Ludwig Er- hard, benoemd tot opvolger van kanselier Konrad Adenauer. 28 Haïtiaanse politie dringt de Dominikaanse ambassade te Port-au-Prince binnen en neemt de Haïtianen gevangen die daar asiel hadden gezocht. 30 Haïti verbreekt de diplomatieke betrekkingen met de Dominikaanse republiek. 2 Vijfhonderd negers gearresteerd tijdens de monstraties in Birmingham. 4 Gouverneur Nelson A. Rockefeller van New York huwt met mevrouw Margaretta Fitler Murphy in Poncantico Hills (New York). 6 William Faulkner ontvangt posthuum de Pu- litzerprijs voor zijn roman „The Reivers". 7 Ongeregeldheden in Birmingham. President t/m Kennedy stuurt federale troepen naar een 12 kamp dicht bij de stad. 15 De 36-jarige majoor L. Gordon Cooper jr., maakt in zijn ruimtecabine „Faith 7" 22 om wentelingen rond de aarde, de langste ruim- tevlucht ooit door een Amerikaan gemaakt. 3 Paus Joannes XXHI overlijdt op 81-jarige leeftijd. 5 John Profumo neemt zijn ontslag als minister van oorlog in Engeland nadat hij in het par lement had ontkend betrekkingen te hebben onderhouden met Christine Keeler. 11 Eenheden van de onder federaal gezag ge plaatste nationale garde van Alabama houdt zich gereed om in te grijpen nadat gouver neur George C. Wallace twee negers toestem ming had gegeven zich in te laten schrijven bij de universiteit van Alabama. 12 Een sluipschutter vermoordt de negerleider Medgar W. Evers in Jackson (Mississippi). 15 Luitenant-kolonel Valery F. Bykofsky maakt als vijfde Russische ruimtevaarder een ruim- tevlucht. 17 Tweede luitenant Valentina V. Tereshkova, 26,1 wordt als eerst.e vrouwelijke ruimtevaar dei' gelanceerd en vliegt in de ruimte naast haar collega Bykovsky. 21 De 65-jarige aartsbisschop van Milaan, Gio vanni Battista kardinaal Montini, wordt ge kozen tot paus en kiest zich de naam Paulus VI. 25 Bekendmaking van de arrestatie van de kolo nel van de Zweedse luchtmacht Stig Erik Wennerström op verdenking van spionage voor de Sowjet-Unie. 4 China en Rusland beginnen besprekingen over ideologische geschillen. Betrekkingen worden slechter en de breuk wordt groter. 25 Amerika, Engeland en Rusland hebben over eenstemming bereikt over stopzetting van kernproeven in de atmosfeer, in de ruimte en onder water. 27 Aardbeving in Skopje (Zuid-Slavië) eist meer dan 3000 mensenlevens. 7 President Kennedy's tweede zoon, Patrick Bouvier Kennedy, wordt geboren en overlijdt twee dagen later. 8 Een groep gemaskerde bandieten overvalt een posttrein buiten Londen en maakt 2,6 miljoen pond sterling aan contanten en juwe len buit. 10 Senator Estes Kefauver overlijdt door een hartaanval op 60-jarige leeftijd. 28 Regeringstroepen van Diem overvallen een tempel in Zuid-Vietnam en arresteren meer dan 100 boeddhistische monniken. 28 Meer dan 200.000 mensen nemen deel aan de ordelijk verlopende „mars op Washington" uit protest tegen de rassenscheiding. 14 Mevrouw Andrew Fischer uit Aberdeen (Zuid-Dakota) brengt eerste vijfling in de Verenigde Staten ter wereld, één jongen en vier meisjes. 15 Vier negermeisjes worden gedood als een bom in een negerkerk te Birmingham wordt geworpen hetgeen rassenonlusten teweeg brengt. Twee negerjongens worden op dezelf de dag doodgeschoten. 16 Federatie van Maleisië wordt geboren, het geen relletjes in Indonesië tot gevolg heeft. 27 Joseph M. Valachi, lid van de Cosa Nostra, getuigt voor het congres over de georgani seerde misdaad in de Verenigde Staten. 29 Opening van de tweede zitting van het Vati caans concilie in Rome. 4 Orkaan Flora maakt 4000 doden in Haïti. 8 Premier Macmillan wordt in een ziekenhuis opgenomen, dient zijn ontslag in en wordt op gevolgd door Sir Alec Douglas-Home. 9 Duizenden doden in Vaiont-dambreuk in Italië. 13 Langs de Algerijns-Marokkaanse grens bre ken gevechten uit. 23 Een Russische handelsmissie begint bespre kingen met Amerikaanse deskundigen over de aankoop van Amerikaans graan ter waar de van 250 miljoen dollar. 31 Explosie bij een ijsshow te Indianapolis waar bij 68 doden vallen te betreuren. 2 President Diem van Zuid-Vietnam en zijn broer Ng'o Dinh Nhoe worden vermoord tij dens een geslaagde militaire staatsgreep. 9 Vierhonderdtweeënvijftig mijnwerkers wor den gedood tijdens een mijnexplosie in Japan en 162 doden vallen op dezelfde dag bij een botsing tusen twee passagierstreinen in Jo- kohama. 22 President Kennedy wordt in Dallas vermoord. 22 Lyndon B. Johnson wordt de 36-ste president van de Verenigde Staten. 24 President Kennedy's vermoedelijke moorde naar, Lee Harvey Oswald, wordt in de ge vangenis te Dallas neergeschoten. 29 Grootste vliegtuigramp in Canada's geschie denis eist 118 doden. 22 Grieks schip „Lakonia" op de Atlantische Oceaan in brand. Bijna honderd doden, tien tallen vermisten. 23 Akkoord in Brussel over gemeenschappelijke landbouwpolitiek van de E.E.G. Omstreeks 1930 kreeg men ze kerheid al is men het geenszins eens over de oor zaak, waardoor de aarde niet regel matig draait. Men kon voor het eerst met betrouwbare klokken achteraf uit reeksen waarnemingen de on regelmatigheden in de dagelijkse omwenteling van de aarde vaststel len en aan alle belanghebbenden mededelen: „Een jaar geleden lie pen uw klokken zoveel duizendste seconde voor of achter!" En dat gebeurt nog steeds. De ster rewachten van Greenwich, Was hington, Tokio en verschillende an dere plaatsen doen nog steeds da gelijks hun waarnemingen. Op grond van die waarnemingen zen den zij tijdseinen uit, waaraan de kwartsklokken overal ter wereld dus ook in Leidschendam hun juiste tijd ontlenen. Maar nu de kwartsklokken, die de sterrewach ten zelf gebruiken veel nauwkeuri ger zijn dan moeder aarde zelf, me ten zij feitelijk voornamelijk de af wijkingen in de dagelijkse aardro tatie. De meridiaancirkel is nog steeds het instrument voor die waarneming, maar hij lijkt heel weinig meer op de kijker van vroeger eeuwen. Een centraal bureau in Parijs geeft ge regeld tabellen, waarin men kan vinden, met hoeveel milliseconden de tijd heeft afgeweken van de wer kelijke tijd het is dus een cor rectie achteraf. Ofschoon dus nog altijd de astro noom de juiste tijd vaststelt, is de moderne kwartsklok zonder meer in staat, zó goed „bij de tijd" te blij ven, dat de juiste tijd geen pro bleem meer is. En de nauwkeurig heid van de kwartsklok is oneindig veel groter dan men voor welk praktisch tijdmetingsdoel ooit no dig heeft. De kwartsklok heeft na melijk nog geheel andere functies. Een kwartsstraal vormt, samen met een condensator een elektrische trillingskring van zeer grote nauwkeurigheid. Heeft men nu eenmaal een dergelijke tril ling, bijvoorbeeld van 100 kiloHertz (100.000 trillingen per seconde) op gewekt, dan kan men daarvan zeer nauwkeurig een aantal andere fre quenties (trillingen) afleiden en die heeft de P.T.T. nodig voor het controleren van radiozenders, waar de frequentie van de draaggolf uiterst nauw luistert. En nu men eenmaal deze trilling heeft, kan men er ook een klok „op laten lopen". Voor de klok zelf moet men de veroudering van het kristal corrigeren, maar bovendien is het noodzakelijk correcties aan te bren gen voor de poolvariaties van de aarde en de jaarlijkse variaties. Met andere woorden: over een jaar weten we hoe laat het nu is! En dat weten we dan op één-tiende milli-seconde of wel één-tien- duizendste seconde nauwkeurig. De dagelijkse tijdseinen, afkomstig van Engelse, Russische, Duitse of Franse radiostations worden door zeer eenvoudige ontvangers recht streeks naar de kwartsklok gevoerd en verwerkt, evenals de noodzake lijke correcties. Voor het vaststellen van de fre quenties is een veel groter nauw keurigheid vereist: daarbij gaat men afwijkingen van één-tienmiljardste seconde te lijf! En eigenlijk zou men in Leidschendam wel graag een zogenaamde atoomklok willen heb ben, die nóg nauwkeuriger is! De kwartskristallen zelf staan in een kelder, waar het 30 graden C is en waar een constante vochtigheid heerst. In een van de vleugels van het laborato rium staan de verdere apparaten, de controle-apparatuur, de telex machines, die reeksen getallen op schrijven en het apparaat dat langs telefoonlijnen het hele land door im pulsen geeft, o.a. aan Spoorwegen, elektriciteitsbedrijven, de radio, de sterrewachten. Want zelfs deze zijn volkomen gelukkig met de nauw keurigheid van Leidschendam en zouden met een decimaal minder nog best tevreden zijn. De hele apparatuur heeft zijn eigen voeding, die geheel onafhankelijk van het lichtnet kan werken. En in dat geheel kan men ook nog hier en daar op een onaanzienlijk klokje met een doorsnee van anderhalve decimeter de tijd aflezen. Maar dat is dan wel de juiste tijd, daar bestaat geen twijfel over.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1963 | | pagina 16