we
„Hoe viert U Kerstmis?" hebben
aan talloze mensen in Zeeland
gevraagd. Slechts weinigen wilden
antwoorden. Zij, die er min of meer
uitgebreid op ingingen, wilden vaak
niet, dat wij hun naam wisten.
Velen lieten merken, dat het ons niet
aanging, of zeiden dat ze het nog niet
wisten. Het meest gehoorde antwoord
was: „Gewoon". En dat hield dan in:
gewoon thuiszitten, al of niet naar de
kerk gaan, en weer thuiszitten.
De kerstviering blijkt een onderwerp
te zijn, waar wij Nederlanders niet
over praten. Deels omdat we er niets
anders over kunnen zeggen dan dat
we het „gewoon" thuis vieren. Voor
een ander deel, omdat we niemand
willen toelaten, ook niet via een
gesprek, in onze persoonlijke manier
van Kerstmis vieren, of in de wijze
waarop ons gezin het doet. Ook het
kerstfeest vinden velen, als zoveel
andere zaken, die enigszins emotioneel
zijn geladen, taboe voor buitenstaanders
Gewoon of
verwondering
„Alles van Kerstmis is zo wonder
lijk, zo moeilijk te begrijpen. Je
kunt er helemaal niet bij, hé", zegt
een 19-jarige telefoniste-typiste
uit Goes. Ze lacht machteloos, met
grote ogen, en haalt even haar
schouders op. „Dat God geboren
wordt. Ik begrijp het niet. Mis
schien ga ik daarom wel met
Kerstmis naar de kerk". Toch is
Kerstmis voor haar niet in de eer
ste plaats een kerkelijk feest. Ze
is Nederlands hervormd, maar
gaat niet meer naar de kerk.
Kerstmis is voor haar gewoon een
vrije dag, die ze het liefst thuis
doorbrengt, maar dat kan dit jaar
niet, want ze gaat samen met haar
ouders Kerstmis vieren bij haar
zus in Rotterdam. Ze zegt nog:
„Als ik naar een kerk ga, ga ik
het liefst naar een katholieke kerk.
Daar is alles één en veel plech
tiger".
Tonnie Kouwenberg (17) uit Zierikzee
gaat samen met haar vriendin naar
de kerstavond van het Leger des Heils.
Ze is hulp in de huishouding, maar ze
heeft beide kerstdagen vrij. „Die kerst
avond is wel gezellig. Er wordt gezon
gen en een verhaal verteld. Dat is wel
leuk".
Een heel bijzondere Kerstmis wordt het
dit jaar voor de 25-jarige scheepswerk-
tuigbouwkundige F. v. d. Willigen uit
Goes. Hij is juist een maand getrouwd
en voor het eerst na vijf jaar viert hij
het kerstfeest weer aan de wal. Hij
heeft viermaal Kerstmis gevierd op zee,
en éénmaal, in 1960, terwijl zijn schip
in de haven van Hamburg lag. „Maar
daar heb je ook niets aan. In de haven
plaatsen is dan toch niets te beleven.
Aan boord is het wel leuk. Meestal heb
je een diner, samen met de andere offi
cieren, en krijg je een glas wijn aange
boden van de maatschappij. Soms krijg
je een pakje van het Leger des Heils of
van „Zeemanswelzijn". Er worden ook
klaverjas-competities georganiseerd.
Met zulke dagen is het aan boord wel
zo, dat je „elkaar" veel meer opzoekt".
En dan ineens, heel jongensachtig:
„Maar ik vind het wel fijn dat ik dit
jaar thuis ben. Nou krijg ik tenminste
weer balkenbrij". Vorig jaar was het
helemaal een „zure" Kerstmis voor de
heer v. d. Willigen, want toen was hij
juist 23 december uitgevaren.
Ook voor zijn vrouw was dat zo: „Met
zulke dagen is het altijd wel beroerd
dat je alleen bent, maar vorig jaar was
het verschrikkelijk. Als hij een tijd weg
is, en je weet dat hij in de buurt van
Zuid-Amerika vaart of zo, nou ja, dan
kun je het een beetje accepteren. Maar
toen was hij pas weg en eigenlijk nog
zo dichtbij".
Iemand, die met Kerstmis,
althans tweede kerstdag
wel moet varen, is hofmees
ter Teuns (19) van de Pro
vinciale Stoombootdiensten
in Zeeland. Hij zal tweede
kerstdag de passagiers tus
sen Zierikzee en Kats van
koffie of erwtensoep voor
zien. En hij doet het graag.
„Het is dan heel druk op de
boot. Maar ik vind het
vooral met Kerstmis leuk
om het de mensen naar de
zin te maken".
Een vertegenwoordiger uit
's-Heer-Arendskerke viert
het kerstfeest bij zijn meis
je in Kortgene. „Ik vind
Kerstmis heel leuk. Ik hoop
maar dat er een beetje
sneeuw ligt, dat hoort er
wel bij, hé? Maar ik blijf
het meeste thuis, hoor. Het
zijn wel gezellige dagen zo
met Kerstmis. Trouwens de
hele maand december is wel
gezellig. Het begint met
sinterklaas. En dan heb je
zo Kerstmis. Daarna neem
je een snipperdag en dan is
het alweer oud en nieuw".
Een letterzetter uit Bres-
kens vindt Kerstmis „trou
wens zeker zo mooi als sin
terklaas".
Een 16-jarige hulp in de
huishouding te Zierikzee
vertelt dat Kerstmis geen
kerkelijk feest meer voor
haar is. „Vroeger wel, toen
vierde ik het op de zon
dagsschool. Maar nou blijf
ik gewoon thuis, of ik ga
naar de bioscoop. Ik hoef
in ieder geval twee dagen
niet te werken".
Kerstmis, het feest van het
licht, kan ook een uitzicht
loze verschrikking zijn van
twee lange vervelende da
gen, waarop iemand zich
volkomen eenzaam voelt.
De romantiek, die er be
staat rond dit gebeuren,
versterkt juist deze een
zaamheid Een 31-jarige ty
piste uit Breskens vertelde
dit over Kerstmis: „Ik ben
al moe als ik aan die dagen
denk. Ik ben er, geloof ik,
ook bang voor. Want ik
weet precies hoe het alle
maal weer zal zijn Ik heb
het al zo vaak meege
maakt. Het is ieder jaar
precies hetzelfde. Dat is
ook zo iets vreemds bij ons
thuis, trouwens bij anderen ook wel, dat
er bepaalde vaste programma's zijn voor
de kerstviering. Ik ben enig kind en
woon nog bij mijn ouders Nou. dan gaat
het zo: We gaan eerst met z'n drieën
en met een oom en een tante van ons.
die geen kinderen hebben, naar de
nachtmis. Daar kan ik niet onderuit.
Want ze vinden het zo ongezellig als
ik thuis blijf. Na de mis hebben we dan
het versierde ontbijt bij mijn tante. En
zelfs het beleg, dat we dan op brood
krijgen, is traditioneel bepaald. Het is
een soort gekookt varkensvlees of zo
iets, maar dat weet ik niet, dat maakt
mijn tante altijd zelf klaar.
En dan overdag, hé. Dan zitten mijn
moeder, mijn vader en ik in de kamer.
We zitten eigenlijk alleen maar te zit
ten. Het is er meestal stikheet, mijn
vader rookt sigaren en mijn moeder
zit te gapen. En ik zit ook zo maar
wat te suffen. Als ik iets wil gaan lezen
zeggen ze: „Hé, doe nou niet zo onge
zellig". En dan haalt moeder maar
weer eens een snoepje of een kopje
koffie met een stukje van de kerst
krans. En zo zeulen we de dag door.
Och, ze bedoelen het niet kwaad hoor,
en het is eigenlijk ook allemaal niet zo
erg, maar je wordt er zo verschrikke
lijk moe van en soms intens triest. Maar
ja, ik heb het ook wel een beetje onge
lukkig getroffen natuurlijk dat ik altijd
enig kind ben geweest en nu ook nog
steeds alleen ben".
rvee jaar ouder dan deze typiste is
een mevrouw uit Goes. Maar voor
haar wordt Kerstmis een echt feest.
„We vieren het dit jaar voor het eerst
thuis. Ons kindje is nu 15 maanden en
we blijven fijn met z'n drieën thuis. Ik
koop een klein kerstboompje en haal
wat lekkers in huis en dan'maken we
het heel gezellig". Op onze vraag, of
Kerstmis voor haar ook een kerkelijk
feest is, antwoordt ze: „Nee. De eerste
twee jaar van ons huwelijk ben ik nog
wel naar de kerk gegaan, maar nu niet
meer. Maar we zullen ons kindje wel
kerkelijk opvoeden. Over een poosje, als
ze wat groter is, koop ik een kinder
bijbeltje, en dan zal ik haar met Kerst
mis het kerstverhaal voorlezen. Maar
daar is ze nu nog te klein voor".
De heer J. van Niel (57), hotelhouder
te Zierikzee, moet met Kerstmis wer
ken. Evenals de voorgaande 42 jaar.
En altijd in het hotel vak. Zo heeft hij
Kerstmis gevierd in hotels in Amster
dam, Den Haag, Brussel, Bandoeng,
het toenmalige Batavia en in Garoet.
De heer Van Niel heeft acht jaar in In
donesië gewoond. „Daar hadden we ook
altijd een kerstboom voor de Nederlan
ders. Maar ja, wel een ander soort
boom, want dennen heb je daar niet".
Hij viert nu voor het tweede jaar Kerst
mis in Zierikzee. En om het bezoek aan
zijn restaurant wat te stimuleren, heeft
hij 150 circulaires verstuurd met spe
ciale kerstmenu's (ook kindermenu's)
en een aansporing om bij hem te komen
eten. „En nou moet ik maar afwachten
wat het wordt. Er komen waarschijnlijk
niet veel g-asten van buiten het eiland.
Dus ik moet het vooral van Zierikzee
zelf hebben. Met Kerstmis hebben we
overdag niet veel te doen. Het gaat
vooral om de diners op eerste kerstdag
's avonds. We hebben dan de zaal ver
sierd en proberen er een leuk geheel
van te maken".
Hij vertelt ook nog: „Het blijkt dat de
mensen vooral buitenshuis gaat eten,
om thuis geen rommel te hebben, om
helemaal van alles af te zijn. Wat ook
ikzelf ook natuurlijk, thuis kan zijn bij
het gezin. En de eerste kerstdag hebben
we het overdag niet zo druk, zodat we
dan makkelijk naar de kerk kunnen en
nog een poosje rustig thuis kunnen zit
ten".
Wat doet een dames- en herenkapper
uit Goes met Kerstmis? „Lekker uit
rusten. Want dan heb ik een drukke tijd
achter de rug, zodat ik die paar zon
dagen best kan gebruiken, om bij mijn
schoonouders wat op verhaal te komen".
Het „begrip" Kerstmis is eigenlijk het
meest geladen voor de ouderen, die er
soms, door hun vele ervaringen en her
inneringen, een persoonlijke betekenis
aan zijn gaan geven, of die het, na de
jarenlang herhaalde nietszeggendheid
ervan, als een vervelende en dure aan
gelegenheid zijn gaan zien.
Voor een weduwe (62) uit Goes is
Kerstmis een schrijnende wond. Vier
jaar geleden is haar man gestorven. Hij
zou enkele dagen voor Kerstmis jarig
zijn. Sindsdien bestaat er voor haar
geen kerstfeest meer. Alleen in de kerk
kan ze er nog iets van beleven. Maar
verder niet. Ze vindt het zinloos om
iets extra's te doen met deze dagen of
om lekker te koken. Alles is leeg voor
haar.
Een alleenstaande dame van 73 jaar ziet
in het kerstfeest op de eerste plaats de
verovering van het licht op de duistere
tijd. „Dat heeft me altijd al zo getrof
fen. Dat de geboorte van Christus meer
licht brengt. Niet alleen geestelijk, maar
ook in de natuur, want rond Kerstmis
komt de zon eerder op en gaat ze later
onder. Maar ik weet nog steeds niet,
hoe dat nou te verklaren is. Of zou dat
alleen maar toevallig zijn?" Ze pakt een
zakagenda om me de tijden van het op
komen en ondergaan van de zon te laten
zien. Ze heeft zich altijd al geïnteres
seerd in de gedragingen en de standen
van de hemellichamen, en ze kan er di
verse onderscheiden. Ze zegt, dat ze dat
nog heeft overgehouden van haar „vaar-
tijd" Want van 1926 tot 1939 is ze ste
wardess geweest op de „Veendam" van
de Holland Amerika Lijn. Dertien jaar
heeft ze Kerstmis op zee gevierd, in een
tropische warmte, tijdens de cruises
naar West-Indië. „In die warmte had je
helemaal geen kerstgevoel. Je moest
trouwens ook gewoon werken en je
kreeg niets extra's. Alleen waren de
passagiers soms wat guller met fooien
of cadeautjes. Ik vond het op zee altijd
heel erg om met Kerstmis alleen te
zijn. Ik herinner me dan precies hoe
ik als kind thuis het kerstfeest had be
leefd. En toen ik het in 1939 weer voor
het eerst aan de wal vierde, was het
meteen veel fijner. Trouwens voor alle
zeelui is Kerstmis thuis het fijnste".
Voor schoenmaker J. Tuinder (66) uit
Zierikzee begint met Kerstmis de grote
vakantie. „Ja, dan stop ik ermee. Ik
heb lang genoeg schoenen gemaakt. Ik
zet een advertentie en neem niet veel
reparaties meer aan. Het is nou ge
beurt". Het is voor hem een fijn voor
uitzicht zo Kerstmis te vieren. Hij
brengt beide dagen door bij zijn zwager
in Den Haag.
Een oud-lerares (70) uit Goes brengt
de kerstdagen door in Lage
Vuursche, op het Bonscen
trum van de Nederlandse
Protestanten Bond „Ven-
woude". Ze is nooit gehuwd
geweest en woont samen
met een vriendin. Met
Kerstmis trekt ze er tussen
uit om al die drukte van
visites te ontlopen. Ze heeft
nu zesmaal Kerstmis mee
gemaakt op „Venwoude" en
is er heel enthousiast over.
„Er komen daar meer al
leenstaanden, of echtparen
zonder kinderen, om samen
het kerstfeest te vieren.
Maar het is niet alleen op
het religieuze gericht, hoor.
En je kunt er prachtige
wandelingen maken. De na
tuur is er heel mooi. Dat
Bondscentrum ligt vlak
naast het landgoed „Drake-
steyn" waar prinses Bea
trix woont. Het is heel fijn
om op „Venwoude" Kerst
mis te vieren. Ik zou ook
wel in een hotel kunnen
gaan, en dat heb ik ook
wel eens gedaan, maar dat
is zo onpersoonlijk".
Voor de 66-jarige heer P.
van Westenbrugge uit Zie
rikzee zal Kerstmis niet erg
feestelijk zijn. Zijn vrouw
ligt in het ziekenhuis. In de
tijd, dat hij niet bij haar op
bezoek is, zal hij alleen
thuis zitten. Hij zal zelf zijn
maaltijden klaarmaken.
De heer A. de Kraker (81),
in het rusthuis in Schoon-
dijke, zegt van het kerst
feest zoals het daar wordt
gevierd: „Och, het is wel
goed, en ik verveel me niet,
maar je bent niet thuis.
Thuis was Kerstmis leuk en
gezellig, maar hier niet. Dat
kan toch niet. Ik zit hier
alleen. En dan heb je er
toch niets aan om een boom
in je kamer te zetten.
opvalt is, dat de gasten met Kerstmis
ingetogener zijn dan anders, en iets stij
ver tegen de ober. Dat is met oud-jaar
heel anders. Dan zijn ze veel uitgelate-
ner".
Wat blijft er van de kerstviering over
voor de hotelhouder zelf? „De avond
voor Kerstmis, de heilige avond, sluiten
we om acht uur, zodat het personeel, en
Thuis, vroeger, dat was
heel anders: dan draai
de je de lamp uit en ging
je met de kinderen rond
de boom zitten en sa
men kerstliedjes zingen.
Maar nu, alleen, kan
het toch geen feest meer
zijn". Hij zegt het zonder enig zelfbe
klag. Hij is een man die tevreden terug
kijkt op zijn leven, zoals het is geweest,
met alle teleurstellingen. „Ik ben drie
keer getrouwd geweest. En nu zit ik
weer alleen".
Volkomen berustend zegt hij: „Voor mij
is het voorbij". Glimlachend' laat hij ons
uit.