IN DE LIBISCHE W
Nieuw Koninkrijk
zaterdagnummer
Aap onder
de mensen
pen gorilla die opgroeit tussen
menselijke wezens leert mis
schien een paar opmerkelijke
kunstjes, maar in feite raakt hij
geen zier verder ontwikkeld dan
wanneer hij zou zijn grootge
bracht door zijn eigen gorilla-moe
der. Dit is de conclusie, die moet
worden getrokken aan het slot van
een fascinerend experiment in de
dierentuin van Bazel. Twee baby
gorilla's, Goma en Jambo, waren
erbij betrokken. Goma, het vrouw
tje, kwam in een gezin van mensen
terecht. Jambo, het mannetje,
bleef bij de moeder en groeide op
in de vrije natuur voorzover die
uiteraard in een dierentuin bena
derd kan worden.
Beider omgeving was dus totaal
verschillend. Maar hun ontwikke
ling bleef nagenoeg dezelfde.
Het experiment kwam min of meer
toevalligerwijs tot stand. Goma was
de eerste gorilla, die ooit in Europa in
een dierentuin het leven zag. In zijn
boek, „Goma, de baby-gorilla", vertelt
dr. Ernst Lang, directeur van de Baze-
ler dierentuin, hoe hij het diertje, nog
geen 36 uur oud, mee naar huis nam.
Goma bleek 't met haar moeder, Achil
la, niet getroffen te hebben. Zij gaf de
boreling niet te drinken, zodat het jong
in ernstig gevaar kwam.
Er was geen tijd te verliezen. Dr. Lang
belde zijn vrouw. Eer de kleine Goma
wist wat er gebeurde, lag ze met een
luier om bij' de dierentuindirecteur in de
wieg. In zijn huis kreeg ze een leventje
als een mensenkind. Op regelmatige
uren kwam haar „stiefmoeder" met de
fles, later met babyvoedsel. Toen ze wat
ouder werd, moest ze spelen in de box.
Nog weer wat later want gorilla's
worden maar half zo oud als een mens
en leven daarom ook eens zo snel
mocht ze mee, naar restaurants en op
vakantie, heel Zwitserland door. Ze pas
te zich zo perfect aan, dat zoals dr.
Lang nu nog zegt „ze zelfs vandaag-
de-dag nog gelooft dat mijn vrouw en
ik haar ouders zijn".
Op zichzelf was dit natuurlijk al wel
een grappige situatie. Van weten
schappelijke betekenis werd zij pas, toen
Achilla het leven schonk aan een twee
de jong, een mannetje dat Jambo ge
noemd werd. Ditmaal verstootte de
moeder-gorilla het jong niet. Dr. Lang
was er uiteraard blij mee, maar tege
lijkertijd kwam hij in de ban van de in
trigerende vraag: zou Jambo nu an
ders worden dan Goma?
Dr. Lang heeft, nu Jambo anderhalf
jaar oud is, het antwoord op zijn vraag.
Goma is uit zijn gezin teruggegaan
naar de apengalerij in de dierentuin. En
zo te zien is er niet veel verschil in het
gedrag van Jambo en van zijn welopge
voede zusje.
Dr. Lang heeft van beide jonge gorilla's
een dagboek bijgehouden over hun eer
ste twee maanden. Hij is tot de slot
som gekomen, dat hun ontwikkeling
nagenoeg van gelijke aard is geweest.
Er is veel overeenkomst tussen de eer
ste levensmaanden van een gorilla en
die van een mensen. Dr. Lang zegt:
„Het verschil is echt nooit zo groot. In
het begin is ongeveer dezelfde hersen-
ontwikkeling waar te nemen.
Maar er komt na een maand of wat
een duidelijke splitsing. Apen gaan dan
nun eigen weg. Zij ontwikkelen zich ui
teraard zonder het spraakvermogen te
krijgen bijvoorbeeld, maar daar staat
tegenover dat zij een aantal andere
kwaliteiten verwerven die een mensen
kind nooit heeft".
Goma zowel als Jambo waren bij hun
geboorte net zo hulpeloos als men
selijke zuigelingen. Maar twaalf weken
oud konden zij beiden rechtop zitten;
Goma hield zich vast aan de zijkant van
de wieg in het huis van dr. Lang, Jam
bo klemde zich aan een stang in de kooi
van Achilla. Nog een week verder wa
ren beide baby's aan 't kruipen Go
ma over het karpet van de huiskamer,
Jambo over de vloer van de kooi. Me
vrouw Lang liet Goma haar gang gaan;
Achilla leerde Jambo kruipen, door het
jong van zich weg te duwen en dan zelf
wat verderop te gaan zitten.
Goma was bepaald vrolijk waar het er
op aankwam dingen vast te houden.
Toen ze twee maanden oud was pro
beerde ze al de vingers van haar „stief
vader" te pakken; haar flesje hield ze
zelf vast. Jambo kwam eerst drie we
ken later zo ver. Beide aapjes kregen
omstreeks dezelfde tijd tanden in
hun vijftiende week en begonnen toen
vast voedsel tot zich te nemen. Een
jaar oud kon Goma uit een kopje drin
ken: Jambo had dat op anderhalf jarige
leeftijd nog niet helemaal onder de knie.
Toen Goma ouder werd leerde ze als
vanzelf een aantal zaken hanteren, die
Jambo tot dusverre nog niet de baas is
geworden. Maar veel gelegenheid tot ex
perimenteren heeft hg dan ook bij moe
der Achilla niet gehad. Goma is er dol
op het licht aan en uit te draaien, deu
ren te openen en te sluiten en met de
kraan in de keuken te spelen. „Als Jam
bo de kans had gekregen, zou hij pre
cies zo doen", zegt dr. Lang vergoelij
kend.
Er is nog iets, waarin Jambo zijn zus
je niet navolgt. Goma heeft er een hand
je van mensen te imiteren. Ze paradeert
heel trots met een dameshoed, al valt
die ook over haar ogen. En ze mag ook
graag rondscharrelen in damesschoenen.
„U moet begrijpen: zij is een meisje
en dat is Jambo nu eenmaal niet", zegt
dr. Lang.
Toen Goma twee en 'n half jaar oud was
vond de familie Lang, dat zij terug
moest naar haar eigen milieu. Dat
moest voorzichtig gbeuren, want Goma
was erg gesteld geraakt op dr. Lang
en zijn vrouw, die zij beschouwde als
zorgzame en hartelijke hoewel onbe
haarde mede-gorilla's.
Om de overgang geleidelijk te doen
verlopen kwam er eerst een vriendje
van Goma bij de familie Lang in huis.
Het heette Pepe en was afkomstig uit
West-Afrika waar het net als Goma
was grootgebracht in een menselijk ge
zin. Pepe was een mannetje; dat moet
er wel even bij.
Toen de verhuizing voor de deur stond,
werd een kooi in de dierentuin klaar
gemaakt voor Goma en Pepe. Aanvan
kelijk zaten ze er maar een uur of wat
in en dan kwamen dr. Lang en zijn
vrouw of een dierenverzorger vaak nog
met de aapjes spelen, 's Avonds ging
Goma weer mee naar huis. Ze sliep dan
weer in haar vertrouwde bedje.
Na een maand of vijf was Goma hele
maal gewend aan het leven in de
grote kooi. Nu weet ze niet beter meer,
of dit is haar huis. Af en toe maakt ze
een uitstapje in de dierentuin en soms
komt ze nog wel eens op bezoek in het
huis van de familie Lang. Naast Pepe
heeft ze nog twee vriendinnen in de
kooi; Kathi, een gorilla die afkomstig
is van een Zwitserse familie in Brazza
ville en Elsie, een grote orang-oetan,
wier specialiteit voetballen is.
De vier apen kunnen uitstekend met
elkaar overweg en vermaken zichzelf en
het publiek volop. Goma is zeer gesteld
op haar driewielig fietsje. Zij en Kathi
spelen bovendien tamboerijn. Pepe is in
muzikaal opzicht minder progressief.
Hij bepaalt zich tot de grote trom.
De komst van Goma in het apenhuis
heeft echter een probleem met zich mee
gebracht. In de naburige kooi huist,
slechts van zijn zusje gescheiden door
een paar tralies, Jambo met zijn moe
der Achilla. Achilla noch Jambo heb
ben tot dusver enig teken van toenade
ring tot dochter, respectievelijk zus ge
toond.
De zaak is, zegt dr. Lang, dat terwijl
Achilla al als vanzelfsprekend geen in
teresse heeft voor het dochtertje dat bfl
vreemden is opgegroeid, zij bovendien
nog een overdreven moederliefde koes
tert ten opzichte van haar zoon. 't Is
net als bij veel mensen; de lieve jongen
mag onder geen voorwaarde spelen met
de kinderen van de buren.
Bezoekers van de dierentuin in Bazel
kunnen derhalve bij de apen dezelfde
eeuwenoude tragiek aanschouwen, die
niet zelden ook bij mensen valt waar te
nemen. In de ene kooi rennen drie klei
ne gorilla's en een orang-oetan opgeto
gen rond in het vuur van hun spel
in de andere zit Jambo bij de tralies. In
zijn ogen ligt een wereld van verlan
gen en van eenzaamheid.
Maar een paar meter van hem van
daan zit moeder Achilla majestu
eus in een oude autoband. Zij fronst
haar wenkbrauwen bij het zien van
haar zoons zin om mee te doen met de
nozems van ernaast. Achilla's uitdruk
king is even duidelijk als welke mense
lijke woorden ook: haar zoon zal de
kans niet krijgen op te trekken met zo'n
stelletje plebejers.
„Als ik nee zeg, is 't nee",
schijnt Achilla te zeggen tot
Jambo, die verlangend naar de
spelende gorilla's in de kooi er
naast kijkt.
Zaterdag 23 nov. 1963
IRONING IDRIS I VAN LIBIË wreef zich
vergenoegd in zijn handen: zojuist had
hij bericht gekregen dat de aanleg van de
nieuwe oliepijpleiding goed vorderde. Deze
leiding was bestemd om de aanzienlijke olie
voorraden, die sinds voorjaar 1958 in zijn
land waren ontdekt, naar de kust te vervoe
ren. De voltooide leiding kan per jaar 20 mil
joen ton ruwe olie over een afstand van meer
dan 300 kilometer uit het binnenland aanvoe
ren. Die hoeveelheid is acht miljoen ton meer
dan de capaciteit van de door de Fransen
aangelegde Sahara-pijpleiding. Bovendien
wordt deze olie betrekkelijk dicht bij Beng
hazi gevonden, waardoor de betekenis van
deze kleine stad snel stijgt.
WELLICH'l doet dit de kansen van Benghazi toe
nemen, om eens definitief residentie te worden.
Want koning Idris heeft daarvoor vanouds al een
zekere voorkeur gehad waarschijnlijk omdat zij „Li-
byseher" is dan het meer kosmopolitische Tripoli,
de oorspronkelijke basis van ver-wstersing" in dit
merkwaardige land Wat hier Westers was werd
meegebracht door de Italiaanse kolonisten, die in
Tripoli het dichtst bij hun moederland zaten Nog
steeds zijn er 30 a 40.000 Italianen, die een rol spelen
in handel en industrie, maar hun invloed is na de
capitulatie van het moederland dat de vroegere
kolonie verloor geleidelijk achteruit gegaan. Toch
bleef Tripoli belangrijk genoeg om samen met
Benghazi, tot hoofdstad te worden verklaard. Hier
mee werden bovendien voorlopig geit en kool ge
spaard want de nieuwe staat is uit enkele onderde
ler opgebouwd en het is zaak die niet onderling ja
loers te maken Overigens is Libië niet in één klap
koninkrijk geworden Daarvoor is een aanloop van
vier jaar nodig geweest
IN de laatste wereldoorlog werd er in Libië heftig
gestreden tussen Britten enerzijds en Duitsers en
Italianen aan de andere kant. In de legerberichten
uit die tijd duikt steeds de naam „Cyrenaica" op
een voor een groot deel uit woestijn bestaand ge
bied, ten zuiden van Benghazi. Het was er „moor
dend heet in de zomer", lazen we herhaaldelijk. Cy
renaica en het aangrenzend kustgebied Tripolitanië
kwamen na de oorlog voorlopig onder Engels mili
tair bestuur Het daar achter gelegen Fezzan kwam
onder de Fransen Beide landen dachten er over hun
mandaat over te dragen aan de Verenigde Naties
maar zo ver kwam het niet. Want in het
was een beweging gegroeid, die zelf graa
in handen wilde nemen. i
Sinds jaren bekleedde Emir Mohammed Idris I
nussi al de functie van geestelijk en wereldlj
der van de Senussi stam en in 1949 besloten
ten hem te reknnen als emir van Cyrenaica. De
vorst kwam nu met het plan om de drie delflffijM
het land die niet eerder een centraal bestuur had-
In onze eeuw zijn al heel wat tronen Verdwenen. Hel is dus
wel opmerkelijk als er toch nog eens een nieuwe bij komt.
Dit neemt niet weg dat de stichting vcHhet koninkrijk Libië
in 1949 met weinig ophef gepaard ging. In weerwil
van zijn strategisch belangrijke plaats heeft dit land pas de
laatste tijd de aandacht getrokken door de ontdekking van
belangrijke bodemrijkdommen.
Toch moet men nog dikwijls met primitieve hulpmiddelen
belangrijke projecten tot stand brengen. Een van de foto's
geeft hiervan een indruk: wegen, die in Libië nog steeds
schaars zijn, worden voor een deel aangelegd met behulp
van rieten mandjes. Intussen kregen echter de talloze
kamelen een beter leven door goede veeartsenijkundige
voorlichting (foto boven). De grillige heuvel op de ach
tergrond ontstond door bodem-erosie.
van de twee plaatsen neerstrijkt betekent
nog extra van verhuurd wordt. Voor bui-
I is het dan al moeilijk een onderdak te
zij hun werk in een van de twee steden
de zakelijk aangelegde Libiërs doen er
bovenop.
3 bij de Shell werkt, vertelde daarvan een
aaltje. Zelf had hij het geluk gehad tijdig
^ftUfSvan zijn maatschappij te krijgen, maar
een zakenrelatie van hem was
minder fortuinlijk. Deze kreeg
contact met een huiseigenaar,
die hem zijn woning wel voor
een eigenlijk erge hoge
prijs wilde verhuren. De man
had weinig keus en ten slotte»
stemde hij toe. Toen de huis
eigenaar hem vroeg of hij
schriftelijk wilde bevestigen
dat hij met de zaak (en de
prijs) akkoord ging deed hij
dit. Maar een paar dagen later
kreeg hij bericht dat hij het
huls toch niet kon huren. Toe
vallig vertelde een bevriende
Amerikanen hem nog diezelfde
dag, dat zijn maatschappij het
gekregen had.
Hoe was dit in zijn werk ge
gaan? Wel de Libiër had de
Amerikanen de brief getoond,
die de eerste gegadigde hem
schreef en waarin vermeld
stond, dat deze de gevraagde
prijs wilde betalen. „Maar als
U 100 dollar per maand meer
betaalt gaat natuurlijk
voor!" voegde hij er aan toe.
Het contract werd daarop af
gesloten
den te verenigen tot de staat Libië. Nog hetzelfde
jaar stelde hij een grondwet op en vormde hij een
voorlopige regering. Op 21 november keurde de as-
semblée van de Verenigde Naties de stichting van
een soevereine staat Libië goed. Zij zou op 2 januari
1952 haar onafhankelijkheid krijgen. Een grondwet
gevende vergadering koos nu voor de constitutionele
monarchie en wees de emir aan als koning Idris I.
De nieuwe vorst proclameerde ruim een jaar later in
Benghazi zijn koninkrijk.
Sindsdien trekt koning Idris 1 beurtelings een tijd
naar een van zijn residenties in zijn twee hoofdste
den. Dit brengt wel bepaalde consequenties mee
want er is al een tekort aan woonruimte en als het
LIBIË is groter dan drie keer Frankrijk, er zijn
nog weinig goede wegen en dit maakt dat veel
mensen, die een ambulant beroep hebben, de enorme
afstanden per vliegtuig overbruggen. Dit laatste
heeft ook weer bepaalde voordelen. Want het reizen
per auto of bus langs de vaak stoffige en slechte
wegen is dikwijls niet zo'n pretje en daar komt nog
bij, dat er dan veel tijd verloren kan gaan door con
trolemaatregelen. Eigenaardig genoeg wordt nog
streng de hand gehouden aan de provinciegrenzen
ei. die hebben allemaal langs de wegen passen- en
douanecontrole. Dikwijls kost deze heel wat meer
tijd dan gevraagd wordt van reizigers, die even
over de Nederlands-Belgische grens wippen!
