PER
ZIVELA BUKARA
DRIJVEND LUILEKKERLAND
en
wijn
zon
zaterdagnummer
6 UUR VLIEGEN
-
Zaterdag 11 mei 1963
Het gedenkteken te Podgora, opgericht in
het oude partizanennest, omdat daar de
Joegoslavische marine tijdens de laatste
wereldoorlog werd geboren.
(Van een onzer redacteuren.)
De oude, maar scherpe boeg van
de „Dalmacija" snijdt geluid
loos door de Adriatische Zee,
splijt het diepblauwe, kristal
heldere water in kleine draaikolken
en vrolijke spetters. De hoge Dalma-
tische kust schuift traag voorbij.
Mensen slapen, praten of zingen aan
dek.
De mandenverkoper, die in Korcula
aan boord gekomen is, heeft zijn
spullen op het voordek uitgestald, bij
de matrozen die touwen en trossen
repareren. In de schaduw van zijn
eigen manden is hij in slaap gevallen.
De zachte zeebries speelt stil over
zijn donkere, gerimpelde kop. Rechts
schuift het dorpje Orebic voorbij en
ver voor de boeg ligt als een lange,
gegolfde streep het eiland Hvar.
Het voorlopig einddoel van de reis. het
stadje Makarska aan de Dalmatische
kust. zal nog wel enkele uren op zich
laten wachten. Maar wat geeft het? De
dag is nog lang niet om. de zon schijnt
warm en overdadig op het schip en een
groep jongelui zingt warme, zonnige lie
deren. Waarschijnlijk liederen van deze
streek. Joegoslavische liederen, zo te horen,
maar voor wie geen Joegoslavisch kent. of
zoals men hier zelf zegt Servo-Kroatlsch,
is zoiets moeilijk te zeggen. Trouwens,
dergelijke problemen zijn tijdens deze boot
tocht volmaakt onbelangrijk. Wèl belang
rijk zijn de ligstoel aan dek en het flesje
Pivo (bier) op de zacht en vriendelijk
voortstomende „Dalmacija". Nog veel be
langrijker zijn warme zon. blauwe zee en
prachtig landschap aan stuurboord. En
die dingen zijn hier na eenmaal gratis.
Er is nog meer muziek aan boord. Overal
op de dekken blijken loudspeakers te han
gen waardoor muziek klinkt van een soort
Italiaanse radio Veronica. De geluidsweer
gave is slecht, vaak is er een onbeduidend
geborrel en gekraak. Maar ook dat geeft
niet. Het klinkt vrolijk en het past wel
bij dit oude schip, de slapende en onbe
zorgde mensen.
En juist omdat er aan boord helemaal
niets anders te doen was dan slapen, eten
en drinken is Makarska er voordat we
het weten. Makarska, middelpunt van de
Ezels zijn in heel Joegoslavië zeer gewaar
deerde lastdragers.
Als het m.s. „Partizanka" in de
haven van Makarska is bin
nengelopen, is de kleine haven-
pier meteen vol. Kruiers krioe
len tussen de wachtende mensen door,
auto's worden met veel moeite aan en
van boord gehesen. De „Partizanka",
iets groter dan de „Dalmacija" ligt
witgeschilderd, met zijn hoge rechte
boeg en kaarsrechte schoorsteen
vriendelijk te wachten.
Gisteren al is het schip uit Rijeka ver
trokken voor de urenlange lijndienst
langs de altijd boeiende Joegoslavische
kust. Tussen de „duizend eilanden" door
van noord naar zuid en daarna weer terug
van zuid naar noord: de belangrijke ver
keersverbinding van de kustgebieden, die
met een handjevol schepen wordt onder
houden, van de ene schilderachtige oude
haven naar de andere.
De „Partizanka" mag niet te lang in Ma-
Makarska Rivièra, waar meneer Arman
do Moreno zijn bést doet om die Rivièra
met zijn uitzonderlijk goed klimaat in de
kortst mogeljjke tijd wereldfaam te bezor
gen.
De „Dalmacija" draait de haven in en Ma
karska wordt duidelijker, twee oude kerk
torens, witblikkerende gevels en oude
vissersboten aan de kade. Dat alles tegen
het geweldige en indrukwekkende decor
van de naakte, oeroude bergrug, die Ma
karska juist de beschutting geeft, die het
goede klimaat waarborgt. En dan blijkt
er, dichterbij gekomen, een juweel van een
boulevard te liggen. Een brede boulevard
met palmen en zorgeloos slenterende men
sen. Met terrassen onder die palmen en
nauwelijks enig verkeer. Op de kademuur
aan die boulevard staat een groep men
sen nieuwsgierig de komst van de „Dal
macija" af te wachten. De lijnscheepjes
vormen de voornaamste verbinding met de
buitenwereld en is het dan elke twee da
gen weer niet een verrassing om te zien,
wie er zoal van boord komen?
Het zal meneer Moreno niet zo moeilijk
vallen om, als V.V.V.-directeur zijn
Makarska Rivièra beroemd te maken. Hij
glimlacht slim als we er zo over praten.
Hij glimlacht met spleetogen van pret en
gebaart driftig van ja. Hij weet het, de
natuur van zijn Rivièra zal alles doen.
Hij hoeft maar de naam te noemen: Ma
karska Rivièra. De Rivièra zelf doet de
rest met prachtige stranden, die lui aan
leunen tegen de altijd blauwe Adria. Met
overdadige palmen, bloemen in alle kleu
ren, zon en vrolijke terrassen.
En nog veel meer.
Want die Rivièra is zo'n zestig kilometer
lang. Van Brela tot Baskavoda. een zon
nig paradijs van stranden en palmen, met
daartussen schilderachtige vissersdorpen
als Podgora en Igrane, netjes tegen de
berghelling geknutseld en haventjes met
oude houten vissersboten, die 's nachts
uitvaren, als de maan niet schijnt.
„Brela is a pearl" heeft de heer Moreno
nadenkend verklaard. Van Makarska naar
Brela is een kwartiertje hotsen en botsen
over de grote kustweg, die daar nog niet
is geasfalteerd. En na dat kwartier is het
duidelijk dat IVtorono gelijk heeft, Brela
ligt er zoet te sluimeren tussen groene bo
men aan een lange bocht van de Warme
zee. Bootjes schieten als insekten over het
gladde water, kinderen stappen langs de
waterlijn en oudere mensen draaien zich
loom in het zand. Langs het strand staan
palmen en vooral brede sparren, die voor
koele stukjes schaduw zorgen. Hogerop
tegen de rotsige heuvels Staan de agaven
en de cypressen, als statige groene pila
ren op de helling. Moderne hotels liggen
verstopt tussen al dat groen, vlak bij
het strand. Men ziet ze nauwelijks.
Van de witgele stranden in Brela hobbelt
het busje terug de kustweg over. Moei
zaam klimt het omhoog langs de groene
helling, nietig aan de voet van die nog
veel grotere hellingen van 't grijze, barre
kustgebergte. De chauffeur wijst naar be
neden, waar in de diepte nog een haventje
ligt. Vissersboten als notedopjes daarin.
Maar wij wijzen naar boven, naar de gigan
tische rotswand naast de weg, waarvan
de toppen tot 1700 meter reiken. De chauf
feur haalt achteloos zijn schouders op.
„We hoeven er niet op te klimmen", ver
klaart hij lakoniek in moeizaam Duits, „en
zulke muren geven een gevoel van veilig
heid".
Misschien was het om die veiligheid dat
dit strookje Joegoslavische kust gedurende
de hele tweede wereldoorlog vrij gebied
bleef. De Duitse troepen drongen er niet
in door en de partisanen van eigen bodem
bleven er heer en meester. Vandaar mis
schien ook dat hier de Joegoslavische ma
rine werd geformeerd? Moreno knikt van
ja. „Wacht maar even. Straks komen we
langs Podgora en daar staat het mo
nument".
Inderdaad doemt in de verte een modern
plastiek op, dat als een scherpe, gebogen
naald hoog in de lucht priemt. Het staat
op de rotsige helling, duidelijk zichtbaar
voor wie per schip langs de kust vaart.
De naald blijkt van dichtbij een vleugel
van een immense vogel voor te stellen, 35
meter hoog. De andere vleugel kruist ge
knakt de recht opstaande, symbool van de
eens lamgeslagen vogel die zich weer op
richtte. Het is een modern gedenkteken,
vorig jaar vervaardigd door dé beeldhou
wer Radovic die daarbij verre is gebleven
van dé monumentaliteit van zovele gebou
wen en kunstwerken in de communistische
landen.
We naderen Igrane. Het busje stopt
bóven aan de weg, bij een stille kerk
toren, waar kleine kinderen verbaasd kij
ken naar dé mensen die uitstappen. Verder
rijden is onmogelijk, want de tocht naar
het haventje aan de voet van de berg
gaat over trapstraatjes naar beneden en
kan dli» alleen lopend gemaakt worden.
Igrane is'een stil dorp van keien. Keien
in haveloze huismuren en keien op de
straatjes. Lager gaat het, katten sluipen
rond. Een enkele stem klinkt van achter
een donker raam.
Het haventje met de kade lijkt een decor
voor de openluchtuitvoering van een ge
weldig toneelstuk, of een tableau-vivant.
Vissers knopen netten bij hun schepen,
anderen praten op een muurtje onder een
boom, kinderen slenteren rond. De wereld
lijkt hier ver weg.
De vissers lachen ons vriendelijk toe: we
zijn van harte welkom in Igrane. Mario
Lulic, een magere man van ongeveer vijf
enveertig jaar nodigt ons met brede arm
zwaai uit naar zijn huis en vertelt lange
verhalen, vaak in een onbegrijpelijk Joego
slavisch.
In de schuur naast zijn huis wijst hij trots
om zich heen. Overal staan vaten. Vaten
wijn, sardines, kaas en nog veel meer.
Snel zet hij krukjes rond een oude tafel
en uit één van de vaten rode wjjn, vult
hij een soort klein tobbetje en zijn zoontje
Frane van acht jaar komt aandraven met
oude kaas en zulk vers brood, dat de
damp er nog afslaat.
Dat houten tobbetje is de bukara, dat
rond gaat, van mond tot mond. Deze rode
wjjn, de zogenaamde Prosek is eigenge
maakt en smaakt zo heerlijk en zonnig,
dat de hele Dalmatische kust je op de tong
ligt. De vissers, Mario Lulic en Philip Si-
mic vertellen vrolijk van het varen en'
vissen op zee als de maan niet schijnt.
Dan hangen ze twee grote lampen aan
hun bootje en daar komen de vissen op
af. De bukara gaat rond, er wordt gelachen
en gezongen. Zivela bukara, leve de bu
kara!
Het wordt avond. In de donkere schuur
met de vaten, de zware balken en de bu
kara zijn tenslotte alleen nog maar de
schitterende ogen te zien van de vrolijk
vertellende vissers.
karska blijven liggen en controleurs ma
nen onderaan de valreep tot opschieten.
De kade staat zwart van de wuivende
mensen als de trossen worden losgegooid.
De „Partizanka" draait langzaam naar de
open Adriatische Zee voor een tocht van
meer dan zes uur naar Dubrovnik. de oude
vesting in het zuiden. Ongeveer op de
helft is er nog een haven aan te doen:
Korcula op het eiland Korcula. De „Parti
zanka, stoot een zware, schorre schreeuw
uit naar het kleiner wordende Makarska.
De mensen op de kade drijven wuivend af.
En dan is een periode van genoegelijke rust
aangebroken, die op deze manier waar
schijnlijk alleen op een boot langs de Joe
goslavische kust mogelijk is: het schip
glijdt rustig door het stille water met een
stralende zon als trouwe begeleider. Een
lekker luie dekstoel en een koel glas pivo
maken de rust en het geluk volmaakt.
Want er is tijdens deze verrukkelijke
vaartocht zoveel te zien. Buiten het schip
is er de altijd boeiende zee met zijn blau
we golven, meeuwen, de steeds wisselende
kustlijn met kale indrukwekkende berg
toppen en schilderachtige dorpjes. En
aan boord zijn er de bedrijvigheid van de
bemanning en de zo uiteenlopende soorten
van passagiers.
Boeren en kooplieden installeren zich lui
op de houten banken of zomaar op het
dek, in de schaduw van wat daarvoor in
aanmerking komt. Een groep scholieren
voert drukke gesprekken en zingt mo
derne populaire songs met Joegoslavische
teksten. Toeristen schieten over de railing
het ene plaatje na het andere van de
hoge kustlijn aan bakboord en uit de loud
speakers overal op de „Partizanka" golft
zachte muziek.
Voor wie rust zoekt en van de zon kan
genieten, mag dezo vaartocht nog vele
uren, misschien wel dagen duren. Want
hier op do zonnige Adriatische Zee, tussen
de groene eilnnden en de blauwe golven
vallen de laatste zorgen weg. Het is een
verrukkelijk feest met die warme zon!
Achter ons schuift het grote eiland Brac
langzaam achter de horizon, links drijft
de Makarska Rivièra tegen de hoge kale
bergrug traag voorbij terwijl de „Parti
zanka" langzaam de lage oostpunt van
het groengolvende eiland Hvar rondt. Een
ernstige boer van dat eiland vertelt met
schitterende ogen van zijn mooie geboorte
streek. Hvar. een stuk natuurschoon van
de eerste orde, vol bloemen en planten,
met een prachtig geneeskrachtig natuur
bad en in het westen het eindeloze verge
zicht over de Adriatische Zee. „Die mar
mergroeven? Nee meneer, die liggen op
het buureiland Brac. Daar komt het
mooiste marmer vandaan. Met dat marmer
van Brac is zelfs het Witte Huis in Wash
ington gebouwd!" Hij vertelt het niet zon
der trots, ook al is het dan niet zijn
eiland.
Op het vasteland is de Makarska Rivièra
voorbijgeschoven, met de dorpjes Tucepi,
Podgora, Igrane en Drasnice. De meeste
dorpen liggen er als grappige vogelnesten
tegen de helling geplakt. Vooral de oude
dorpen. Want vroeger was het gevaarlijk
wonen, zo dicht aan zee. Aanvallen op de
kust waren aan de orde van de dag en
pas veel later, toen de tijden veranderd
waren, waagden de kustbewoners het van
de hellingen af te dalen en nederzettingen
te bouwen aan de waterlijn.
Als de „Partizanka" rond de punt van
Hvar gevaren is, wisselt het panorama
voor de boeg volkomen. We kijken recht
in de diepe zeearm tussen het schier
eiland Peljesac en het vasteland. Links en
rechts van die zeearm tijzen hoge. bultige
bergen uit het water op. Groene vriende
lijke bulten met kale, grijze toppen. Een
majestueus landschap. Vissersbootjes tuf
fen uiterst, nietig langs die hoge achter
grond.
De „Partizanka" schuift langs de uiterste
punt van het schiereiland en zoekt de enge
zeestraat tussen Orebic en Korcula op. De
jongelui hebben plotseling een gitaar bij
de hand. Ze zingen en om beurten zorgt
er één voor de begeleiding. Het bllijft een
vrolijke vaartocht.
Met de verrekijker is te zien dat in Kur-
cula al vele nieuwsgierigen over de
wallen lopen te slenteren, in afwachting
van de „Partizanka". Over de oude ver
dedigingswerken, met de ronde Saracenen
torens vol schietgaten, kijken ze uit naar
het witte schip, dat langzaam dichterbij
schuift. Ja, daar komen we, gilt het schip:
een lange schreeuw uit de stoomfluit. Er
komt nog meer beweging op de kade en als
liet schip vlak voor de haven ligt, zien
we uit alle nauwe straatjes, over de kleine
pleinen, uit alle hoeken en gaten, mensen
naar beneden rennen. Allemaal de heuvel
af en naar de kade! Over de zandstenen
wallen wuiven vriendelijke palmen. Schil
derachtige huizen staan in alle kleuren
loom in de zon.
Het wordt een hele drukte op de kade
van Korcula. Enkele toeristen verlaten het
schip, kooplieden met manden en bezems
gaan de valreep af en andere kooplieden
met manden en bezems klimmen aan
boord. En als de „Partizanka" zich los
maakt van deze kleine schilderachtige
stad en wegstoomt, trekken vrouwen op
de hoge wallen hun kleurige hoofddoeken
van het hoofd en nog lang zijn die bewe
gende stipjes te zien.
Nieuwe uren van luieren breken aan als
het schip tevreden vaart langs het 'lange
eiland Mljet. Weer zo'n groen eiland, waar
van een student in de rechten, die met
vakantie van Belgrado naar huis reist,
weet te vertellen dat er zo'n sprookjes
achtig meer in dat eiland ligt, met een
minstens zo sprookjesachtig eilandje in
dat meer. Wat is er in dit land dan nog
veel te zien! We zullen maanden en nog
eens maanden nodig hebben om al dat
moois te verkeimen. om van al die schoon
heden te genieten.
Een bediende in keurig wit jasje met
koperen knopen gaat rond met de bel: tijd
voor de lunch. Langzaam en lui ontworste
len we ons aan de dekstoelen en het ge
zang van de groep jongelui, om ons volle
dig over te geven aan de bijzondere proe
ven van de Joegoslavische keuken. Want
neem nu bijvoorbeeld de Dalmatische ge
rechten als de Djuvec, een schotel met
vlees, tomaten, paprika en nog veel meer.
Of de Cevapcici: stukjes kalfsvlees, afge
wisseld met uien op het stokje (waaraan
alles geroosterd is) in rijst met sla en
tomaten. En bespoel dat alles met een
van die rijke Joegoslavische wijnen, zoals
de rode Blatina of de witte Zilavka, die
heus voor geen Franse landwijn onderdoen.
En zo vaart dat stukje luilekkerland on
der de naam „Partizanka" rustig verder,
een drijvend vakantieoord, vol rust en zon
en vrolijkheid.
Als de vorstelijke maaltijd geserveerd en
de laatste stukjes inheemse kaas zijn weg
gespoeld, ligt daar in de verte al Dubrov
nik, die wonderlijke vestingstad, waarvan
het oude gedeelte een zo merkwaardige
en sprookjesachtige indruk moet maken,
dat men, rondwandelend door die oude
straten vol modern leven, niet weet of
men wakker Is of droomt.
De zonnige en vrolijke Dalmatische
kust van Joegoslavië is dichterbij dan
men denkt. Dat hebben velen al ont
dekt en Joegoslavië is inmiddels toe-
rïstenland van de eerste orde aan hef
worden. En dat is geen wonder. Zij
die het land kennen weten dat er een
onmetelijk lange kust vol zon, vrolijk
heid, goede hotels en heerlijke wijn
ligt te wachten.
Inmiddels maakt die schone Dalmati
sche kust zich op een grote stroom van
1 vakantiegangers te ontvangen. Moderne
hotels worden in het kader van een
zevenjaren-plan met reuze vaart uit de
grond gestampt. Toeristenbureaus bieden
hun diensten aan en wegen worden aan
gelegd. De Dalmatische kustweg (nu
reeds tot voorbij Split geasfalteerd) zal
waarschijnlijk volgend jaar geheel zijn
doorgetrokken tot de oude stad Dubrov
nik, waar een pracht van een vliegveld
werd aangelegd. Vorig jaar werd deze
K.L.M.-lijndienst voor ITE-reizen on
derhouden met Comets, dit seizoen is
men gestart met de grotere en geriefe
lijker Vickers Viscount en men wil vol
gend jaar met de Electra op Dubrovnik
gaan vliegen. Een vlucht van bijna zes
uur, met tussenlandingen in Diisseldorf
en Zagreb.
Met het oog op de toenemende belang
stelling voor Joegoslavië en de verbeter
de lijndienst (iedere zondag heen en
terug) op Dubrovnik plaatsen wij een
kleine serie artikelen over dit zonnige
land.
IVyuUVIIVVWMmMWVWWMMmMIVUUWUVVVMMW
Igrane, een stil vissersdorp tegen de berghelling Op deze foto, die boven in het
dorp werd geiiomen, ziet men het schone eiland Hvar op de achtergrond.
Met de lijnboot langs de Dalmatische kust: een ware belevenir Voortdurend
ziet men het steeds wisselende oude kustgebt gti voorbijschuiven.
Brela, een parel aan de Adriatische kust.
Korcula loopt uit als de lijnboot' dit stadje aandoet. Een schilderachtig stadje
op het eiland Korcula, dikke zware wallen beschermen de oude kerken, gebouwen
en kleurige huizen. (Foto's P.Z.C.)
Als juf met haar schoolklas in de open lucht tekenles houdt, zijn er altijd wel
een paar, die een mooi, en biütenissig plekje vinden.
