beter
veel beter
RADIO KOOTWIJK ZENDERPARK
VOOR AFSTANDVERKEER
Omvang volkskrediet
en afbetaling valt mee
GEEN NIEUWTJE
BESTELLING
WERELDJE OP
ZICHZELF
VUURPLUIMEN
MASTEN
ONTVANGSTATION
Nederland helpt
ontwikkeling van
Suriname
bevorderen
Al wordt er steeds meer geleend
In totaal staat
450 miljoen uit
HAARLEMSE BEJAARDE
DAME OVERLEED AAN
KOLENDAMPVERGIFTIGING
DINSDAG 16 APRIL 1963
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
7
Vijftig zenders met antennes
17 mei 1923: contact met Indië
(Van een onzer verslaggevers).
Er is geen schok van ontroering,
van enthousiasme of van nationale
trots door onze lage landen ge
gaan, toen op 7 mei 1923 het radio-
telegrafisch contact met Neder-
lands-Indië tot stand kwam. Het
was niet spectaculair en slechts
weinigen beseften, dat het kleine
Nederland hiermee een daad ver
richtte van wereldwijde betekenis.
Toch is dat toen het geval geweest
en sedertdien heeft het radiobe-
drijf van de Nederlandse „Rijks
dienst der Posterijen en Telegra
fie" zich een vooraanstaande
plaats in heel de wereld veroverd
en naam gemaakt door soms ver
bazingwekkend pionierswerk. Uit
vindingen en systemen van Neder
landse radiotechnici vinden overal
toepassing, zelfs van recente da
tum en zelfs in het wel hyper
moderne Noord-Amerika.
Intussen is merkwaardig, dat zo
weinig Nederlanders zelfs nu
nog weten wat er op Radio
Kootwijk omgaat. Treinreizigërs,
die in de verte de 200 meter hoge
masten van het zendstation zien
opdoemen, vertellen er elkaar de
wonderlijkste verhalen over. Koot
wijk heeft niets met de „gewone"
radio te maken, niets met radio-
omroep. Hier is slechts sprake van
„betaald verkeer" op grote afstan
den, radiotelegrafisch en radiotele-
fonisch.
Het was vóór 1923 een vreemde situatie.
Nederlandse radiotechnici hadden al be
wezen. dat zij de problemen van het
nieuwe medium, toen nog behept met
vele kinderziekten, goed de baas kon
den. In 1902 behoorde Nederland lot de
eerste landen ter wereld die radiocon
tact met de scheepvaart onderhielden.
Optimisten meldden dat er zelfs direct
contact met het duizenden kilometers
ver verwijderde Indië mogelijk moest
zijn. 's Rijks regering was voorshands
doof aan beide oren toen diverse malen
gevraagd werd: „Help ons dit te bewij
zen". Met achtte investeringen in een
zo ongewisse zaak niet vertrouwd.
Tot de wereldoorlog I kwam. De brief-
Eost over zee (in vredestijd 5 weken
een en vjjf weken terug) ondervond
enorme stagnatie en de kabelverbindin-
gon via Engeland en Singapore, over de
Philippijnen en San Francisco, of zelfs
over Moskou en Siberië naar Neder-
lands-Jndië stonden onder censuur van
de geallieerde mogendheden, voor zover
zy althans niet geheel waren uitgeval
len. Moederland en koloniën waren prak
tisch van elkaar geïsoleerd.
De radiomensen kregen nu hun kans en
zowel in Indië als in Nederland pakten
technici van de PTT de zaak krachtig
aan. Ir. M. C. Ennen, in 1908 in Indone
sië geboren en van 1951 tot 1959 beheer
der van het Radiozendstation Kootwijk,
vertelde tHdens een bezoek aan het sta
tion, dat ae technici in Indonesië op bij
zonder energieke wijze hebben meege
werkt om ae „luchtbrug" zo spoedig
mogelijk en zo goed mogeiyk klaar te
krijgen.
Voor het verkeer tussen de eilanden on
derling was de radio daar al geen nieuw
tje meer, evenmin als zij dat in Neder
land was, waar al op 1 januari 1906
Scheveningen-radio officieel in gebruik
genomen was. In 1917 maakten de Indi
sche radio-experts een begin met de
bouw van het zendstation Malabar, dat
de taak zou krijgen het radiosignaal van
Indië uit tot in Nederland te doen klin
ken.
Naar een idee van dr. ir. C. J. de Groot
werd de antenne opgehangen tussen de
wanden van de Malabarkloof. Eind 1918
ging het oorlogsschip „De Zeven Pro
vinciën" naar Ruis met aan boord een
ontvanger en op deze werden de seinen
vanuit Malabar al ontvangen tot aan
Honoloeloe toe.
Na aankomst in Nederland installeerde
men de ontvanger te Blaricum, gescha
keld op een lange lage antenne.
De energie van de „Malabar-zender'
werd geleidelijk vergroot en de seinen
van ginds naar hier werden in Blaricum
regelmatig goéd ontvangen.
Het eerste zendgebouw, dat op
Kootwijkse heide verreeseen schepping
van architect J. M. Luthmann. Veten
hébben hem om dit werk een kunste
naar van allure genoemd. Het gebouw
is niet alleen fraai, maar ook zo dege
lijk gebouwd, dat zelfs voltreffers in de
oorlogsjaren geen onherstelbare schade
konden aanrichten.
In ons land begon men nu ook ernst te
maken met uitzenden naar Indië en me
nende dat „eigen geknutsel" toch maar
dilettantenwerk zou zijn (hoe anders
dacht men daar enkele jaren geleden
over!) bestelde men een zend- en ont
vangstinstallatie bij Telefunken.
Nabij Boxmeer, te Sambeek, werd een
ontvangststation gebouwd en op de
Kootwijkse heide begonnen de voorbe
reidingen voor de bouw van een zend-
installatle. Het werd een object van 8
miljoen, waarvan 1 miljoen bestemd
voor de aanleg van de hoogspanningslijn
voor Kootwijk. In die jaren astronomi
sche bedragen.
Er moest bii Kootwijk een enorm terrein
geëgaliseerd worden, waarbij meer dan
oen half miljoen kubieke meter zand
moest worden verzet. Een karwei voor
de Heidemy, die toen geen andere hulp
middelen had dan kipkarretjes op smal
spoor en spaden.
Van gewapend beton werd een monu
mentaal gebouw opgetrokken en daarin
kwam een imposante installatie om de
golven de ether in te sturen.
Controlepaneel in een van de gebouwen
van Radio Kootwijk nu.
Het is een interessante gemeen
schap. daar op Radio Kootwijk,
met tegenwoordig aan het
hoofd de beheerder Tr. J. D. Zijp.
Het terrein (450 ha groot), waar
op het zendstation staat, behoort
geografisch tot twee gemeenten:
Apeldoorn en Barneveld en bin
nenkort door enkele grenswijzigin
gen van de gemeenten geheel tot
Apeldoorn.
Enkele civiele diensten, die nor
maal tot de taak der gemeenten
behoren, worden hier door het ra-
diobedrijf zelf verzorgd.
Zo heeft het station een algemene
dienst voor onderhoud van gebou
wen, van wegen, waterleiding,
elektriciteit, plantsoenen en alles
wat daar nog Dij komt. Men bouwt
zelf zenders en antennes: er is een
afdeling voor onderzoek en metin
gen. Verder is er een eigen bus
dienst op Uddel en Garderen voor
die leden van het 220 man tellende
Dersoneel die daar wonen. In sa
menwerking met de V.A.D. wordt
een busdienst op Apeldoorn onder
houden.
Er is een eigen brandweer. De 37
fezlnnen, die rondom de zendge-
ouwen wonen, betalen hun huur
en elektra de waterdistributie
is gratis rechtstreeks aan de
P.T.T. Er is een goed florerende
sport- en ontspanningsvereniging
Interessant voor de P.G.E.M. is,
dat het station met soms zo'n slor
dige 25.000 per maand aan elek
triciteit tot haar beste klanten be
hoort Een wereldje op zich
zelf, maar van grote betekenis
voor Nederland in Het verkeer met
de wyde wereld om ons heen.
En zo groeide het. Met ongedachte en
onverwachte verrassingen. In de omge
ving van de antenneverlengspoel
"genlük een verlengspoel van de anten
ne in het gebouw opgesteld ontstond
een sterk magnetisch krachtenveld en
daarin deden zich verschijnselen voor die
aan St.-Elmusvuur deden denken. Aan
puntige voorwerpen ontstonden blauwe
vuurpluimen, zoals ook wel op scheeps
masten gebeurt als de lucht voor een
onweersbui met elektriciteit geladen is.
In Indië had dit zelfs bijna catastrofale
gevolgen, doordat overspattende vonken
brand veroorzaakten. Men kreeg daar
namelijk hetzelfde verschijnsel, zodat af
schermingen van koper aangebracht
moesten worden.
Op 9 augustus 1920 was net de bouw
van het zendstation Kootwijk begonnen;
de eerste betonstorting werd verricht
door mevr. König-de Bruin, echtgenote
van de toenmalige minister van water
staat de heer A. A. H. W. König en in
tegenwoordigheid van o.a. de heer E. P.
Westerveld, directeur-generaal der Pos
terijen en Telegrafie. Architect was de
heer M. Luthmann en niet Berlage zoals
over het algemeen wordt aangenomen.
Begin november 1920 stonden er 6 mas
ten van 200 meter hoog, in februari 1922
werd met de montage van zenders enz.
begonnen, in juni 1922 was men daarmee
klaar, van november 1922 tot januari
1923 was men druk met het afregelen
van de zenders en op 18 januari 1923
was de verbinding met Indië een feit.
Officieel werd dat 7 mei van dat jaar.
Sindsdien ging de ontwikkeling ononder
broken door. De signalen voor radio-
telegrafie straalden vanaf de Kootwijk-
se beide naar alle zijden de wereld in en
in 1929 kon ook een dagelijkse openbare
radiotelefoondienst tussen Nederland en
Indië geopend worden. Dat was wel spec
taculair en er werd al spoedig een druk
gebruik van gemaakt, De tarieven, reeds
van de aanvang af niet hoog, werden in
de dertiger jaren teruggebracht tot 15
per drie minuten voor famlliegesprek-,
ken.
Men zag het terecht ais een wonder.
Praten met mensen die meer dan 12.000
km ver weg aan de andere kant van de
aardbol woonden! Toen ontwaakte toch
ook by duizenden de nationale trots:
Nederland behoorde hierin tot de eerste
landen ter wereld.
Het ontvangststation is na veel omzwer
vingen van Sambeek in Nederhorst den
Berg (NERA), terecht gekomen, van
waar de berichten naar de bedrijfscentra
voor telegrafie en telefonie te Amster
dam gaan. Dit is het centrale punt, ook
voor het uitzenden, waarvoor een kabel
verbinding met Radio Kootwijk bestaat.
Het radioverkeer gaat momenteel niet
meer via de zeer lange golven van de
Telefunken machinezender maar via een
groot aantal kortegolfzenders.
adio Kootwijk omvat nu ruim vijftig
Advertentie
Bgnt U ook van mening, dat elektrisch scheren beter
is? Wanneer U zich echter sneller, dieperen secuurder
wilt scheren, gebruik dan Blett vóór het scheren. Dat
is het beste recept, dat wij U kunnen geven. Blett maakt
Uw baardhaar "wakker". Het baardhaar wordt hoog op
gericht 10 minuten lang. Nu wordt elke haar op de
diepste plaats afgeschoren. Zo bent U dus veel beter
geschoren. Blett vóór het scheren.... 's avonds nóg
gladgeschorenl
De Nederlandse regering heeft aan Suri
name een deel van de inrichting voor
een regionale werkplaats voor vakoplei
ding van volwassenen ten geschenke
gegeven. Dit ter ondersteuning van de
werkzaamheden om het land tot ont.
wikkeling te brengen, een der voor
naamste doeleinden van het tienjaren
plan.
Het ministerie van sociale zaken en
volksgezondheid heeft de apparatuur on
langs doen verschepen naar de Suri
naamse hoofdstad Paramaribo. De zen
ding bestond uit 3 draaibanken, 2 slijp-
koppen, 1 grote en 1 kleine boormachine,
1 schaafbank, 1 metaalzaagmachine, 1
platenschaar, 1 aambeeld, 2 vlakplaten,
18 bankschroeven en 1 beitelsltjpma-
chine.
Teneinde hulp te bieden bij het opstellen
van de machines vertrokken gisteren
drie instructeurs en een magazijnmees
ter van Nederlandse regionale werk
plaatsen naar Suriname. Zij zullen daar
ongeveer drie maanden blijven om tech
nische bijstand te verlenen en om Suri.
naamse instructeurs in te werken.
(Door onze economische medewerker)
Steeds meer mensen vinden de weg naar een bank om geld te lenen.
Dat blijkt zonneklaar uit de jongste cijfers van het Centraal Bureau
voor de Statistiek over het afbetalings- en volkskredietwezen. Ook de
afbetaling neemt toe maar toch niet in hetzelfde tempo als de krediet
verlening.
Wij zullen eerst de cijfers laten spreken.
Men veronderstelt dat 16 mensen zijn
verdronken toen zes vissersboten bij hevi
ge stormen in de omgeving van IJsland zjjn
vergaan, zo werd donderdag gemeld uit
Reykjavik.
Guatemala heeft de communistische par
tij buiten de wet gesteld. Tegelijkertijd werd
een wet uitgevaardigd waarin communisti
sche activiteiten als „misdadig" worden be
schreven.
9 In Ghana ls een bioscoopbezoeker tot
duizend gulden boete veroordeeld omdat hij
tijdens het spelen van het nationale volks
lied niet opstond. „Ik was te vermoeid om
te slaan", zo luidde zijn verdediging.
Zeven Russische deskundigen zullen ln
Adidome, in het oosten van Ghana, cursus
sen gaan verzorgen voor de opleiding var
Ghanezen voor de bediening van landbouw
werktuigen.
kortegolf-zenders (vermogen variërend
van 3 tot 60 kW) met bijbehorende an
tennes, werkend naar vrijwel alle wind
richtingen der aarde, met vaste sta
tions, maar ook mobiele stations (sche
nen en vliegtuigen).
Vat de verbindingen met de vaste sta
tions betreft, zijn er telefoonverbindin
gen met: Hollandia (hoe lang nog?), Pa
ramaribo, Willemstad, New York. Tele-
graaf-telex-verblndingen zjjn er o.a. met
bovengenoemde stations en verder met
Zuid-Amerika, China, Japan, Midden-
Oosten (verschillende landen), Pakistan,
Italië, Portugal.
De opsomming is lang niet volledig en
we hebben ook niets gezegd over de ge
weldige aanpak van na de tweede we
reldoorlog. De bezetters hadden het
zendstation in deplorabele toestand ach
tergelaten, leeggeroofd en zinloos ver
nield. Er zou een boeiend boek te schrij
ven zijn over wat Nederlandse technici
daar op de Kootwijkse heide hebben
klaargemaakt. Over de grote bedrijfs
zekerheid van het zendstation. Over het
TOR-systeem van dr. ir. H. C. A. van
Duuren, directeur van het dr. Neher-
laboratorium van de P.T.T.
Het TOR-systeem (telex over radio)
maakte het mogelijk de radiokanalen te
-ebruiken voor het telexverkeer, dat
laardoor feilloos functioneert. Een geni
ale uitvinding, over vrijwel de gehele
wereld toegepast, waarmee andermaal
bewezen werd, dat de Nederlandse radio
technici. na wat zij in het verleden reeds
presteerden, op de hoogste ladder blijven
staan.
Zij hebben aangetoond dat de radio een
waardevolle en bedrhfszekere brug van
continent naar continent is. Waar de
moderne kabels over de bodem van zeeën
en oceanen plotseling en voor lange tijd
defect kunnen raken, blijft de weg door
de ether open!
Het interieur van de eerste studio in
1927 zwaar geluiddempend maar
met toelke middelen
1962 t.o-v. 1961
gemeent. volkskredietbanken
particuliere geldschietb.
jetaalzegelkassen
persoonlijke leningen
Het totale bedrag aan verstrekte lenin
gen nam dus over de gehele linie toe,
waarbij natuurlijk onmiddellijk de bloei
van de persoonlijke leningen in het oog
valt. Maar wy moeten toch ook niet
over het hoofd zien dat het aantal
geven leningen groter is geworden,
wel de particuliere geldschietbanken als
de handelsbanken en financieringsmaat
schappijen, welke persoonlijke leningen
geven, kunnen op een uitbreiding van de
clientèle bogen.
De cyfers van de afbetaling spreken
lang niet zo tot de verbeelding. De af
betalingsverkoop van de grootwinkelbe
drijven steeg in 1962 met 13 pet. en die
van de overige detailhandelszaken met
inbegrip van de afbetalingsmagazijnen
met 6 procent.
Daarentegen zakte de afbetalingsver
koop van de postorderbedrijven. Met
hoeveel procent is nog een vraagteken,
omdat het cijfer over december nog niet
bekend is. Het is vermoedelijk echter
groter dan 10 pet. Dat het de postorder
bedrijven tegenwoordig niet naar den
vleze gaat, hebben wij enkele weken
leden nog uit de doeken gedaan.
Liever geldkreiiet
Op duidelijke wijze illustreren de cij
fers, dat er meer belangstelling voor
het geldkrediet is gekomen. Nqdat
het geld geleend is, kan de consu
ment contant in elke winkel kopen.
Bij het goederenkrediet, dat is dan
de verkoop op afbetaling, is de con
sument aangewezen op winkels waar
men op afbetaling wil verkopen. In
de praktijk betekent dit wel, dat de
consument in nagenoeg alle winkels
terecht kan.
Maar welke weg de consument ook in
slaat, hij moet het verschuldigde in ter
mijnen terugbetalen. In beide gevallen
wordt dus eerst gekocht en daarna ge-
aantal
1%
13%
J
bedrag
14 95
26 9!
595
42 95
spaard. Toch is er nog wel een opmer
kelijk verschil tussen beide systemen.
Bij het kopen op afbetaling moet tegen
woordig een bedrag contant worden be
taald, dat varieert al naar gelang het
artikel. De bedoeling hiervan is het ko
pen op afbetaling ar te remmen. Bij het
lenen van geld heeft de consument hier
geen last van.
Uitbreiding
cijfers geven uiteraard de
indruk, dat de kredietverlening zich op
tomeloze wijze ontwikkelt in de richting
van enorme bedragen. Het is moeilijk te
zeggen waar wij eens terecht zullen ko
men. Wel lirt het in de lijn der ver
wachting dat het consumentenkrediet
(de verzamelnaam voor geld- en goede
renkrediet) zich geleidelijk aan zal uit
breiden.
Een gezin went aan een stijgend inko
men en het gaat er dan op rekenen,
dat het nog verder omhoog zal gaan.
Menigeen zal nu op die stijging vooruit
willen lopen en uit overwegingen van
prestige dure stukken willen aan
schaffen. Heeft men het geld er niet
voor. dan zal men vermoedelijk op af
betaling kopen.
Stataskwestie
Maar er zijn nog andere krachten:
de bevolking breidt zich regelmatig
uit, steeds meer jonge mensen vin
den kopen op afbetaling geen schan
de. En zo blyken juist psychologische
motieven de uitbreiding van het con
sumentenkrediet op te duwen: men
wil een nieuwe status duidelijk tot
uiting brengen, men wil een bestaand
gevoel van ontevredenheid wegwer
en.
Dit zijn dan de krachten die by de con
sument werken. Het spreekt vanzelf
dat de kredietverlenende instellingen
hierop inhaken. Vooral de banken voe
ren een krachtige propaganda om de
persoonlijke lening er in te krijgen.
Zy doen dit niet alleen omdat zij een
aantrekkelyke rente maken, maar ook
omdat zij een nieuwe kring van relaties
in de inkomensgroepen van 5000 tot
10.000 proberen te kweken.
Ook al zien wy een Spectaculaire stij
ging van het consumentenkrediet, de
omvang blijft naar verhouding beschei
den. Er zijn geen up to date cijfers be
kend, maar als wy uitgaan van cijfers
van vorige jaren en rekening houden
met de groei, dan komen wy voor 1962
tot de volgende ronde bedragen: een be
drag van 50 miljoen aan persoonlyke
leningen, van 75 miljoen aan lenin
gen van de gemeentelijke volkskrediet
banken, van iets meer dan 20 miljoen
aan leningen van de particuliere geld
schietbanken en van 40 miljoen aan
voorschotten van de betaalzegelkassen.
Met elkaar is dat zo'n 185 miljoen
aan geldkrediet.
Daarnaast komt dan nog het goe
derenkrediet. Het is bekend, dat 660
detailhandelsbedrijven in 1961 voor
138 miljoen op afbetaling ver
kochten. Er zyn echter meer za
ken die dit doen en bovendien zyn er
dan nog de grootwinkelbedryven en
de postorderbedrijven. Wy zullen
daarom niet zo heel ver uit de buurt
zijn, als wij het totale consumenten
krediet ln de buurt van de 450
miljoen schatten.
Geen gevaar
Dit ïykt behoorlijk wat. Maar als wy nu
weten dat er door de gehele Nederlandse
bevolking in een jaar voor zo'n 24-.000
miljoen wordt gekocht, dan maakt het
totale consumentenkrediet nog geen 2
procent van de totale consumptie uit.
Dit is beslist geen gevaar opleverend
percentage.
Althans nationaal economisch gezien.
Trouwens, als dit wel het geval zon zijn,
zou de overheid zeker de teugels verder
aanhalen en zou ook de Nederiandsche
Bank wel maatregelen nemen om de
kredietverlening in te dammen. Dit alles
wil overigens niet zeggen, dat in be
paalde gevallen per gezin niet een te
groot bedrag is opgenomen.
In de nacht van donderdag op vrjjdag
is de 75-jarige mejuffrouw J. M. Vree-
ling uit de Abeelstraat te Haarlem-
Noord in het grote gasthuis aan de ge
volgen van koolmonoxydevergiftiging
overleden.
Zondag troffen buren haar in bewuste
loze toestand aan, waarna zij naar het
ziekenhuis werd overgebracht. Zij is niet
meer tot bewustzyn gekomen. In de af
gelopen week hebben zich in Haarlem
zes gevallen van koolmonoxydevergifti
ging voorgedaan. In de andere gevallen
vielen geen slachtoffers.
INHALEN OP AUTOSNELWEGEN
U zult het ook wel eens meegemaakt
hebben dat een sneller rijdende achter
ligger zijn geduld niet kan bewaren en
met de koplichten begint te knipperen
om U te dwingen ofwel sneller te rijden
of naar rechts te gaan.
Het moment, dat degene die inhaalt
naar rechts zal gaan, willen zij op deze
manier versnellen. Kennelijk willen zij
zo snel mogelijk verder zonder zelf ge
hinderd te worden. Het knipperen met
de koplichten en het op zeer korte af
stand achter de voorligger gaan rijden
is weinig correct en inak niet zonder
gevaar. Men is immers niet alleen op
de weg. Daar staat tegenover dat men,
voor men gaat inhalen, zich er terdege
van overtuigt dat men een snéller rij
dende auto inderdaad niet hindert door
vlak voor hem de inhaalstrook op te
sturen.
Het lijkt er wel eens op of men de
bepaling om geen snelheid te vermeer
deren als men wordt ingehaald niet of
nauwelijks kent. De inhaler heeft im
mers zijn gehele manoeuvre afgestemd
op de snelheid van degene die wordt in
gehaald. Gaat deze laatste zijn snelheid
verhogen dan komt de inhaler in een
moeilijke situatie, hij wordt gedwongen
langer op de linkerhelft te blijven of
zijn inhaalmanoeuvre zelfs af te breken.
De ingehaalde mag daarom zijn snel
heid niet vermeerderen als hij merkt
dat een ander hem voorbij wil.
De ANWB meent dat men er goed aan
zal doen zelfs in te houden als men be
merkt dat de inhaler in moeilijkheden
komt. Besef dat u door uw rijxoijze de
inhaler vaak uit een moeilijke situatie
zult kunnen redden, maar door onver
standig rijden hem maar al te gemak
kelijk in gevaar kunt brengen.